معرفی و تحلیل ساختاری نسخۀ خطی منظومۀ ناهید و اختر

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

سودابه بخشایی ¹ , زرین تاج واردی ²

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

تاریخ دریافت : 1398/08/26 تاریخ پذیرش : 1398/08/26 تاریخ انتشار : 1397/06/01

کلید واژه: تشبیه, صور خیال, نسخۀ خطی, مثنوی ناهید و اختر,

چکیده مقاله :

منظومۀ ناهید و اختر سرودۀ اچهی صاحب از آثار غنایی قرن دوازدهم در شبه‌قاره است. در این پژوهش با استفاده از نسخه‌ای کامل از این مثنوی که در کتابخانۀ آستان قدس رضوی به دست آمده، با رویکرد توصیفی‌تحلیلی، ضمن معرفی نسخه و پدیدآورندۀ آن، به تحلیل ویژگی‌های ساختاری منظومه نیز پرداخته شده است. بررسی این منظومه نشان می‌دهد که تشبیه مهم‌ترین نقش را در ساختار ادبی و هنری این اثر بر عهده دارد. موسیقیِ ملایمِ شعر و تناسب‌های هجاییِ بحر هزج، وفور تکرار و توازن واژگانی، همچنین استفاده از لحن عاطفی و غم‌انگیز در کلامِ شعر، مهم‌ترین نمودهای زبان غنایی این منظومه به شمار می‌روند. شاعر جهت‌گیریِ پیام را به سمت درونیات عاطفی خویش قرار داده و گزارش داستان را به تأخیر انداخته است؛ این عامل سبب شده که روایت داستان تحت‌تأثیر زبان غنایی قرار گیرد و جنبه‌های عاطفی و احساسی بر جنبۀ روایی آن غلبه یابد.

منابع و مأخذ:

1. اچهی صاحب، شاهزاده بلنداختر (1837م)، منظومۀ ناهید و اختر، نسخۀ خطی، شمارۀ ثبت اموال: 35067م، کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی.

2. امامی، نصرالله (1389)، مبانی و روش‌های نقد ادبی، چ۴، تهران: جامی.

3. باباصفری، علی‌اصغر (1392)، فرهنگ داستان‌های عاشقانه، چ۱، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

4. پویان، مجید (1391)، «سبک‌شناسی آوایی شعر حافظ شیرازی با توجه به دیدگاه‌های موریس گرامون»، فصلنامۀ سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال پنجم، شمارۀ 3، پیاپی 17، 35ـ47.

5. دهخدا، علی‌اکبر (1377)، فرهنگ دهخدا، چاپ دوم از دورۀ جدید، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

6. خزانه دارلو، محمدعلی (1386)، منظومه‌های فارسی، چ۲، تهران: روزنه.

7. سبحانی، توفیق (1377)، نگاهی به تاریخ ادب فارسی در هند، چ۱، تهران: دبیرخانۀ شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.

8. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386)، موسیقی شعر، چ۱۰، تهران: آگاه.

9. صابر، محمد (1381)، «اوضاع شبه‌قاره در دوران تیموریان هند»، نامۀ پارسی، سال هفتم، شمارۀ 3، 111ـ120.

10. صدیقی، طاهره (1377)، داستان‌سرایی در شبه‌قاره در دورۀ تیموریان، اسلام‌آباد (پاکستان): مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

11. صفا، ذبیح‌الله (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.

12. صفوی، کوروش (1380)، از زبان‌شناسی به ادبیات، ج اول: نظم، چ۲، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

13. قویمی، مهوش (1383)، آوا و القا (رهیافتی به شعر اخوان ثالث)، تهران: هرمس.

14. کیخا، بتول (1393)، «فهرستنامه‌های نُسَخ خطی فارسی در هند»، فصلنامۀ مطالعات شبه‌قاره، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال ششم، شمارۀ20، 173ـ۱۹۸.

15. منزوی، احمد (1366)، فهرست مشترک نسخه‌های خطی پاکستان، اسلام‌آباد (پاکستان): مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.