سنجش روشنایی روز در جبهه جنوبی مسجد جامع اصفهان با تأکید بر تغییرات کالبدی

محورهای موضوعی : معمار شهر

کیمیا السادات طبیب زاده ¹ , زهرا زمان پور ² , ملیحه تقی پور ³ , علی اکبر حیدری ⁴

1 - گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
2 - Department of Architecture, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz,
3 - گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
4 - دانشگاه یاسوج

تاریخ دریافت : 1403/06/19 تاریخ پذیرش : 1403/06/25

کلید واژه: مسجد جامع اصفهان, کیفیت نور, شبستان, مساجد گنبددار ایوانی, روشنایی فضا.,

چکیده مقاله :

مساجد یکی از بناهای مهم مذهبی در بافت شهر ایرانی- اسلامی محسوب می‌شوند. ایجاد روشنایی طبیعی در این بناها یکی از دغدغه‌های معمار ایرانی بوده که با تغییر یا افزودن عناصر کالبدی در طول تاریخ سعی در خلق فضای مطلوب برای کاربر داشته است. بنابراین مسئله روشنایی روز این امر را بدیهی می‌سازد که مطالعه تغییرات الگوهای متفاوت ساخت مساجد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در همین راستا هدف پژوهش حاضر، سنجش کیفیت روشنایی نور طبیعی در یکی از مساجد شهر اصفهان، یعنی شبستان جنوبی مسجد جامع (به‌عنوان نمونه‌ای که تغییرات دوره‌های مختلف را دارا است)، انجام گرفت. از این رو، همه اطلاعات لازم، بررسی و تحلیل شد و داده‌ها در چند نرم‌افزار، مدل‌سازی شدند و در نهایت، در نرم‌افزار اکوتکت، میزان تابش خورشیدی در انواع مستقیم و پراکنده آن محاسبه شد. نتایج حاکی از آن بوده‌اند که معمار ایرانی توانسته راهکارهایی جهت افزایش و حفظ نور طبیعی روز در الگوی شبستانی ارائه دهد؛ به‌عبارتی افزودن گنبدخانه و نورگیری از این فضا در دوره‌های پس از قرون اولیه اسلامی، کمک شایانی به کیفیت نورگیری کرده و پس از آن، مسجد گنبددار ایوانی نیز علاوه بر داشتن زیبایی منحصر به‌فرد، به کنترل نور جهت جلوگیری از خیرگی برای آسایش کاربر کمک کرده است.

چکیده انگلیسی:

Mosques are one of the important religious buildings in the context of the Iranian-Islamic city. Creating natural lighting in these buildings has been one of the concerns of Iranian architects who have tried to create a favorable environment for the user by changing or adding physical elements throughout history. Therefore, the issue of daylight makes it obvious that the study of changes in different patterns of mosque construction is of particular importance. In this regard, the purpose of the current research was to measure the quality of natural light in one of the mosques of Isfahan city, that is, the southern wing of the Jame Mosque (as an example that has changes in different periods). Therefore, all the necessary information was analyzed and the data were modeled in several softwares and finally, in Ecotekt software, the amount of solar radiation was calculated in its direct and scattered types. The results indicated that the Iranian architect was able to provide solutions to increase and preserve the natural daylight in the Shabestani pattern; In other words, the addition of a dome and lighting from this space in the periods after the early Islamic centuries has greatly contributed to the quality of lighting, and after that, the Ivani Domed Mosque, in addition to having a unique beauty, also helps to control the light to prevent glare for the comfort of the user.

منابع و مأخذ:

- صیرفیان پور، زهرا و لوافی، مهکامه.1396. شاخص های مؤثر ایجاد حس خلوت و رازگونگی در مساجد(نمونه موردی مسجد جامع اصفهان)، دوفصلنامه علمی ترویجی نگارینه هنر اسلامی،دوره چهارم، شماره 13.#
- شاطری، میترا.1392. ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ اﺻﻔﻬﺎن ﺗﺠﻠﻲﮔﺎه ﻣﺤﺮابﻫﺎي ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر، فصلنامه علمی فنی هنری اثر، شماره 61.#
- پور عیدی وند، نسرین و اسفنجاری کناری، عیسی.1395، دگرگونی ورودی دهم(مسجد جامع اصفهان) در گذر زمان، مجله علمی پژوهشی صفه، شماره 78.#
- آیت الله زاده ی شیرازی باقر و پیرنیا محمدکریم و ماهرالنقش، محمود، 1358. مساجد جامع ایران: مسجد جامع اصفهان، تهران موزه رضا عباسی.#
- گالدیری،ائوجینو، 1359. مسجد جمعه اصفهان در دوران آل بویه، ترجمه حسینعلی سلطان زاده پسیان، تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، بی تا.#
-ﮔﺎﻟﺪﻳﺮي، اوژﻳﻨﻮ، 1392، ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ اﺻﻔﻬﺎن، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺟﺒﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ، ج 2،1و3، اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻫﻨﺮ.#
- پیرنیا، محمدکریم، 1380. سبک شناسی معماری ایرانی. تدوین غلامحسین معماریان- تهران: نشر پژوهنده – نشر معمار.#
- هیلن براند، روبرت، 1391. معماری اسلامی. ترجمه دکتر باقر آیت الله زاده شیرازی. تهران، انتشارات روزنه.#
- آزاد، میترا، 1384.بررســی تحول بناهــای مذهبی دوره ساسانی به بناهای مذهبی قرون اولیه اسلامی ایران، رساله دکتری پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.#
-صارمی،حمیدرضا و خدابخشی، سحر و خلاق دوست، متین،1395.بررسی تطبیقی جهت گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 24.#
-دادخواه، پژمان و حاتم، غلامعلی، 1392. جستاری بر تزیینات صفه استاد مسجد جامع اصفهان، فصلنامه علمی پژوهشی هنرهای تجسمی نقش مایه، سال پنجم، شماره 16.#
- بمانیان، محمدرضا و امینی، معصومه،1390. بررسی شاخص های موثر در شکل گیری تعادل در معماری مسلمانان(نمونه موردی: مسجد جامع اصفهان)، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره پنجم.#
- قلعه نویی، محمود و کلانتری، مائده، 1392. بررسی تغییر نقش مسجد جامع عتیق در ساختار شهری اصفهان در گذر زمان، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره یازدهم.#
- نعمتی، محمد و شهلائی، علیرضا، 1394. تحول فضایی در معماری مسجد چهار ایوانی نسبت به مسجد شبستانی(نمونه موردی:مسجد جامع اصفهان)، مجله هویت شهر،شماره 22، سال نهم.#
- صالحی نیا، محمود و شاهمرادی، فاطمه،1396. مطالعه روانشناسانه تاثیر معماری مسجد جامع(عتیق) اصفهان بر رفتار استفاده کنندگان، دوفصلنامه علمی پژوهشی مرمت و معماری ایران، شماره 13، سال هفتم.#
- نوربخش، سیما(1384). نور در حکمت سهروردی، تهران: انتشارات سعید محبی.#
- ارجمندی، هانیه و محمد مهدی میرلو و سمیه اسد زاده(1390). نور و رنگ، تاثیرات معنوی و روانشناختی نور و رنگ خانه های سنتی ایرانی بر ساکنان، ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت، شماره 69.#
- گاردنر، کارل و رافائل مولونی(1386). تحولی در استفاده از روشنایی، بازگویی معماری، ترجمه آرلن استپانیان و فاطمه هل فروش، تهران : نشر دانش پرور، شرکت نورپردازان ایده.#
-ﮐﺸﻤﯿﺮی، ﻫﺎدی و ﻧﻮﺷﺎدی،زﻫﺮه و ﻋﺒﺎﺳﯽ، ﻣﻨﯿﮋه(1392). ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﯿﺰﯾﮏ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻌﻨﻮی ﻧﻮر در ﻣﻌﻤﺎری ﺳﻨﺘﯽ اﯾﺮان (ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ). ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻌﻤﺎری ﭘﺎﯾﺪار و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻬﺮی.#
- ﺑﻤﺎﻧﯿﺎن، ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ و ﻋﺎﻟﯽ ﻧﺴــﺐ. ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ (1390). ﺑﺮرﺳــﯽ ﻧﻘﺶ ﻧﻮر در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺗﻮاﻟﯽ ﻓﻀﺎ در ﻣﻌﻤﺎری اﺳﻼﻣﯽ (ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮردی:ﻣﺴﺠﺪ ﺷﯿﺦ ﻟﻄﻒ الله، ﻣﻌﻤﺎری و ﺷﻬﺮﺳﺎزی اﺳﻼﻣﯽ
- ﻧﻌﻤﺖ ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ، ام اﻟﺒﻨﯿﻦ(1381). ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﻧﻮر در ﻣﻌﻤﺎری و وﺳﺎﯾﻞ روﺷﻨﺎﯾﯽ در ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان . ﻣﺠﻠﻪ اﺛﺮ . ﺷﻤﺎره 35.#
- زرگر، اکبر، حمید ندیمی و رافونه مختارشاهی(1386). راهنمای معماری مساجد. تهران، نشر دید.#
- مهدوی نژاد، محمد جواد ( 1383). حکمت معماری اسلامی؛ نشریه هنرهای زیبا؛ شماره 11.#
- معماریان، غلامحسین( 1367) نیارش سازه های طاقی در معماری اسلامی ایران؛ جلد اول؛ چاپ اول؛ انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه
علم و صنعت ایران؛ تهران.#
- مهدوی نژاد، محمد جواد و مطور سها(1391)کیفیت نورگیرها در گنبـدهای ایـرانی (با رویکرد به مسائل سازهای گنبد)، مجله نقش جهان، سال دوم، شماره 3.#
- اردلان، نادر و بختیار،لاله(1380) حس وحدت؛ ترجمه حمید شاهرخ؛ انتشارات خاک؛ اصفهان.#
- کیایی، مریم و پیوسته گر، یعقوب و حیدری، علی اکبر(1396) جایگاه پایه ای ایوان در ارتقای راندمان عملکردی مساجد، فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی ، شماره 14 ، سال پنجم
- لاله، هایده و رضایی نیا، عباس(1393) بررسی و تحلیل انتقادی فرضیه های خاستگاه ایوان، مطالعات باستان شناسی، دوره 6.#
-. Baker, N., Fanchiotti, A., & Steemers, K. (1993). Daylighting in Architecture, A European Reference Book. London: James and James (Science Publishers) Ltd, For the Commission of the European.#
-(CIBSE). (1999). Daylighting and window design. London: Author.#
- Nabil,A& Mardaljevic, J.(2005) useful daylight factors energy and buildings, 38(7).#