بررسی معیارها و عناصر موثر در طراحی باغ هنر مفهومی- تجریدی با هدف ایجاد قرارگاه های رفتاری
محورهای موضوعی : معمار شهرمریم سادات اسکندری 1 * , راما قلمبر دزفولی 2
1 - 'دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، گروه معماری،واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی ،شهر پردیس،ایران
2 - استادیار، گروه شهرسازی، واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی،، تهران، ایران، ramaghalambor@gmail.com
کلید واژه: باغ, , , , , هنر, , , , , هنر مفهومی, , , , , هنر تجریدی, , , , , قرارگاه رفتاری,
چکیده مقاله :
بیان مساله: وجود فضاهای جمعی در عصرپسامدرن جامعه حال ایران حائز اهمیت است ،براساس چنین ویژگی،امروزه گسترش مراکز فرهنگی،تفریحی یکی ازاهداف مهم است. فضاهای بازشهری به عنوان بخشی از فضاهای عمومی با طراحی مناسب ازطریق شکل گیری قرارگاههای رفتاری، افراد را گردهم می آورند. سوال تحقیق:این پژوهش با هدف یافتن شاخصه هایی موثر جهت طراحی باغ هنر مفهومی- تجریدی با رویکرد ارتقای قرارگاه رفتاری به دنبال پاسخ به سوال اصلی پژوهش است، که چگونه می توان شاخصه هایی جهت طراحی فضای مناسب باغ هنر مفهومی- تجریدی با رویکرد ارتقای قرارگاه رفتاری در محیط ارائه داد؟ اهداف تحقیق: زبان معماری تعامل گرای امروزی ما می تواند با کاربست الگوهای هنری مطلوب در محیط های طبیعی بواسطه شاخصه های قرارگاه رفتاری،به حفظ و نشر فضاهای پارک شهری خود کمک کند. روش تحقیق: شیوه تحقیق از نظر روش توصیفی- تحلیلی با ابزار پرسشنامه و از نظر هدف کاربردی است. در این تحقیق به منظور مقایسه معیارها و زیرمعیارها، از روش مقایسه زوجی گروهی استفاده شده است و نظرات 30 نفراز صاحبنظران، کارشناسان و پژوهشگران ازطریق پرسشنامه جمع آوری و وارد نرم افزارChoice Expertشده و وزن کلیه معیارها و زیرمعیارها به دست آمده است. مهمترین یافته ها و نتیجه گیری تحقیق: بر اساس نظریات صاحب نظران و بررسی های انجام شده و تحلیل داده ها، میتوان دریافت که با تکیه بر نیازهای انسان که با توجه به درجه اهمیت و رتبه بندی به دست آمده، تغییر اشیا، رفتار هیجانی آشکار، حل مسئله یا مشکل گشایی، تعامل بین فردی، فعالیت حرکتی عمده، قابلیت ارتقا دارند.
Statement of the problem: The existence of collective spaces in the post-modern era of Iran's current society is important، based on such characteristics, today Expansion of cultural and entertainment centers is one of the important goals. Open urban spaces, as part of public spaces with appropriate design, bring people together through the formation of behavioral camps. Research question: This research aims to find effective indicators for the design of a conceptual-abstract art garden with the approach of improving the behavioral environment. Did the camp provide behavior in the environment? Research goals: Our modern interactive architectural language can help to preserve and spread the urban park spaces by using the desired artistic patterns in natural environments by characteristics of the behavioral camp . Research method: The research method is descriptive-analytical with questionnaire tool and practical in terms of purpose. In this research, In order to compare the criteria and sub-criteria, the paired group comparison method was used and the opinions of 30 experts and researchers were collected through a questionnaire and entered into the (Choice Expert) software, and the weight of all criteria and sub-criteria was obtained. The most important findings and conclusions of the research: based on the opinions of experts and the conducted investigations and data analysis, it can be found that by relying on human needs that are obtained according to the degree of importance and ranking, change of objects, obvious emotional behavior , problem solving, interpersonal interaction, major dynamic activity, have the ability to improve.
بررسی معیارها و عناصر موثر در طراحی باغ هنر مفهومی- تجریدي با هدف ایجاد قرارگاه هاي رفتاري
چکیده
بیان مساله: وجود فضاهاي جمعی در عصرپسامدرن درجامعه حال حاضرشهري ایران حائز اهمیت است براساس چنین ویژگی، امروزه گسترش مراکز فراغتی و فرهنگی - تفریحی یکی ازاهداف مهم برنامه ریزان مدیریت کلانشهرها است. فضاهاي باز شهري و فرهنگی به عنوان بخشی از فضاهاي عمومی با طراحی مناسب از طریق شکل گیري قرارگاههاي رفتاري، افراد را درون سازمانهاي فضایی گوناگون به صورت اختیاري و براي انجام فعالیتهاي فرهنگی و اجتماعی گرد هم می‌آورند. با توجه به اینکه مفهوم و انتزاع میتواند فراي تنها زیبایی شناسی مخاطب را از نظر ذهنی و ریشه اي به چالش بکشد و ارتباط مخاطب را با اثر و محیط اثر تعامل بخشد.
سوال تحقیق: در این پژوهش با هدف یافتن و واکاوي شاخصه هایی موثر جهت طراحی باغ هنر مفهومی- تجریدي با رویکرد ارتقاي قرارگاه رفتاري به دنبال پاسخ به سوال اصلی پژوهش است، که چگونه می توان شاخصه هایی جهت طراحی فضاي مناسب باغ هنر مفهومی- تجریدي با رویکرد ارتقاي قرارگاه رفتاري در محیط ارائه داد؟
اهداف تحقیق: زبان معماري تعامل گراي امروزي ما می تواند با کاربست الگوهاي هنري مطلوب در محیط هاي طبیعی بواسطه شاخصه هاي قرارگاه رفتاري، موجب اعتلاي حیات فرهنگی، هنري و ارتقاي قرارگاه رفتاري گردد و به حفظ و نشر فضاهاي پارك شهري خود کمک کند.
روش تحقیق: شیوه تحقیق از نظر روش توصیفی- تحلیلی با ابزار پرسشنامه و از نظر هدف کاربردي است. در این تحقیق به منظور مقایسه معیارها و زیرمعیارها، از روش مقایسه زوجی گروهی استفاده شده است و نظرات ٣٠ نفر از صاحبنظران، کارشناسان و پژوهشگران از طریق پرسشنامه جمع‌آوري و سپس میانگین هندسی نظرات آنها وارد نرمافزار Expert Choice شده و وزن کلیه معیارها و زیرمعیارها، به دست آمده است.
مهمترین یافته‌ها و نتیجه‌گیري تحقیق : بر اساس نظریات مطرح شده توسط صاحب نظران و بررسی هاي انجام شده و تحلیل داده ها، میتوان دریافت که با تکیه بر نیازهاي سلسله مراتبی انسان که اهم آن با توجه به درجه اهمیت و رتبه بندي به دست امده، تغییر اشیا، رفتار هیجانی آشکار، حل مسئله یا مشکل‌گشایی، تعامل بین فردي (کلامی و غیرکلامی)، فعالیت حرکتی عمده، قابلیت ارتقا دارند.
واژههاي کلیدي: باغ، هنر، هنر مفهومی، هنر تجریدي، قرارگاه رفتاري.
