نگاه آینده‌پژوهانه؛ حلقۀ مفقوده در مطالعات مؤسسات آموزشی: بررسی موردی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس

محورهای موضوعی : مدیریت آموزشی

رقیه نظری ¹ (دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)
حسین عباسیان ² (استادیار گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)
حمیدرضا آراسته ³ (استاد گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)
بیژن عبدالهی ⁴ (استاد گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)
محمد حسینی مقدم ⁵ (عضو هیأت علمی گروه مطالعات آینده‌نگر، مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/03/18 تاریخ پذیرش : 1403/05/24 تاریخ انتشار : 1402/11/25

کلید واژه: آینده‌پژوهانه, مؤسسات آموزشی توسعۀ حرفه‌ای, مدیران مدارس,

چکیده مقاله :

در آغاز قرن بیست و یک، بیش از هر زمان دیگری، نیاز بهآموزش و پرورش آینده‌نگر‌ احساس شد. آموزش و پرورش آینده‌نگر بر اساس آینده‌نگری و با توجه به شرایط آتی، افق‌های آینده را ترسیم می‌کند. پژوهش کنونی با هدف بررسی ضرورت نگاه آینده‌پژوهانه در مؤسسات آموزشی با بررسی موردی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس مقطع ابتدایی انجام شد. پژوهش کیفی و کاربردی و با روش مرور نظامند انجام شد. ابتدا پیشینه‌های نظری و پژوهشی مرتبط با توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس بررسی شد و پس از آن پژو‌هش‌های خارجی از سال‌های 2013- 2023 و پژو‌هش‌های داخلی از سال‌های 1394 الی 1400 با توجه به‌ محتوای پژوهش به طور دقیق بررسی و مرتبط‌ترین پژوهش‌ها انتخاب شدند. یافته‌های 24 پژوهش خارجی و 25 پژوهش داخلی تحلیل شد. بر اساس یافته‌ها 30 مؤلفۀ محوری پرتکرار تشخیص داده شد که در توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس مؤثر بودند. پژوهشگران در پژوهشهای خود بیشتر وضعیت موجود را در نظر گرفته و برای بالا بردن سطح توسعۀ حرفهای مدیران مدارس نتایج و یافته های خود را در قالب الگوها یا پیشنهادات مطرح کردهاند و دغدغۀ آینده های محتمل را نداشتهاند و در صورت داشتن این دغدغه با رویکرد آیندهپژوهی این مسأله را بررسی نکرده اند.

چکیده انگلیسی:

At the beginning of the twenty-first century, more than ever, the need for "futuristic education" was felt. Future-oriented education draws future horizons based on foresight and considering future conditions. The current research was conducted with the aim of investigating the necessity of future research in educational institutions with a case study of the professional development of primary school principals. Qualitative research was conducted using systematic review method. First, theoretical and research backgrounds related to the professional development of school principals were examined, and then foreign studies from 2013-2023 and domestic studies from 2015 to 2021 were carefully examined and the most relevant studies were selected. The findings of 24 foreign studies and 25 domestic studies were analyzed. Based on the findings, 30 frequent core components were identified that were effective in the professional development of school administrators. In their research, the researchers have mostly considered the existing situation and in order to raise the level of professional development of school administrators, they have presented their results and findings in the form of models or suggestions, and they have not been concerned about possible futures, and in case they have this concern, they have addressed the mentioned issue with the approach They have not investigated future research.

متن کامل:



 

 

 

نگاه آینده پژوهانه؛ حلقۀ مفقوده در مطالعات مؤسسات آموزشی:

بررسی موردی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس

 

رقیه نظری

دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

 [e-mail]

حسین عباسیان‌

استادیار گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران. )نویسنده مسئول)

 [e-mail]  

حمیدرضا آراسته

استاد گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

 [e-mail]

بیژن عبدالهی

استاد گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

 [e-mail] 

محمد حسینی مقدم

عضو هیأت علمی گروه مطالعات آینده‌نگر، مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران، ایران.

 [e-mail]

تاريخ دريافت: ‏‏18/3/1402‏‏                تاريخ پذيرش: ‏24/05/1402‏

 

چكيده 

در آغاز قرن بیست و یک، بیش از هر زمان دیگری، نیاز به«آموزش و پرورش آینده‌نگر‌» احساس شد. آموزش و پرورش آینده‌نگر بر اساس آینده‌نگری و با توجه به شرایط آتی، افق‌های آینده را ترسیم می‌کند. پژوهش کنونی با هدف بررسی ضرورت نگاه آینده‌پژوهانه در مؤسسات آموزشی با بررسی موردی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس مقطع ابتدایی انجام شد. پژوهش کیفی و کاربردی و با روش مرور نظامند انجام شد. ابتدا پیشینه‌های نظری و پژوهشی مرتبط با توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس بررسی شد و پس از آن پژو‌هش‌های خارجی از سال‌های 2013- 2023 و پژو‌هش‌های داخلی از سال‌های 1394 الی 1400 با توجه به‌ محتوای پژوهش به طور دقیق بررسی و مرتبط‌ترین پژوهش‌ها انتخاب شدند. یافته‌های 24 پژوهش خارجی و 25 پژوهش داخلی تحلیل شد. بر اساس یافته‌ها 30 مؤلفۀ محوری پرتکرار تشخیص داده شد که در توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس مؤثر ب/ودند. پژوهشگران در پژو‌هش‌های خود بیشتر وضعیت موجود را در نظر گرفته و برای بالا بردن سطح توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس نتایج و یافته‌های خود را در قالب الگوها یا پیشنهادات مطرح کرده‌اند و دغدغۀ آینده‌های محتمل را نداشته‌اند و در صورت داشتن این دغدغه با رویکرد آینده‌پژوهی این مسأله را بررسی نکرده‌اند.

واژه‌هاي كليدي: آینده‌پژوهانه، مؤسسات آموزشی توسعۀ حرفه‌ای، مدیران مدارس.

 

 

 

 

 

1- مقدمه

اندیشیدن پیرامون آینده، پدیده‌ای جهان شمول است که می‌توان ریشۀ آن را در دوران پیش از تاریخ بشر نیز جستجو کرد‌(پدرام‌‌‌‌‌‌‌¹،2014). آمادگی داشتن در برابر بحران‌هایی که ممکن است در آینده رخ دهد، یکی از نگرانی‌ها و دغدغه‌هایی است که توجه دست‌اندرکاران و مسئولان بخش‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و آموزشی هر کشور را به خود جلب کرده است. آگاهی یافتن نسبت به آینده، به آن‌ها کمک خواهد کرد تا بتوانند با در نظر گرفتن تغییرات و تحولات سریع و پیش‌بینی آینده، برای تهدید‌ها و فرصت‌های پیش‌رو، برنامه‌ریزی کنند و ساز و کارهای لازم را به‌منظور بهره‌مندی از فرصت‌ها و مقابله با تهدید‌های احتمالی فراهم کنند (رایشنبرگر²، 2005). در وضعیت کنونی جهان که تغییرات در همۀ زمینه‌ها به سرعت رخ می‌دهد، برای پیش‌بینی آینده، آینده‌نگری و سازماندهی فعالیت‌های علمی ضرورتی انکارناپذیر است. لذا اگر نظام آموزشی هر کشوری مبتنی بر آینده‌پژوهی³ نباشد و نتواند توانایی آینده‌نگری⁴ را ارتقاء دهد، قادر نخواهد بود تا برون‌داد چندان مفیدی ارائه کند؛ چرا که با عدم بهره‌گیری از اصل آینده‌پژوهی بسیاری از فرصت‌های خود را بدون ارائۀ دست‌آورد مهمی از دست می‌دهد(باقری‌پشتگل و سامری، 1395). آینده‌پژوهی با بهره‌گیری از تحلیل وضعیت موجود، شناسایی ساز و کارهای تغییر و تعریف سناریوهای مختلف، توسعه و بهبود را در آینده‌های محتمل و ممکن پیش‌بینی می‌کند. تصمیم‌های خوب بستگی به دورنگری دارد، زندگی امروزی با گذشته بسیار متفاوت است؛ باید آینده را خلق کرد تا سازمان و جامعه را در برابر تغییرات آینده، آماده ساخت (واعظی و همکاران، 1396) آینده‌پژوهی مجموعه تلاش‌هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر (یا تغییر نکردن) یا ثبات به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه‌ریزی برای آن‌ها اقدام می‌کند.

در آغاز قرن بیست و یک، بیش از هر زمان دیگری، نیاز به«آموزش و پرورش آینده‌نگر‌» احساس شد. آموزش و پرورش آینده‌نگر بر اساس آینده‌نگری و با توجه به شرایط آتی، افق‌های آینده را ترسیم می‌کند، فرصت‌ها و تهدیدها را عمیق‌تر و بهتر درک می‌کند و در نتیجه در تدوین راهبردها و خط مشی‌های لازم، سنجیده‌تر عمل می‌کند. چنین نظامی می‌تواند ضمن حفظ پویایی خود، افرادی خلّاق و انعطاف‌پذیر تربیت کند. گوتک ⁵ اعتقاد دارد آینده‌نگران آموزشی، نظریه‌پردازانی هستند که تلاش می‌کنند مسیر تحولات اجتماعی و تکنولوژیک را پیش‌بینی کنند و مردم را برای آن تربیت کنند(گوتک، 2004). بنابراین، آموزش و پرورش یکی از حوزه‌های مؤثر و بنیادین فرهنگی در هر کشور است و ماهیتی «آینده‌نگرانه» دارد؛ زیرا برونداد آن تربیت نسل آینده برای زندگی در جهان فرداست. لذا هر‌گونه برنامه‌ریزی و طراحی در این نهاد، باید رویکردی آینده‌نگرانه داشته باشد. بنابراین، برای توسعۀ منابع انسانی، باید با توجه به آینده برنامه‌ریزی شود و برنامه‌ها با توجه به شرایط احتمالی آتی به مرحلۀ اجرا برسد(عابدي‌جعفري، سلماني و رادمند، 1389). آینده‌پژوهی در آموزش و پرورش به دلیل ارتباط آن با نسل در حال تربیت جامعه و تأثیر کارکرد آن بر کارایی سازمان‌ها در آینده و موفقیت سازمان‌های مختلف کشور در بلندمدت و همچنین مرجعیت آن در تأمین نیروی انسانی متخصص و متعهد از اهمیت ویژه‌ای بهره‌مند است(حقیقی ملائی، آیتی، پورشافعی، 1396).

در کشور ایران، در اوایل دهۀ 1380، با بهره‌گیری از مفاهیم و ابزارهای نوین سیاست‌گذاری کلان، تلاش‌هایی برای ترسیم آیندۀ مطلوب کشور انجام شد که نتیجۀ آن تدوین و ابلاغ سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی بود. دستیابی به آرمان‌هایی که در سند چشم انداز 1404 آمده است، وابسته به شناسایی نقاط اصلی عزیمت و تعیین مسیر راه برای تحقق آن اهداف است. بررسی متن سند چشم‌انداز 1404 نشان می‌دهد تهیه‌کنندگان این سند مهم، با درک صحیح از ایران 1404، تحقق ابعاد مختلف این سند را در گرو وجود مدیرانی شایسته، کارآمد، متخصص و دارای شایستگی‌های همه جانبه دانسته‌اند، توسعه و پیشرفت مادی و معنوی برای جامعۀ ایرانی را منوط به تحقق شایسته‌سالاری برای تک تک افراد، جامعه و نظام سیاسی می‌دانند (عسگری، نیکوکار، صفری و غلامی، 1394). 

