تفسیر بافت بینامتنی تصوّف و عرفان جامی در بهارستان بر اساس نظریۀ فرکلاف

محورهای موضوعی : عرفان اسلامی

فاطمه قاسمیان ¹ , پوران یوسفی پور کرمانی ² , آسیه ذبیح‌نیا ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد انار، دانشگاه آزاد اسلامی، انار، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد انار، دانشگاه آزاد اسلامی، انار، ایران .نویسنده مسئول: [e-mail]
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور یزد، یزد، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/12/09 تاریخ پذیرش : 1400/03/17 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: جامی, عرفان و تصوّف, Jāmi, بهارستان, Baharestan, mysticism and Sufism, مضامین اخلاقی, Ethical themes,

چکیده مقاله :

عبدالرحمان جامی شاعر و نویسندۀ نام‌آور قرن نهم هجری است که درواقع خاتم‌الشعرای بزرگ پارسی گو و پس از عهد حافظ، بزرگ‌ترین شاعر شمرده شده است. جامی شاعری صوفی مسلکی است که اصطلاحات صوفیه را در شعر و نثر خود به کاربرده و در بهارستان، نمونه‌های افکار عرفانی خوب و فراوان از او یافت می‌شود. جامی این افکار را بیشتر در ضمن داستان‌های کوتاه بیان کرده است. جامی در سراسر بهارستان، هدف و غرض اصلی خود را به‌عنوان یک معلم اخلاق و عرفان ازیادنمی‌برد و به خوانندگان عرفان و اخلاق می‌آموزد و در خلال حکایات، عقاید عرفانی خود را بیان کرده و در موارد مختلف، غیرمستقیم به تعلیم پرداخته است. جامی همچون بسیاری از عرفا هدف اصلی از طی مراحل تربیتی عرفانی یا سیر منازل سلوک را که از توبه آغاز و به فنا پایان می‌یابد، وصول به ذات حق دانسته که غایت هر عارفی است. نویسنده در این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه‌ای درصدد آن است تا به بررسی بافت بینامتنی تصوّف و عرفان جامی در بهارستان بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که جامی در بهارستان چگونه از مضامین عرفانی برای بیان مقاصد تعلیمی و اخلاقی خود بهره برده است؟ با بررسی بهارستان در خصوص اندیشه‌های عرفانی جامی این نتیجه حاصل می‌شود که جامی به عرفان ایرانی و نظریات شیوخ خراسان دل‌بستگی نشان داده و از مضامین گستردۀ عرفانی در ضمن حکایات برای ارشاد و راهنمایی و همچنین تعلیم دیگران استفاده کرده است.

چکیده انگلیسی:

Abd al-Rahman Jāmi is a famous poet and writer of the ninth century AH, who is in fact the end of the great Persian poets and is considered the greatest poet after the era of Hafez. Jāmi is a professional Sufi poet who uses Sufi terms in his poetry and prose, and in Baharestan, many examples of good mystical thoughts can be found. Jami has expressed these thoughts mostly in short stories. Throughout Baharestan, Jāmi does not forget his main goal and purpose as a teacher of ethics and mysticism, and teaches readers of mysticism and ethics. Jāmi, like many mystics, considers the main goal of mysticism through the stages of mystical education or the journey of the houses of conduct, which begins with repentance and ends with annihilation, to be the essence of truth, which is the goal of every mystic. In this research, the author uses a descriptive-analytical method and a library method to study the intertextual context of Jāmi’s Sufism and mysticism in Baharestan and to answer the question of how Jāmi in Baharestan uses mystical themes to express his educational and moral goals. Studying Jāmi's mystical ideas in Baharestan concludes that Jāmi has shown interest in Iranian mysticism and the theories of Sheikhs in Khorasan and has used extensive mystical themes along with anecdotes for guidance and instruction as well as teaching others.