١- مقدمه
شهرها، مکانهاي برقراري تعاملات مردم هستند که فضاي عمومی آنها به عنوان محیطی براي حضور انسانها نقش مهمی در حیات اجتماعی شهر دارد. فضاهاي شهري با فعالیت و رفتارهایی که در آن رخ میدهد، در تعامل است؛ لذا، طراحی اینگونه فضاها، باید با استفاده از روشهاي گوناگون توسط متخصصین مورد ارزیابی واقع شود. در این زمینه، قرارگاه رفتاري شهري به نوعی بیانگر ارتباط میان محیط طبیعی، شکل و ساختار شهري و معیشت اجتماعی است. لذا اقداماتی جهت بهبود کیفیت زندگی اجتماعی و رفاه جامعه نیز میتوانند در چارچوب طراحی شهري پایدار تعریف شوند(آلتمن، ١٣٩٨: ٢٨). پژوهش حاضر با تأکید بر تحلیل نقش قرارگاههاي رفتاري به مثابه مکان-
١
رفتارهایی که استفادهکنندگان از فضا به خصوص فضایی مانند باغ هنر در آنجا حضور مییابند و الگوهاي رفتاري متنوعی از خود نشان میدهند. قرارگاه رفتاري به معناي الگوي رفتاري پایدار در مکان، حاصل تعامل محیط و انسان در دوره زمانی متناوب میباشد. انسان موجودي جدا از پیرامون خود نیست و در هر لحظه با آن ارتباط دارد. از این رو در هرلحظه از محیط تاثیر می پذیرد و به صورت متقابل بر آن تاثیر می گذارد. در این میان ویژگیهاي محیط بر الگوهاي رفتاري تاثیر بسزایی دارد.(فکور و احمدي، ١٣٩٥: ١٧).
مـیـدانهـا و فضاهاي باز شهري بـه عـنـوان مهمترین نقاط لنگرگاهی شهر، بیشترین بازدید مردم را در طول روز در خود ثبت میکنند. روزانه تعداد زیادي از مقصد سفرهاي درون شهري به آن ختم میشود و حضور مردم در آن بارها و بارها تکرار و ماندگار میگردد. محیطهاي مصنوعی عـلاوه بر مزیتهاي ترافیکی که در حمل ونقل شهري ایفا می کنند، بستر تعاملات اجتماعی و دیدارهاي چهره به چهره مردمی، محل برگزاري جشنهاي مذهبی، آیینی و ملی و حضور توأمان مردم و یکپارچگی و وحدت میان آنها نیز به حساب میآیند .امــروزه بر خـلاف زمـانهـاي گذشته، میدانهاي شهري تکاپو و پویاي منحصر به فرد خود را از دست دادهانــد و حضور مـردم در این عرصه عمومی شهر رو به افول است. باغ هنرها به عنوان مکانی با ارزش در جامعه و در جهت انعکاس فرهنگ و هنر نقش مهمی را ایفا می کنند. در عصر مدرن و متحول امروز، ملتها نیاز دارند تا موقعیت خود را در این وادي باز شناسند و تحولات سریعی را که در همه ابعاد اجتماعی-گردشگري و تاریخی درك نشده اند دریابند. در این میان مخاطب شناسی و شناخت اهداف و نیازهاي مخاطبان می تواند کمک شایان ذکري به جذب مخاطب به باغ هنرها کند. ازاین رو باغ هنرها می توانند نقش فعال و عمده اي را در عرصه هنر ایفا کنند. هنر مفهومی گونه اي از هنرهاي تجسمی است که در آن مفهوم یا ایده موجود در اثر، بر زیبایی شناسی معمول و مواد به کار رفته در خلقآن اولویت دارد(اسماعیل زاده و بصیري، ١٣٩٣: ١٤). در هنر مفهومی ایده یا مفهوم مهمترین جنبه کار است. نگارنده براین باور است که هنرهاي مفهومی در ایران روز به روزپیشرفت می کند. نقش هنر مفهومی در باغ هنرها بر این ایده پایدار است که نمایش آثار هنري با رعایت سیر تاریخی در آن می تواند سبب روشنگري در باب این تغییر و تحول شگفت آور هنري در فاصله دهه هاي اخیر باشد و راه را براي تحلیل هاي انتقادي هموارتر کند. در خلال این پژوهش بر آن خواهیم بود که به رمزگشایی از ظرفیت موجود در شهرها و ارزیابی اینکه چگونه؛ باغ هنر قابلیت تبدیل شدن به یک فضاي مناسب براي ارتباط ملموس تر و تنگاتنگ با اجتماع کنونی را دارد، بپردازیم. از این رو ابتدا ضرورت ایجاد فضاي شهري، با بررسی شناخت مفاهیم فضاي شهري، ویژگی هاي فرهنگی و الگوهاي رفتاري منطقه به روش تحلیل محتوا، با بررسی گرایش هاي هنري پنهان و آشکاري بپردازیم که هنر مفهومی را به سمت ساده گرایی مفرطی کشانده که اغلب به مسکوت ماندن ایده ها منجر شده است تا پر و بال دادن به ایده ها(انصاري و همکاران، ١٣٩٩: ٤٥).
هدف از این پژوهش طراحی فضاي باز شهري در غالب باغ هنر، با هدف شکل گیري قرارگاههاي رفتاري با کاربري فرهنگی و هنري و متناسب با کاربري و منظر شهري جهت برگزاري جشنواره هاي هنري سالانه ئر فضاي باز و آشنایی با ابزارها و دستاوردهاي هنر می باشد. حال سوال اصلی در این پژوهش اینگونه مطرح می شود که، مهمترین عوامل موثر بر شکل گیري قرارگاههاي رفتاري در سایت مورد نظر با ایده باغ هنرهاي مفهومی-تجریدي چیست؟
٢-مرور سوابق مربوطه
در پیشینه شناسی موضوع مورد مطالعه نظریات و دیدگاه هاي اندیشمندان در حوزه مطالعات رفتاري بیان شده است؛ دژدار و همکاران (٢٠١٢)، در پژوهش »بازشناسی مفهوم قرارگاههاي رفتاري؛ مروري بر تعاریف و ویژگیهاي قرارگاه رفتاري با تأکید بر مرور تحلیلی متن شوگن« به بیان ویژگیهاي قرارگاه هاي رفتاري و بازشناسی آنها پرداخته اند و با مقایسه ي تعاریف مختلف تعریفی جامع از قرارگاه رفتار ي و اجزاء آن ارائه داده اند (٢٠١٢ .(Dejdar et al.,
باغبه و همکاران (٢٠١٤) در پژوهش »تحلیل و ارزیابی فعالیت نشستن در فضاهاي شهري«، بیان داشته اند؛ یکی از مهمترین عوامل ارتقاء کیفی و افزایش مطلوبیت فضاهاي شهري رونق فعالیت هاي جاري آنهاست در این پژوهش با هدف بررسی رابطه کالبد فضاي شهري مورد مطالعه فعالیت هاي مهم جاري در آن و میزان پاسخگویی محیط کالبدي به الگوهاي رفتاري کاربران با روش ارزیابی مشاهده مستقیم به تحلیل فعالیتی خاص در فضاي شهري پرداخته اند (٢٠١٤ .(Baqbeh et al.
