ارائه چارچوب سیاستگذاری فضائی ارتقای سطح پایداری محیط شهری (نمونه مطالعه: چابهار)

محورهای موضوعی : معمار شهر

ثریا فیروزی جهانتیغ ¹ (دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب)
اسماعیل شیعه ² (عضو هیأت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران)
آرش وحید ³ (گروه معماری ، دانشگاه آزاد تهران غرب)

تاریخ دریافت : 1402/10/04 تاریخ پذیرش : 1402/12/01 تاریخ انتشار : 1402/12/28

کلید واژه: پایداری, شهر پایدار, محیط زیست, توسعه پایدار. ,

چکیده مقاله :

شهر چابهار، در دهه¬های اخیر با مشکلات و مسائل عدیده¬ای همچون آلودگی¬های زیست محیطی، کاهش توان بوم¬شناسانه، مسائل محیطی، افزایش بار وارده بر محیط زیست، افزایش شکل¬گیری سکونتگاه¬های غیررسمی (بیش از ۵۰ هزار نفر)، و ... مواجه بوده است که پایداری محیطی شهر را تحت تاثیر قرار داده است. در این راستا این پژوهش با هدف ارائه چارچوب سیاستگذاری فضائی ارتقای سطح پایداری محیط شهری (نمونه مطالعه: چابهار) انجام شد. ابتدا مطالعات کتابخانه¬ای در راستای شناخت ادبیات نظری در ارتباط با پایداری محیطی انجام شد و با توجه به اطلاعات گردآوری شده، ابعاد شناسایی شدند و با توجه به وضعیت شهر چابهار چارچوب ارائه شد، نتایج حاصل از پژوهش ارائه¬ی چارچوب سیاستگزاری فضایی پایداری محیط در شهر چابهار است که شامل ابعاد: برنامه ریزی زیرساخت سبز؛ حفاظت از تنوع زیستی؛ طراحی شهری حساس به آب؛ کشاورزی شهری و بام سبز؛ تاب آوری در برابر بلایای طبیعی و دسترسی به طبیعت است. این چارچوب به عنوان رویکردی جامع برای بهبود سطح پایداری در محیط شهری ارائه شده است. اجرای چنین سیاست‌هایی برای شهر چابهار مفید است و همچنین می‌تواند به عنوان الگویی برای سایر مناطقی که به سرعت در حال شهرنشینی هستند، مفید باشد و به آینده شهری پایدارتر و تاب‌آور کمک کند. لازم به ذکر است برای اعمال چارچوب سیاست فضایی در چابهار، همکاری بین سازمان های دولتی، برنامه ریزان شهری، محیط بانان و جامعه محلی ضروری است.

چکیده انگلیسی:

Chabahar city, in recent decades, with many problems and issues such as environmental pollution, reduction of ecological power, environmental issues, increasing burden on the environment, increasing the formation of informal settlements (more than 50 thousand people ), and... has been faced that has affected the environmental sustainability of the city. In this regard, this research was conducted with the aim of providing a spatial policy framework to improve the level of sustainability of the urban environment (study example: Chabahar). First, library studies were conducted in order to know the theoretical literature related to environmental sustainability, and according to the collected information, the dimensions were identified and a framework was presented according to the situation of Chabahar city. The environment in Chabahar city includes dimensions: green infrastructure planning; protection of biological diversity; urban design sensitive to water; urban agriculture and green roof; Resilience against natural disasters and access to nature. This framework is presented as a comprehensive approach to improve the level of sustainability in the urban environment. The implementation of such policies is beneficial for Chabahar city and can also serve as a model for other rapidly urbanizing areas and contribute to a more sustainable and resilient urban future. It should be noted that in order to apply the spatial policy framework in Chabahar, cooperation between government agencies, urban planners, environmentalists and the local community is necessary.

منابع و مأخذ:

حسین¬زاده¬دلیر، کریم؛ ساسان¬پور، فرزانه (۱۳۸۷). روش¬های نوین در ارزیابی پایداری محیط¬زیست شهری، نشریه جغرافیا و برنامه¬ریزی، سال ۱۲، شماره ۲۵، دانشگاه تبریز.
روحانی¬نقاب، زهرا و همکاران (1401). شدت اكولوژيكي بهزيستن، رويكردي نوين در سنجش توسعه پايدار در ايران، دوفصلنامه بررسی مسائل اقتصاد ایران، سال 9، شماره 2، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
زینالی¬عظیم، علی و همکاران (۱۴۰۰). سنجش پایداری محیطی شهر تبریز براساس شاخص¬های ¬محیط¬زیستی رشد هوشمند شهری، مجله پایداری، توسعه و محیط زیست، دوره ۲، شماره ۳، انجمن متخصصان محیط زیست ایران.
شهر و خانه، مهندسین مشاور و معمار (1397). بازنگری طرح توسعه و عمران (جامع) شهر چابهار، »مطالعات مدیریت بحران و پدافند غیرعامل«، منطبق با دستورالعمل الزامات و مالحظات دفاعی و پدافند غیرعامل در طرحهای توسعه و عمران شهری مصوبه مورخ 69/2/11 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران، وزارت راه¬وشهرسازی، اداره کل راه¬وشهرسازی جنوب استان سیستان¬وبلوچستان (ایرانشهر).
شهر و خانه، مهندسین مشاور و معمار(1400). بازنگری طرح توسعه و عمران (جامع) شهر چابهار، بررسی و شناخت شهر- تجزیه و تحلیل- تدوین چشم¬انداز، وزارت راه و شهرسازی جنوب استان سیستان و بلوچستان (ایرانشهر).
صیدایی، سید اسکندرو همکاران (۱۳۹۷). ارزیابی پایداری ¬محیط¬زیستی شهر اصفهان با تاکید بر آلودگی هوا، مجله جغرافیا و برنامه¬ریزی محیطی، سال ۲۹، شماره۱، دانشگاه اصفهان.
عبدالهی، علی¬اصغر (۱۳۹۶). سنجش و ارزیابی پایداری شهری با استفاده از مدل¬هایANP, Topsis, Saw (مطالعه موردی: شهر کرمان)، مجله برنامه¬ریزی منطقه¬ای، دوره۷، شماره ۲۸، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت و با همکاری انجمن علمی اقتصاد توسعه منطقه ای ایران.
عرفانیان، سیدجلال؛ عربانیان، سید روح¬الله (۱۳۹۶). مدیریت محیط زیست در کلان شهرها، تهران، انتشارات فرهوش.
موذن، سهراب و همکاران (۱۳۹۹). تدوین استراتژي¬هاي پایداري محیط¬زیست شهري با تأکید بر بخش صنعت مطالعه موردي: صنعت خودروسازي، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال دهم، شماره سی و ششم، دانشگاه گلستان.
مهرآرا، اسداله؛ مدانلو جویباری، سچیده؛ زارع¬زیدی، علیرضا (1397). بررسی نقش حفاظت از محیط زیست در توسعه¬پایدار، فصلنامه مطالعات کاربردی در علوم مدیریت و توسعه، سال سوم، شماره¬ی دو، صص. 105-125.
نادری، شیما (1400). تبیین ابعاد اجرای شاخص¬های محیط زیستی در منطقه خلیج¬فارس با تاکید بر سند 2030، دو فصلنامه توسعه پایدار محیط شهری، سال سوم، شماره چهارم، صص. 16-25.
نظم¬فر، حسین و همکاران (۱۳۹۵) سنجش و ارزیابی پایداری سکونتگاه‌های شهری(مطالعه موردی: استان اردبیل)؛ مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال ششم، شماره ۱۹، دانشگاه گلستان.
نوروزی، مریم و محمدرضا بمانیان (1398). تحلیل اثر زیرساخت های سبز شهری بر ارتقا مولفه های پایداری محیطی، دو فصلنامه اندیشه معماری، سال سوم، شماره ششم، صص. 179-185.
Amoushahi, S., Salmanmahiny, A., Moradi, H., Tabrizi, A. R. M., & Galán, C. (2022). Localizing sustainable urban development (SUD): Application of an FDM-AHP approach for prioritizing urban sustainability indicators in Iran provinces. Sustainable Cities and Society, 77, 103592.
Huang., S-Li, Yeh., C-T, Budd., WW, Chen., Li-L, (2009). 'A Sensitivity Model (SM) approach to analyze urban development in Taiwan based on sustainability indicators', Environmental Impact Assessment Review, 29 (2009), pp. 116-125.
Liu, B. Yang, Z. Xue, B. Zhao, D. Sun, X. Wang, w. (2022). Formalizing an integrated metric system measuring performance of urban sustainability: Evidence from China, Sustainable Cities and Society, Volume 79, April 2022, 103702. https://doi.org/10.1016/j.scs.2022.103702.
Longoni, A., Cagliano, R., (2015). Environmental and social sustainability priorities: their integration in operations strategies. Int. J. Operat. Prod. Manage. 35.
Merino-Saum, A,. Halla, P., Superti, V., Boesch, A., Binder, C.R., (2020). Indicators for urban sustainability: Key lessons from a systematic analysis of 67 measurement initiatives, Ecological Indicators, 119, Pp. 1-19. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2020.106879.
Moldan, B., Janoušková, S., Hák, T., (2012). How to understand and measure environ mental sustainability: indicators and targets. Ecol. Ind. 17.
UN (2016), Final list of proposed Sustainable Development Goal indicators, The United Nations Environment Programme (2016), https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/11097/ears_wg3_inf%20(3).pdf?sequence=1&%3BisAllowed.
UNCHS (1997). Regional development planning and management of urbanization: Experiences from developing countries (United Nations Centre for Human Settlements).
Wang, M., Zhou, T., (2022). Understanding the dynamic relationship between smart city implementation and urban sustainability, Technology in Society, 70, Pp. 1-13. https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2022.102018.
Yi., P, Dong., Q, Li., W, (2019). Evaluation of city sustainability using the deviation maximization method, Sustainable Cities and Society (2019).

