شناسایی و اولویت‌بندی شاخص‌های مؤثر در معاصرسازی خانههای تاریخی شهر مشهد با روش تحلیل سلسله مراتبی
محورهای موضوعی : معمار شهر
تینا فرهبد
1
(Ph.D. Candidate, Department of Architecture, Mashhad branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.)
محسن طبسی
2
(دانشیار، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.)
ساناز سعیدی مفرد
3
(گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)
وحید احمدی
4
(استادیار گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)
کلید واژه: معاصرسازی, خانههای تاریخی, روش تحلیل سلسلهمراتبی, مشهد.,
چکیده مقاله :
یکی از مسائل بسیار مهم و چالش‌برانگیز در کشورهایی با پیشینه تاریخی همچون ایران، نحوه برخورد مناسب با میراث ارزشمند گذشته است که بایستی به‌طور شایسته‌ای به نسل‌های آینده انتقال یابند. در این میان، معماری و خصوصاً عملکرد خاص خانههای سنتی بسیار مهم‌تر از دیگر بناهای تاریخی بوده و باتوجه به شرایط موجود می‌طلبد که با ایجاد فضاهای ویژه، درک روابط فضاها و معاصرسازی آن‌ها، کاربری‌های مناسب و روزآمد به بناها اعطا شود. ازاین‌روی، جهت واکاوی این موضوع، خانههای تاریخی مشهد در منطقه ثامن انتخاب و جهت پاسخ‌گویی به سؤالات پژوهش با روش پیمایشی و توصیفی– تحلیلی و گردآوری داده‌هایی به‌صورت دلفی و پرسش‌نامه و به‌کارگیری روش ارزیابی چندمعیاره (MCDM) بر پایه تحلیل سلسلهمراتبی (AHP) و به‌کارگیری نرمافزار Expert Choice اقدام شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که به‌ترتیب اهمیت، شناخت اثر و بررسی وضعیت مکانی خرده فضاهای خانههای تاریخی در مرحله مداخله با وزن 302/0 به‌عنوان بهترین شاخص در انتخاب گزینه برای تدوین الگوی پیشنهادی انتخاب شده است. بعد از آن شاخص حفظ ارزش‌های تاریخی وابسته به بنا با وزن 222/0 رتبه دوم و شاخص پیروی از اصول مدون حفاظت با توجه به منشورهای مرمتی با وزن 124/0 رتبه سوم را دارند. در میان شاخص‌های موردبررسی، مداخله باهدف توسعه صنعت گردشگری با وزن 015/0 در پایین‌ترین رتبه نسبت به سایر شاخص‌ها قرار گرفته است.
One of the challenging issues in countries with a historical background such as Iran is how to properly deal with the valuable heritage of the past, which should be properly passed on to future generations. In the meantime, the architecture and especially the special function of traditional houses is much more important than other historical buildings and according to the existing conditions, it requires that by creating special spaces, understanding the relationships between spaces and contemporizing them, suitable and up-to-date uses should be given to the buildings. Therefore, to analyze this issue, the historical houses of Mashhad were selected to answer the research questions with a survey and descriptive-analytical method and collect data in the form of Delphi and questionnaires and use the multi-criteria evaluation method (MCDM) based on the analysis hierarchy process (AHP) and used the Expert Choeis software. The findings of the research show that, in order of importance, recognition of the effect and examination of the spatial condition of the sub-spaces of historical houses in the intervention stage with a weight of 0.302 has been selected as the best component in choosing the option for developing the proposed model and the component of following the written principles of protection according to the restoration charters with a weight of 0.124 ranks third. Compared to other indicators, the 0.015-weighted intervention for tourism industry development was the lowest ranked among the examined indicators.
1. آیت‌الله زاده شیرازی، باقر (1382). حفاظت بناهای تاریخی. هفت شهر، سال ۴، ش 11، ۱۳- ۶.
2. اوک، تانر، تایسدل، استیون و هیث، تیم (1395). باززنده‌سازی شهری (رویکردی به محله‌های تاریخی). ترجمه شایان رستمی و کرامت‌الله زیاری، تهران: آراد کتاب و کهکشان دانش.
3. ایرانی شاد، عارفه وحبیب، فرح (1400). پیوند دوباره با محله: معاصرسازی مکان مبنا و تغییر کاربری خانههای باارزش تهران. نقش جهان، سال 11، ش 2، 26- 1.
4. ایرانی شاد، عارفه، حبیب، فرح و مهدوی نژاد، محمدجواد (1397). معاصرسازی محلات تاریخی با هدف مکان‌سازی فضاهای شهری. مطالعات مدیریت شهری، سال 10، ش 36، 60- 41.
5. بصیری پور، مریم،کریمانی، فرهاد و مدیرخازنی، سید مهدی (1399). بررسی توجیه‌پذیری احیای بناهای تاریخی با رویکرد اقتصادی (نمونه موردی خانه ناظران مشهد). نخستین همایش بین‌المللی علمی- راهبردی توسعه گردشگری جمهوری اسلامی ایران؛ چالش‌ها و چشم‌اندازها، 1143- 1127.
6. بصیری، سحر، وطندوست، رسول، امامی، سید محمد و احمدی، حسین (1393). سیر تاریخی و اندیشهای حفاظت میراثفرهنگی از منظر جایگاه مفهومی تمامیت (یکپارچگی). تاریخ و فرهنگ، سال 46، ش 92، 108- 85.
7. پورزرگر، محمدرضا و عابدینی، حامد (1399). تبیین مؤلفههای معاصرسازی و ارتقای کیفی بافت هم‌جوار امامزاده صالح. نقش جهان، سال 10، ش 1، 74- 63.
