ضرب‌المثل در ادب فارسی و عربی، پیشینه و مضامین مشترک
محورهای موضوعی : شاهنامه
محمد امیری
1
( - استادیار زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد)
کلید واژه: مضامین مشترک, تشبیه, تمثیل, مثل, ضرب‌المثل, حکم,
چکیده مقاله :
مثل در گستره ادبیات از نقش و جایگاه والایی برخوردار است؛ به طوری که ارزش و اهمیت علمی و تاریخی آن از کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌ها کمتر نیست. در زندگی تمامی اقشار جامعه، اعم از عامی، تحصیلکرده، فرهیخته و... مثل کاربرد ممتازی دارد و چه بسا جملة کوتاهی که ضرب‌المثلی یا حکمتی به ارث رسیده از گذشتگان است، کار ساعت‌ها سخن گفتن، دلیل آوردن و استدلال کردن و بحث کردن را انجام داده است. تاریخ امثال و حکم در زبان عربی به دوره جاهلیت بر می‌گردد و در زبان فارسی نمی‌توان تاریخ دقیقی برای پیدایش آن ذکر کرد. مفاهیم و مضامین در ضرب‌المثل‌های عربی و فارسی بسیار زیاد است که این مشابهت بیشتر معنوی و در بعضی از موارد لفظی است. پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل مثل، معانی لغوی و اصطلاحی آن، ویژگی‌های لفظی، معانی بیان و سپس به پیشینة امثال در عربی و فارسی و تاریخچة گردآوری امثال عربی خواهد پرداخت و در انتهای پژوهش، مفاهیم و مضامین مشترک مثل‌ها در فارسی و عربی را با ذکر نمونه مثال‌ها بررسی خواهد کرد.
Proverbs in the Persian literature have a sublime position in the Persian literature .The historical and scientific value of proverbs is not less than inscription and stone written documents. In the social life of all people from the commons to educated, proverbs play an important role. A short proverb is enough to convey a long speech, an argument or a philosophy. The history of proverbs in Arabic language back to barbarism and in the Persian literature a clear evidence can't be found. The similarity of Meanings and concepts in the Arabic and Persian language are numerous. These similarity is mostly meaningfully and in some part semantically. The aim of this article is to investigate the proverbs from semantic, pragmatic, and idiomatic perspective both in the Persian and Arabic in order to find the similarity between proverbs in these languages.finally the history of proverbs in both languages as well as the history of gathering Arabic proverbs has been examined.
1- ابن منظور، محمد بن مکرم .(1968م). لسان العرب، بیروت: دارالعلم للملایین.
2- الرازی، محمدبن‌ابی‌بکربن عبدالقادر .(1368). امثال و حکم، ترجمه و تصحیح فیروز حریرچی، دانشگاه تهران.
3- ایروانی زاده، عبدالغنی .(1384). الادب العربی والایرانیون، تهران: سمت.
4- بهمنیار، فریدون .(1360). داستان‌نامه بهمنیار، دانشگاه تهران.
5- بهمنیار، فریدون .(1328). مثل چیست؟ یغما، سال دوم، ش 2 و 3، 49-52.
6- پرتوی آملی، مهدی .(1374). ریشه‌های تاریخی امثال و حکم، تهران: سنایی.
7- حافظ، شمس‌الدین محمد .(1362). دیوان حافظ، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
8- حریرچی، فیروز .(1368). امثال و حکم عربی، تهران: دانشگاه تهران.
9- حکمت، علی‌اصغر .(1360). امثال قرآن، تهران: بنیاد قرآن.
10- خضرائی، امین .(1382). فرهنگ‌نامه امثال و حکم ایرانی، شیراز: نوید.
11- دشتی، محمد .(1383). ترجمه نهج البلاغه، قم: رسالت یعقوبی.
12- دهخدا، علی‌اکبر .(1361). امثال و حکم، 4 مجلد، تهران: امیرکبیر.
13- راغب اصفهانی .(1992م). مفردات الفاظ القرآن، دمشق: دارالقلم.
14- رومی، جلال‌الدین .(1360). مثنوی معنوی، به اهتمام رینولد نیکلسون، تهران.
15- رضوی، محمد .(1383). فرهنگ امثال القرآن و معادل های آن در زبان فارسی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
16- زمخشری، جاراله محمودبن عمر .(1987م). المستقصی فی امثال العرب، لبنان: دارالکتب العلمیه.
17- سنایی .(1368). حدیقه الحقیقه، تصحیح مدرس رضوی، دانشگاه تهران.
18- شکورزاده، ابراهیم .(1372). ده هزار مثل فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
19- ــــــــــــــــ .(1380). دوازده هزار مثل و سی‌هزار معادل آنها، مشهد: آستان قدس رضوی.
20- شهیدی، سید جعفر .(1388). نهج البلاغه، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
21- عفیفی، رحیم .(1371). مثل‌ها و حکمت‌ها در آثار شاعران قرن سوم تا یازدهم هجری، تهران: سروش.
22- قطامش، عبدالمجید .(1988م). الامثال العربیه، سوریه: دارالفکر.
23- معین، محمد .(1371). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
24- المیدانی، ابوالفضل احمد .(1972). مجمع الامثال، بیروت: منشورات دار مکتبه الحیاه.
25- ----------------- .(1379). خزینه الامثال، به اهتمام احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران.
26- نشاط، سیدمحمود .(1342). زیب سخن یا علم بدیع پارسی، تهران.
27- همایی، جلال‌الدین .(1370). معانی و بیان، تهران: هما.
28- یوسفی، غلامحسین .(1363). کاغذ زر، تهران: یزدان.
_||_