متن کامل:



دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب زمستان1402

 

 

 

 

ارائه چارچوب سیاستگذاری فضائی ارتقای سطح پایداری محیط شهری (نمونه مطالعه: چابهار)¹

ثریا فیروزی جهانتیغ، اسماعیل شیعه**، آرش وحید،

                                    1گروه شهرسازی ، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران،

2 گروه شهرسازی، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران(نویسنده مسئول) 

3 گروه شهرسازی، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران 

 

تاریخ دریافت: 04/10/1402 تاریخ پذیریش: 01/12/1402

چکیده

شهر چابهار، در دهه­های اخیر با مشکلات و مسائل عدیده­ای همچون آلودگی­های زیست محیطی، کاهش توان بوم­شناسانه، مسائل محیطی، افزایش بار وارده بر محیط زیست، افزایش شکل­گیری سکونتگاه­های غیررسمی (بیش از ۵۰ هزار نفر)، و ... مواجه بوده است که پایداری محیطی شهر را تحت تاثیر قرار داده است. در این راستا این پژوهش با هدف ارائه چارچوب سیاستگذاری فضائی ارتقای سطح پایداری محیط شهری (نمونه مطالعه: چابهار) انجام شد. ابتدا مطالعات کتابخانه­ای در راستای شناخت ادبیات نظری در ارتباط با پایداری محیطی انجام شد و با توجه به اطلاعات گردآوری شده، ابعاد شناسایی شدند و با توجه به وضعیت شهر چابهار چارچوب ارائه شد، نتایج حاصل از پژوهش ارائه­ی چارچوب سیاستگزاری فضایی پایداری محیط در شهر چابهار است که شامل ابعاد: برنامه ریزی زیرساخت سبز؛ حفاظت از تنوع زیستی؛ طراحی شهری حساس به آب؛ کشاورزی شهری و بام سبز؛ تاب آوری در برابر بلایای طبیعی و دسترسی به طبیعت است. این چارچوب  به عنوان رویکردی جامع برای بهبود سطح پایداری در محیط شهری ارائه شده است. اجرای چنین سیاست‌هایی برای شهر چابهار مفید است و همچنین می‌تواند به عنوان الگویی برای سایر مناطقی که به سرعت در حال شهرنشینی هستند، مفید باشد و به آینده شهری پایدارتر و تاب‌آور کمک کند. لازم به ذکر است برای اعمال چارچوب سیاست فضایی در چابهار، همکاری بین سازمان های دولتی، برنامه ریزان شهری، محیط بانان و جامعه محلی ضروری است.

کلمات کلیدی: پایداری، شهر پایدار، محیط زیست، توسعه پایدار.