همان‌گونه كه در سند تحول بنیادين آموزش و پرورش آمده است، عرصۀ تعلیم و تربیت از مهم‌ترين زيرساخت‌هاي تعالي پیشرفت همۀ جانبه كشور و ابزار جدي براي ارتقاء سرمايۀ انساني شايسته كشور در عرصه‌هاي مختلف است‌. به اين ترتیب تحقق آرمان‌هاي متعالي انقلاب اسلامي ايران مانند احیاي تمدن عظیم اسلامي، حضور سازنده، فعال و پیشرو در میان ملت‌ها و كسب آمادگي براي برقراري عدالت و معنويت در جهان در گرو تربیت انسان‌هاي عالم، متقي و آزاده و اخلاقي است. در پرتو چنین سرمايۀ انساني متعالي است كه جامعۀ بشري آمادگي تحقق حکومت جهاني انسان كامل را يافته و در سايه چنین حکومتي ظرفیت و استعدادهاي بشر به شکوفايي و كمال خواهد رسید.

در خصوص ضرورت‌ آینده‌پژوهی، در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، در فصل دوم «بیانیۀ ارزش‌ها»، بند 29 و همچنین در فصل هفتم، در راهکار 4-22 تأکید شده است( سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، 1390).

سابقۀ فعالیت‌های توسعۀ حرفه‌ای رهبران آموزشی و اعضای هیئت‌علمی در ایران به ابلاغ تبصره یک مادۀ 150 قانون برنامۀ سوم توسعۀ حرفه‌ای برمی‌گردد که به دستگاه‌های اجرایی اجازه داده شد تا درصدی از اعتبارات جاری و عمرانی خود را برای اجرای دوره‌های آموزشی ضمن خدمت هزینه کنند. پس‌ازاین ابلاغ، مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی به نمایندگی از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌هایی در دانشگاه‌ها اقدام کرده است. برابر اعلام مسئولان ذی‌ربط در مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، این کارگاه‌ها طی دورۀ ۶ ساله از سال 80 تا 85 و با موضوعات مشترک برای همۀ رشته‌ها مانند آموزش کاربرد فناوری اطلاعات، روش تدریس، روش تحقیق، سنجش و اندازه‌گیری در آموزش، افزایش و تقویت مهارت زبان انگلیسی و نیازسنجی در برنامۀ درسی، قانون تنظیم و ارسال مقاله‌های علمی، به‌کارگیری مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی در کلاس، بسیاری از موضوعات مشترک دیگر و همچنین موضوعات تخصصی ویژه رشته‌های مختلف، در دانشگاه‌های کشور برگزارشده است. در تاریخ 25/5/1390 آیین‌نامه طرح دانش‌افزایی و توانمندسازی مصوب شورای اسلامی شدن دانشگاه‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی شامل دو محور عمومی با موضوعات ضوابط و مقررات دانشگاهی، روش‌ها و فنون تدریس، روش و مدیریت تحقیق، ارزیابی فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی، مدیریت اطلاعات علمی و منابع الکترونیکی هرکدام به میزان 16 ساعت و همچنین موضوعات مختلفی حول محور معرفتی و اندیشۀ سیاسی است (نیلی احمدآبادی و همکاران، 1398).

مفهوم توسعه را می‌توان گذر از مرحله‌ای به مرحلۀ دیگر و تغییر ساختارهای موجود به یک ساختار کارآمد و منطبق با نیازهای جدید دانست. اصولاً وقتی پدیده‌ها به سمت بهتر شدن پیش می‌روند، ما آن‌ها را توسعه تلقی می‌کنیم، زیرا در زندگی انسان رضایت بیشتری ایجاد می‌کنند (مؤذن علوی و همکاران، 1399). توسعۀ حرفه‌ای فرآیندی مداوم از بهبود در زمینۀ استانداردهای مطلوب آموزشی و شهروندی برای تمامی کارکنان است که ظرفیت تمامی کارکنان را در راستای یادگیری و یادگیری مادام‌العمر افزایش می‌دهد؛ به همین خاطر هنگام توجه به توسعۀ حرفه‌ای باید محتوای تجارب، فرآیند و زمینه‌ای در نظر گرفته شود که در آن توسعۀ حرفه‌ای رخ خواهد داد(قاسم‌زاده علیشاهی و همکاران، 1397).

. توسعۀ حرفه‌ای از آغاز آموزش حرفه‌ای⁶ شروع‌شده و در سرتاسر دورۀ حیات حرفه‌ای فرد ادامه می‌یابد (بولام و مک ماهون⁷، 2005). توسعۀ حرفه‌ای را می‌توان نتیجه رشد از طریق فرآیندی تعاملی از یادگیری برای عمل کردن⁸ به‌جای یادگیری دربارۀ عمل کردن⁹ دانست (کولس¹⁰،1996). توسعۀ حرفه‌ای به هرگونه فعالیت انجام‌شده در طی دوران استخدام فرد اطلاق می‌شود که به‌منظور افزایش دانش یا ارتقاء عملکرد حرفه‌ای فرد طراحی‌شده است (هارلی¹¹،2006).

کوکرل¹² (2011) توسعۀ حرفه‌ای را آموزش مستمر مربیان، مدیران و کارکنان سازمان تعریف کرده است. دپسن و همکاران¹³ (2018) توسعۀ حرفه‌ای را فرآیند ارتقاء مهارت‌های فردی، توانایی‌ها، دانش، دید استراتژیک و ایجاد شبکه‌های آموزش رهبری تعریف کرده‌اند.

از نظر شلیچر، مدیران آموزشی در زمینۀ نوآوری، مدیریت امور مالی یا منابع انسانی با صلاحیت و شایسته نیستند و حداقل استانداردهای رهبری را ندارند(شلیچر¹⁴، 2012)؛ مدیران با ورود به موقعیت جدید، احساس ضعف، عدم آمادگی، تنهایی و منزوی بودن را دارند(کرافت¹⁵،2001). بنابراین، با توجه به ضعف‌های موجود در ویژگی‌های مدیران، با توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس، زمینه‌های تحقق اهداف نظام آموزش و پرورش در زمینۀ توسعه‌یافتگی فراهم می‌شود.

لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی سطح نگاه آینده‌پژوهانه پژوهش‌گران در مؤسسات آموزشی با بررسی موردی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس انجام شد. یعنی با مرور نظامند پیشینۀ نظری و پژوهشی موجود، رویکرد پژوهشی پژوهشگران به مسأله توسعۀ حرفه‌ای بررسی شد.

پیشینۀ پژوهشی

یانگ¹⁶(2023) پژوهشی را تحت عنوان تاریخچه و تجربۀ معاصر توسعۀ رهبران آموزشی در ایالات متحده انجام داد. ایشان در پژوهش خود با تشریح ساختار توسعۀ حرفه‌ای رهبران آموزشی و تحولات مؤثر بر حرفه‌ای شدن رهبران آموزشی، در تلاش است تا پایگاه دانشی و استانداردی را برای درک توسعۀ رهبری آموزشی ایجاد کند.

محققان در یک بررسی منتقدانه از سیاست‌گذاران آموزش و پرورش اعلام کردند که مدیران مدارس دارای دانش ضعیف باید آموزش ببینند و بیان کردند که برنامه‌های اصلی آماده‌سازی و توانمندسازی مدیران باید با بررسی دقیق‌تر انجام شود. همچنین مشکلات و چالش‌های مدیران مدارس باید در محل حل شده و به رهبران مدارس بیش‌تر توجه شود(براکمان¹⁷ و همکاران‌،2020). همچنین در مطالعۀ دیگری رابطۀ توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس با شیوه‌های رهبری مدارس بررسی شد و نتایج نشان داد که توسۀ حرفه‌ای مدیران در بهبود نتایج یادگیری دانش‌آموزان نقش حیاتی دارد. همچنین مشخص شد که بین توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس با شیوه‌های رهبری ارتباط مثبت و معنادار وجود دارد (گومز¹⁸ و همکاران ،2020).

جانسون¹⁹ و همکاران (2020) پژوهشی را با هدف نیازهای یادگیری و توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس با کمک ناظران آموزش و پرورش در جنوب شرقی ایالات متحده اجرا کردند و به این نتیجه رسیدند که مدیران باید با یکدیگر ارتباط سازنده داشته باشند تا از طریق تعامل نیازهای توسعۀ حرفه‌ای را شناسایی کنند. همچنین ناظران آموزشی پس از مطالعه از نیازهای مدیران، روی سبک‌های مختلف رهبری آموزشی و عملیاتی تأکید داشتند.

لیلیوجرد و برته²⁰ (2020) در مطالعۀ خود نشان دادند که ارزیابی عملکرد معلمان توسط مدیران در یادگیری و رهبری حرفه‌ای معلمان نقش دارد. آن‌ها همچنین نتیجه گرفتند که رهبران و معلمان مدارس به یک درک مشترک و همچنین پایگاه دانش برای توسعه حرفه‌ای نیاز دارند. در کشور تانزانیا مطالعۀ لوسیوکی²¹ (2020) نشان داد که عوامل ساختاری مانند پشتیبانی ناکافی برای توسعه حرفه‌ای، منابع ناکافی، نبود آموزش مناسب و مسائل مربوط به فرهنگ یادگیری از جمله محدودیت‌های مربوط به توسعۀ حرفه‌ای در میان معلمان و مدیران مدارس در مقطع دبیرستان است. همچنین کلین²² و همکاران (2020) در مطالعۀ خود نیازهای توسعۀ حرفه‌ای را در 9 ایالت کشور آلمان ببرسی کردند و به این نتیجه رسیدند که بسیاری از مدیران مدارس در آلمان هیچ آموزش رسمی چشمگیری برای وظایف مدیریت و رهبری ندیده‌اند و به آموزش‌های دقیق و مرتبط برای نقش رهبری در مدارس نیاز دارند.

فانسرا²³ (2020) در مطالعۀ خود نشان داد که رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی (به ویژه استفاده از تویتر) در ارتباطات سازنده و عملکرد معلمان و مدیران مدارس نقش مهمی دارد. ساهلین²⁴ (2019) در پژوهشی راجع به همکاری مدارس با شرکت‌های خصوصی به‌عنوان ابزاری برای بهبود عملکرد مدیران به این نتیجه رسید که از نظر مدیران این همکاری بسیار مؤثر و در بهبود عملکرد مدیران، به‌ویژه در زمینۀ توسعۀ فرهنگی نقش زیادی داشته است و این همکاری براساس نیازهای مدرسه و فعالیت‌ها و نیازهای ویژه مدیران انجام شده و اثربخشی مناسبی داشته است.

در مطالعۀ ندریتو²⁵ و همکاران (2019) تحت عنوان «ارتباط بین رهبری تحول‌گرا با توسعۀ حرفه‌ای در نایروبی کنیا» این نتیجه به‌دست آمد که بین رهبری تحول‌گرا و توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس همبستگی مثبت وجود دارد. همچنین خالد‌طاهر²⁶ (2020) در کویت با هدف شناسایی نیازهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس متوسطه، تحقیقی پیمایشی انجام داد و نشان داد که مهارت‌های یادگیری در عصر فناوری اطلاعات، مهارت‌های تفکّر متفکّرانه، ارتباطات مؤثر و مهارت‌های بهره‌وری در توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس مؤثر است.