شعله همکاران (٢٠١٧) در پژوهش ارزیابی قلمروهاي همگانی بر اساس مشاهده و تحلیل الگوهاي فعالیتی رفتاري الگوهاي فعالیتی رفتاري رخداده در نمونه مطالعاتی را بر اساس روش مشاهده رفتاري و به کمک ابزارهایی چون؛ ثبت مکان فعالیت ایستگاهی در ایجاد مراکز فعالیتی شمارش فعالیت براي حضور متوازن گروه هاي مختلف ،جمعیتی ثبت مکان توقف افراد براي یافتن انگیزه مانایی و توزیع متوازن فعالیت ها مورد ارزیابی و تحلیل قرار داده اند و نتیجه گیري کرده اند که آسایش اقلیمی از مؤلفه هاي اصلی استفاده از قلمروهاي
٢
همگانی در شهر شیراز است و روش مشاهده رفتاري، الگویی کارآمد براي سنجش و تحلیل قلمروهاي همگانی است که میتوان از آن در توسعه و باززنده سازي آتی قلمروهاي همگانی بهره جست (٢٠١٧.(Sholeh et al.,
رسول پور و همکاران (٢٠١٧) در پژوهش ارزیابی تأثیر مؤلفه هاي کیفیت محیطی بر الگوهاي رفتاري در فضاهاي فیزیکی شهري محرك ها و الگوهاي رفتاري کاربران را در قالب نیازها و کیفیتهاي محیطی در فضاهاي شهري را شناسایی و ارزیابی کرده اند و نشان داده اند؛ از ، نیازهاي انسانی نتیجه تأثیر رفتار بر فضا سویی و محیط است و قابلیت محیط زمینه ساز انجام رفتارهاست و از سویی دیگر ارتقاء کیفیت محیطی و تأثیر مؤلفه هاي آن بر قلمروها و الگوهاي رفتاري در فضاهاي شهري صرفا مفهومی کمی و تکنیکی نبوده بلکه با مفاهیم کیفی نیز در ارتباط است ( ٢٠١٧ .(Rasoulpour
دینگ و گوارالدا (٢٠١٣)، در پژوهش در مطالعاتی بر ارتباط عناصر طراحی با نحوه رفتار مردم در فضاي عمومی دانشگاه، سعی کرده اند به این سوال پاسخ دهند آیا عناصر طراحی محیط با نحوه رخداد رفتار مردم در ارتباطی مستقیم هستند و اگر این ارتباط مستقیم وجود دارد چگونگی ترکیب و همنشینی این عناصر بر فعالیتها کارکرد و تجربه مردم از فضا تأثیر گذار است؟ آنها بیان داشته اند؛ بهبود فعالیتهاي اجتماعی و رخداد تعاملات در فضاي عمومی تا حد زیادي تحت تأثیر همبستگی میان عناصر طراحی محیطی بوده است و درك این موضوع نقش مهمی در بهبود عملکرد فضاي عمومی داشته است ( ,Guarlada٢٠١٣ .(Ding and
حمزهايها و طبیبیان (٢٠١٧) در پژوهش طراحی مجدد فضاهاي شهري با تأکید بر رابطه بین محیط بدنی شهر و رفتار شهروندان ضمن تأکید بر این نکته که فضاهاي شهري نقاط فرصتی براي پیشرفت نوآوریها و محیطهایی سرزنده در مجموعه شهري به شمار میروند بیان نموده اند که با وجود قابلیت هایی براي تقویت الگوهاي رفتاري و تعاملات اجتماعی، مردم فضاهاي شهري به دلیل عدم حضور شهروندان دچار انحطاط شده است. آنها بر اساس داده هاي میدانی و ثبت رفتارها از طریق مشاهده استفاده از تصاویر ذهنی شهروندان به وسیله پرسشنامه و درصدد ارائه راهکارهایی جهت ارتقاي الگوهاي رفتاري فضاي مطالعاتی بوده اند .(tabibian and hamzecha.
(٢٠١٧
در زمینه جنبه جدید بودن و نوآوري این تحقیق ذکر این نکته لازم است که در پژوهش حاضر نگارنده بر آن بوده تا، ابعاد شاخصها و مؤلفه هایی از جمله بررسی حوزه هاي مکان رفتار و الگوهاي حرکتی و چیدمان فعالیتی در فضایی همانند باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي را تحلیل نمایند که میتوانند در ارزیابی و تحلیل فضاهاي عمومی شهري و نیز ارتقاء کیفی فضاها مؤثر واقع شوند.
٣-مبانی نظري پژوهش
٣-١-هنر مفهومی
"هنر مفهومی" دستاوردي از آوانگاردگرایی در هنر مدرن است. در جریان گرایشات مدرنیسم، اکثر نقاشان مدرنیسم در زمینه مجسمه سازي، ماتریال شناسی، گرافیک و حتی انیمیشن و سینما تجربه هایی کسب کردند و در نهایت آثاري مفهومی را ارائه دادند که تاثیرات مشترکی از تمام شاخه هاي هنري د اشت.اگرچه آغازگران این گرایش را به هنرمندان آمریکایی انگلیسی همچون جوزف کاسوت، لارنس وینر، استنلی براون و... مربوط می دانند ولی باید گفت که هر اثر هنري باید داراي مفهوم باشد. مفهومی که فراي ظاهر و صورت اثر بوده و ارائه معنا می کند. القاي معنا در هنر مفهومی ممکن است شخصی باشد، چه براي هنرمند و چه براي مخاطب و چه در عنوان اثر و چه در ارائه آن. این قسمتی از اندیشه جهانی شدن هنر است و در جستجوي مفهوم براي مخاطب عام(لینستن، ١٣٩٣). چرا که مخاطب بر خلاف هنر کلاسیک و اندیشه هنر براي هنر، اگر چه براي اثر هنري قائم به ذات بودن را می پذیرد، ولی در اندیشه این هنر (مفهوم گرایی) با اثر هنري ارتباط و درگیري شخصی پیدا کرده و خود را در اثر یافته ومعناي شخصی اي از آن پیدا می کند که با تمام داشته هاي روحی و ذهنی و شخصیتی او همسو است. به عبارتی دیگر مخاطب با خالق اثر رابطه برقرار نمی کند، بلکه با خود اثر مرتبط شده و خود را در آن می یابد. گویی مخاطب جزئی از اثر بوده و اثر بدون حضور وي ناقص است. چرا که بنا بر اندیشه معاصر هنر، هنري که درك نگردد و ارتباط برقرار نکند، کامل نیست(دهدشت و فدوي انبیایی، ١٣٩٧: ١٤-١٨).
٣-٢-هنر تجریدي
هنر مجرد یا هنر انتزاعی (آبستره) به هنري اطلاق میشود که هیچ صورت یا شکل طبیعی در جهان در آن قابل شناسایی نیست و فقط از رنگ و فرمهاي تمثیلی و غیرطبیعی براي بیان مفاهیم خود بهره می‌گیرداین. اصطلاح معمولاً درمقابل هنر فیگوراتیو استفاده میشود و در معناي وسیعش میتواند به هر نوع هنري اطلاق شود که اشیا و رخدادهاي قابل شناخت را بازنمایی نمی‌کنند، ولی موماًع به آن گونه از
٣
آفرینش‌هاي هنر مدرن اطلاق میگردد که از هر گونه تقلید طبیعت یا شبیه‌سازي آن، به مفهوم مرسوم آن در هنر اروپایی، روي می‌گردانند(فکور و احمدي، ١٣٩٥: ١٢-١٤).
تجریدگرایی به رعایت اصول و جنبه‌هاي عملی تجرید به منظور هر چه سادهتر کردن اثر هنري از یک سو، و هر چه گویاتر و غنی‌تر کردن زبان و بیان آن از سوي دیگر، اطلاق میشود. در حوزه هنرها وادبیات فارسی تجرید را اغلب ایجاز نامیدهاند.
٣-٣-قابلیت هاي محیط
براي بیان مفهوم قابلیت یک محیط ، لوئی کان واژه امکانات و لانسلوت براون طراح منظر صلاحیت ها را استفاده کرده است . مفهوم قابلیت در عین سادگی مفهومی قوي و بنیادین در نظریه طراحی محیطی است . مفهوم قابلیت محیطی به بعضی از مفاهیم پیشین خود ربط دارد . کافکا معتقد بود که اشیا کیفیتی دعوت کننده یا در خواست کننده دارد(رحیم زاده و همکاران، ١٣٩٤: ٨-١٣). گیبسون این مفهوم را از مفهوم قابلیت اشیاي کورت لوین گرفته است. استفاده لوین از این واژه با استفاده گیبسون از واژه قابلیت محیط متفاوت است . لوین معتقد بود که قدر یک شی به وسیله ي نیازها و ارزش هاي مردم به شی داده می شود . بنابراین قدر یک شی با تغییر نیاز دریافت کننده تغییر می کند(احمدي و همکاران، ١٣٩٥: ٢٥-٣٢).