بیان مساله

بروز ضایعات ­محیط­زیستی و کاهش سطح عمومی زندگی مردم شهری، انواع ناهنجاری های اجتماعی و ... از جمله پیامدهای شهرنشینی فزاینده بخصوص در بعد از انقلاب صنعتی و افزايش سطح زندگي است. پايداري، ريشه در تفکرات زيست­محيطی داشته و امروزه پديده­اي چندبعدي است کنه مسائل اجتماعی، اقتصادي و زيست­محيطی را در بر می­گيرد. شهرنشینی پدیده ای اجتناب ناپذیر جهانی است که نیازمند برنامه­ریزی مدبرانه و سیاست­های راهبردی برای تضمین توسعه پایدار شهرها است. سازماندهی فضایی مناطق شهری نقش مهمی در تعیین پایداری زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی آنها ایفا می کند. وجود انواع آلودگی، فرسایش خاک، گسترش فقر و نابرابری، رشد روز افزون شهرنشینی و حاشیه نشینی، کاهش تنوع زیستی، شیوع بیمارهای نوپدید، ناهنجاری­های اجتماعی و.... از چالش­های مشهود جامعه جهانی در آستانه هزاره سوم قلمداد می­شوند که تمام کشورهای جهان اعم از توسعه­یافته و در حال توسعه را تحت تأثیر قرار داده است. چنانچه شناخت این تهدیدها از گرم شدن کره زمین تا آلودگی شدید شهرها با آثار و پیامدهای ملی از پشتوانه­های علمی مناسب و منطبق با شرایط اقتصادی و اجتماعی کشورها برخوردار نباشند به اهمیت و حساسیت آنها پی­برده نمی­شود. محیط­زیست بستر و زمینه لازم برای توسعه تلقی می­گردد و حفاظت و نگهداری از آن نیز هرگز مانعی در راه توسعه محسوب نمی­گردد (نادری،1400: 18). بنابراین اهمیت دارد بهبود شرایط پایداری ­محیط­زیستی مورد توجه قرار گیرد.  بروز مسائل ­محیط­زیستی زندگی در شهرها را با مشکلات عدیده­ای همراه ساخته است و روند گسترش آن منجر به ناپایداری هرچه بیشتر محیط می­شود و از طرفی سلامت انسان­ها نیز مورد تهدید قرار می­گیرد. حفاظت از منابع طبیعی و حفاظت از اکوسیستم­های جهانی از اجزای اساسی مدیریت ­محیط­زیستی پایدار است. برنامه ریزی یکپارچه کاربری اراضی؛ زیرساخت سبز؛ برنامه ریزی حمل و نقل؛ طراحی شهری هوشمند؛ تاب آوری آب و هوا و تعامل با جامعه در از جمله عواملی هستند که باید در سیاست فضایی پایداری محیط شهرها در نظر گرفته شوند.

چابهار، واقع در سواحل جنوب شرقی ایران، شهری است که به سرعت در حال رشد است که با چالش‌های مرتبط با شهرنشینی از جمله تخریب محیط‌زیست و فشار بر منابع طبیعی مواجه است. چابهار به‌عنوان یک قطب اقتصادی حیاتی به دلیل موقعیت استراتژیک و بندر، به عنوان یک مطالعه موردی ایده‌آل برای بررسی چگونگی اجرای سیاست‌های فضایی برای افزایش پایداری شهری عمل می‌کند. پتانسیل های محیطی شهر چابهار (بخصوص در چند سال اخیر که مرکز توجهات ملی و جهانی بوده است) ضرورت دارد مورد بررسی قرار بگیرد تا پویایی های لازم جهت توسعه پایدار شهر چابهار فراهم شود. شهر چابهار علی رغم دارا بودن پتانسیل­هایی از جمله بندر آزاد تجاری چابهار (که مزایای فراوانی مانند معافیت بر درآمد و دارایی، مزایای گمرکی و بازرگانی و سرمایه ای و ...)، نزدیک ترین و آسانترین راه دسترسی به آبهای آزاد برای کشورهای آسیای میانه و افغانستان، اتصال به خشکی و سرزمین مادر که هزینه­های تخلیه و بارگیری را مانند قشم و کیش ندارد، برخورداری از دو اسکله شهید کلانتری و اسکله شهید بهشتی با گنجایش حدودا ۷۰ هزار تن، دسترسی به فرودگاه بین المللی کنارک و جاده­های مواصلاتی، وجود انواع تسهیلات و مزایا برای سرمایه­گذاری و بازرگانی، پتانسیل­های بالای گردشگری، وجود جاذبه­های فرهنگی و اجتماعی، موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی که شهر چابهار دارد. موقعیت بندری و شرایط اقتصادی و موقعیت راهبردی این شهر مورد توجه جذب مهاجرین استانی و غیراستانی قرار گرفته است و به طور عمده به علت تمرکز پیوسته رو به رشد جمعیت و فعالیت­های اقتصادی و خدماتی، این امر اهمیت و توجه بیشتری را به خود جلب کرده است؛ که در حال حاضر شهر چابهار، در دهه­های اخیر با مشکلات و مسائل عدیده­ای همچون آلودگی­های زیست محیطی، کاهش توان بوم­شناسانه، مسائل محیطی، افزایش بار وارده بر محیط زیست و ... در تأمین و اداره امور شهری است.

پژوهش­هایی مرتبط با این پژوهش انجام شده است از جمله، حسین­زاده­دلیر و ساسان­پور(۱۳۸۷) روش­های نوین در ارزیابی پایداری محیط­زیست شهری را بررسی نموده است. در این مقاله جای پای بوم­شناسانه به عنوان روشی نوین در ارزیابی پایداری و اثرات ­محیط­زیستی، رویکرد و رهیافت جدیدی برای درک، ارزیابی روابط، تاثیر انسان و فعالیت­های او بر محیط زیست معرفی می­نماید. عبدالهی (۱۳۹۶) در مقاله­ای "پایداری شهری  در شهر کرمان را در ابعاد (اقتصادی، زیربنایی، محیط­زیستی، کالبدی، اجتماعی) بررسی کرد. طبق نتایج از بین معیارهای مؤثر در سطوح پایداری شهر کرمان، معیار محیط­زیستی بیشترین وزن را به خود اختصاص داد و نتایج به دست آمده از مدل Topsis نشان می­دهد که منطقه 1 با 783/0، منطقه 4 با 743/0، منطقه 2 با 591/0 و منطقه 3 با 170/0 به ترتیب اولویت­های اول تا چهارم را به خود اختصاص داده­اند. عرفانیان و عربانیان (۱۳۹۶) در کتاب "مدیریت محیط زیست در کلان شهرها"، به تحلیل مکان­گزینی کلان‌ شهرها در مقایسه با عوامل بوم­شناسی توسعه شهری پرداختند و نتایج نشان داد که ارتفاع، بارش و دما مناسب‌ترین، شیب، جهت دامنه و خاک نامناسب‌ترین عوامل بوم­شناسی در مکان گزینی کلان‌شهرها بوده است. صیدایی و همکاران (۱۳۹۷) در مقاله­ای "پایداری ­محیط­زیستی شهر اصفهان با تأکید بر آلودگی هوا" را مورد ارزیابی قرار دادند. نوروزی و بمانیان (1398) در مطالعه­ای، تحلیل اثر زیرساخت های سبز شهری بر ارتقا مولفه های پایداری محیطی را بررسی نمودند.  نتایج نشان می‌دهد که نوع ساختار فضای سبز، عملکرد موضوعی فضای سبز و فاصله از فضاهای سبز تاثیر مستقیمی در تغییر شاخص‌های پایداری محیطی شهری دارد. موذن و همکاران (۱۳۹۹) در تحقیقی با عنوان " تدوین راهبردهای پایداري محیط­زیست شهري با تأکید بر بخش صنعت. مطالعه موردي: صنعت خودروسازي " را ارزیابی نمودند. زینالی­عظیم و همکاران (۱۴۰۰) مقاله­ای با عنوان "سنجش پایداری محیطی شهر تبریز براساس شاخص­های ­محیط­زیستی رشد هوشمند شهری" را مورد بررسی قرار دادند. شاخص­های پایداری محیطی (تولید زباله، کشاورزی و باغات، فضای باز، دفع آب و فاضلاب، فضای سبز، سرانه پارک، آلودگی هوا) در این تحقیق مورد تاکید بود. نتايج نشان داد که برای پايداری محیطی در شهر تبريز از بین شاخص های زيست محیطی رشد هوشمند شهری شاخص آلودگی هوا، فضای سبز و فضای باز به ترتیب با ضرايب استخراج شده بر اساس مدل ساختاری تحقیق دارای بیشترين و تولید زباله کمترين اثرگذاری می­باشد. مرینوسام، هالا، سوپرتی، بوسچ، بیندر² (۲۰۲۰) "شاخص­های پایداری شهری" را در مقاله­ای مورد ارزیابی قرار دادند. یافته‌ها متداول‌ترین شاخص‌ها را در پایداری شهری برجسته کردند و اهمیت مسائل اجتماعی و خطرات ­محیط­زیستی را نشان می‌دهند. لیو³ و همکاران (۲۰۲۲) به "تدوین یک سامانه متریک یکپارچه برای سنجش عملکرد پایداری شهری: شهرهای چین" را مورد کنکاش قرار دادند. در این پژوهش، محیط زیست، زیرساخت ها، خدمات و سیاست ها، سلامت، و پویایی جمعیت عوامل کلیدی موثر بر پایداری شهری هستند. وانگ، ژو⁴ (۲۰۲۲) در مقاله­ای "درک رابطه پویا بین اجرای شهر هوشمند و پایداری شهری" را مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد که دو زیر مجموعه هوشمندسازی شهری و پایداری با هم هماهنگ هستند و درجات هماهنگ روند صعودی را نشان می‌دهند. در هر یک از پژوهش­های مذکور بر یکی از ابعاد یا شاخص­های مرتبط با شهر پایدار تاکید شده است یا به صورت کلی شاخص­های شهر پایدار را در یک مکان مورد سنجش قرار داده­اند و یا پایداری محیط­زیستی با شاخص­های متفاوت از هم مورد بررسی قرار گرفته است. تفاوت پژوهش حاضر با سایر تحقیقات در بعد مکانی و ارائه چارچوب سیاستگزاری فضایی پایداری محیط شهری است که موجب تفاوت این تحقیق با سایر پژوهش­ها می­شود. شهر چابهار در تحقیقات قبلی از نظر پایداری ریست­محیطی بررسی نشده است. این مقاله چارچوب سیاست فضایی را با هدف ارتقای سطح پایداری در محیط شهری با تمرکز بر شهر چابهار به عنوان مطالعه موردی ارائه می‌کند.