گایهورست²⁷ و همکاران (2019) در مطالعۀ خود تحت عنوان عملکرد مدیران مدارس بر روی شرایط محیط کار و توسعۀ حرفه‌ای معلمان به این نتایج دست یافتند که توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در عملکردهای رهبری معلمان و فعالیت‌های آموزشی و به طور کلی توسعۀ حرفه‌ای معلمان نقش مهمی دارند. پاول کلوز و آن کندریک²⁸ (2018) در پژوهشی تحت عنوان توسعۀ رهبری متخصص آموزش و پرورش: یک رویکرد تعامل تحقیق، توسعۀ حرفه‌ای در آموزش و پرورش به این نتیجه دست یافتند که برنامه‌های ارزشی و اخلاقیات و مشاوره برنامۀ درسی و مربیگری سیاسی و تجزیه و تحلیل سازمانی و بسیج دانش و مهارت مشاوره و روابط مشاوره جزء برنامه‌های توسعه مشاوره (رهبر متخصص آموزش – SLE) مدیران مدارس در انگلستان است.

در مطالعۀ کمرئی و همکاران(1400) مشخص شد توسعۀ حرفه‌ای مدیران به10 بعد دانش، نگرش، توانایی‌های فکری و ذهنی، توانایی‌های مدیریتی، مهارت‌های مدیرتی عملکردی، مهارت‌های میان فردی، مهارت‌های مدیریتی تعالی و بهبود، مهارت‌های رهبری تحول‌آفرین، مهارت‌های حرفه‌ای و شغلی، ویژگی های روان‌شناختی و شخصیتی نیاز دارد.

حسینی، قورچیان و نادر‌قلی(1400) در پژوهش خود نشان دادند که مدیران به‌منظور توسعۀ حرفه‌ای باید به دومقولۀ محوری صلاحیت‌ها و شایستگی‌های عمومی و حرفه‌ای مدیران؛ در شرایط زمینه‌ای به سه موضوع فرهنگ جامعه، شرایط محیطی و جوّ حاکم؛ در شرایط علی در سه دستۀ کلی تکالیف و مأموریت‌های آموزش و پرورش، ماهیت و پیچیدگی شغل مدیران و تنوع شغلی؛ راهبردها در دو حوزۀ فردی و سازمانی شامل بالندگی مدیران، آموزش مدیران، الگوبرداری و معیارهای توسعه،گزینش و نظارت و ارزیابی و همچنین پیامدها در سه بخش آموزشی، فردی و اجتماعی توجه کنند.

در مطالعۀ جعفری‌راد و همکاران(1400) برای افزایش شایستگی و توانمندی مدیران 12 مقولۀ کلی معرفی شد که پدیدۀ محوری (دانش مورد‌نیاز، نگرش مورد‌نیاز، مهارت مورد‌نیاز)، راهبردها (ایجاد مراکز بالندگی، ارائه آموزش‌های مستقیم، آموزش‌های ضمنی(تجربی), زمینه (وجود فرهنگ کار مشارکتی، جوّ حمایتی، ساختار غیر متمرکز) و پیامدها (بهبود کیّفیت یادگیری، بالندگی سازمانی، توسعۀ حرفه‌ای را شامل می‌شود.

حسن‌زاده کفشگر کلائی و همکاران (1399) در مطالعه خود با هدف ارائه مدل توسعه حرفه‌ای مدیران با رویکرد آینده‌پژوهی در آموزشگاه‌های استان مازندران به این نتایج دست یافتند که مدل توسعۀ حرفه‌ای مدیران با رویکرد آینده‌پژوهی از چهار بعد مهارت‌های موردنیاز مدیران و توانمندی‌های مورد نیاز مدیران و کارکرد مسئولیت اجرایی مدیران و کارکرد توسعه و بهبود سازمانی تشکیل شده است.

در پژوهش حاتمی، حاج خزیمه، پور‌کریمی، ابیلی(1399) مؤلّفه‌های توسعه حرفه‌ای مدیران در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی را در پنج مقوله اصلی شامل: مهارت‌های رهبری/مدیریتی، مهارت­های آموزشی، مهارت‌های پژوهشی، مهارت‌های فردی و مهارت‌های مشاوره­ای معرفی شد.

هادیان نیاسری(1399) در پژوهشی تحت عنوان« مشکلات مدیریت آموزشی در آموزش و پرورش ایران » نشان داد که مدیریت آموزشی با مشکلات فقدان ایده‌های جدید، غلبه فعالیت‌های فردی بر جمعی، فقدان برنامه‌ریزی استراتژیک و ناآگاهی از مطلوبیت برنامه‌های اجرا شده(فقدان ارزیابی) مواجه است و دامه این روند قطعا در آینده هزینه‌های فراوانی را برای نظام آموزشی به بار خواهد آورد.

تلاش برای شناخت آینده سابقه ای کهن در فرهنگ بشر دارد و ریشه بسیاری از آداب، رسوم و سنن تاریخی نظیر ستاره شناسی، غیب گویی، کف بینی و طالع بینی در آن نهفته است. در دهه های اخیر، آموزش عالی به عنوان یکی از مهمترین عناصر تشکیل دهنده جوامع پیشرفته و حتی کشورها در حال توسعه نقش بسیار مهم و حیاتی در رشد و توسعه علوم ، فناوری اطلاعات و ارتباطات ایفا نموده است.(قربانی و قریب‌نواز، 1399).

رستمی و یوسفی (1398) در تحقیق خود تحت عنوان شناسایی و اولویت‌بندی مهارت‌های مدیریتی جهت توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس شهری در مقطع ابتدایی شهرستان مشکین‌شهر نتیجه گرفت که مهارت‌های مدیریتی و توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس مقطع ابتدایی مطلوب می‌باشد و مدیران منصوب از توانایی‌های توسعۀ حرفه‌ای و مهارت‌های مدیریتی لازم برخوردار می‌باشند و برای اولویت‌بندی مهارت بهبود آموزش و خود توسعۀ حرفه‌ای فردی در رتبه‌های اول متغیرهای خود قرار دارند و اعلام کرد که بین مهارت‌های مدیریتی و توسعۀ حرفه‌ای مدیران رابطۀ مثبت و معناداری برقرار است همچنین نشان داد که در بررسی تاثیر همزمان مهارت‌های مدیریت مدیران، مهارت‌های مدیریت دانش‌آموزان، ادراکی و فنی دارای تأثیر معناداری در توسعه حرفه‌ای می‌باشند و مولفه‌های مهارت‌های انسانی و بهبود آموزش اثر معناداری در توسعه حرفه‌ای مدیران مقطع ابتدایی شهرستان مشکین‌شهر نداشتند.

جعفری‌راد (1398) در مطالعه خود تحت عنوان مدل‌یابی عوامل مؤثر بر شایستگی مدیران مدارس دوره دوم متوسطه شهر تهران به این نتایج دست یافت که راهبرد اصلی در فرایند شایستگی مدیران مدارس ایجاد مراکز بالندگی، ارائه آموزش‌های مستقیم و آموزش‌های ضمنی (تجربی) می‌باشند. شرایط زمینه‌ای لازم نیز شامل وجود فرهنگ کار مشارکتی، جو حمایتی و ساختار غیرمتمرکز است، یعنی برنامه‌ای مطلوب که با مشارکت و همفکری مدیران همسو با توجه به احساس نیاز به رشد مستمر، حمایت‌های مادی و معنوی و تغییرات حاکم در جهت شایستگی مدیران طراحی و اجرا شود و پیامد نهایی اجرای آن بهبود کیفیت یادگیری، بالندگی سازمانی و توسعه حرفه‌ای می‌باشد.

رحیمی، قرونه، آهنچیان (1398) در مطالعه خود تحت عنوان ابعاد و الزامات حرفه‌ای شدن مدیران مدارس در دبیرستان‌های شهر مشهد نتیجه گرفت که ملاک‌های انتخاب مدیران توانایی لازم را در انتصاب مدیران حرفه‌ای ندارد و دیدگاه مصاحبه‌شوندگان حاکی از نبود برنامه‌ها و فرصت‌های هدفمند جهت انتخاب و توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در دبیرستان‌های دخترانه شهر مشهد می‌باشد.

برطبق پژوهش اصفهانی، سلیمانی، تورانی و صباحی (1398) عوامل مؤثر بر توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی در افق سند چشم‌انداز 1404، شامل هشت مقولۀ اصلی فناوری، دینی، فرهنگی، فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و سازمانی است. 

حسینی، طالب‌پور و باقری (1398) با اجرای پژوهشی درصدد ارائۀ مدلی برای توسعۀ شایستگی مدیران با رویکرد آینده‌پژوهی در سازمان‌های آموزشی بودند که مقوله‌های شایستگی‌های مدیریتی، شایستگی‌های گروهی و شایستگی‌های فردی را معرفی کردند.

 طرهانی و همکاران پژوهشی را تحت عنوان «طراحی الگوی تربیت مدیران» اجرا کردند، نتیجۀ پژوهش آن‌ها الگویی دارای 12 مقولۀ تدوین برنامه، تنظیم محتوا بر حسب شایستگی‌ها، آموزش راهبردهای یادگیری، سازماندهی راهبردهای یادگیری، تدوین اهداف، مشخص‌کردن معیارهای ارزشیابی، اجرای ارزشیابی،آموزش مهارت‌ها، توجه به نیازهای فرد و جامعه، عدالت‌محوری، به‌کارگیری الگوهای تدریس، خبرگی و تخصص بود(طرهانی، عبدالهی، زین‌آبادی و عباسیان، 1398).

نجفی، قهرمانی، ابوالقاسمی و عارفی (1397) به این نتیجه رسیدند که الگوی صلاحیت‌های حرفه‌ای مدیران مراکز پیش‌دبستان شامل شش مؤلّفۀ اصلی دانش عمومی، دانش تخصصی، توانایی عمومی، توانایی تخصصی، مهارت عمومی و مهارت تخصصی هستند.

اصفهانی و اصفهانی(1397) در پژوهش خود که با هدف شناسایی نیازها و روش‌های توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس انجام داده بودند روش‌های ارائۀ توسعۀ حرفه‌ای مطلوب را از نظر مدیران به ترتیب شامل، شرکت درکارگاه‌ها، سمینارها، سخنرانی‌ها و کنفرانس‌های ملی و منطقه‌ای، خواندن (کتاب، مقاله، منابع آنلاین)؛ دوره‌های دانشگاهی، مشاوره، جلسات‌ هم‌اندیشی مدیران‌، مربیگری، بازدید از دیگر مدارس (مشاهده) و کارآموزی ذکر کردند.

اصغری، عبداللهی، کشوری، جلالوند(1397) پژوهشی را تحت عنوان « توسعه‌حرفه ای‌: یک ضرورت برای مدیران مدارس» انجام دادند و نیازهای توسعۀ حرفه ای مدیران مدارس را شامل پنج مقولۀ کلی‌: رهبری آموزشی، مدیریت و رهبری سازمانی‌، رهبری اخلاقی، مشارکت اجتماعی و تکنولوژی معرفی کردند.