٣-٤-ارتباط انسان و محیط
محیط زندگی امـروز شهروندان در بهترین حالت، با توجه به دو عامل انسان و محیط در نظر گرفته میشود اما این ارتباط به صورت جدا از یکدیگر و نه در ارتباط متقابل با هم است. به عبارت بهتر، متخصصان کنونی به طور عمده به شناخت و بررسی انسانها از یک سو و محیط زندگی و فعالیت آنها از سوي دیگر میپردازند. این در حالی است که در این میان یک حلقه گم شده وجود دارد و آن ارتباط است. واقعیت امر این است، پیش از آن که انسانها و محیط در طراحی شهر و فضاي شهري تأثیرگذار باشند، ارتباط میان آنها، نحوه برقراري این ارتباط و تأثیر و تأثرات متقابل میان آنها داراي اهمیت است. در واقع انسانها، محیط و ارتباط میان آنهاست که باید در طراحی شهري به صورت توأمان مورد توجه قرار گیرند. ارتباط بین انسان و محیط فرآیندي است که در جریان آن انسان و محیط به یکدیگر متصل شده و امکان مبادله اطلاعات فراهم می آید محیط و رفتار آن قدر در هم تنیده شده اند که به سختی میتوان آنها را از هم تفکیک کرد(مرادپور و فیروزي،١٣٩٦). تفکیک ناپذیري آنها نه فقط بر مبناي این گفته مرسوم که محیط بر رفتار تأثیر میگذارد بلکه به این دلیل است که نمیتوان رفتار را مستقل از رابطه درونی آن با محیط درك کرد و این که رفتار را باید در بستر محیطی تعریف کرد(گلرخ، ١٣٩٨: ٤١-٤٨).
٣-٥-قرارگاه رفتاري
قرارگاه رفتاري و یا یک » مکان _ رفتار « عنصري تحلیل کننده و یا براي تحلیل محیط است که براي تشریح کارکرد هاي اصلی فضاهاي معماري و طراحی شهري و یا طراحی آنها به کار گرفته می شود . قرارگاه رفتاري مفهومی است که براي اولین بار به وسیله » راجر بارکر« و همکارانش در راستاي پژوهش در » روانشناسی رشد« براي تجزیه و تحلیل محیط اجتماعی، روانشناختی کالبدي کودکان ابداع گردید(انصاري و همکاران، ١٣٩٩: ١١-١٥). به تدریج رابطه مفهوم قرارگاه رفتاري با طراحی به وسیله معماران و طراحان شهري مورد توجه قرار گرفت و توسعه یافت(مرادپور و فیروزي،١٣٩٦). یک قرارگاه رفتاري یک واحد کوچک اجتماعی است که از تلفیق پایدار یک فعالیت و یک مکان به گونه اي حاصل می آید تا در فرایندي منظم بتواند عملکردهاي ضروري آن محیط رفتاري را برآورده سازد(دژدار و همکاران، ١٣٩١).
روانشناسی اکولوژیک به مطالعه رفتار انسان در محیط واقعی میپردازد و رفتار او را در تعامل با انسانهاي دیگر و محیط پیرامون فرد بررسی میکند. رفتار انسانی در محیط شهري نیز به صورت بی‌ربط یا تصادفی رخ نمی‌دهد، بلکه در هماهنگی با محیط غیر رفتاري بروز مییابد. در بررسی روابط انسان با محیط نباید صرفاً بر جنبه‌هاي روانی، اجتماعی یا فیزیکی تمرکز داشت بلکه باید هر یک از این موارد را به صورت یک کلیت واحد مورد تجزیه و تحلیل قرارداد؛ در واقع محیط و رفتار باید در قالب یک امر واحد مورد بررسی قرار گیرند. از سوي دیگر رفتار فرد در نتیجه انگیزشهاي او، قابلیتهاي محیط و تصاویر خارج از ادراك مستقیم محیط و معانی حاصل از آن شکل میگیرد. این رویکرد کنشگرانه بر وابستگی‌هاي محیطی به مثابه عوامل تعیین کننده رفتار تاکید میکند (آلتمن،١٣٩٨). و یا یک »مکان- رفتار« عنصري تحلیل کننـده بـراي تشـریح کارکردهـاي قرارگاه رفتاري اصلی فضاها به کار گرفته میشود. قرارگاه رفتاري مفهومی است که براي اولـین بـار بـه وسـیله راجر بارکر و همکارانش (١٩٦٠)، در راستاي پـژوهش در »روانشناسـی رشـد« بـراي تجزیـه و تحلیل محیط اجتماعی و روانشناختی کالبدي کودکان ابـداع گردیـد(گال و همکاران، ١٣٩٩). رفتـار افـراد در قرارگـاه رفتاري علاوه بر ویژگیهاي فردي، تابعی از ابعاد فیزیکی محیطی و رفتـار جمعـی اسـت. یـک قرارگاه رفتاري یک واحد کوچک اجتماعی است که از تلفیق پایدار یـک فعالیـت و یـک
٤
مکـان بگونه‌اي حاصل میآید تا در فرایندي منظم بتواند عملکردهاي ضـروري آن محـیط رفتـاري را برآورده سازد. عناصر تشکیل دهنده یک قرارگاه رفتاري به گفته راجر بارکر عبارت است از:
١-فعالیتهاي مستمر و پایدار در یک مکان و یا الگوي پایدار یک رفتار؛ ٢- قلمرو و یا آرایش سه بعدي محیط یک مکان- رفتار؛
٣-ساختار محیط یک مکان- رفتار که حاصل همزیستی بـین دو عنصـر اول و دوم اسـت کـه بارکر آنرا اصطلاحا همساخت نامید. هم ساخت به این معنی است کـه بـدون ارتبـاط سـاختی بین قلمرو و رفتار انسان امکان تشکیل یک مکان _ رفتار پایدار نمیتواند وجود داشته باشد؛
٤-همچنین وجود یک دوره زمانی(علی قنبري و نصر، ١٣٩٥: ١٩-٢٦).
در پژوهشهاي بعدي، یکی از شاگردان او به نام آلن ویکر(١٩٧٩) عوامل دیگري را که در در پژوهشهاي بعدي، یکی از شاگردان او به نام آلن ویکر تبیین یک قرارگاه رفتاري میتواند مؤثر واقع شوند را ارائه کرد. از میـان ایـن عوامـل دو عامـل برنامه در قرارگاه رفتاري و عامل شخص یا عوامل کنترل کننده ي آن به عنوان عناصر پـنجم و ششم معرفی شدند(گلستانی و همکران، ١٣٩٤: ١١-١٩).
به عبارتی افراد هرگاه وارد یک قرارگـاه رفتـاري مـی شـوند تحت تاثیر همساخت موجود قرار گرفته و رفتار خود را بر اساس آن تنظیم مینماینـد. بـر ایـن اساس برنامه عمل قرارگاه هاي رفتاري میتواند با وجود جایگزینی شرکت کنندگان ادامه یابد و مردم سریع محیط را از طریق قرارگاه رفتاري تجربه میکنند به طوري کـه قرارگـاه رفتـاري را مـیتـوان بـه عنـوان واحـد پایـه از محـیط شـناخت(سربندي فراهانی و همکاران، ١٣٩٣: ٣٤-٣٨).
در تحقیقـات بعـدي ویژگی هاي نوینی در قرارگاه رفتاري مطرح شد که در روانشناسی اکولوژیکی سنتی به آن اشاره نشده است، این موارد به قرار زیر میباشد.
١-قرارگاه رفتاري همواره در حال تغییر است و مانند چرخه‌اي از زندگی تکرار میشود. از این رو عامل زمان نه فقط به عنوان بازهي زمانی یا دوره تناوب بلکه طی فعالیت قرارگـاه نیـز اهمیـت دارد.
٢- قرارگاه رفتاري محصول تعامل میان افراد درون خود است و بر خلاف روانشناسی اکولوژیـک سنتی که بر ویژگیهاي فرافردي تاکید داشت، فعل و انفعالات درونـی قرارگـاه رفتـاري تحـت تاثیر فرایند معناسازي توسط افراد درون آن رخ میدهد و بخش اعظمی از تعاملات به واسطه‌ي علایم و نشانه‌هاي کلامی و غیرکلامی برقرار میشود.
٣-قرارگاه رفتاري در زمینه‌ي وسیعتري تعلق دارد که تاثیر بسـزایی در کـارکرد آن مـیگـذارد(مرادپور و فیروزي،١٣٩٦).
