بازتاب مفاهیم عرفانی واخلاقی درشعر هوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه)
محورهای موضوعی : شاهنامه
کلید واژه: عرفان, عشق, معشوق, سالک, خدا, الست, تجلّی, دل,
چکیده مقاله :
در این مقاله برآنیم تا به بررسی جایگاه سخنان عارفانه ومفاهیم اخلاقی در اشعار هوشنگ ابتهاج (1306) بپردازیم. انسان کامل ازنظر ابتهاج آن عاشقی است که به تعبیر او ایمان خلیلی دارد. از مرگ نمی‌هراسد و در بلای عشق وپیمانی که روز الست با او بسته اند، ثابت قدم وصبور باشد. تجلّی خداوند متعال در همة پدیده ها ودریافت اسم اعظم در هر موجودی، نکته ای است که در سخنان ابتهاج یافت می شود. این گفته نشان دهندة آن است که جهان را از دیدگاه عارفان و حکیمان مظهر اسماءالله بدانیم. اهمّیت دادن به دل وتهذیب آن از رذایل،قطع تعلّقات نفسانی ودنیوی،دوری از خلق وخلوت گزینی برای دریافت تجلّی خداوند متعال دردل، نکتة درخور توجّه دیگری است که ابتهاج بدان نظر داشته است.وی دل را بهترین مرید وراهنمای سالک در مسیر سلوک معرفی می کند و بر آن است که از طریق راز ونیاز واشک و آه، می‌توان دل را مصفّا ساخت وبه دیدار دلدار راه یافت. این بررسی با توجّه به مجموعه آثارابتهاج تاپایان دفتر سیاه مشق (4 )انجام پذیرفته است
In this article , we investigate the place of mystical words and empression of mystical and ethnical concepts in ebtehaj’s poetry. In the view of ebtehaj the perfect human is a lover who has a khalil faith . He doesn’t fear death and he is stead fast and patient in disaster of love and that contract which has been done in the day of the worlds creation , the earliest day (Alast). God’s manifestation in all phenomenons and finding the greatest name in every creature are found in ebtehaj words. This statement indicates that universe is the epitome of gods name in the view of sages and philosophers. The considerable point that ebtehaj has concentrated on it is consider to the heart and refine it frome iniquities, leave the worldly and carnal desires and attachment , being separated from people and secluded to receive god on high in his heart. He introduces the heart as the best disciple and guide for way farer in deportment way. He expresses that we can make heart pleasant and visit beloved by communing and weeping. This study has been done to the end of “ siyah mashgh 4” as regarded to the collection of ebtehaj works.
1- قرآن کریم.
2- ابتهاج،هوشنگ .(1369).آینه درآینه(برگزیده شعر)،گردآوری:شفیعی کدکنی،تهران: چشمه.
3_________ .(1385).تاسیان، تهران: کارنامه.
4_________ .(1378).راهی وآهی منتخب هفت دفتر شعر (سراب، شبگیر، زمین، چند برگ از یلدا، یادگار خون سرو،سیاه مشق،راهی وآهی)،تهران: سخن.
5_________ .(1371). سیاه مشق 4،تهران: زنده رود.
6- حافظ،شمس الدین محمد .(بی‌تا). دیوان،به اهتمام محمدقزوینی وقاسم غنی، تهران: زوار.
7- خمینی،روح الله .(1373). دیوان امام،تهران: مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام.
8- خاقانی،افضل الدین بدیل .(1382). دیوان،به کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
9- سودی بسنوی،محمّد .(1378). شرح سودی بر حافظ،ترجمه ستارزاده، عصمت، تهران: سریر.
10- سجادی،سیدجعفر .(1378). فرهنگ اصطلاحات وتعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
11- سعدی .(1351).کلیات، با مقدمه:عباس اقبال آشتیانی ومحمدعلی فروغی،تهران: جاویدان.
12- صمدی آملی،داوود .(1380). شرح دفتر دل حسن زاده آملی، قم: نبوغ.
13- عظیمی،میلاد .(1386). روشن تر از آفتاب مردی....( تأمّلی در غزل سایه)؛مجله بخارا، شماره60 فروردین و اردیبهشت.
14- عمان سامانی .(1383). دیوان، مقدمه وتصحیح:محمد جواد مولوی نیا،قم: امام عصر.
15- کاشانی،عبدالرزاق .(1372). اصطلاحات الصوفیه،ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی.
16- گوهرین،سیدصادق .(1368). شرح اصطلاحات تصوف، تهران: زوّار.
17- لاهیجی،محمد .(بی‌تا). مفاتیح الاعجازفی شرح گلشن راز، بامقدمه کیوان سمیعی، کتابفروشی محمودی.
18- مولوی،جلال الدین محمد .(1370). دیوان شمس تبریزی،حواشی و تعلیقات: م. درویش، تنظیم فهرست: حسن عمید، تهران،جاویدان.
19- میبدی،ابوالفضل رشید الدین .(1361).کشف الاسراروعده الابرار، تهران: امیرکبیر.
20- میرزانیا،مسعود .(1378). فرهنگنامه کنایه، تهران: امیرکبیر.
21- نظامی گنجه ای،الیاس بن یوسف .(1378). اقبال نامه،به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
22____________________ .(1380). نظامی گنجه ای،الیاس بن یوسف؛ مخزن الاسرار،به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
_||_