 

روش پژوهش

پژوهش کنونی با هدف بررسی ضرورت نگاه آینده پژوهانه در مؤسسات آموزشی با بررسی موردی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس مقطع ابتدایی انجام شد. پژوهش کیفی و کاربردی و با روش مرور نظامند انجام شد. ابتدا پیشینه‌های نظری و پژوهشی مرتبط با توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس بررسی شد و پس از آن پژو‌هش‌های خارجی از سال‌های 2013- 2023 و پژو‌هش‌های داخلی از سال‌های 1394 الی 1400 با توجه به‌ محتوای پژوهش به طور دقیق بررسی و مرتبط‌ترین پژوهش‌ها انتخاب شدند. یافته‌های 24 پژوهش خارجی و 25 پژوهش داخلی تحلیل شد.

اجرای پژوهش به شیوۀ مرور نظامند از مطالعات ثانویه محسوب می‌شود. در این روش پژوهشگر جمع‌آوری داده‌ها را مستقیماً انجام نمی‌دهد، بلکه از داده‌هایی استفاده می‌کند که سایر پژوهش‌گران جمع‌آوری کرده‌اند تا به یک تصمیم و جمع‌بندی نهایی دست یابد.

 

یافته‌های پژوهش

با تحلیل یافته‌های پژوهش‌های بررسی شده 30 مؤلفۀ محوری به شرح زیر تشخیص داده شد که در توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس مؤثر بودند.

1)       فراهم کردن پایگاه دانش برای مدیران،

2)       کسب دانش روزآمد، 

3)       داشتن تجربۀ آموزشی و معلمی،

4)       شرکت در کارگاه‌ها و سمینارها و سخنرانی‌ها،

5)       ارائه آموزش‌های لازم قبل و ضمن‌خدمت،

6)       کسب تجربه از همکاران و همتایان،

7)       توانمندسازی مدیران،

8)       داشتن رویکرد پژوهشی،

9)       ایجاد پایگاه مهارتی، 

10)       مهارت در روابط انسانی،

11)        روزآمد بودن از نظر مهارت،

12)       مهارت در به کارگیری فناوری،

13)        مهارت‌های مدیریتی،

14)       مهارت‌های حرفه‌ای و شغلی،

15)       داشتن چشم‌انداز و مأموریت‌،

16)       داشتن برنامه هدفمند و برنامه‌ریزی،

17)       داشتن نگاه سازمانی به مدیریت مدرسه،

18)       مدیریت و رهبری غیرمتمرکز و متناسب با تغییرات محیطی،

19)       تفویض اختیار به مدیران مدارس،

20)       الزام ارزیابی و نظارت بر عملکرد مدیران،

21)       انتصاب مدیران بر اساس شایستگی،

22)       عدم وابستگی مالی به منابع دولتی، تعهد اخلاقی،

23)       توانمندی فردی و شغلی مدیر،

24)       نگرش مدیر،

25)       توانمندی در برقراری روابط انسانی،

26)       ارتقاء فرهنگ یادگیری،

27)       تعامل با سایر نهاد‌های اجتماعی،

28)        ایجاد فرهنگ مشارکتی،

29)        توجه به محیط اجتماعی،

30)       ارتقاء فرهنگ مشارکتی والدین(نظری و همکاران، 1401).

پژوهش‌های خارجی و داخلی سال‌های اخیر که به صورت نظامند بررسی و یافته‌های آن‌ها تحلیل شد در دو جدول زیر ارائه شده است.

 

---

[1] . Pedram

[2] . Reichenberger

[3] . future research

[4] . forisight

[5]  .Gutek

[6] . Professional Education

[7] . Bolom,& McMahon

[8] . To Practice

[9] . About Practice

[10] . Coles

[11] . Hurley

[12] . Cockrell

[13] . Dopson & et al

[14]  .Schleicher

[15] . Craft

[16] . Young

[17]  . Brauckman

[18]  . Gumus

[19] . Johnson

[20] . Lillegord and Borte

[21] . Losioki

[22] . Klein

[23] . Fancera

[24] . Sahlin

[25] . Ndiritu

[26] . Thaher

[27] . Gaikhorst

[28]  . Close & Kendrick

 

جدول 1: پژوهش‌های خارجی اجرا شده در زمینۀ توسعۀ حرفه ای مدیران مدارس

ردیف	نویسنده	یافته‌ها	مفاهیم
1	یانگ (2023)	-       بررسی تاریخچه و تجربۀ معاصر توسعۀ رهبران آموزشی در ایالات متحده -       ایجاد پایگاه دانش و استاندارد برای درک توسعۀ رهبری آموزشی	-       پایگاه دانش -       نیاز به استانداردی برای توسعۀ حرفه ای
2	براکمان و همکاران (2020)	-       دانش ضعیف مدیران مدارس؛ الزام ارائۀ آموزش‌های مرتبط -       هدایت و بررسی دقیق‌تر برنامه‌های اصلی آماده‌سازی و توانمندسازی مدیران -       حل مشکلات و چالش‌های مدیران مدارس -       توجه بیش‌تر به رهبران مدارس	-       دانش -       حمایت سازمانی از مدیران
3	گومز و همکاران(2020)	-       تأثیر توسعۀ حرفه‌ای مدیران در بهبود نتایج یادگیری دانش‌آموزان -       وجود ارتباط مثبت و معنادار بین توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس با شیوه‌های رهبری	-       سبک رهبری متناسب با شرایط  -       کسب تجربه از همکاران و همتایان
4	جانسون و همکاران(2020)	-       داشتن ارتباط سازندۀ مدیران با یکدیگر به منظور شناسایی نیازهای توسعۀ حرفه‌ای  -       تأکید ناظران آموزشی بر داشتن سبک‌های مختلف رهبری آموزشی و عملیاتی	-       تعامل با همتایان
5	لیلیوجرد و همکاران(2020)	-       تأثیر ارزیابی عملکرد معلمان توسط مدیران بر یادگیری و رهبری حرفه‌ای معلمان -       نیاز رهبران و معلمان مدارس به یک درک مشترک -       نیاز به پایگاه دانش برای توسعۀ حرفه‌ای	-       داشتن پایگاه دانش -       نیاز به ارزیابی عملکرد
6	لوسیوکی(2020)	-       فقدان عوامل ساختاری برای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس -       نبود پشتیبانی کافی -       نبود منابع کافی -       نبود آموزش مناسب -       نبود فرهنگ یادگیری مناسب	-       نگاه سازمانی به مدرسه -       حمایت از مدیران -       ارتقأ فرهنگ یادگیری
7	کلین و همکاران(2020)	-       نبود هیچ آموزش رسمی برای بسیاری از مدیران مدارس برای وظایف مدیریت و رهبری  -       ابراز نیازمندی مدیران مدارس به آموزش‌های دقیق و مرتبط برای نقش رهبری در مدارس	-       پایگاه دانش
8	خالد طاهر(2020)	-       تأثیر مهارت‌های یادگیری در عصر فناوری اطلاعات در توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس -        تأثیر مهارت‌های تفکّر متفکّرانه در توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس -        تأثیر ارتباطات مؤثر و مهارت‌های بهره‌وری در توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس	-       پایگاه مهارتی
9	فانسرا و همکاران(2020)	-       نقش مؤثر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی (به‌ویژه استفاده از تویتر) در ارتباطات سازنده و عملکرد معلمان و مدیران مدارس	-       تأثیر شبکه های اجتماعی
10	ساهین(2019)	-       تأثیر همکاری مدارس با شرکت‌های خصوصی به‌عنوان وسیله‌ای برای بهبود عملکرد -       نقش زیاد همکاری مدارس با شرکت‌های خصوصی در بهبود توسعۀ فرهنگی  -       برای اثر‌بخشی مناسب همکاری با شرکت‌های خصوصی باید براساس نیازهای مدرسه و فعالیت‌ها و نیازهای ویژه مدیران باشد.	-       دریافت حمایت از شرکت های خصوصی
11	ندریتو و همکاران(2019)	-       وجود همبستگی مثبت بین رهبری تحول‌گرا و توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس	-       سبک رهبری متناسب
12	گایهورست و همکاران(2019)	-        تأثیر توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس و نقش مهم آن در عملکردهای رهبری معلمان -        تأثیر توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس بر فعالیت‌های آموزشی و توسعۀ حرفه‌ای معلمان	-       پایگاه دانشی
13	پاول‌کلوز و آن کندریک(2018)	-       برنامه‌های ارزشی و اخلاقیات  -        مشاوره برنامۀ درسی و مربیگری سیاسی و تجزیه و تحلیل سازمانی  -        بسیج دانش و مهارت مشاوره و روابط	-       تعهد اخلاقی -       پایگاه دانش -       پایگاه مهارتی
14	وانگ و لیو(2018)	-       بهبود انگیزه‌های شغلی معاونان، -        تأثیر فرهنگ اجتماعی بر توسعۀ حرفه‌ای مدیران -        لزوم توجه به نیازهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران تازه کار -        همکاری رهبران آموزشی  -        تأثیر مدیران مدارس بر عملکرد مدرسه و توسعۀ حرفه‌ای معلمان	-       ارتقاء فرهنگ -       حمایت از مدیران مدارس -       تعامل با همتایان
15	مک‌کریکن(2017)	-       توسعۀ حرفه‌ای مدیران، پنج ویژگی دارد: -        محتوا، یادگیری فعال، مشارکت جمعی، مدت زمان و انسجام( این پنج ویژگی اصلی به‌طور مستقیم بر دانش، نگرش و عملکرد حرفه‌ای مدیران و موفقیت دانش‌آموزان تأثیر می‌گذارد)	-       پایگاه دانشی -       پایگاه مهارتی -       تعامل با همتایان -       روزآمد بودن از نظر دانش و مهارت
16	برابهام(2017)	-       رهبر آموزشی یکی از جنبه‌های مهم موفقیت دانش‌آموزان و موفقیت کلی مدارس -       مدیران، به عنوان رهبران آموزشی، نیازمند بازاندیشی و تفکّر مستمر دربارۀ شایستگی‌های خود هستند.	-       انتصاب مدیران بر اساس شایستگی
17	-        ویز(2017)	-       انتخاب مدیران توسط خود مدیر، سرپرست منطقه‌ای و هماهنگ‌کنندۀ توسعۀ کارکنان	-       انتصاب مدیران بر اساس شایستگی
18	شان‌وینگ، ان‌جی و سینگ‌یینگ(2015)	-       لزوم بهبود عملکرد آماده‌سازی و توسعه حرفه‌ای رهبری مدرسه -        تهیه‌کننده برنامه‌ها باید یک برنامه برای نیازهای یادگیری مدیران تازه‌کار طراحی و آماده کند -        آماده سازی رهبران جدید به وسیلۀ حمایت‌های رسمی و غیررسمی از سوی همتایان و مشاوران -        نیاز محققان به هدایت بیش‌تر تحقیق برای مشخص کردن چگونگی و میزان تغییر مدیران تازه‌کار	-       پایگاه دانشی -       پایگاه مهارتی -       حمایت از مدیران مدارس -       نیاز به پژوهش
19	ان‌جی و اسزتو(2015)	-       اکثر مدیران مدارس تازه منصوب شده نقش‌ها و مسئولیت‌های متعددی از جمله: الگو بودن، مربی بودن، تسهیل‌گر بودن، مدیر بودن، برنامه‌ریز بودن، رهبر برنامه‌ریزی درسی بودن، رهبر بصیر بودن، جستجوگر منابع بودن و غیره را برعهده خواهند داشت.	-       ارتقاء مهارتی و دانشی مدیران
20	هیلیارد(2015)	-       ارائه فرصت به بهبود آموزش، یادگیری، تحقیق و پرورش مهارت‌های رهبری، بیش‌ترین تأثیر را بر توسعه مدیران دارد.	-       بهبود دانش و مهارت
21	رستون(2015)	-       مهم‌ترین استانداردهای حرفه‌ای مدیران مدارس در برنامۀ توسعۀ حرفه‌ای: -        مأموریت، چشم‌انداز و ارزش‌های بنیادی رهبری آموزشی -        اخلاق‌مداری و رعایت هنجارهای تخصصی -        عدالت سازمانی و پاسخگویی -       برنامۀ آموزشی و درسی، آموزش و شیوه‌های ارزیابی -       فرایند مراقبت و حمایت از دانش‌آموزان -        ارتقاء توانمندی‌های حرفه‌ای کارکنان مدرسه -        تدوین برنامه‌های حرفه‌ای برای معلمان و کارکنان -        به‌کارگیری و استفاده از ظرفیت‌های خانواده‌ها و انجمن‌های مربوط به مدرسه	-       داشتن چشم‌انداز -       تعهد اخلاقی -       برنامه ریزی -       ارزیابی -       ارتقا مهارت -       مشارکت ذی‌نفعان -       اهمیت پژوهش
22	کانوکورن و دیگران(2014)	-       فراهم کردن محیط حمایت‌کننده برای مدیران به منظور مشارکت فعال در برنامۀ توسعه حرفه‌ای‌  -       تعیین رضایت‌مندی بیش‌تر مدیران مدارس با اثربخشی فرایندهای یاددهی و یادگیری  -       لزوم ارتقاء دانش، مهارت و صلاحیت‌های حرفه‌ای مدیران	-       حمایت از مدیران -       ارتقا دانش -       ارتقاء مهارت
23	نایکر و نایدو(2014)	-       ایجاد فرصت‌های یادگیری -        کار تیمی -        ارتباطات اجتماعی  -        بهبود مهارت‌های رهبری مشارکتی	-       تعامل با همتایان -       بهبود مهارت
24	ان‌جی و چان(2014)	-       مهارت‌های بین فردی -        مدیریت بحران -        مدیریت صحیح منابع -        اطلاع از آیین‌نامه‌های آموزشی  -        تمرکز برنامه‌های یادگیری مدیران بر نیازهای ویژة مدیران نیازهای محتوایی و چندبعدی بودن روش	-       ارتقاء مهارت -       پایگاه دانش -       حمایت از مدیران
25	میلی تلو و همکاران(2013)	-       تمرکز مدیران بر مشارکت گروهی -       تمرکز بر خط مشی سازمانی  -       تمرکز بر بصیرت و خودآگاهی آن‌ها	-       داشتن خط مشی و چشم‌انداز -       پایگاه دانشی