ادبیات نظری

با گسترش شهرنشینی، پایداری شهری به تدریج بخش مهمی از توسعه اجتماعی تبدیل شده است و در هر دو عرصه علم و سیاست صحنه مرکزی را به خود اختصاص داده است (Yi, Dong, & Li, 2019,45). در اصل یک شهر زمانی می­تواند به­عنوان شهري پایدار تلقی گردد که ساختار، عملکرد و سیاست­هاي آن بر اصل سیارة واحد پایبند بوده و آن را به رسمیت بشناسد (نظم­فر و همکاران،۱۳۹۵: ۷۵). پایداری شهری مفهومی چند بعدی است که ابعاد ­محیط­زیستی، اقتصادی و اجتماعی را در بر می­گیرد. تصمیم­گیری در مورد توسعه پایدار شهری شامل تصمیمات سیاسی در سطوح محلی، منطقه­ای و ملی برای ایجاد و ارتقای یک چرخه اجتماعی-محیطی متعادل است (هوانگ و همکاران، 2009: 18). مکاتب فکری توسعه پایدار به سه دسته تقسیم می­شود0 مکتب فکری با ملاحظات اقتصادی که براساس نظریه­های این مکتب، هر راهبردی که به افزایش بهره­وری و سود نینجامد، ناپایدار محسوب می­شود. مکتب فکری که با ملاحظات زیست محیطی که به پایداری از نقطه نظر زیست محیطی توجه می­کند و عقیده دارد هر فعالیتی که محیط زیست را آلوده یا تخریب نماید و یا تعادل زیست محیطی را بر هم بزند، ناپایدار تلقی می­شود. مکتب فکری با ملاحظات حفظ منابع محیط اجتماعی که به پایداری از نقطه نظر حفظ ارزش­های انسانی و اجتماعی توجه دارد و بر این باور است که هر فعالیتی که محیط اجتماعی را نامتعادل سازد، نمی­تواند توسعه پایدار را در بر داشته باشد. معیار کلی برای تشخیص پایداری در اجرای مکاتب مذکور، ایجاد تعادل مطلوب میان مکتب توسعه پایدار اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی است (نادری،1400: 18). با بدتر شدن شرایط محیطی در بسیاری از نقاط جهان، نشان از آن دارد که پایداری آن در خطر است، و توسعه پایدار به یک هدف شناخته شده برای جامعه بشری تبدیل شد (عموشاهی و همکاران،2022: 23). پس از تصویب دستورکار 21 در سال 1992همواره یکی از بزرگترین چالش­ها در این خصوص این موضوع بوده است که چگونه می­توان سیاست­ها و برنامه­های کشورهای مختلف را برای دستیابی به توسعه پایدار و پیشرفت آنان به سمت توسعه پایدار انجام داد (نادری،1400: 17). در شاخص پايداري زيست محيطي ⁵مؤلفه­هاي سيستم زيست­محيطي شامل معيارهايي از كيفيت هوا، كميت آب، كيفيت آب، تنوع زيستي و مقدار زمين تحت تأثير فعاليت­هاي انساني است (روحانی­نقاب و همکاران،1401: 67). در سپتامبر 2015، مجمع عمومی سازمان ملل SDGs را ایجاد کرد.  SDGها 17 هدف جهانی، 169 هدف و 230 شاخص منتهی به سال 2030 را مشخص می­کنند (Lim et al., 2016,55). به طور خاص، هدف 11 با 15 هدف، الزامات پایداری شهری را مطرح می­کند، که بر مشکلات رشد جمعیت، مصرف انرژی، انتشار کربن، تامین آب، تصفیه فاضلاب و کیفیت هوا تأکید دارد (UN,2016). اصل سیزدهم اعلامیه استکهلم رابطه بین حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار را بیان می­دارد، به موجب این اصل برای آن که توسعه، پایدار باشد باید دولت­ها روشی جامع و هماهنگ در برنامه توسعه خود اتخاذ نمایند به نحوی که توسعه آنها با ضرورت­های پیشرفت و بهبود محیط زیست در جهت منافع آحاد مردم منطبق باشد. اصل چهارم اعلامیه ریو در این رابطه صراحتا اعلام می­دارد، برای دستیابی به توسعه پایدار فرایند توسعه باید متضمن حفاظت از محیط زیست باشد و نمی­تواند جدای از آن باشد. بنابراین نباید فراموش کرد که برای آن که توسعه، پایدار باشد باید فرآیند توسعه با حفاظت از محیط زیست همراه باشد؛ در غیر این صورت توسعه، ناپایدار و موقتی خواهد بود. از اینرو ماده 192کنوانسیون حقوق دریاها 1982صراحتاً دول متعاهد را ملزم به حفاظت از محیط­زیست دریایی می­کند. همچنین در کنوانسیون منطقه­ای کویت 1978 به حفاظت و حراست از محیط­زیست دریایی، همگام با دفع آلودگی و جلوگیری از آلودگی اشاره دارد. اقیانوس­ها، همراه با منابع ساحلی و دریایی، نقش اساسی در رفاه انسان و توسعه اقتصادی و اجتماعی در سراسر جهان بازی می­کنند. استفاده پایدار و حفاظت دریایی و اکوسیستم­های ساحلی و تنوع زیستی­شان برای دستیابی به دستورکار 2030 برای جزایر کوچک در حال توسعه ضروری است (مهرآرا و همکاران،1397: 107).