8. توتونچی، رعنا و فدائی نژاد بهرامجردی، سمیه (1399). معیارهای ظرفیت‌سنجی استفاده مجدد از بناهای تاریخی به منظور اعطای کاربری آموزشی، مورد مطالعاتی دانشکده مرمت. آرمان‌شهر، سال 13، ش 33، 55- 41.
9. حبیبی، سید محسن و مقصودی، ملیحه (1386). مرمت شهری؛ تعاریف، نظریهها، منشورها و قطعنامههای جهانی، روشها و اقدامات شهری. تهران: دانشگاه تهران.
10. حناچی، پیروز و شاه تیموری، یلدا (1400). توسعه چهارچوب مفهومی استفاده مجدد سازگار به‌عنوان راهبردی پایدار در حفاظت از بناهای میراثی. مطالعات معماری ایران، سال 10، ش 19، 45- 25.
11. دانشمندی، محسن، تیزقلم زنوزی، سعید و میرشاهزاده، شروین (1403). بررسی و تحلیل وضعیت معاصرسازی بناهای معاصر در کلان‌شهر تهران. نقش جهان، سال 14، ش 1، 108- 91.
12. داوودی، رضا (1398). بررسی چگونگی حفظ و احیای بناهای ارزشمند تاریخی. پژوهش‌های مرمت و مطالعات معماری ایرانی اسلامی، سال 2، ش 4، 22- 15.
13. دهقان، کیان و غریب پور، افرا (1398). تطبیق‌پذیری در استفاده مجدد از خانههای تاریخی؛ خانه لولاگر، عمارت باغ فردوس و خانه ایرانی. صفه، سال 29، ش 85، 18- 5.
14. ربیعی، رسا، فلامکی, محمد منصور و دیبا، داراب. (1402). بازشناسی شاخص‌های شکل‌دهنده هویت ایرانی- اسلامی در خانههای تاریخی ایران. مطالعات هنر اسلامی، سال 20، ش 49، 334- 319.
15. زربخش، فرزاد، مهدیزاده سراج، فاطمه وکیانی، غلامرضا (1398). تصمیم‌گیری چندشاخصه جهت تعیین کاربری شناسه‌های شهری (موردپژوهشی: حمام تاریخی یعقوبیه اردبیل). مدیریت شهری و روستایی، ش 56، 142- 125.
16. شاطری وایقان، امید و دبدبه، محمد (1398). رویکرد احیای بافتهای تاریخی و ارزشمند شهری در حفظ هویت معماری بناها. مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های شهری، سال 2، ش 6 (پیاپی 9)، 190- 183.
17. صمدی رندی، یونس (1388). تنوع فرهنگی در کنوانسیون‌ها و اسناد حقوقی یونسکو و تأثیر آن بر قوانین داخلی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
18. طرح ویژه تفصیلی حریم حرم رضوی (1399). وزارت راه و شهرسازی، مشاور طرح دانشگاه تهران.
19. طهماسبی، افروز و ناسخیان، شهریار (1399). تبیین مفهوم احیا در بناهای تاریخی با مقایسه تطبیقی انواع مداخلات کارکردی. مطالعات باستان‌شناسی پارسه، سال 4، ش 13، 223- 207.
20. عربی، عباس و انتظار یزدی، حسن رضا (1388). بررسی شیوههای مداخله در بافتهای فرسوده شهری و ارائه مدل بهینه. همایش بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری، 14- 1.
21. فتاحی، مهسا (1398). ارائه و بهره‌گیری از رویکرد معاصرسازی در طراحی داخلی کافهرستوران لوری واقع در تفلیس گرجستان. نخبگان علوم و مهندسی، سال 4، ش 1، 160- 145.
22. فرخ زنوزی، عباس (۱۳۸۰). ضرورت نوزایی شهری. هفت شهر، سال 2، ش 4، 15- 6.
23. فیلدن، برنارد و یوکیلتو، یوکا (1386). راهنمای مدیریت برای محوطههای میراث جهانی. ترجمه پیروز حناچی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
24. کرمی پور، عارفه (1391). بررسی تجارب باززنده‌سازی مراکز تاریخی و کهن شهر. نشریه مهندسی ساختمان، ش 12، 8- 1.
25. مسگرانی، نونا (1395). معاصرسازی پهنههای فرسوده مرکز شهر مشهد با رویکرد ارتقای کیفیت سکونت. رساله دکتری جغرافیا، استاد راهنما محمد شکوهی، استادان مشاور محمدرضا نقصان محمدی و براتعلی خاکپور، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.
26. مشهدی ابوالقاسم شیرازی، مهدی و دیبا، داراب (1402). داده‌کاوی غیرشکلی و معاصرسازی ساختار پلان مسکونی با استفاده از شبکه هوشمصنوعی؛ نمونه موردی: بناهای منتخب تهران در فاصله دهه 30 تا دهه 50 شمسی. نقش جهان، سال 13، ش 2، 144- 125.
27. مولایی، محمد مهدی، جدیری حیدری، نعیمه و همتی، خیرالله (1400). معاصرسازی خانههای تاریخی و توسعه گردشگری پایدار (نمونه موردی عمارت ارباب هرمز تهران). نقش جهان، سال 11، ش 2، 65- 49.
28. نقي زاده، محمد (1389). شهر و معماري اسلامي، تجليات و عينيات. اصفهان: نشر ماني.
29. یوكیلهتو، یوكا (1387). تاریخ حفاظت معماری. ترجمه محمدحسن طالبیان و خشایار بهاری، تهران: انتشارات روزنه.
30. Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge University Publications: New York.
31. Lawrence, Roderic (1987). Housing, Dwellings and Homes. John Wiley & Sons Inc.
32. Rada, Deborah (1999). Transformational Leadership and Urban Renewal. Journal of leadership studies. center for graduate studies.