 

جدول 2: پژوهش‌های داخلی اجرا شده در زمینۀ توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس

ردیف	نویسنده	یافته‌ها	مفاهیم
1	کمرئی و همکاران(1400)	-       10 بعد دانش، نگرش، توانایی‌های فکری و ذهنی، توانایی‌های مدیریتی، مهارت‌های مدیرتی عملکردی، مهارت‌های میان فردی، مهارت‌های مدیریتی تعالی و بهبود، مهارت‌های رهبری تحول‌آفرین، مهارت‌های حرفه‌ای و شغلی، ویژگی های روان‌شناختی و شخصیتی را شناسایی کردند.	-       پایگاه دانش -       مهارت‌های مدیریتی
2	حسینی، قورچیان و نادر‌قلی(1400)	-       مدیران به دو مقولۀ محوری صلاحیت‌ها و شایستگی‌های عمومی و حرفه‌ای مدیران، در شرایط زمینه‌ای، به سه موضوع فرهنگ جامعه، شرایط محیطی و جوّ حاکم؛ شرایط علی در سه دستۀ کلی تکالیف و مأموریت‌های آموزش و پرورش، ماهیت و پیچیدگی شغل مدیران و تنوع شغلی؛ راهبردها در دو حوزۀ فردی و سازمانی شامل بالندگی مدیران، آموزش مدیران، الگوبرداری و معیارهای توسعه،گزینش و نظارت و ارزیابی و همچنین پیامدها در سه بخش آموزشی، فردی و اجتماعی توجه کنند.	-       شایستگی حرفه ای مدیران -       فرهنگ -       شرایط محیطی مدرسه -       چشم انداز ها و مأموریت‌های آموزشی
3	جعفری‌راد و همکاران(1400)	-       دانش مورد نیاز -       نگرش مورد نیاز -       مهارت مورد نیاز -       ایجاد مراکز بالندگی -       ارائه آموزش‌های مستقیم -       آموزش‌های ضمنی(تجربی) -       وجود فرهنگ کار مشارکتی -       جوّ حمایتی -       ساختار غیر متمرکز -       بهبود کیّفیت یادگیری -       بالندگی سازمانی	-       پایگاه دانشی -       نگرش مدیران -       پایگاه مهارتی و بالندگی -       ارائه آموزش -       حمایت از مدیران -       فرهنگ مشارکتی
4	حسن‌زاده کفشگر کلائی و همکاران(1399)	-       مهارت‌های موردنیاز مدیران -       توانمندی‌های مورد نیاز مدیران -       کارکرد مسئولیت اجرایی مدیران -       کارکرد توسعه و بهبود سازمانی	-       پایگاه مهارتی -       توانمندسازی مدیران
5	قاسمیان دستجردی و همکاران(1398)	-       نقش رهبری حرفه‌ای مدیران در رشد حرفه‌ای معلمان -       نقش رهبری حرفه‌ای مدیران افزایش شایستگی دانش‌آموزان	-       توانمندی مدیران
6	مستکملی و همکاران (1398)	-       راه‌اندازی مرکز سنجش شایستگی‌های حرفه‌ای مدیران مدارس ایران -       واگذاری اختیارات بیش‌تر در حوزه برنامه‌ریزی خلق و توسعه و ارزیابی شایستگی‌های حرفه‌ای مدیران به استان‌ها و مناطق -       تدوین نظام ملی گواهینامه‌های شایستگی‌های حرفه‌ای مدیریت مدرسه رتبه‌بندی شده -       بهره‌گیری از یک مدیر ناظر با نقش مربیگری در نظام ارزیابی شایستگی‌های حرفه‌ای مدیران مدارس -       تدوین برنامه‌های آموزشی با توجه به نتایج ارزشیابی‌های مدون از شایستگی‌های حرفه‌ای مدیران مدارس -       بهره‌گیری از سازمان‌های نظارتی و مشاوره‌ای بین‌المللی در فرایند خلق و توسعه شایستگی‌های حرفه‌ای مدیران -       بهره‌گیری از دانشگاه‌ها و سازمان‌های ارزیابی و اعتبارسنجی مستقل و بین‌المللی شایستگی‌های حرفه‌ای مدیران.	-       ارزیابی شایستگی مدیران -       تفویض اختیار به مدیران -       انتصاب مدیران بر اساس شایستگی‌ها
7	رستمی(1398)	-       بین مهارت‌های مدیریتی و توسعه حرفه‌ای مدیران رابطۀ مثبت و معناداری برقرار است -       تاثیر همزمان مهارت‌های مدیریت مدیران، مهارت‌های مدیریت دانش‌آموزان، ادراکی و فنی دارای تأثیر معناداری در توسعه حرفه‌ای	-       پایگاه مهارتی
8	جعفری(1398)	-       ایجاد مراکز بالندگی -       ارائه آموزش‌های مستقیم -       ارائه آموزش‌های ضمنی (تجربی) -       وجود فرهنگ کار مشارکتی -       جوّ حمایتی -       ساختار غیرمتمرکز است -       ایجاد احساس نیاز به رشد مستمر -       حمایت‌های مادی و معنوی -       طراحی تغییرات در جهت شایستگی مدیران	-       پایگاه دانش -       آموزش ضمنی -       حمایت از مدیران
9	رحیمی(1398)	-       نبود برنامه‌ها و فرصت‌های هدفمند جهت انتخاب و توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس	-       داشتن برنامه هدفمند
10	اصفهانی، سلیمانی، تورانی و صباحی	-       مقولۀ اصلی فناوری، دینی، فرهنگی، فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و سازمانی	-       توجه به شرایط محیطی
11	حسینی، طالب‌پور و باقری(1398)	-       مقوله‌های شایستگی‌های مدیریتی -       شایستگی‌های گروهی -       شایستگی‌های فردی	-       انتصاب مدیر بر اساس شایستگی‌ها
12	طرهانی، عبدالهی، زین‌آبادی و عباسیان(1398)	-       تدوین برنامه -       تنظیم محتوا بر حسب شایستگی‌ها -       آموزش راهبردهای یادگیری -       سازماندهی راهبردهای یادگیری -       تدوین اهداف -       مشخص‌کردن معیارهای ارزشیابی -       اجرای ارزشیابی -       آموزش مهارت‌ها -       توجه به نیازهای فرد و جامعه -       عدالت‌محوری -       به‌کارگیری الگوهای تدریس -       خبرگی و تخصص	-       ارزیابی -       آموزش -       پایگاه دانشی و مهارتی
13	نجفی، قهرمانی، ابوالقاسمی و عارفی(1397)	-       دانش عمومی -       دانش تخصصی -       توانایی عمومی -       توانایی تخصصی -       مهارت عمومی -       مهارت تخصصی	-       پایگاه دانشی -       پایگاه مدیریتی
14	اسدی چگنی(1397)	-       ارتباط با جامعه -       خود راهبری علمی – پژوهشی -       امور اداری و پشتیبانی -       فعالیت‌های یاددهی یادگیری -       ارتباط با اولیاء	-       توجه به محیط اجتماعی
15	حسینی(1397)	-       تأثیر تصمیمات و اقدامات راهبران آموزشی بر توسعۀ حرفه‌ای مستمر مدیران -       تأثیر سبک‌های رهبری بر توسعۀ حرفه‌ای مستمر مدیران	-       سبک رهبری
16	نراقی‌زاده(1397)	-       تدوین برنامه‌ها با توجه به ویژگی‌های اعضای مدرسه یعنی معلمان، کارکنان و دانش‌آموزان -       تدوین برنامه‌ها توجه به اقتضائات دانش‌آموزان	-       داشتن برنامه‌ریزی اقتضایی -       مدیریت مدرسه‌محور
17	کوهساری، حسین قلیزاده و آهنچیان(1396)	-       راهبردهای بهبود رهبری مدرسه: -       جذابیت بخشیدن به حرفه مدیریت آموزشگاهی -       بازتعریف وظایف و مسئولیت‌های مدیران مدارس -       نیاز به بهبود مستمر -       آموزش و بهسازی مدیران آموزشگاهی -       بهبود سیاست انتخاب و انتصاب مدیران آموزشگاهی -       بازنگری برنامه‌ها، مقررات و ضوابط مدیریت آموزشگاهی -       توسعه مشارکت اثربخش با سایر نهادهای علمی	-       توجه به حرفه مدیریت مدرسه -       ارائۀ آموزش -       انتصاب مدیران بر اساس شایستگی -       تعامل با سایر نهاد‌های اجتماعی
18	تاتاری بله‌سور، حسین پور(1396)	-       بین نظارت و راهنمایی مدیران با توسعه حرفه‌ای، پاسخگویی و توانمندسازی روان‌شناختی رابطۀ معنا‌داری وجود دارد. -       نظارت و راهنمایی آموزشی در مدارس مهم تلقی شود تا آنان بهتر بتوانند به معلمان کمک کنند.	-       ارزیابی و نظارت
19	فرحبخش و همکاران(1396)	-       صلاحیت‌های حرفه‌ای مدیران مدارس به ترتیب عبارت بودند از: تخصص مدیریتی، تجربۀ معلمی، مهارت‌های روابط انسانی، هنری، اخلاق اجتماعی، انگیزشی	-       مهارت‌های مدیریتی -       دانش -       مهارت در روابط انسانی
20	جاهدی مستعلی بگلو(1396)	-       اموزش ضمن خدمت -       ارتباطات سازمانی -       حقوق و مزایا -       تعهد شغلی -       رضایت شغلی -       استقلال شغلی -       مدیریت مشارکتی -       فرهنگ سازمانی -       سطح تحصیلات -       سابقه خدمت	-       آموزش ضمن‌خدمت -       مهارت‌های حرفه‌ای و شغلی -       فرهنگ
21	نورادصدیق، نوه‌ابراهیم، آراسته و زین‌آبادی(1396)	-       ایجاد فرصت توسعۀ فردی -       تشویق مدیران به بهسازی خود	-       توانمندسازی فردی و شغلی مدیر
22	فرهادی و صادقی(1395)	-       چهار بعد الزامات فردی، الزامات سازمانی، الزامات مدیریتی و الزامات محیطی	-       نگاه سازمانی و مدیریتی -       توجه به محیط سازمانی
23	نصیری ولیک‌بنی، قنبری و سرچهانی(1395)	-       برنامه‌ای مطلوب که با مشارکت و همفکری مدیران همسو با تحولات نوین جهانی در جهت بالنده نمودن مدیران طراحی و اجرا شود . -       هدف نهایی از اجرای آن تربیت شهروندانی توانمند و خالق باشد. -       مدیریت مدارس در جهان امروز صرفاً اداره‌کردن، سازماندهی، نظارت و راهنمایی و ایجاد نظم در مدرسه نیست، بلکه امروزه رهبران آموزشی در مدارس باید دارای ویژگی های فردی و مهارت‌های حرفه‌ای ویژه‌ای باشند تا توان رویارویی و پاسخگویی به نیازهای رو به رشد دانش‌آموزان را داشته باشند.	-       توجه به شرایط محیطی -       توانمندی و بالندگی مدیران -       مهارت محوری حرفه مدیریت مدرسه
24	قنبری و محمدی(1395)	-       در مدل شش مقولۀ اصلی شرایط علی، پدیدۀ محوری (توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس)، راهبردهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس، شرایط واسطه‌ای، شرایط مداخله‌گر و پیامدهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران را گنجانده‌اند.	-       توجه به شرایط محیطی و مداخله‌گر
25	حیات، عبدالهی، زین‌آبادی و آراسته(1394)	-       ﻣﻘﻮﻟه‌های ﻛﻠﻲ رﻫﺒﺮي آﻣﻮزﺷﻲ، ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و رﻫﺒﺮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ، رﻫﺒﺮي اﺧﻼﻗﻲ، ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي -       14 زﻳﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪ اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ روش‌ﻫﺎي اراﺋﻪ ﺗﻮﺳﻌۀ ﺣﺮﻓﻪ‌اي ﻣﻄﻠﻮب از ﻧﻈﺮ ﻣﺪﻳﺮان ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺎﻣﻞ، ﺷﺮﻛﺖ درﻛﺎرﮔﺎه‌ﻫﺎ، ﺳﻤﻴﻨﺎرﻫﺎ، ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ‌ﻫﺎ و ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ‌ﻫﺎيﻣﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ‌ای، ﺧﻮاﻧﺪن(ﻛﺘﺎب، ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻧﻼﻳﻦ) دوره‌ها‌ي داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ، ﻣﺸﺎوره، ﺟﻠﺴﺎت ﻫﻢ‌اﻧﺪﻳﺸﻲ ﻣﺪﻳﺮان، ﻣﺮﺑﻴﮕﺮي، ﺑﺎزدﻳﺪ از دﻳﮕﺮ ﻣﺪارس(ﻣﺸﺎﻫﺪه) و کارآموزی بود.	-       نگاه سازمانی به حرفه مدیریت -       تعهد اخلاقی -       مشارکت و تعامل اجتماعی -       شرکت در کارگاه ها  و سمینارها و سخنرانی ها

