بینامتنیت در ادبیات تعلیمی(با تمرکز بر قابوسنامه و تعالیم پتاح حوتپ؛ کهن ترین فرزندنامۀ جهان)
محورهای موضوعی : شاهنامه
صبا جلیلی جشن آبادی
1
(
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور- ایران(نویسنده مسؤول)
)
سیدمهدی رحیمی
2
(
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند
)
کلید واژه: بینامتنیت, فرزندنامه, تعالیم پتاح حوتپ, قابوسنامه,
چکیده مقاله :
بینامتنیت یکی از مباحث حوزۀ بررسیِ متون است که به روابط گوناگون متون ازنظر صورت و معنا اشاره دارد. بینامتنیت متن را حلقه ای در یک زنجیرۀ بینامتنی می داند و بر آن است که هر متنی با متون پیش از خود و هم زمان و پس از خود در ارتباط است. به بیان دیگر، هر متن به صورت پنهان یا آشکار با ژانر خود، ارتباط صوری و معنایی دارد. اندرز به فرزند، از زیرگونه های ادبیات تعلیمی است که پیشینۀ کهنی در تمدّن های بشری دارد. این سنّت اندرزی، بنابر سه اصل پیشینۀ کهن، جهانی بودن، تداوم و تکرارشوندگی، نیازمند بررسیِ بینامتنی و تطبیقی است. بنابر مستندات تاریخی، آموزه های پتاح حوتپ، کهن ترین کتاب در ادبیات تعلیمی جهان است. این آموزه ها مربوط به 2880 سال پیش از میلاد در مصر باستان است. در زبان و ادبیات فارسی، قابوس نامه نمونۀ مشهور و موفّقی است که اندکی پس از تألیف تا پایان قاجاریه، نویسندگان متون اندرزی در ایران به آن توجه داشتند و از آن تقلید می کردند. جایگاه بسیار کهن تعالیم پتاح و شهرت قابوس نامه، دلیل اصلیِ گزینش این دو اثر است. در این پژوهش با رویکرد تحلیلیـتطبیقی، ویژگی های برون متنی، پیرامتنی و درون متنیِ این آثار بررسی شد. این آثار در گزینش مخاطب (پسران نویسنده)، جایگاه اجتماعیِ نویسنده (وزیر دربار ایسِسی و شاهزادۀ آل زیار)، تفاخر به اصل و نسب، داشتن مقدمۀ عاطفی و مؤخرۀ تأکیدی، تأکید در به کاربستن تعالیم، بیان اندرزهایی دربارة حوزۀ رفتاری در اجتماع و خانواده، همانندگی دارند. این دست آورد نشان دهندۀ این است که در نوشتن اندرز برای فرزند، سنّتی مشترک وجود داشته است که البته بسته به نوع آن اندکی متفاوت است.
One of the topics in text criticism is intertextuality Which refers to the various relationships of texts in terms of form and meaning. It considers the text as a loop in an intertextual chain that is related to the texts before and its contemporaries and the texts after. In other words, each text has a hidden and explicit connection with its genre, both formally and semantically. Advice to offspring is a sub-Genre of didactic literature that has an ancient history in human civilization. This tradition of advising that relies on the three principles of antiquity, universality, continuity, and repetition, requires intertextual and comparative analysis. According to historical documents, the instructions of Ptah-Hotep is the oldest book-for-offspring in world literature. These instructions date back to 2880 BC in Egypt. in Persian language and literature, Qābus-Nāma is a famous and successful example that shortly after writing, until the end of the Qajar period, was considered and imitated by the authors of texts in Iran. The very ancient place of Instruction of Ptah in the tradition of advice to the son, and the fame of Qābus-Nāma is the main reason for selecting these works. In this research, with an analytical-comparative approach, the extra-textual, hypertext, and intra-textual characteristics of these works were investigated. That have similarities in the type of audience (authors' sons), social status of the authors (Isesis court minister and Prince Ale-Ziār), pride in lineage, having an emotional introduction and an emphatic ending, recommendation to apply the teachings, expressing behavioral advice in the community and family. This achievement shows that there was a common tradition in writing advice for the offspring, which of course varies slightly depending on the type.
_||_