به عبارت دیگر قرارگاه هاي رفتاري شامل هر دو مولفه انسانی و غیر انسانی در یک محـیط فضایی و زمانی روشن می باشند که در هر یـک از آن هـا، اجسـام بـراي پشـتیبانی از الگوهـاي رفتاري ثابت و در بازه هاي زمانی معین سازمان یافته اند. همچنین سازمان دادن قرارگـاه هـاي رفتاري براي حمایت از برنامه‌هاي ویژه دربرگیرنده عقاید شخصی و همچنین تفسیري از بافـت اجتماعی و قوانین براي انجام رفتار مناسب مـیباشـد(کامل نیا و همکاران، ١٣٩٧).
٣-٦-عوامل تأثیرگذار در قرارگاه هاي رفتاري موفق
فضاهاي شهري درعین حال که باید امکان تطابق با وضعیت کلی اجتماع را دارا باشند، باید شاخص هاي لازم جهت پوشش نیازهاي گروههاي مختلف اجتماعی (سنی، جنسی و...) را نیز دارا باشند. رفتارهایی نظیر بازي کردن، صحبت کردن، نشستن، تعامل، رفتارهاي اجتماعی و ... گونه هاي مختلفی از عملکردها و نیازهاي انسانی‌اند که مفاهیم فضایی و کالبدي خاص خود را طلب میکنند. ایجاد قرارگاه هاي رفتاري کاراتر نیازهاي بیشتري از مردم را برآورده می سازد(فیاض بخش، ١٣٩٤: ١٩).
جدول١: عوامل تاثیرگذار در قرارگاه رفتاري موفق، (منبع: برداشت نگارنده، ١٤٠١) .
عوامل | بعد اجتماعی | بعد کالبدي | بعد عملکردي |
بر کارایی فضا | سرزندگی | نفوذپذیري خوانایی | فعالیتهاي متنوع به |
| تنوع معاشرت پذیري | تناسبات بصري | همپیوستگی و انسجام |
| حس تعلق امنیت | دسترسی بصري و | فعالیت ها سازگاري |
|
| فیزیکی |
|
|
| پاکیزگی |
|
|
| مبلمان و نورپردازي |
|
شکلگیري قرارگاه | تعاملات و روابط اجتماعی | تصویر ذهنی تأثیرات محیطی | اهداف |
از جدول فوق می توان نتیجه گرفت که ابعاد مختلف در سه بعد اجتماعی و کالبدي و عملکردي در موقعیت قرارگاه هاي رفتاري تأثیرگذار است. با توجه به مفاهیم و نظریه هاي بررسی شده میتوان چند شاخص اصلی را به عنوان عامل تأثیرگذار در شکلگیري قرارگاه تعریف کرد.
نمودار ١: الگو تاثیر گذار در انتخاب مولفه هاي تاثیر گذار بر قرارگاه ها، (منبع: برداشت نگارنده، ١٤٠١) .
نمودار ٢: استخراج سازو کار مناسب در ادامه الگو تاثیر گذار بر قرارگاه ها، (منبع: برداشت نگارنده، ١٤٠١) .
٤-روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر بر حسب هدف در حیطه پژوهشهاي کاربردي جاي میگیرد. بدین دلیل که به زمینه‌یابی براي حل یک مسأله در دنیاي واقعی میپردازد. به طور کل، روش تحقیق استفاده شده را میتوان، تحقیق توصیفی - تحلیلی با ابزار پرسشنامه نام برد، براین اساس مبانی طراحی پروژه شکل خواهد گرفت. همچنین از نظر گردآوري اطلاعات بر اساس انتخاب نمونه‌اي تصادفی و معرف از افراد جامعه پژوهش و پاسخ آنها به یک مجموعه پرسش با استفاده از روش AHP ، نظرسنجی و یا روشهاي دیگر به مطالعه وضع موجود اعم از نگرشها، عقیدهها، رفتارها و به‌طور کلی استخراج اطلاعات درباره پاسخ به سوالات، پرداخته شد.
٥-معیارهاي پژوهش بر اساس مبانی نظري
فرایند شناسایی عناصر و ارتباط بین آنها که منجر به ایجاد یک ساختار سلسله‌مراتبی میشود، ساختن سلسله‌مراتب نامیده میشود. سلسله‌مراتبی بودن ساختار به این دلیل است که عناصر تصمیم‌گیري (مؤلفه‌ها، معیارها، شاخصها و زیرشاخص‌ها و گزینه‌ها) را میتوان در سطوح مختلف خلاصه کرد؛ بنابراین اولین قدم در فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی، ایجاد یک ساختار سلسله‌مراتبی از موضوع مورد بررسی است
که در این پژوهش، ارتباط بین معیارها و زیرمعیارهاي آنها نشان داده شده است . هدف تعیین شده در این فرایند اولویت‌بندي عوامل اثرگذار بر طراحی باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي با تأکید بر شکلگیري قرارگاههاي رفتاري است. جهت نیل به این هدف، ٥ معیار انتخاب شده و مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این معیارها عبارتاند از: رفتار هیجانی آشکار، فعالیت حرکتی عمده، حل مسئله یا مشکل‌گشایی، تغییر اشیا و تعامل بین فردي (کلامی و غیرکلامی). سپس براي هر این معیارها تعدادي زیر به عنوان سطح دوم انتخاب گردید. در نمودار ١ معیارها و زیرمعیارهاي گزینش‌شده ارائه گردیدهاند.
نمودار ٣: معیارها و زیرمعیارهاي اثرگذار بر طراحی باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي با تأکید بر شکلگیري قرارگاههاي رفتاري
٦-تحلیل یافته ها
٦-١-مقایسه زوجی معیارها و زیرمعیارها و تعیین وزن نسبی آنها
در این تحقیق به منظور مقایسه معیارها و زیرمعیارها، از روش مقایسه زوجی گروهی استفاده شده است و نظرات ٣٠ نفر از صاحبنظران، کارشناسان و پژوهشگران از طریق پرسشنامه جمع‌آوري و سپس میانگین هندسی نظرات آنها وارد نرمافزار Expert Choice شده و وزن کلیه معیارها و زیرمعیارها، به دست آمده است.
٦-٢-مقایسه زوجی و تعیین وزن نسبی معیارها
به این دلیل که در روش تحلیل سلسله‌مراتبی AHP، عناصر هر سطح نسبت به عنصر مربوطه خود در سطح بالاتر به صورت زوجی مقایسه می‌شوند، لذا ابتدا وزن معیارها تعیین شده است. این وزنها با توجه به اهمیت معیارها نسبت به هدف (اولویت‌بندي عوامل اثرگذار بر طراحی باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي با تأکید بر شکلگیري قرارگاههاي رفتاري) تعیین شدهاند. پس از واردکردن اطلاعات حاصل از پرسشنامه‌ها در نرمافزار Expert Choice، جدول زیر نتیجه حاصل را نشان میدهد.