 

 

 

بحث و نتیجه‌گیری

هدف از پژوهش بررسی ضرورت نگاه آینده‌پژوهانه در مؤسسات آموزشی با بررسی موردی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس بود. با بررسی پیشینۀ نظری و پژوهشی موجود، نگاه پژوهشگران به مسأله توسعۀ حرفه‌ای بررسی شد.

با تحلیل یافته‌های پژوهش‌های بررسی شده مؤلفه های محوری پر تکراری مشاهده شد که در توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس مؤثر بودند؛ از جمله فراهم کردن پایگاه دانش برای مدیران، کسب دانش روزآمد، داشتن تجربۀ آموزشی و معلمی، شرکت در کارگاه‌ها و سمینارها و سخنرانی‌ها، ارائه آموزش‌های لازم قبل و ضمن‌خدمت، کسب تجربه از همکاران و همتایان، توانمندسازی مدیران، داشتن رویکرد پژوهشی، ایجاد پایگاه مهارتی، مهارت در روابط انسانی، روزآمد بودن از نظر مهارت، مهارت در به کارگیری فناوری‌، مهارت‌های مدیریتی، مهارت‌های حرفه‌ای و شغلی، داشتن چشم‌انداز و مأموریت‌، داشتن برنامه هدفمند و برنامه‌ریزی، داشتن نگاه سازمانی به مدیریت مدرسه، مدیریت و رهبری غیرمتمرکز و متناسب با تغییرات محیطی، تفویض اختیار به مدیران مدارس، الزام ارزیابی و نظارت بر عملکرد مدیران، انتصاب مدیران بر اساس شایستگی، عدم وابستگی مالی به منابع دولتی، تعهد اخلاقی، توانمندی فردی و شغلی مدیر، نگرش مدیر، توانمندی در برقراری روابط انسانی، ارتقاء فرهنگ یادگیری، تعامل با سایر نهاد‌های اجتماعی، ایجاد فرهنگ مشارکتی، توجه به محیط اجتماعی، ارتقاء فرهنگ مشارکتی والدین.

با توجه به بررسی‌های انجام شده، اکثر پژوهشگران در پژو‌هش‌های خود بیش‌تر وضعیت موجود را بررسی و موانع موجود یا عوامل مؤثر بر توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در وضعیت فعلی را شرح و بیان کرده اند. برای بالا بردن سطح توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس نتایج و یافته‌های خود را در قالب الگوها یا پیشنهادات ارائه داده‌اند.

داشتن نگاه آینده پژوهانه ویژگی و شرایط خاصی را می‌طلبد و در بررسی مسائل جوامع انسانی ضرورت اجرای پژو‌هش‌هایی با رویکرد آینده‌نگری و آینده‌پژوهی را به صاحبنظران و سیاستمداران هر جامعه گوشزد می‌کند. همانطور که در پیشینۀ نظری مطرح شد در پژوهش آینده پژوهانه سناریوهای محتمل برای چندین آینده طرح‌ریزی می‌شود و چندین آینده محتمل و پیشران‌های لازم برای دست‌یابی به آیندۀ ایده‌آل در نظر گرفته می‌شود. در تحلیل یافته ها مشخص شد که اکثر پژوهش‌ها، دغدغۀ آینده‌های محتمل برای توسعۀ حرفه ای مدیران مدارس را نداشته‌اند یا در صورت داشتن این دغدغه با رویکرد آینده‌پژوهی این مسأله را بررسی نکرده‌اند.

بنابراین، برای تحقق اهداف آرمانی مطرح شده در سند تحول بنیادین، آموزش و پرورش نیازمند مدیرانی متناسب با موقعیت راهبردی آینده است و باید با کاوش و مطالعۀ آینده، به این امر مهم دست یابد که برای مأموریت‌های آینده، مدیرانی متناسب با ویژگی‌های آینده داشته باشد.

لذا در فرایند برنامه‌ریزی باید به آینده توجه شود، زیرا در بیشتر مواقع، به‌رغم توجه به آینده با اتکاء به پیش‌بینی و تحلیل روندها، در مرحلۀ اجرای برنامه‌ها مشکلات بی‌شماری به‌وجود آمده است. این مشکلات اغلب ناشی از بی‌توجهی به تأثیر شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فناوری‌ها یا عوامل کلیدی مؤثر بر تسهیل حل مشکلات یا چالش‌های آتی است. غفلت از عوامل کلیدی در فرایند توسعه، باعث ضعف تدریجی آن‌ها و در نهایت تأثیرگذاری منفی آن‌ها بر کل سیستم می‌شود(بلالی،1391 ). 

با توجه به اینکه یکی از موضوعات اصلی آینده‌پژوهی شناسایی متغیرهای کلیدی تأثیرگذار بر آینده‌ها است. برعکس مطالعات قبلی که در پی شناسایی یک آیندۀ مشخص بودند، در آینده‌پژوهی دربارۀ چندین آینده، آیندۀ جایگزین یا آینده‌های احتمالی نیز صحبت می‌شود و در این رویکرد، پیش‌بینی خوب، پیش‌بینی‌ای است که روندها و مسائل در حال وقوع و وقایع بالقوه را شناسایی و سپس معرفی می‌کند تا آمادگی لازم برای سناریوهای مختلف فراهم شود(گوردن، 2008‌). 

به پژوهش‌گران پیشنهاد می‌شود در مؤسسات آموزشی، مؤلّفه‌های مختلف مؤثر بر آموزش، یادگیری، مدیریت بهینۀ مؤسسات آموزشی را با رویکرد آینده‌پژوهانه بررسی کنند.

 

فهرست منابع

ابیلی، خدایار.، حاج خزیمه، مجتبی.، پورکریمی، جواد و حاتمی، محمدرضا (1399). شناسایی مؤلّفه‌های توسعۀ حرفه‌ای مدیران گروه‌های آموزشی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی (یک مطالعه فراترکیب). آموزش علوم دریایی، 7(20 )، 1-18. SID. https://sid.ir/paper/262009/fa

اسدی چکنی، ساره. (1397). طراحی راهنمای توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس ابتدایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی.

اصغری، مریم.، عبداللهی، داوود.، کشوری، سمانه و جلالوند، عباس(1397). توسعه حرفه‌ای‌: یک ضرورت برای مدیران مدارس، پنجمین همایش ملی پژوهش های مدیریت و علوم انسانی در ایران. https://civilica.com/doc/787904/ 

اصفهانی، محمدجواد و اصفهانی، کرم (1397). توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشی، پنجمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مدیریت و حسابداری. https://civilica.com/doc/784918/

اصفهانی، کرم؛ سلیمانی، نادر؛ تورانی، حیدر و صباحی، پرویز (1398). عوامل مؤثر بر توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی در افق 1404. مدیریت مدرسه، 7(4)، 241-210.

بلالی، مجید (1391). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر آینده سازمان به روش تحلیل تأثیر متقابل روندها، پژوهش‌های ارتباطی، 19(3): 9-37.

باقری پشتگل، زهرا و سامری، مریم (1395). نقش خود نظم‌دهی و مؤلّفه‌های آن بر توانایی آینده‌پژوهی و ماندگاری تحصیلی سوادآموزان بزرگسال مقطع متوسطه ارومیه، فصلنامه رهبری آموزش و پرورش و مدیریت آموزشی، 10(4): 9-29.