 

شکل1. عوامل موثر در پایداری زیست محیطی شهرها

منبع: Moldan et al,2012; Longoni and Cagliano,2015 ,Merino-Saum et al,2020,

ديدگاه­هاي مختلفي در ارتباط با توسعه پايدار وجود دارد که براساس مبنا و زمینه نظری عوامل پدیدآورنده­ی ناپایداری در زمینه محیط­زیستی و اجتماعي و اقتصادي را شناسايي می­کند و مبتني بر همين عوامل زمینه­ساز ناپایداری، در راستای حل و کاستن از ناپایداری راه­حل­هایی را ارائه مي کند. مكاتب فكري متفاوت و متعددي در ارتباط با توسعه پايدار قابل تشخيص هستند. اين مكاتب و تفكرات را مي­توان در طيفي از تفكرات نوگرایی تا راديكاليست­هاي تندرو طبقه­بندي نمود. در اين طيف گروه­هاي مختلف فكري جاي دارند كه هر يك به مجموعه­اي از اصول و قواعد تأكيد مي­کنند و مبتني بر اين نكات، از يكديگر قابل تفكيك هستند. در اينجا برخي از نگرش­هاي اصلي در حوزه پایداری شهری مطرح می شوند که در شکل زیر آورده شده است. هر كدام از اين ديدگاه­ها مشتمل بر مجموعه­اي از نظریه­ها هستند كه چارچوب نظريه­اي، فكري و برنامه­اي آن­ها را تشكيل مي­دهد (سعیدی،۱۳۸۶: 56).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 2. دیدگاه­های مرتبط با پایداری محیط­زیستی

منبع:(سعیدی،۱۳۸۶: 56).

 

روند مطالعه

پژوهش حاضر از نظر هدف از تحقیقات کاربردی- توسعه­ای از نظر روش توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری متخصصان رشته شهرسازی و محیط زیست بودند. حجم نمونه برای متخصصان تعداد 10 کارشناس بود. روش نمونه­گیری هدفمند است. در این پژوهش از مطالعات اسنادی در زمینه مبانی نظری و پیشینه موضوع، برای ارائه­ی چارچوب استفاده شد و سپس برای تایید ابعاد چارچوب از نظر کارشناسان جهت روایی و پایایی استفاده شد.

 

بررسی شهر چابهار

شهر چابهار در 25 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی و 60 درجه و 37 دقیقه طول شرقی واقع شده است. این شهر از طرف غرب به خلیج چابهار و از جنوب به دریایی عمان ختم می­شود و این شهر 18.5 کیلومتر خط ساحلی با دریای عمان و خلیج چابهار برخوردار است (شهر و خانه،1397: 10). عمده­ترین مسایل و مشکلات زیست محیطی شهر چابهار در موارد ذیل مشخص گردیده است: استقرار واحدهای مزاحم شهری در داخل محدوده شهر و بافت مسکونی؛ استقرار ترمینال­های باربری و مسافربری در داخل محدوده شهر که سبب ایجاد آلودگی صوتی و هوا و همچنین ایجاد ترافیک در شهر گردیده است؛ نزدیکی محل دفن زباله به شهر و عدم دفن صحیح زباله در محل که این عمل منجر به جمع آوری زباله توسط زباله دزدها و انتقال انواع بیماریهای میکروبی به سطح شهر می­شود؛ کمبود فضاهای سبز شهری؛ مشکلات ناشی از عدم جمع آوری به موقع زباله از سطح شهر؛ نامناسب بودن محل تخلیه نخاله های ساختمانی تخلیه) نخاله ها در ورودی­های شهر)؛ وجود دام های سرگردان در سطح شهر؛ نداشتن میدان میوه و تره بار و محل فروش ماهی به شکل بهداشتی؛ وجود زمین های مخروبه و بلا صاحب در سطح شهر که بعضاً محلی برای دپوی زباله، نخاله ساختمانی و تکثیر حیوانات موذی شده است؛ عدم وجود کشتارگاه صنعتی و استفاده از کشتارگاه سنتی که فاقد چرخه جمع آوری و تصفیه فاضلاب می­باشد؛ عدم تجهیز بعضی از مراکز به چرخه جمع آوری و تصفیه فاضلاب همچون ندامتگاه مرکزی شهرستان چابهار (شهر و خانه،1400: 328).

 

شکل3. نقشه موقعیت محدوده مورد مطالعه در کشور و استان

تحلیل موضوع

جهت ارائه چارچوب سیاستگزاری فضایی پایداری محیط شهری ابتدا مطالعات کتابخانه­ای انجام شد و ادبیات نظری موضوع مورد کنکاش قرار گرفت، معیارها و ابعاد نظریه­های مرتبط مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت ابعاد شناسایی شد و توسط متخصصان مرتبط تایید شد. بهبود پایداری محیط طبیعی شهری از طریق سیاست فضایی شامل ادغام ملاحظات بوم­شناسانه در برنامه ریزی و طراحی شهری است. یک رویکرد مؤثر مستلزم ترکیبی از سیاست ها، مقررات و راهبرد های عملیاتی مستخرج از نظریه­های مربوط به پایداری محیطی است. چندین نظریه مرتبط با موضوع مورد بررسی در علم محیط زیست و پایداری وجود دارد که بر ابعاد مختلف محیط طبیعی تاکید دارند. در اینجا برخی از نظریه های کلیدی، همراه با ابعادی که در زمینه پایداری بر روی آنها تمرکز می کنند، به صورت خلاصه آورده شده است.