جدول ٢: وزن نسبی عوامل اثرگذار بر طراحی باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي با تأکید بر شکلگیري قرارگاههاي رفتاري
| معیار |
|
| وزن نسبی |
|
| اولویت |
|
| رفتار هیجانی آشکار |
|
| ١٨٠.٠ |
|
| ٢ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| فعالیت حرکت ی عمده |
| ٠٣٣.٠ |
| ٥ | |||
|
|
|
|
|
| |||
| حل مسئله یا مشکل‌گشایی |
|
| ١٣٧.٠ |
|
| ٣ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| تغییر اشیا |
| ٥٧٦.٠ |
| ١ | |||
|
|
|
|
|
| |||
| تعامل بین فردي (کلامی و غیرکلامی) |
|
| ٠٧٨.٠ |
|
| ٤ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
نمودار ٤: وزن نسبی عوامل اثرگذار بر طراحی باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي با تأکید بر شکلگیري قرارگاههاي رفتاري
همانطور که مشاهده میشود، معیار "تغییر اشیا" داراي بیشترین وزن یعنی ٥٧٢.٠ است که نشان از اهمیت بسیار بالاي این معیار در طراحی باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي با تأکید بر شکلگیري قرارگاههاي رفتاري دارد. اولویت‌هاي دوم و سوم نیز معیارهاي "رفتار هیجانی" و "حل مسئله" به ترتیب با وزن ١٨٠.٠ و ١٣٧.٠ داراي بیشترین وزن هستند و معیار "فعالیت حرکتی عمده" داراي کمترین میزان وزن یعنی ٠٣٣.٠ است. یکی از مزیتهاي فرایند تحلیل سلسله‌مراتب ی امکان بررسی سازگاري در قضاوت هاي انجام شده براي تعیین ضریب اهمیت معیارها و زیرمعیارها است. به‌عبارتدیگر در مقایسه زوجی معیارها چقدر سازگاري در قضاوتها رعایت شده است؟ وقتی اهمیت معیارها نسبت به یکدیگر برآورد میشود، احتمال ناهماهنگی در قضاوتها وجود دارد. براي بررسی ناسازگاري در قضاوتها در نظر گرفته است محاسبه ضریبی به نام ضریب ناسازگاري (١(I.R است. چنانچه این ضریب کوچک‌تر با مساوي ١.٠ باشد، سازگاري در قضاوتها مورد قبول است وگرنه باید در قضاوتها تجدیدنظر شود. در این بخش همانطور که در نمودار ١ دیده میشود شاخص ناسازگاري برابر با ٠٨.٠ است که نشان میدهد سازگاري در قضاوتها مورد قبول است.
٦-٣-مقایسه زوجی و تعیین وزن نسبی زیرمعیارها
در بین زیرمعیارهايِ معیار "رفتار هیجانی آشکار،"زیرمعیارِ "حضور در حوضچه نور و تماشاي بازي نور" بیشترین وزن نسبی یعنی ٦٦١.٠ را کسب کرده که نشان از اهمیت این زیرمعیار از نظر کارشناسان و متخصصان بوده است.
جدول ٣مقایسه: زوجی زیرمعیارهايِ معیار "رفتار هیجانی آشکار"
| گذر از مسیر با آبنماي موزیکال | حضور در حوضچه نور و تماشاي بازي نور |
گذر از تونل منتهی به آثار هنري | ٥ | ٣/١ |
گذر از مسیر با آبنماي موزیکال |
| ٨/١ |
جدول :٤وزن نسبی زیرمعیارهايِ معیار "رفتار هیجانی آشکار"
| زیرمعیار |
|
| وزن نسبی |
|
| اولویت |
|
| گذر از تونل منتهی به آثار هنري |
|
| ٢٧٢.٠ |
|
| ٢ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| گذر از مسیر با آبنماي موزیکال |
| ٠٦٧.٠ |
| ٣ | |||
| حضور در حوضچه نور و تماشاي بازي نور |
|
| ٦٦١.٠ |
|
| ١ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
با توجه به جدول زیر، از بین‌زیرمعیارهايِ معیار "فعالیت حرکتی عمده،"زیرمعیارِ "استفاده از مسیر آب براي جهت دادن مسیر افراد" بیشترین وزن نسبی یعنی ٧٤٣.٠ را کسب کرده که نشاندهندهي اهمیت بالاي این زیرمعیار است.
جدول ٥وزن: نسبی زیرمعیارهايِ معیار "فعالیت حرکتی عمده"
| زیرمعیار |
|
| وزن نسبی |
|
| اولویت |
|
| جانمایی فعالیتهاي خدماتی و هنري در نزدیکی ورودي و پارکینگ |
|
| ١٩٤.٠ |
|
| ٢ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| استفاده از مسیر آب براي جهت دادن مسیر افراد |
| ٧٤٣.٠ |
| ١ | |||
| نمایش آثار هنري در نزدیکی جدارههاي اصلی فضا براي دعوتکنندگی به فضا |
|
| ٠٦٣.٠ |
|
| ٣ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Inconsistency Ratio ١
٨
نتایج مقایسه زوجی زیرمعیارهايِ معیار "حل مسئله یا مشکل‌گشایی"، نشان میدهد که زیرمعیارِ "طراحی علائم هنري خاص در کف زمین و ایجاد حس کنجکاوي براي پیدا کردن محل مورد نظر" با بیشترین وزن نسبی یعنی ٧٠٥.٠ اولویت اول است.
جدول ٦وزن: نسبی زیرمعیارهايِ معیار "حل مسئله یا مشکل‌گشایی"
| زیرمعیار |
| وزن نسبی | اولویت |
| کشف مسیر و گذر از راههاي پیچ‌دار |
| ٢١١.٠ | ٢ |
|
|
|
|
|
| طراحی علائم هنري خاص در کف زمین و ایجاد حس کنجکاوي براي پیدا کردن محل مورد نظر | ٧٠٥.٠ | ١ | |
| طراحی فضاهاي دالان شکل با گشودگی در انتهاي آن |
| ٠٨٤.٠ | ٣ |
|
|
|
|
|
از بین زیرمعیارهايِ معیار "تغییر اشیا "زیرمعیارِ، "طراحی فضایی با قابلیت نمایش آثار هنري به صورت سه‌بعدي و واقعیت مجازي" بیشترین وزن نسبی یعنی ٦٩٦.٠ را کسب کرده که نشاندهندهي اهمیت بالاي این زیرمعیار است.
جدول ٧وزن: نسبی زیرمعیارهايِ معیار "تغییر اشیا"
زیرمعیار | وزن نسبی | اولویت |
طراحی فضایی دالان مانند شامل آینه‌هاي محدب و مقعر و معمولی | ٢٢٩.٠ | ٢ |
طراحی فضاي با کف داینامیک و متحرك | ٠٧٥.٠ | ٣ |
طراحی فضایی با قابلیت نمایش آثار هنري به صورت سه‌بعدي و واقعیت مجازي | ٦٩٦.٠ | ١ |
|
|
|
نتایج مقایسه زوجی زیرمعیارهايِ معیار "حل مسئله یا مشکل‌گشایی"، نشاندهندهاین است که زیرمعیارِ "طراحی فضاهاي نشیمن دوار براي معاشرت افراد" با بیشترین وزن نسبی یعنی ٧٣٣.٠ اولویت اول است.