پیریایی، حسین، و نیکنامی، مصطفی. (1396). ارائه مدلی برای بهبود نظام انتصاب وارتقای مدیران آموزش وپرورش. مدیریت و برنامه ریزی در نظام های آموزشی، 10(1 (پیاپی 18))، 9-28. SID. https://sid.ir/paper/217967/fa

تاتاری بله‌سور، اسماعیل و حسین‌پور علی‌رضا. (1396). بررسی رابطه بین نظارت و راهنمایی مدیران با توسعه حرفه‌ای، پاسخگویی و توانمندسازی روانشناختی دبیران دوره دوم متوسطه دولتی پسرانه شهرستان ارومیه در سال تحصیلی 96-95، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه.

حسن‌زاده کفشگرکلایی، فاطمه؛ علی اسماعیلی، عبدالله و فلاح، وحید (1398). ارائه سناریوهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در استان مازندران. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، 13(3)، 57-76.

حسینی، محمد مهدی؛ طالب‌پور، جواد و باقری، ایوب (1398). مدلی در توسعۀ شایستگی مدیران با رویکرد آینده‌پژوهی در سازمان‌های آموزشی، پیشرفت های نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش و پرورش،2( 15)، 1-16.

حسینی، سیدمحمود، قورچیان، نادرقلی، و جعفری، پریوش (1400). ارائه مدلی برای توسعه حرفه ای مدیران. مدیریت منابع در نیروی انتظامی، 9(3 )، 289-316. SID. https://sid.ir/paper/964295/fa

حقیقی ملائی، شبنم؛ آیتی،محسن؛ پورشافعی، هادی(1396). تبیین توانمندی آینده‌پژوهی بر اساس سبک رهبری و ویژگی‌های شخصیتی در مدیران دانشگاه‌ بیرجند و علوم پزشکی. دوفصلنامه علمي پژوهشي مديريت بر آموزش سازمان‌ها. ۶ (۱)،۱۴۵-۱۷۸.

حسینی، لیلا؛ عزیزی، مصطفی و ایزدی، صمد (1397). نقش رهبران مدرسه در حمایت از توسعه حرفه‌ای مستمر مدیران مدارس استان مازندران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی سبز، دانشکده علوم انسانی.

حقیقی ملائی، شبنم؛ آیتی،محسن؛ پورشافعی، هادی(1396). تبیین توانمندی آینده‌پژوهی بر اساس سبک رهبری و ویژگی‌های شخصیتی در مدیران دانشگاه‌ بیرجند و علوم پزشکی. دوفصلنامه علمي پژوهشي مديريت بر آموزش سازمان‌ها. ۶ (۱)،۱۴۵-۱۷۸.

حلیمی، سیده مهتاب ؛ فتحی آذر، اسکندر(1388). تدوین و اولویت‌بندی استانداردهای عملکرد مدیران آموزشی دورۀ ابتدایی شهر تبریز، آموزش و ارزشیابی،8: 85 -106.

حیات، علی‌اصغر؛ عبدالهی، بیژن؛ زین‌آبادی حسن‌رضا و آراسته، حمیدرضا. (1394). مطالعۀ کیفی نیازها و روش‌های توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس. مجله مطالعات آموزش و یادگیری.7(2):41-62. DOI: 10.22099/JSLI.2016.3689

جاهدی مستعلی بگلو، محمد و زاهد بابلان، عادل (1396). عوامل موثر در توسعه حرفه ای مدیران مدارس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی.

جعفری راد، علی. (1398). مدل‌یابی عوامل مؤثر بر شایستگی مدیران مدارس دوره دوم متوسطه شهر تهران. رساله دکتری، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی.

جعفری‌راد، علی، زاهدبابلان، عادل، مرادی، مسعود، و ثمری، عیسی (1399). راهبرد, زمینه و پیامد توسعه شایستگی مدیران مدارس متوسطه (مطالعه کیفی). رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 11(4 (پیاپی 44) )، 237-262. SID. https://sid.ir/paper/999712/fa

جوانک لیاولی، ماندانا؛ ابیلی، خدایار؛ پورکریمی، جواد و سلطانی عربشاهی، سید کامران(1396). ارائه الگوی توسعۀ حرفه‌ای مدیران گروه‌های آموزش بالینی: مورد دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی شهر تهران. دوماهنامه علمی- پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی. ۱۰ (۳) :۲۰۳-۲۱۸. URL

دبیر خانه عالی شورای انقلاب فرهنگی (1390). سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، تهران: دبیر خانه عالی شورای انقلاب فرهنگی.

عابدي جعفري، حسن؛ سلماني، داوود و رادمند، محبوبه(1389). بررسي نيازهاي منابع انساني برنامه پنجم توسعه: رويکردي آينده‌پژوهي، راهبرد، 19(56)، 345-364.

عبداللهی، حسین(1391). ویژگی‌های عمومی و حرفه‌ای مدیران مدارس متوسطه ایران. فصلنامه تعلیم و تربیت. شماره 118.

علاقه بند، علی(1391). مقدمات مدیریت آموزشی (رشته علوم تربیتی)، تهران: دانشگاه پیام نور

رحیمی، رقیه؛ قرونه، داوود و آهنچیان، محمدرضا (1398). ابعاد و الزامات حرفه‌ای شدن مدیران مدارس در دبیرستان‌های شهر مشهد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی.

رستمی، طاهر و یوسفی، نامور. (1398). شناسایی و اولویت‌بندی مهارت‌های مدیریتی جهت توسعه حرفه‌ای مدیرا مدارس شهری در مقطع ابتدایی شهرستان مشگین‌شهر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، دانشکده علوم انسانی.

صافی، احمد(1382). تغییر و نوآوری در آموزش و پرورش ایران و چشم انداز آینده، نوآوری‌های آموزشی،1(3)109 - 126.

صداقت، مریم.، پورکریمی، جواد و محمدی، راحله (1393). رابطه شایستگی و سبک های تفکر مدیران مطالعه موردی جهاد دانشگاهی. فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 4(2 (پیاپی 11)، 281-296. SID. https://sid.ir/paper/236891/fa

طرهانی، عباس، عبدالهی، بیژن، زین آبادی، حسن رضا، و عباسیان، حسین. (1398). طراحی الگوی تربیت مدیران مدارس. اندیشه‌های نوین تربیتی، 15(1 )، 111-134. SID. https://sid.ir/paper/86791/fa

عسگری، ناصر؛ نیکوکار، غلامحسین؛ صفری، حسین و غلامی، مهرداد (1394). الگوی شایستگی‌های مدیران دولتی جمهوری اسلامی ایران بر اساس سند چشم‌انداز 1404. مدیریت در دانشگاه اسلامی، 4(9)، 23-38.

فرحبخش، سعید؛ جعفری سرابی‌، مهرداد؛ سیاه کمری، الهام؛ غلامی، محمد و مرادی، سمیه(1396). تدوین صلاحیت های علمی- حرفه ای مدیران مدارس ابتدایی استان لرستان، نشریه مدیریت مدرسه، 5(1): 113-127.

فرهادی، علی و صادقی، امیر (1395). الزامات توسعۀ منابع انسانی سازمان‌های نظامی در افق 1410 و تأثیر آن بر توسعۀ دفاعی. آینده‌پژوهی دفاعی، 1(3)، 35-62.

قاسمیان دستجردی، زهرا، امین بیدختی، علی اکبر، و جعفری، سکینه. (1398). نقش رهبری حرفه‌ای مدیران در توسعه شایستگی دانش‌آموزان با میانجی‌گری اعتماد و همکاری بین معلمان و حرفه‌ای شدن معلمان. علوم تربیتی (مجله علوم تربیتی و روا‌ن‌شناسی)، 6 (سال 26)(1 )، 77-96. SID. https://sid.ir/paper/186713/fa

قاسم‌زاده علیشاهی، ابوالفضل، مهدیون، روح اله، هدایتی، عزیز، و کاظم زاده، مهدی. (1397). نقش توسعه حرفه ای و اخلاق کار بر تعهد سازمانی و میل به ماندن کتابداران شهر تبریز. تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی (کتابداری)، 52(3 )، 81-98. SID. https://sid.ir/paper/404468/fa

قربانی، محمود و غریب‌نواز، راحله (1399). آینده‌پژوهی و چیستی آن در آموزش عالی، هشتمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی،مطالعات اجتماعی و فرهنگی، https://civilica.com/doc/1032782/

قنبری، سیروس و محمدی، بهرام(1395). ارائۀ الگوی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس دورۀ متوسطه :یک تحقیق کیّفی، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت مدرسه، 4(2): 123-143.

کمرئی، علیرضا، خورشیدی، عباس، حمیدی فر، فاطمه، محمودی، امیرحسین، و شریعتمداری، مهدی (1400). الگوی توسعه حرفه ای مدیران آموزشگاهی هنرستان های فنی و حرفه ای (با استفاده از رویکرد نظریه پردازی داده بنیاد نوظهور). فناوری آموزش (فناوری و آموزش)، 15(3 (پیاپی 59) )، 531-544. SID. https://sid.ir/paper/374887/fa

کوهساری، معصومه؛حسن قلی زاده، رضوانو آهنچیان، محمدرضا (1396). وضعیت موجود رهبری مدیران مدارس بر مبنای چهارچوب رهبری متوازن و راهبردهای بهبود آن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی وروان‌شناسی.

مستکملی، زهرا، آهنچیان، محمدرضا، و حسین قلی زاده، رضوان. (1398). مطالعه تطبیقی نهادهای مسئول و نظام ارزیابی شایستگی حرفه ای مدیران مدارس در ایران, مالزی و امریکا: آموزه‌هایی برای نظام آموزشی ایران. مدیریت مدرسه (Journal of School administration)، 7(3 )، 258-282. SID. https://sid.ir/paper/526634/fa

موذن علوی سید مهدی، طبرسا غلامعلی، خورشیدی غلامحسین.( ۱۳۹۹). طراحی و تبیین مدل توسعه منابع انسانی در سطح ملّی. فرایند مدیریت و توسعه. ۳۳ (۲) :۱۵۵-۱۹۲

URL: http://jmdp.ir/article-۱-۳۷۹۷-fa.html

نجفی، مینا؛ قهرمانی، محمد؛ ابوالقاسمی، محمود و عارفی، محبوبه (1397). طراحی و تبیین الگوی صلاحیت‌های حرفه‌ای مدیران مراکز پیش دبستان. فصلنامه علمی - پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 9(34)،321-344.

نراقی‌زاده، افسانه (1397). شناسایی مهارت‌های رهبری مدارس دخترانه دوره اول متوسطه شهر تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س).

نورادصدیق، میترا؛ نوه ابراهیم، عبدالرحیم؛ آراسته، حمیدرضا؛ زین‌آبادی، حسن‌رضا (1396). شناسایی مؤلّفه‌های توسعۀ حرفه‌ای مدیران با استعداد مدارس غیردولتی؛ پژوهشی آمیخته. دوفصلنامه علمي پژوهشي مديريت بر آموزش سازما‌ن‌ها. ۶‌(۲) ،۱۸۳-۲۲۴.

