تبیین تاثیر مفاهیم شیوه زندگی بر سلسله مراتب ورودی خانه مبتنی بر نظریه نحو فضا (مورد پژوهی: خانه های اعیان عهد قاجار)

محورهای موضوعی : معمار شهر

غزال امیدوار ¹ , محمّدعلی رحیمی ^{2 *} , عباس عاشوری نژاد ³ , علی بامداد ⁴

1 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.
2 - استادیار گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
3 - استادیارگروه تاریخ، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
4 - استادیار، مرمت و احیا بناها و بافت‌های تاریخی، گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/10/21 تاریخ پذیرش : 1403/12/25 تاریخ انتشار : 1403/11/08

کلید واژه: شیوه زندگی, سلسله مراتب ورودی, نحو فضا, خانه¬های اعیان, عهد قاجار,

چکیده مقاله :

معماری دوره قاجار به‌عنوان حلقه‌ای میان سنت‌های گذشته و تحولات جدید، جایگاهی برجسته در تاریخ معماری ایران دارد. در این سبک، سلسله‌مراتب فضایی نقش مهمی در سازماندهی اجزای خانه‌ها ایفا می‌کند و بازتاب‌دهنده شیوه زندگی ساکنان است. ورودی خانه به‌عنوان مرز میان فضای داخلی و خارجی، نمودی از روابط اجتماعی و فرهنگی است که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است. این مطالعه به بررسی تأثیر شیوه زندگی بر پیکربندی سلسله‌مراتب فضای ورودی خانه‌های اعیان‌نشین دوره قاجار در شهر شیراز می‌پردازد. روش تحقیق شامل مرور منابع کتابخانه‌ای، مشاهدات میدانی، تحلیل اسناد تصویری و نقشه‌ها، و استفاده از ابزار نحو فضا (Space Syntax) و نرم‌افزار UCL Depthmap برای تحلیل داده‌هاست. شاخص‌های عمق، قابلیت دید، هم‌پیوندی و اتصال به‌عنوان معیارهای اصلی تحلیل در نظر گرفته شده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شیوه زندگی، تأثیری مستقیم بر ساختار سلسله‌مراتب ورودی این خانه‌ها داشته و نقش آن در تعریف روابط فضایی و کارکردهای معماری به‌خوبی مشهود است. این تحلیل می‌تواند الگویی برای درک بهتر روابط میان فرهنگ و معماری در دوره‌های تاریخی ارائه دهد.

چکیده انگلیسی:

The architecture of the Qajar period, as a link between past traditions and new developments, has a prominent place in the history of Iranian architecture. In this style, spatial hierarchy plays an important role in organizing the components of houses and reflects the lifestyle of the residents. The entrance to the house, as the boundary between the interior and exterior space, is a manifestation of social and cultural relations that has been considered in this research.

This study investigates the impact of lifestyle on the hierarchical configuration of the entrance space of Qajar-era aristocratic houses in Shiraz. The research methodology includes reviewing library resources, field observations, analyzing visual documents and maps, and using the Space Syntax tool and UCL Depthmap software for data analysis. Depth, visibility, coherence, and connectivity indices are considered as the main criteria for analysis.

The research findings show that lifestyle has a direct impact on the hierarchical structure of the entrances of these houses and its role in defining spatial relationships and architectural functions is clearly evident. This analysis can provide a model for better understanding the relationships between culture and architecture in historical periods.

منابع و مأخذ:

الفت، سعید. سالمی، آزاد. (1391). مفهوم سبک زندگی. مطالعات سبک زندگی، شماره 1، 36-9.
بانی مسعود، امیر. (1388). معماری معاصر ایران. تهران: نشر هنر و معماری قرن.
بمانیان، محمدرضا. امینی، معصومه. (1396). معماری اجتماعی خانه ایرانی. تهران: اول و آخر.
تقی پور، ملیحه. حیدری، علی‌اکبر. کاکایی، فاطمه. (1402). بررسی مفهوم ارزش فضایی در خانه‌های سنتی ایران بر اساس دو عامل شیوه زندگی و تفاوت فضا (نمونه موردی: خانه افشاریان شیراز). معماری اقلیم گرم و خشک دوره11، شماره 17، 101-81.
جباران، محمدرضا. (1394). تحلیل مفهومی سبک زندگی. فصلنامه قبسات،دوره20، شماره 75، 173-187.
جهان، دانش. موحد، خسرو. تقی پور، ملیحه. (1400). تبیین مفهوم سلسله مراتب شکلی-فضایی در الگوی سکونتگاهی قاجار(نمونه موردی :خانه‌های اعیانی تهران). نشریه علمی معماری و شهرسازی ایران. دوره 12، شماره 2، 251-263.
حائری‌مازندرانی،محمدرضا. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت: بررسی معماری خانه‌های تاریخی و معاصر. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
رحیمی، روح‌اله. موسوی، سید محسن. بیشمی، مهدیه. امینی گوهرریزی، سحر. (1400). بررسی حریم شخصی در فضاهای باز خانه‌های سنتی مازندران با استفاده از تکنیک نحو فضا. شهر ایرانی اسلامی، دوره 11، شماره44، 74-65.
رستمی، محمدعلی. (1397). سبک‌زندگی: مقایسه مولفه های زندگی بشر در دوران غیبت و عصر ظهور. قم: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج).
سلطان زاده، حسین. (1378). فضای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های علمی.
شیرخانی، علیرضا. صحاف، خسرو. فرکیش، هیرو. چوگانیان، داود. (1400). اصل سلسله مراتب و تجلی آن در معماری مساجد ایرانی(نمونه موردی: مسجد گوهر شاد). نشریه مطالعات هنر اسلامی، شماره 48، دوره 19، 525-502.
فاضلی، محمد. (1398) . مصرف و سبک زندگی. تهران: علمی و فرهنگی.
کاتب، فاطمه. (1391). معماری خانه‌های ایرانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (طبع و نشر).
کاکایی، فاطمه. مضطرزاده، حامد. (1400). تبیین سیر تحول درونگرایی در ساختار ورودی خانه‌های ایران در دوره قاجار و دوره پهلوی اول (مطالعه موردی: شهر شیراز). معماری اقلیم گرم و خشک نشریه علمی معماری اقلیم گرم و خشک. سال نهم، شماره سیزدهم، 194-175.
کرمی، بهرام. قبادیان، وحید. صادقی‌پی، ناهید. (1400). شیوه‌زندگی و کالبد خانه، نمونه‌ی موردی: خانه های پلکانی پاوه. نشریه مطالعات هنر اسلامی، شماره 47، دوره 19، 502-488.
کوتی، جواهری. صابرنژاد، ژاله. متین، مهرداد. (1402). استفاده از روش چیدمان فضا در سلسله‌مراتب ورودی خانه های تهران اواخر قاجار و پهلوی اول با تأکید برمحرمیت. باغ‌نظر، دوره 20، شماره 123، 42-31.
محمدی مزرعه، حامد. (1400). جایگاه ورودی در معماری بناهای بومی بندرلنگه. فصلنامه پژوهشی - تخصصی شهرسازی و معماری- هویت محیط. دوره2، شماره6، 39-21.
معماریان، غلام حسین. (1392). معماری ایرانی. تهران: انتشارات سوش دانش.
مهدوی‌کنی، محمدسعید. (1387). مفهوم«سبک زندگی» و گستره آن در علوم اجتماعی. تحقیقات فرهنگی ایران، دوره1، شماره1، 199-230.
یزدانی فر، سیدعباس. ناصردوست، زهره.(1398). تغييرات شيوه‌زندگي و الگوي كالبدي خانه و تأثيرات متقابل آن‌ها از دوران زنديه تا امروز (مطالعه موردي: شهرستان مراغه). نشریه علمی و شهرسازی ایران، دوره 10، شماره17 60-37.
Alonso Aranda, L. (2024). The influence of space standards on housing typologies: The evolution of the nuclear family dwelling in england. urban planning, volume 9, issue1, 26-37.
Chapman, T & Hockey, J. (1999). Ideal homes: Social change and domestic life. London: Routledge.
Edwards, B. (2006). Courtyard Housing: Past, Present and Future. Taylor & Francis ISBN 0415262720.
Eskandari, P. (2011). Analysis of traditional Iranian houses of kashan, Iran in terms of space organization and access design. Eastern mediterranean University.
Foye, C. (2016). Housing and Happiness: an empirical study. University of reading.
Giddens, A. (2006). Modernity and self-identity: Self and society in the late modern age. London: Polity press.
Golboo, M. (2016). Assessment the manner of obtaining hierarchies and privacy of tradional house entrance in providing a safe place: A case study of traditional house in Shiraz. IIOABJ Vol. 7 , Suppl 2 , 184–190.
Hosseini, R. Nik Ethegad, A. Uson Guardiola , E. (2015). Iranian courtyard housing: The role of social and cultural patterns to reach the spatial formation in the light of an accentuated. Journal of architecture and urbanism, volume39, issue4, 319-332.
Khazli , M. Khalid, A. Zawawi, Z. Hashim, H. Abdullah saleh, A. Sudirman, M. (2020). Understanding the hierarchy of space on traditional malaya houses: Rumah kutai.Virtual go-green, Issue1, 16-24.
Nosrat Pour, D. (2012). Evaluation of traditional Iranian houses and match it with modern housing. Journal of basic and applied scientific research, volume2, issue10, 10123-10130.
Safarian, P. Azar, A. (2020). A survey of the effect of cultural roots of society on design of house architecture (Case study: Traditional culture of Iran society, Iranian-Islamic houses). Kurmanj; The Journal of Culture, Humanities and Social Science, Volume 2, Number 3, 1-7.
Simmel, G. (1990). The philosophy of money third enlarged edition. Second , Tom Bohomer & Pavid Frisby (Trans.), Second enlaged Ed. NewYork: Routledge.
van Nes, A. Yamu, C. (2021). Introduction to Space Syntax in Urban Studies. Springer, ISBN 978-3-030-59139-7.