جدول ٨وزن: نسبی زیرمعیارهايِ معیار "تعامل بین فردي (کلامی و غیرکلامی)"
| زیرمعیار |
|
| وزن نسبی |
|
| اولویت |
|
|
| قرار دادن عناصر معماري خاطرهانگیز براي درگیر کردن حس جمعی افراد |
|
| ١٩٩.٠ |
|
| ٢ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| طراحی فضاهاي نشیمن دوار براي معاشرت افراد |
| ٧٣٣.٠ |
| ١ |
| |||
| طراحی فضاي مشوق انجام فعالیتهاي دسته‌جمعی مانند قرارگیري میزهاي بازي یا فضاهاي نمایش و پانتومیم |
|
| ٠٦٨.٠ |
|
| ٣ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
٦-٤-محاسبه وزن نهایی زیرمعیارها
وزن نهایی زیرمعیارها، از حاصل‌ضرب وزن نسبی زیرمعیار در وزن نسبی معیار مربوطه به دست میآید. براي مثال به محاسبه وزن نهایی زیرمعیار "گذر از تونل منتهی به آثار هنري" پرداخته شده است. همانطور که در جدول ٨ آمده است، زیرمعیار "گذر از تونل منتهی به آثار هنري" یکی ازیرمعیارهايِ معیار "رفتار هیجانی آشکار" است. براي محاسبه وزن نهایی آن، بدین‌صورت عمل شده است:
وزن نهایی زیرمعیار "گذر از تونل منتهی به آثار هنري" = وزن نسبی زیرمعیار "گذر از تونل منتهی به آثار هنري" × وزن نسبی معیار
١٨٠.٠ × ٢٧٢.٠ = ٤٩٠.٠
|
جدول ٩: محاسبه وزن نهایی زیرمعیارها
| معیار |
|
| وزن نسبی |
|
| زیرمعیار |
|
| وزن نسبی |
|
| وزن نهایی |
|
| ||||||||||||||||
|
|
| معیار |
|
|
|
| زیرمعیار |
|
| زیرمعیار |
|
| ||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| گذر از تونل منتهی به آثار هنري |
|
| ٢٧٢.٠ |
|
| ٠٤٩.٠ |
|
| ||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||
| رفتار هیجانی آشکار |
|
| ١٨٠.٠ |
|
| گذر از مسیر با آبنماي موزیکال |
| ٠٦٧.٠ |
| ٠١٢.٠ |
| |||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| حضور در حوضچه نور و تماشاي بازي نور |
|
| ٦٦١.٠ |
|
| ١١٩.٠ |
|
| ||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| جانمایی فعالیتهاي خدماتی و هنري در نزدیکی ورودي و پارکینگ |
| ١٩٤.٠ |
| ٠٠٦.٠ |
| |||||||||||||||||||
| فعالیت حرکت ی عمده |
| ٠٣٣.٠ |
| استفاده از مسیر آب براي جهت دادن مسیر افراد |
|
| ٧٤٣.٠ |
|
| ٠٢٥.٠ |
|
| ||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| نمایش آثار هنري در نزدیکی جدارههاي اصلی فضا براي دعوتکنندگی به فضا |
| ٠٦٣.٠ |
| ٠٠٢.٠ |
| |||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| کشف مسیر و گذر از راههاي پیچ‌دار |
|
| ٢١١.٠ |
|
| ٠٢٩.٠ |
|
| ||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||
| حل مسئله یا |
|
| ١٣٧.٠ |
|
| طراحی علائم هنري خاص در کف زمین و ایجاد حس کنجکاوي براي |
| ٧٠٥.٠ |
| ٠٩٧.٠ |
| |||||||||||||||||||
| مشکل‌گشایی |
|
|
|
| پیدا کردن محل مورد نظر |
|
|
| ||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| طراحی فضاهاي دالان شکل با گشودگی در انتهاي آن |
|
| ٠٨٤.٠ |
|
| ٠١٢.٠ |
|
| ||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| طراحی فضایی دالان مانند شامل آینه‌هاي محدب و مقعر و معمولی |
| ٢٢٩.٠ |
| ١٣١.٠ |
| |||||||||||||||||||
| تغییر اشیا |
| ٥٧٢.٠ |
| طراحی فضاي با کف داینامیک و متحرك |
|
| ٠٧٥.٠ |
|
| ٠٤٣.٠ |
|
| ||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| طراحی فضایی با قابلیت نمایش آثار هنري به صورت سه‌بعدي و |
| ٦٩٦.٠ |
| ٣٩٨.٠ |
| |||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| واقعیت مجازي |
|
|
| |||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| قرار دادن عناصر معماري خاطرهانگیز براي درگیر کردن حس جمعی |
|
| ١٩٩.٠ |
|
| ٠١٦.٠ |
|
| ||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| افراد |
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||
| تعامل بین فردي (کلامی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||
|
|
| ٠٧٨.٠ |
|
| طراحی فضاهاي نشیمن دوار براي معاشرت افراد |
| ٧٣٣.٠ |
| ٠٥٧.٠ |
| ||||||||||||||||||||
| و غیرکلامی) |
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| طراحی فضاي مشوق انجام فعالیتهاي دسته‌جمعی مانند قرارگیري |
|
| ٠٦٨.٠ |
|
| ٠٠٥.٠ |
|
| ||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| میزهاي بازي یا فضاهاي نمایش و پانتومیم |
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||
٧-نتیجه گیري
در این جا به جمع بندي و ارائه راهکارهاي طراحی باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي و چگونگی به کارگیري اصول طراحی و شکل گیري قرارگاه رفتاري در طراحی باغ شهر در قالب جدول و به صورت خلاصه می پردازیم. همانطور که از اجزاء جدول زیر مشخص میگردد، براساس اولویت‌ها، راهکارهاي زیر براي کیفیت بخشی به طراحی معماري این باغ هنر با استفاده از اصول طراحی قرارگاه رفتاري ارائه میگردد. براساس این سنجش‌ها میتوان به ارائه راهکار طراحی پرداخته که در جدول زیر به آنها اشاره شده است.
وزن نهایی زیرمعیارها نشاندهنده تأثیرگذاري آن زیرمعیار بر طراحی باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي با تأکید بر شکلگیري قرارگاههاي رفتاري است. به این معنی که هر زیرمعیاري وزن بیشتري نسبت به سایر زیرمعیارها داشته باشد داراي اولویت بالاتري نسبت به سایر زیرمعیارها است. در جدول زیر اولویت تأثیرگذاري زیرمعیارها بر طراحی باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي با تأکید بر شکلگیري قرارگاههاي رفتاري نشان داده شده است. همانطور که مشاهده میشود زیرمعیارهاي مربوط به معیار "تغییر اشیا" یعنی "طراحی فضایی با قابلیت نمایش آثار هنري به صورت سه‌بعدي و واقعیت مجازي" و "طراحی فضایی دالان مانند شامل آینه‌هاي محدب و مقعر و معمولی" به ترتیب با وزن نهایی ٣٩٨.٠ و ١٣١.٠ داراي بالاترین اولویت هستند و زیرمعیارهاي "طراحی فضاي مشوق انجام فعالیتهاي دسته‌جمعی مانند قرارگیري میزهاي بازي یا فضاهاي نمایش و پانتومیم" و "نمایش آثار هنري در نزدیکی جدارههاي اصلی فضا براي دعوتکنندگی به فضا" با وزن نهایی ٠٠٥.٠ و ٠٠٢.٠ داراي کمترین درجه اهمیت هستند.