نظری، رقیه؛ عباسیان، حسین؛ آراسته ، حمیدرضا، عبدالهی، بیژن؛ حسینی مقدم، محمد(1401). واکاوی روند توسعۀ حرفه‌ای واکاوی روند توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس مقطع ابتدایی با چشم‌انداز آینده‌پژوهانه، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت، دورۀ 68، شماره 3-4.

نیلی احمدآبادی، زهرا.، باقری، فریبرز، و سلیمی بجستانی، حسین. (1398). اثربخشی برنامه آموزشی فرزندپروری با تاکید بر نظریه انتخاب بر بهبود رابطه والد-فرزندی و رضایت از زندگی مادران. فرهنگ مشاوره و روان درمانی (فرهنگ مشاوره)، 10(39 )، 99-122. SID. https://sid.ir/paper/213989/fa

واعظی، سید‌کمال؛ قمیان، محمد‌مهدی و وقفی، سید‌حسام (1396). آینده‌پژوهی در علوم انسانی با رویکرد مدیریت دانش، ملاحظات، دستاوردها و اثرات، فصلنامه مدیریت سازمان دولتی،5(3):33-48.

هادیان نیاسری، حامد (1399). مشکلات مدیریت آموزشی در آموزش و پرورش ایران، هشتمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روان‌شناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، https://civilica.com/doc/1032691/

Bacheler.M.B. (2015). Professional development of continuing Higher Education Unit Leaders: Implications on practice.Widener University.

Brabham, C. E. (2017). Principals’ Perceptions of Instructional Leadership Development. Doctoral Study Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Education. Walden University.

Bizzell, B. E. (2011). Professional Development of School Principals in Virginia. Faculty of the Virginia Polytechnic Institute. Blacksburg, Virginia.

Brauckmann, S. (2008). The impact of school leadership on school results: Exploring the foundations of a relationship. Workshop paper presented at the annual conference of the European School Heads Association (ESHA), Conditions of School Leadership in Europe, Copenhagen, Denmark.

Brown, C. & Militello, M. (2016). "Principal's perceptions of effective professional development in schools", Journal of Educational Administration, 6(4). 56-67.

Bolom, R & McMahon, A. (2005). Models: towards a conceptual map. International handbook on the continuing professional development of teachers,33.

Boudreaux, M. K. (2015). An Examination of Principals’ Perceptions of Professional Development in an Urban School District. Journal of Education & Social Policy. 2(4). 27-36.

Bush, T. (2008). Leadership and management development in education. London: Sage.

Clifford, M., & Ross, S. (2012). Rethinking principal evaluation: A new paradigm informed by research and practice. Alexandria, VA: National Association of Elementary School Principals: and Reston, VA: National Association of Secondary School Principals. Retrieved from http://www.naesp.orgsites/default/files/PrincipalEvaluationReport.pdf

Close, P., & Kendrick, A. (2019). Developing Specialist Leaders of Education: a research engagement approach.  , 45(2), 291-306.

Cockrell,M,L(2011). A comparative analysis study of professional development models impacting student academic achievement. (Doctral Dissertation).East Carolina University,USA.

Coles,C (1996).Approaching professional development. Journal of Continuing Education in the Health Professions.16(3),PP: 152-158.

Craft, A. (2001). Continuing Professional Development A Practical Guide for Teachers and Schools, London, Routledge and CRC Press.

Dopson.S, Ferlie.E, McGivern.G, Fischer.M, Mitra.M, Ledger.J, Behrens.S. (2018). Leadership development in Higher Education: A literature review and implications for programme redesign. Higher Education Quarterly.PP:1-17. DOI: 10.1111/hequ.12194.

Erickson,G.R. & Erickson,B.L. (1979). Improving college teaching: An evaluation of a teaching consultation procedure.Journal of Higher Education,50(5),PP: 670-683.

Fancera, S. F. (2020). School leadership for professional development: the role of social media and networks. Professional Development in Education, 46(4), 664-676.

Giri,k.Frankel,N.Tulenko,K.Puckett,A.Baily,R.Ross,H. (2012). Keeping Up to Date: Continuing Professional Development for Health Workers in Developing Countries.

Gordon, A. (2008). Future Savvy: Identifying Trends to Make Better Decisions, Manage Uncertainty and Profit from Change, AMACOM.

Gumus, S., & Bellibas, M. s. (2020). The relationship between professional development and school principals’ leadership practices: the mediating role of self-efficacy. International Journal of Educational Management. DOI:10.1108/IJEM-10-2019-0380

Gutek, G. L. (2004). Philosophical and Ideological Perspectives on Education. translated by Mohammad Jafar Pakseresht, Tehran, Samt. [In Persian].

Hearle, D. & Lawson, S. (2019). Continuing Professional Development (CPD) Engagement - a Concept Analysis. Journal of Continuing Education in the Health Professions,39(4),260-268.

Hilliard, A., T. (2015). Evaluating the Principals’ Institute Leadership Development Program. Merit Research Journal of Business and Management (ISSN: 2408-7041) Vol. 3(4) pp. 034-039.

Hirsh, S. (2009). A new definition. Journal of Education for Sustainable Development, 30 (4), 10-16.

Huber, S. G. (2013). Multiple learning approaches in the professional development of school leaders - Theoretical perspectives and empirical findings on self-assessment and feedback. Educational Management Administration & Leadership, 41 (4), 527–540.

Hussin, S., & Al Abri, S. (2015). Professional Development Needs of School Principals in the Context of Educational Reform. International Journal of Educational Administration and Policy Studies, 7(4), 90-97.

Hurley,W.B. (2006). Professional development for continuing education adjunct professors: A massachusetts perspective. (Doctoral dissertation).Johnson & Wales University, providence,Rhode Island.

Janosko, A. E. (2018). The Relationship Between Professional Development Engagement and Career Decision.

Johnson, A. D., Clegorne, N., Croft, S. J., & Ford, A. Y. (2020). The Professional Learning Needs of School Principals. Journal of Research on Leadership Education, 1942775120933933.

Kanokorn, S., Pongtorn, P., & Ngang, T. K. (2014). Collaborative action professional development of school principals. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 116, 77-81.

Kelly,J.S. (2002). Collaborative learning: higher education, interdependence, and the authority of knowledge by Kenneth Bruffe: A critical study. Journal of the National Collegiate Honors Council- Online,82,Retrieved from http://digital commons. unl.edu/ nchcjournal/ 82.

Kennedy,A. (2015).Models of continuing professional development: a framework for analysis. Journal of in-service education,31(2),PP:235-250.

Klein, E. D., & Schwanenberg, J. (2020). Ready to lead school improvement? Perceived professional development needs of principals in Germany. Educational Management Administration & Leadership, 1741143220933901.

Lillegord, S., & Borte, K. (2020). Trapped between accountability and professional learning? School leaders and teacher evaluation. Professional development in education, 46(2), 274-291.

Losioki, B. E., (2020). Professional Development and Empowerment among Secondary School Teachers in Mkuranga District, Tanzania. Journal of Education and Practice. Vol. 11, No. 24.

Lisa Gaikhorst, Virginie März, Rosa du Pré, Femke Geijsel(2019). Workplace conditions for successful teacher professional development: School principals’ beliefs and practices, European Journal of Education,54(4): 605-620. https://doi.org/10.1111/ejed.12366

McCracken, N. A. (2017). Principal perceptions of professional Development. Submitted to the Graduate Faculty of the School of Education in fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Education. University of Pittsburgh.

Militello, M., Fusarelli, B., Alsbury, T., & Warren, T. P. (2013). How professional standards guide practice for school principals. International journal of educational management. 27(1). 74-90.

Naicker, I., & Naidoo, S. V. (2014). Is the whole more than the sum of its parts? A community of practice approach to leadership development of school principals. International Journal of Educational Sciences, 7(2), 89-298.

Ndiritu, A. W., Mwaura Mbugua, J, & Njoki Ndiritu, c. (2019). Lessons for School Principals from Transformational Leadership Characteristics. Journal of Education and Practice. Vol. 10, No. 12.

Ng, S. W., & Chan, T. M. K. (2014). Continuing professional development for middle leaders in primary schools in Hong Kong, Journal of Educational Administration. 52(6). 869-886.

Ng, S-w., & Szeto, S-y(2015). Preparing school leaders: The professional development needs of newly appointed principals. Educational Management Administration & Leadership. 1–18.

Pedram, A. (2014). Futures Studies In Glance, Tehran: Organization Of Research And Police Studies.

Reichenberger, J.R. (2005). Applicability of Educational Reconstruction Theory In present Day Curriculum planning. A Research paper submitted for the Master of Science Degree in Education. University of Wisconsin – stout.

Reston, V. A. (2015). National Policy Board for Educational Administration. Professional Standards for Educational Leaders. American Association of Colleges of Teacher Education.

Roxa,T.Olsson,T & Martensson,K. (2008). Appropriate use of theory in the scholarship of teaching and learning as a strategy for institutional development.Arts and Humanities in Higher Education.7(3),PP: 276-294.

Sahlin, S. (2019). Collaboration with private companies as a vehicle for school improvement. Journal of Professional Capital and Community 4(3): DOI:10.1108/JPCC-03-2018-0013

Schleicher, A. (2012). Ed., Preparing Teachers and Developing School Leaders for the 21st Century: Lessons from around the World. OECD Publishing.

Stone,A. (2014). NASPA’s new professionals institute: exploring the personal and professional impact of a two-day, Intensive Professional Development Experience.

Shun-wing, Ng & Sing-ying, E. S. (2015). Preparing school leaders: The professional development needs of newly appointed principals. Educational Management Administration & Leadership 1-18. The Author(s) 2015 Reprints and permission: sagepub.co.uk/journals Permissions.nav, DOI: 10.1177/1741143214564766.

Young, Michelle D. (2023). The development of educational leaders: history and contemporary practice in the United States, International Encyclopedia of Education, 370-380. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-818630-5.05050-8

Wilkerson,L.& Irby,D.M. (1998). Strategies for improving teaching practices: a comprehensive approach to faculty development. Academic Medicine,73(4),387-396.

Wise, J. T. (2017). Leading Professional Development: Perceptions of Ohio Principals. A dissertation presented to the faculty of The Patton College of Education of Ohio University In partial fulfillment of the requirements for the degree Doctor of Education. Ohio University.

Wong, T. Y., & Liu, P. (2018). Hong Kong Principal Professional Development: Context, Challenges, and Opportunities. Chinese Education & Society, 51 (5), 359–371.

 

 

 

 

 

 

 

Futuristic Look: The missing link in studies of Educational Institutions (Sample study: Professional Development for School Administrators)

 

 

 

 

 

 

 

Abstract

At the beginning of the 21st century, more than ever, the need for 'futuristic education' was felt. Future-oriented education draws future horizons based on foresight and considering future conditions. The current research was conducted with the aim of investigating the necessity of future research in educational institutions with a sample study of the professional development of primary school administrators. Qualitative research was conducted using systematic review method. First, theoretical and research backgrounds related to the professional development of school principals were examined, and then foreign studies from 2013-2023 and domestic studies from 2014 to 2014 were carefully examined and the most relevant studies were selected. The findings of 24 foreign studies and 25 domestic studies were analyzed. Based on the findings, 30 frequent core components were identified that were effective in the professional development of school administrators. In their research, the researchers have mostly considered the current situation and presented their results and findings in the form of models or suggestions in order to raise the level of professional development of school administrators, and they have not been concerned about possible futures, and if they have this concern, they have not investigated this issue with a future research approach.

Keywords: future studies, professional development, educational institutions, school administrators

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

59