علم پایداری⁶ بر ادغام ابعاد بوم­شناسی، اجتماعی و اقتصادی تاکید دارد. علم پایداری به دنبال درک تعاملات بین چرخه­های انسانی و محیطی برای دستیابی به توسعه پایدار است. بر لزوم ادغام ابعاد بوم­شناسانه، اجتماعی و اقتصادی برای تضمین سلامت محیطی بلندمدت و رفاه انسان تاکید می کند. نظریه تاب آوری⁷ بر انعطاف پذیری اکوسیستم تاکید دارد. تئوری تاب آوری بر ظرفیت اکوسیستم ها برای جذب آشفتگی ها، انطباق با تغییرات و حفظ عملکردهای اساسی تمرکز می کند. بر اهمیت حفظ تنوع زیستی و خدمات اکوسیستمی برای افزایش انعطاف پذیری چرخه­های طبیعی در مواجهه با چالش های زیست محیطی و کمک به پایداری تاکید می کند. در نظریه نوسازی زیست محیطی⁸ نوآوری فناوری و بهبود محیط زیست مورد تاکید است. این نظریه نشان می دهد که نوآوری های فناوری و سیاست های زیست محیطی می تواند منجر به یک رابطه پایدارتر بین صنعت و محیط زیست شود. این بر پتانسیل توسعه اقتصادی و بهبود محیط زیست برای همزیستی از طریق پذیرش فناوری‌ها و شیوه‌های پاک‌تر تأکید می‌کند. منحنی زیست محیطی کوزنتس (EKC) ⁹توسعه اقتصادی و کیفیت محیطی اهمیت بسیار دارد. نظریه EKC یک رابطه U شکل معکوس بین توسعه اقتصادی و تخریب محیط زیست را پیشنهاد می کند. در ابتدا، رشد اقتصادی ممکن است منجر به افزایش تخریب محیط زیست شود، اما فراتر از یک نقطه خاص، توسعه اقتصادی با بهبود کیفیت محیطی همراه است. این بر پتانسیل جدا کردن رشد اقتصادی از آسیب های زیست محیطی تأکید می کند. در نظریه سرمایه طبیعی¹⁰ ارزش گذاری خدمات اکوسیستم مورد نظر است. نظریه سرمایه طبیعی، اکوسیستم ها را نوعی سرمایه می داند که خدمات ارزشمندی را به جوامع انسانی ارائه می کند. این نظریه بر نیاز به شناخت و محاسبه ارزش اقتصادی خدمات اکوسیستمی در فرآیندهای تصمیم گیری، ترویج مدیریت پایدار منابع طبیعی تاکید می کند. در نظریه مدیریت انتقال¹¹ انتقال اجتماعی به سمت پایداری اهمیت زیادی دارد. تئوری مدیریت گذار بر هدایت جوامع از طریق گذار به سمت پایداری متمرکز است. بر نقش حکمرانی، نوآوری و همکاری در تسهیل تغییرات چرخه­ای که از شیوه‌ها و شیوه‌های زندگی پایدار حمایت می‌کنند، تأکید می‌کند. چارچوب مرزهای سیاره ای ¹²، محدودیت های سیاره ای برای توسعه پایدار را مورد تاکید قرار می­دهد. چارچوب مرزهای سیاره ای نه فرآیند چرخه زمین را شناسایی می کند که در صورت عبور از آنها، می تواند به تغییرات زیست محیطی برگشت ناپذیر منجر شود. این سازمان بر نیاز به فعالیت در این مرزها برای اطمینان از فضای عملیاتی ایمن برای بشریت تأکید می کند و اهمیت همکاری جهانی برای پایداری را برجسته می کند. این نظریه ها دیدگاه های مختلفی را در مورد چگونگی دستیابی و حفظ پایداری در محیط طبیعی ارائه می دهند و به ابعادی مانند یکپارچگی، انعطاف پذیری، نوآوری فناورانه، طراحی­های هوشمند، بومی و سبز، ارزش گذاری خدمات اکوسیستم می پردازند. در شکل 4 چارچوب افزایش پایداری محیط طبیعی شهری برای نمونه شهر چابهار به صورت یک مدل عملیاتی ارائه شده است.

 

شکل 4- چارچوب بهبود پایداری محیط شهری از طریق سیاست فضایی

با توجه به مطالعات کتابخانه­ای انجام شده در نهایت ابعاد زیر جهت بهبود پایداری محیط شهری از طریق سیاست فضایی شناسایی شد.

1-برنامه ریزی زیرساخت سبز 

هدف: ادغام فضاهای سبز و عناصر طبیعی در برنامه ریزی شهری برای افزایش تنوع زیستی، کیفیت هوا و سلامت کلی بوم­شناسانه.

مدل عملیاتی: طرح های زیرساخت سبز را که شامل پارک ها، راهروهای سبز، جنگل های شهری و طراحی سازگار با حیات وحش می شود، توسعه دهید. عناصر طبیعی را در فضاهای عمومی و توسعه های خصوصی بگنجانید.

2-حفاظت از تنوع زیستی:

هدف: حفاظت و تقویت تنوع زیستی در مناطق شهری با حفظ زیستگاه های طبیعی و ترویج گیاهان و جانوران بومی.

مدل عملیاتی: اجرای سیاست هایی که کمربندهای سبز، کریدورهای حیات وحش و ذخایر طبیعی را تعیین و محافظت می کند. تشویق به استفاده از گونه های گیاهی بومی در محوطه سازی.

3-طراحی شهری حساس به آب:

هدف: مدیریت پایدار آب، کاهش اثرات جزیره گرمایی شهری و بهبود کیفیت آب از طریق طراحی سازگار با محیط زیست.

مدل عملیاتی: ادغام اصول طراحی حساس به آب در برنامه ریزی شهری. این شامل سطوح نفوذ پذیر، باغ های بارانی، چرخه­های زهکشی پایدار و حفظ بدنه های آبی است.

4-کشاورزی شهری و بام سبز:

هدف: افزایش امنیت غذایی، کاهش اثر جزیره گرمایی شهری، و ایجاد زیستگاه از طریق ادغام کشاورزی شهری و بام های سبز.

مدل عملیاتی: سیاست هایی را تدوین کنید که باغ های روی بام، باغ های اجتماعی و بام های سبز را تشویق کند. ایجاد انگیزه برای ادغام محوطه سازی خوراکی در فضاهای عمومی و خصوصی.

5-تاب آوری در برابر بلایای طبیعی :

هدف: کاهش اثرات بلایای طبیعی با در نظر گرفتن ویژگی های طبیعی و فرآیندهای بوم­شناسانه در شهرسازی.

مدل عملیاتی: عناصر زیرساخت سبز را اجرا کنید که به عنوان حائل طبیعی در برابر سیل، طوفان و سایر بلایای طبیعی عمل می کنند. حفاظت و احیای ویژگی های طبیعی مانند تالاب ها و حرا.

6-دسترسی به طبیعت:

هدف: اطمینان از دسترسی آسان ساکنان به فضاهای طبیعی برای تفریح، سلامتی و رفاه.

مدل عملیاتی: پارک های جیبی، راه های سبز، و مسیرهای طبیعت را در برنامه ریزی شهری ادغام کنید. ایجاد فضاهای سبز قابل دسترس در فاصله پیاده روی مناطق مسکونی را در اولویت قرار دهید.

اجرای این راهبرد ها نیازمند تعهد، همکاری و چشم انداز بلندمدت است. هدف، ایجاد فضاهای شهری است که نه تنها نیازهای انسان را برآورده کند، بلکه به محیط طبیعی احترام گذاشته و آن را بهبود بخشد و پایداری بوم­شناسانه را برای نسل‌های فعلی و آینده ارتقا دهد.

