تحلیل نظام معنایی و رمزی گلشن راز
محمد فرخی
1
(
دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
)
تورج عقدایی
2
(
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
)
حسین آریان
3
(
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
)
نزهت نوحی
4
(
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
)
کلید واژه: گلشن راز , وحدت وجود , استعاره عرفانی , رمز واره, معرفت نفس , زبان شناسی عرفانی,
چکیده مقاله :
کتاب گلشن راز اثر شیخ محمود شبستری یکی از مهم‌ترین متون عرفانی قرن هشتم هجری است که در پاسخ به پرسش‌های عرفانی صوفیان خراسان نوشته شده و از دیرباز مورد توجه عرفا، شارحان و پژوهشگران قرار گرفته است. این اثر از جنبه‌های گوناگون، از جمله زبان رمزی، ساختار نمادین، و بنیان‌های معرفتی وحدت وجود، حائز اهمیت است. زبان شاعر در این اثر، زبانی تأویل‌پذیر، چندلایه و سرشار از اصطلاحات عرفانی و اشارات رمزی است که درک آن نیازمند آشنایی با نظام اندیشه‌ای عرفان اسلامی و مفاهیم کلیدی همچون وجود، نفس، عقل، شهود و فناست. در این مقاله، تلاش شده است با نگاهی تحلیلی و معناشناختی، ساختار رمزی و نظام معنایی این اثر عرفانی کاویده شود. ابتدا جایگاه و هدف شبستری از نگارش اثر بررسی شده، سپس ساختار پرسش و پاسخ منظوم تحلیل گردیده، و در نهایت، مهم‌ترین مضامین مطرح‌شده مانند وحدت وجود، معرفت نفس، مراتب هستی و سلوک عارفانه تحلیل شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که شبستری با استفاده از زبانی نمادین، نظامی منسجم از معرفت عرفانی بنیان نهاده که تا امروز نیز قابلیت تأویل و خوانش‌های تازه دارد. مقاله حاضر می‌کوشد پیوند میان فرم، محتوا و رمزگان معنایی در گلشن راز را با رویکردی تحلیلی آشکار سازد.
چکیده انگلیسی :
Golshan-e Raz, authored by Sheikh Mahmoud Shabestari, is one of the most significant mystical texts of the 8th century AH, composed in response to a series of philosophical and spiritual questions posed by the Sufis of Khorasan. This work has long attracted the attention of mystics, commentators, and scholars due to its symbolic language, allegorical structure, and its epistemological foundation grounded in the concept of wahdat al-wujud (Unity of Being). The poet’s language is multi-layered, metaphorical, and replete with mystical terminology and symbolic references, requiring deep familiarity with Islamic mystical thought and essential concepts such as being, the self, intellect, intuition, and annihilation (fana). This article aims to explore the semantic system and symbolic framework of Golshan-e Raz through an analytical and semantic approach. It begins by examining the author's purpose and context, then analyzes the structure of poetic questions and answers, and finally investigates key mystical themes such as self-knowledge, ontological hierarchy, and the path of spiritual realization. The findings indicate that Shabestari, through a rich symbolic language, has established a coherent system of mystical knowledge that continues to invite reinterpretation. This study attempts to reveal the intricate relationship between form, meaning, and symbolic codes in this influential Sufi masterpiece
منابع فارسی 1. شبستری، محمود. گلشن راز. تصحیح شبیر احمد قهوجی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵.
2. فروزانفر، بدیع‌الزمان. مثنوی معنوی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۶۲.
3. نصر، سید حسین. عرفان اسلامی. تهران: انتشارات طرح نو، ۱۳۸۷.
4. زرین‌کوب، عبدالحسین. صورتگری عرفان ایرانی. تهران: انتشارات طرح نو، ۱۳۷۸.
5. ملکوتی، سید محمد. زبان و رمز در شعر عرفانی. تهران: انتشارات سمت، ۱۳۸۴.
6. جامی، عبدالرحمن. نفحات الانس. تهران: انتشارات سخن، ۱۳۶۵.
7. قونوی، صدرالدین. فتوحات مکیه (ترجمه و شرح). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۳.
منابع انگلیسی 1.
Chittick, William C. The Sufi Path of Knowledge: Ibn al-Arabi's Metaphysics of Imagination. Albany: SUNY Press, 1989. 2.
Corbin, Henry. Creative Imagination in the Sufism of Ibn Arabi. Princeton University Press, 1969. 3.
Nasr, Seyyed Hossein. Islamic Spirituality: Foundations. New York: Crossroad, 1987. 4.
Schimmel, Annemarie. Mystical Dimensions of Islam. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1975. 5.
Lambton, Ann K.S. Continuity and Change in Medieval Persia. State University of New York Press, 1988.