حکایات تعلیمی و کارکردهای آن در مطلع الانوار امیرخسرو دهلوی
محورهای موضوعی : شاهنامه
کلید واژه: تعلیم, امیرخسرو دهلوی, مطلع الانوار, حکایت,
چکیده مقاله :
ادبیات تعلیمی یکی از شاخه های مهم و کهن ادب فارسی است مضامین تعلیمی از دیرباز در داستان‌ها که همواره از نیازهای ذهنی و عاطفی بشر بود، راه یافت و ایرانیان به جنبه تعلیمی آن توجه کرده‌اند. حکایت پردازی نیز از شیوه های داستان پردازی است که در قرون چهارم با مضامین اندرزی در مثنوی‌هایی چون کلیله و دمنه به کار رفته است. در قرن پنجم هـ .ق حدیقه سنایی نخستین منظومه عرفانی است که با هدف تعلیم مباحث عرفانی، دینی و اخلاقی سروده شد و از حکایت‌های تمثیلی در بیان مفاهیم استفاده کرد. پس از او عطار این شیوه را گسترش داد و مولانا آن را به کمال رساند. امیرخسرو دهلوی نیز در قرن هشتم، در تأسی از نظامی، نظیره مطلع الانوار را به شیوۀ مخزن‌الاسرار سرود. در همة این مثنوی‌ها برای تبیین و تأکید بر مضامین عرفانی – اخلاقی، از حکایت استفاده شده است. حکایت‌ها با توجه به جنبه تعلیمی از کارکردهای متفاوتی برخوردارند لذا هدف از این پژوهش آن بوده است تا معلوم گردد، حکایت‌های تعلیمی در مطلع الانوار، از چه اهدافی برخوردارند و امیرخسرو با چه کارکردهایی به تبیین و آموزش تعالیم اخلاقی، مذهبی و عرفانی خویش پرداخته است. در این پژوهش، با شیوه تحلیلی - توصیفی مجموع بیست حکایت تعلیمی در مثنوی اخلاقی مطلع الانوار، از جهت محتوایی مورد بررسی قرارگرفته است و در نهایت این نتیجه به دست آمد که امیرخسرو دهلوی در حکایت‌هایش از کارکردهای متنوعی از جمله اقناع و اثبات، تصویر سازی و ادراک، عبرت پذیری، تسهیل مباحث پیچیده، آشنایی زدایی، تحول و جز آن در جهت تبیین مسائل اخلاقی، آداب شرعی و عرفانی استفاده کرده است.
Storytelling has always been mental and affective needs of human from a long time ago. Iranians have been focused on its didactic aspect. Anecdote-making is also one of the methods of storytelling which was used with advising contents on the Mathnavies like Kellileh-va-Demneh in forth centuries. Sanai’s Hadighieh is the first mystical poem of fifth centuries which is composed by aim of training mystical, religious and moral contents. it used allegorical stories to express the concepts. After that, Attar extended this method and Molana completed it. furthemore, Amir Khosrou Dehlavi in 8th century, with following Nezami, composed Matla-al-Anvar in the method of Makhzan-al-Asrar. in all of these Mathnavies, narratives are used in order to explain and emphasize on moral-mystical contents. Stories have different functions regarding to their didactic aspects, but the goal of the present paper is define "what are the goals of didactic narratives in Matla-al-Anvar; and what function did Amir Khosro Dehlavi use to explain his moral-mystical contents? In this study, 20 stories of Matla-al-Anvar have been studied with analytic-descriptive method with regard to content. the results showed that Amir Khosro Dehlavi for his narratives used various functions such as satisfaction, proof, illustration and perception, taking the lesson, facilitating complicate issues, defamiliarising and evolution in order to explain mystical-moral problems.
_||_