نتیجه­گیری

شهر چابهار یکی از مهمترین و پرجمعیت‌ترین شهرهای استان سیستان و بلوچستان بوده و دارای اهمیت اقتصادی و اجتماعی بالایی در نواحی مجاور است. این شهر با مشکلات محیط­زیستی مواجه است که پایداری محیطی شهر را تحت تاثیر قرار می­دهند. در این راستا این پژوهش با هدف ارائه چارچوب سیاستگذاری فضائی ارتقای سطح پایداری محیط شهری (نمونه مطالعه: چابهار) انجام شد. طبق نتایج تحقیق 6 بعد برنامه ریزی زیرساخت سبز؛ حفاظت از تنوع زیستی؛ طراحی شهری حساس به آب؛ کشاورزی شهری و بام سبز؛ تاب آوری در برابر بلایای طبیعی و دسترسی به طبیعت در چارچوب سیاستگزاری پایداری محیطی شهر چابهار مطرح شدند که در ادامه به توضیح وضعیت هر کدام پرداخته می شود که چطور می توانند در سیاستگزاری فضایی پایداری محیطی شهر تاثیر بگذارند.

 زیرساخت سبز شامل برنامه ریزی راهبردی و طراحی شبکه های فضاهای طبیعی و نیمه طبیعی برای تامین منافع زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی است. این شامل پارک ها، بام های سبز، جنگل های شهری و سطوح نفوذ پذیر است. زیرساخت های سبز تنوع زیستی شهری را افزایش می دهد، کیفیت هوا و آب را بهبود می بخشد، اثر جزیره گرمایی شهری را کاهش می دهد و فضاهای تفریحی را فراهم می کند. با ارائه خدمات اکوسیستمی، مانند پیشگیری از سیل و تنظیم آب و هوا، به تاب آوری کلی شهری کمک می کند. حفاظت از تنوع زیستی در مناطق شهری شامل حفظ و احیای زیستگاه های طبیعی، ترویج گونه های گیاهی بومی و ایجاد کریدورهای حیات وحش است. حفاظت از تنوع زیستی انعطاف پذیری اکوسیستم را افزایش می دهد، از گرده افشان ها و سایر گونه های ضروری حمایت می کند و تعادل بوم­شناسانه را حفظ می کند. تنوع زیستی شهری به سلامت کلی اکوسیستم ها کمک می کند و خدمات اکوسیستمی مختلفی را ارائه می دهد که به نفع ساکنان است. طراحی شهری حساس به آب، مدیریت آب را در برنامه ریزی شهری با در نظر گرفتن عواملی مانند رواناب طوفان، حفظ آب و جلوگیری از سیل ادغام می کند. مدیریت پایدار آب به جلوگیری از سیل کمک می کند، آلودگی آب را کاهش می دهد و حفظ آب را ترویج می کند. ویژگی هایی مانند زیرساخت سبز و سطوح نفوذ پذیر به نفوذ طبیعی و تصفیه آب کمک می کند. کشاورزی شهری شامل کشت محصولات زراعی و پرورش حیوانات در مناطق شهری است. بام های سبز سطوح پوشش گیاهی روی سازه های ساختمانی هستند. کشاورزی شهری تولید غذای محلی را فراهم می کند و انعطاف پذیری جامعه را افزایش می دهد. بام های سبز به تنظیم دما، بهره وری انرژی و مدیریت آب طوفان کمک می کنند و در عین حال فضای سبز بیشتری را در محیط های شهری فراهم می کنند. برنامه ریزی تاب آوری شامل آماده سازی شهرها برای بلایای طبیعی بالقوه، از جمله سیل، طوفان، زلزله و آتش سوزی جنگلی است. برنامه ریزی شهری تاب آور اثرات تغییرات آب و هوا را در نظر می گیرد و هدف آن به حداقل رساندن آسیب پذیری ها است. این شامل طراحی زیرساختی است که می تواند در برابر بلایا، نظام­های هشدار اولیه و آمادگی جامعه مقاومت کند که همگی به پایداری بلندمدت شهر کمک می کنند. تضمین دسترسی به طبیعت شامل فراهم کردن فضاهای سبز، پارک ها و مناطق تفریحی در دسترس ساکنان شهری است. دسترسی به طبیعت رفاه ذهنی و جسمی را بهبود می بخشد، انسجام جامعه را ارتقا می دهد و استرس را کاهش می دهد. این شیوه زندگی پایدار و فعال را تشویق می کند و به کیفیت کلی زندگی در مناطق شهری کمک می کند. به طور خلاصه، ترکیب زیرساخت‌های سبز، حفاظت از تنوع زیستی، طراحی فضاهای شهری حساس به آب، ترویج کشاورزی شهری و بام‌های سبز، برنامه‌ریزی برای تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی و اطمینان از دسترسی به طبیعت اجزای جدایی‌ناپذیر یک سیاست پایداری جامع برای محیط طبیعی شهرها هستند. . این عناصر در مجموع به ایجاد محیط‌های شهری قابل زندگی‌تر، انعطاف‌پذیرتر و از نظر بوم­شناسی سالم‌تر کمک می‌کنند. چارچوب سیاست فضایی ارائه شده در شهر چابهار به عنوان مطالعه موردی، رویکردی جامع برای بهبود سطح پایداری در محیط شهری است. این چارچوب با ترکیب زیرساخت های سبز، حمل و نقل پایدار، طراحی شهری هوشمند، انعطاف پذیری آب و هوا و مشارکت اجتماعی، شهرها می توانند به تعادل بین توسعه شهری و حفظ محیط زیست دست یابند. اجرای چنین سیاست‌هایی به عنوان الگویی برای سایر مناطقی که به سرعت در حال شهرنشینی هستند، مفید است و به آینده شهری پایدارتر و تاب‌آور کمک می­کند. برای اعمال چارچوب سیاست فضایی در چابهار، همکاری بین سازمان های دولتی، برنامه ریزان شهری، محیط بانان و جامعه محلی ضروری است.

منابع:

حسین­زاده­دلیر، کریم؛ ساسان­پور، فرزانه (۱۳۸۷). روش­های نوین در ارزیابی پایداری محیط­زیست شهری، نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی، سال ۱۲، شماره ۲۵، دانشگاه تبریز.

روحانی­نقاب، زهرا و همکاران (1401). شدت اكولوژيكي بهزيستن، رويكردي نوين در سنجش توسعه پايدار در ايران، دوفصلنامه بررسی مسائل اقتصاد ایران، سال 9، شماره 2، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زینالی­عظیم، علی و همکاران (۱۴۰۰). سنجش پایداری محیطی شهر تبریز براساس شاخص­های ­محیط­زیستی رشد هوشمند شهری، مجله پایداری، توسعه و محیط زیست، دوره ۲، شماره ۳، انجمن متخصصان محیط زیست ایران.

شهر و خانه، مهندسین مشاور و معمار (1397). بازنگری طرح توسعه و عمران (جامع) شهر چابهار، »مطالعات مدیریت بحران و پدافند غیرعامل«، منطبق با دستورالعمل الزامات و مالحظات دفاعی و پدافند غیرعامل در طرحهای توسعه و عمران شهری مصوبه مورخ 69/2/11 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران،  وزارت راه­وشهرسازی، اداره کل راه­وشهرسازی جنوب استان سیستان­وبلوچستان (ایرانشهر).

شهر و خانه، مهندسین مشاور و معمار(1400). بازنگری طرح توسعه و عمران (جامع) شهر چابهار، بررسی و شناخت شهر- تجزیه و تحلیل- تدوین چشم­انداز، وزارت راه و شهرسازی جنوب استان سیستان و بلوچستان (ایرانشهر).

صیدایی، سید اسکندرو همکاران (۱۳۹۷). ارزیابی پایداری ­محیط­زیستی  شهر اصفهان با تاکید بر آلودگی هوا، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال ۲۹، شماره۱، دانشگاه اصفهان.

عبدالهی، علی­اصغر (۱۳۹۶). سنجش و ارزیابی پایداری شهری با استفاده از مدل­هایANP, Topsis, Saw (مطالعه موردی: شهر کرمان)، مجله برنامه­ریزی منطقه­ای، دوره۷، شماره ۲۸، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت و با همکاری انجمن علمی اقتصاد توسعه منطقه ای ایران.

عرفانیان، سیدجلال؛ عربانیان، سید روح­الله (۱۳۹۶). مدیریت محیط زیست در کلان شهرها، تهران، انتشارات فرهوش.

موذن، سهراب و همکاران (۱۳۹۹). تدوین استراتژي­هاي پایداري محیط­زیست شهري با تأکید بر بخش صنعت مطالعه موردي: صنعت خودروسازي، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال دهم، شماره سی و ششم، دانشگاه گلستان.

مهرآرا، اسداله؛ مدانلو جویباری، سچیده؛ زارع­زیدی، علیرضا (1397). بررسی نقش حفاظت از محیط زیست در توسعه­پایدار، فصلنامه مطالعات کاربردی در علوم مدیریت و توسعه، سال سوم، شماره­ی دو، صص. 105-125.

نادری، شیما (1400). تبیین ابعاد اجرای شاخص­های محیط زیستی در منطقه خلیج­فارس با تاکید بر سند 2030، دو فصلنامه توسعه پایدار محیط شهری، سال سوم، شماره چهارم، صص. 16-25.

نظم­فر، حسین و همکاران (۱۳۹۵) سنجش و ارزیابی پایداری سکونتگاه‌های شهری(مطالعه موردی: استان اردبیل)؛ مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال ششم، شماره ۱۹، دانشگاه گلستان.

نوروزی، مریم و محمدرضا بمانیان (1398). تحلیل اثر زیرساخت های سبز شهری بر ارتقا مولفه های پایداری محیطی، دو فصلنامه اندیشه معماری، سال سوم، شماره ششم، صص. 179-185.

Amoushahi, S., Salmanmahiny, A., Moradi, H., Tabrizi, A. R. M., & Galán, C. (2022). Localizing sustainable urban development (SUD): Application of an FDM-AHP approach for prioritizing urban sustainability indicators in Iran provinces. Sustainable Cities and Society, 77, 103592.

Huang., S-Li, Yeh., C-T, Budd., WW, Chen., Li-L, (2009). 'A Sensitivity Model (SM) approach to analyze urban development in Taiwan based on sustainability indicators', Environmental Impact Assessment Review, 29 (2009), pp. 116-125.

Liu, B. Yang, Z. Xue, B. Zhao, D. Sun, X. Wang, w. (2022). Formalizing an integrated metric system measuring performance of urban sustainability: Evidence from China, Sustainable Cities and Society, Volume 79, April 2022, 103702. https://doi.org/10.1016/j.scs.2022.103702.

Longoni, A., Cagliano, R., (2015). Environmental and social sustainability priorities: their integration in operations strategies. Int. J. Operat. Prod. Manage. 35.

Merino-Saum, A,. Halla, P., Superti, V., Boesch, A., Binder, C.R., (2020). Indicators for urban sustainability: Key lessons from a systematic analysis of 67 measurement initiatives, Ecological Indicators, 119, Pp. 1-19. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2020.106879.

Moldan, B., Janoušková, S., Hák, T., (2012). How to understand and measure environ mental sustainability: indicators and targets. Ecol. Ind. 17.

UN (2016), Final list of proposed Sustainable Development Goal indicators, The United Nations Environment Programme (2016), https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/11097/ears_wg3_inf%20(3).pdf?sequence=1&amp%3BisAllowed.

UNCHS (1997). Regional development planning and management of urbanization: Experiences from developing countries (United Nations Centre for Human Settlements).

Wang, M., Zhou, T., (2022). Understanding the dynamic relationship between smart city implementation and urban sustainability, Technology in Society, 70, Pp. 1-13. https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2022.102018.

Yi., P, Dong., Q, Li., W, (2019). Evaluation of city sustainability using the deviation maximization method, Sustainable Cities and Society (2019).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Presenting the spatial policy framework for improving the level of sustainability of the urban environment (case study: Chabahar city)

Abstract

Chabahar city, in recent decades, with many problems and issues such as environmental pollution, reduction of ecological power, environmental issues, increasing burden on the environment, increasing the formation of informal settlements (more than 50 thousand people ), and... has been faced that has affected the environmental sustainability of the city. In this regard, this research was conducted with the aim of providing a spatial policy framework to improve the level of sustainability of the urban environment (study example: Chabahar). First, library studies were conducted in order to know the theoretical literature related to environmental sustainability, and according to the collected information, the dimensions were identified and a framework was presented according to the situation of Chabahar city. The environment in Chabahar city includes dimensions: green infrastructure planning; protection of biological diversity; urban design sensitive to water; urban agriculture and green roof; Resilience against natural disasters and access to nature. This framework is presented as a comprehensive approach to improve the level of sustainability in the urban environment. The implementation of such policies is beneficial for Chabahar city and can also serve as a model for other rapidly urbanizing areas and contribute to a more sustainable and resilient urban future. It should be noted that in order to apply the spatial policy framework in Chabahar, cooperation between government agencies, urban planners, environmentalists and the local community is necessary.

Keywords: sustainability, sustainable city, environment, sustainable development.

 

38

 

 

 

---

[1]  این مقاله مستخرج از رساله دکتری تحت عنوان « بومی­سازی سنجش پایداری محیط شهری مورد پژوهی: شهر چابهار» در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب است.

[2]  Merino-Saum, Halla, Superti, Boesch, Binder

[3]  Liu

[4]  Wang, Zhou

[5]  ESI

[6]  Sustainability Science

[7]  Resilience Theory

[8]  Ecological Modernization Theory

[9]  Environmental Kuznets Curve (EKC)

[10]  Natural Capital Theory

[11]  Transition Management Theory

[12]  Planetary Boundaries Framework