جدول ١٠: اولویت‌بندي عوامل اثرگذار بر طراحی باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي با تأکید بر شکلگیري قرارگاههاي رفتاري
| معیار |
|
| زیرمعیار |
|
| وزن نهایی |
|
| اولویت |
|
| ||||||||||||
| تغییر اشیا |
|
| طراحی فضایی با قابلیت نمایش آثار هنري به صورت سه‌بعدي و |
|
| ٣٩٨.٠ |
|
| ١ |
|
| ||||||||||||
|
|
| واقعیت مجازي |
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||
| تغییر اشیا |
| طراحی فضایی دالان مانند شامل آینه‌هاي محدب و مقعر و معمولی |
| ١٣١.٠ |
| ٢ |
| ||||||||||||||||
| رفتار هیجانی آشکار |
|
| حضور در حوضچه نور و تماشاي بازي نور |
|
| ١١٩.٠ |
|
| ٣ |
|
| ||||||||||||
| حل مسئله یا مشکل‌گشایی |
| طراحی علائم هنري خاص در کف زمین و ایجاد حس کنجکاوي |
| ٠٩٧.٠ |
| ٤ |
| ||||||||||||||||
|
| براي پیدا کردن محل مورد نظر |
|
|
| |||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||
| تعامل بین فردي (کلامی و غیرکلامی) |
|
| طراحی فضاهاي نشیمن دوار براي معاشرت افراد |
|
| ٠٥٧.٠ |
|
| ٥ |
|
| ||||||||||||
| رفتار هیجانی آشکار |
| گذر از تونل منتهی به آثار هنري |
| ٠٤٩.٠ |
| ٦ |
| ||||||||||||||||
| تغییر اشیا |
|
| طراحی فضاي با کف داینامیک و متحرك |
|
| ٠٤٣.٠ |
|
| ٧ |
|
| ||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||
حل مسئله یا مشکل‌گشایی |
| کشف مسیر و گذر از راههاي پیچ‌دار |
| ٠٢٩.٠ |
| ٨ |
| |||||||||||||||||
| فعالیت حرکت ی عمده |
|
| استفاده از مسیر آب براي جهت دادن مسیر افراد |
|
| ٠٢٥.٠ |
|
| ٩ |
|
| ||||||||||||
| تعامل بین فردي (کلامی و غیرکلامی) |
| قرار دادن عناصر معماري خاطرهانگیز براي درگیر کردن حس جمعی |
| ٠١٦.٠ |
| ١٠ |
| ||||||||||||||||
|
| افراد |
|
|
| |||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||
| رفتار هیجانی آشکار |
|
| گذر از مسیر با آبنماي موزیکال |
|
| ٠١٢.٠ |
|
| ١١ |
|
| ||||||||||||
| حل مسئله یا مشکل‌گشایی |
| طراحی فضاهاي دالان شکل با گشودگی در انتهاي آن |
| ٠١٢.٠ |
| ١٢ |
| ||||||||||||||||
| فعالیت حرکت ی عمده |
|
| جانمایی فعالیتهاي خدماتی و هنري در نزدیکی ورودي و پارکینگ |
|
| ٠٠٦.٠ |
|
| ١٣ |
|
| ||||||||||||
| تعامل بین فردي (کلامی و غیرکلامی) |
| طراحی فضاي مشوق انجام فعالیتهاي دسته‌جمعی مانند قرارگیري |
| ٠٠٥.٠ |
| ١٤ |
| ||||||||||||||||
|
| میزهاي بازي یا فضاهاي نمایش و پانتومیم |
|
|
| |||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||
| فعالیت حرکت ی عمده |
|
| نمایش آثار هنري در نزدیکی جدارههاي اصلی فضا براي |
|
| ٠٠٢.٠ |
|
| ١٥ |
|
| ||||||||||||
|
|
| دعوتکنندگی به فضا |
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||
نمودار ٥: اولویت‌بندي زیرمعیارهاي اثرگذار بر طراحی باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي با تأکید بر شکلگیري قرارگاههاي رفتاري
نمودار ٦: اولویت‌بندي معیارها و زیرمعیارهاي اثرگذار بر طراحی باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي با تأکید بر شکلگیري قرارگاههاي رفتاري
موفقیت فضاي شهري در گرو حضور و استفاده انسان از آن فضاست. این حضور منجر به قرارگاه رفتاري و حضور بیشتر مردم خواهد شد و به این مفهوم است که دو نفر یا بیشتر با هم رابطه برقرار کنند و این رابطه منجر به ایجاد واکنش میان آنها شود که براي هر دو طرف شناخته شده است. ایجاد این رابطه مستلزم شرکت و نقش پذیري مردم در گروهها و شبکه‌هاي اجتماعی و انجام فعالیتهاي متناسب است. شناخت کافی از انسان و نحوهي ارتباط او با سایرین میتواند در شکل‌دهی محیط، براي برقراري بیشتر تعامل و ارتباط مؤثر باشد. این شناخت با توجه به گفته‌هاي مردم و موضع گیري هنجاري نسبت به زندگی خوب به دست میآید. قرارگاه رف تاري در سطح پایین‌تر بین نسل‌هاي گوناگون اتفاق می‌افتد و فضاهاي عمومی بستر مناسبی براي شکل گیري این قرارگاه است.
اما جگونگی برداشت و بهره وري آن مختص زمان و مکان هر عصر می باشد که توسط معماران باید مورد واکاوي و بهره دهی قرار گیرد. ترکیب عملکردها و فعالیتها و ایجاد وحدت در فضا و کالبد معماري از جمله عناصر قرارگاه رفتاري در فضاي معماري هستند که منجر به رخ دادن پدیدهاي با عنوان اتفاقات اجتماعی می‌شوند. در واقع با خلق فضاهاي معماري که جمع زیادي از افراد را به صورتی بصري و احساسی دعوت به حضور میکند، میتوان بحث قرارگاه رفتاري و بالابردن کیفیت اجتماعی و بالابردن ضریب اتفاقات اجتماعی را هدف دانست. در دنیاي مدرن، شهروندان نباید تنها به عنوان مصرف کننده مطرح باشند، بلکه باید به عنوان یک مشارکت کننده در متن شهر قرار گرفته و احساس همبستگی با شهر داشته باشند. این روابط در فضا اتفاق می‌افتد.
- فضا تعیین کننده روابط اجتماعی موجود است.
- روابط اجتماعی در شکل دادن به فضا مؤثر است.
- فضا، امکانات و محدودیت‌هایی ایجاد میکند که مردم بر اساس معیارهاي فرهنگی خود آن را انتخاب میکنند.
فضاي مطلوب شهري، امکان حضور بیشتر شهروندان را فراهم می‌آورد و داراي ابعاد انسانی و کالبدي مطلوب است. ویژگیهاي فعالیتهاي انجام گرفته در فضاهاي شهري به شدت از برنامهریزي فیزیکی تأثیر می‌پذیرد. فعالیتهاي اختیاري و تفریح و بخش قابل توجهی از فعالیتهاي اجتماعی وقتی که شرایط محیطی نامناسب باشد انجام نمی‌گیرد و در صورت وجود شرایط مطلوب رونق مییابند. آثار مثبت روابط و تعاملات اجتماعی در فضا عبارتند از:
- ایجاد حیات جمعی در جامعه.
- گذران اوقات فراغت.
- رهایی از تنش‌هاي زندگی روزمره.
حال باغ هنرهاي مفهومی- تجریدي به عنوان فضاي شهري، جهت گرد هم آوري شهروندان و ترغیب آنها به همکاري و تعامل با یکدیگر و مشارکت در امور شهر و فرهنگ، میتواند طراحی بر پایه‌ي مشارکت مردم در عرصه‌هاي مختلف جامعه، از جمله فرهنگ به عنوان یکی از راهکارهاي اساسی در جهت رسیدن به جامعه‌ي پایدار داشته باشد. معماري میتواند با گرد آوردن مردم جامعه به دور هم و فراهم آوردن شرایط مشارکت آنها در امور فرهنگی و اجتماعی جامعه شان را به سمت پایدار شدن سوق دهد.
مراجع
آلتمن، ایروین. (١٣٩٨)، محیط و رفتار اجتماعی:خلوت، فضاي شخصی، قلمـرو و ازدحـام، ترجمـه علی نمازیان، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
احمدي، معصومه و فرهادي، مریم. (١٣٩٥)، عرصه کار فردي در کارگاه طراحی معماري بهعنوان یک قرارگاه رفتاري کارآمد. فصلنامه آموزش ایران مهندسی، ١٣٢-١٥٨.
انصاري، مجتبـی. جمشـیدي، سـمانه. الماسـی فـر، نینـا. (١٣٩٩)، بررسـی حـس قلمـرو و رفتـار قلمروپایی در پارکهاي شهري، مطالعه موردي: پارك ساعی، مجله آرمانشهر، شماره ٤ ،بهار و تابستان.
امینزاده، بهناز. افشـار، دخـی. (١٣٩٧)، طراحـی و الگوهـاي رفتـاري: پیشـنهادي بـراي بهسـازي پارکهاي شهري، مجله محیط شناسی، دوره ٢٩،شماره٣٠، صص: ٤٣-٦.
اسمعیل زاده, میترا و مهدیس بصیري، (١٣٩٣)، بررسی تعاملات معماري و هنرهاي تجسمی نقاشی و مجسمه سازي و نقش آن ها در ماندگاري معماري مطالعه موردي: تئاتر شهر و موزه هنرهاي معاصر، اولین کنفرانس ملی شهرسازي، مدیریت شهري و توسعه پایدار، تهران، موسسه ایرانیان، انجمن معماري ایران.
بنکدار، احمد. (١٣٩٨)، بررسی تطبیقی جایگاه اسناد طراحی شهري در نظام برنامهریزي شـهري بریتانیا و ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، برنامه ریزي شهري، دانشگاه هنر تهران.
پارسی، حمیدرضا. (١٣٩٦)، شناخت محتواي فضاي شهري، مجله هنرهاي زیبا، شماره ١١ ، ٤١-٤٩.
. حیدري، محمد مهدي. (١٣٩٩)، قرارگاه رفتاري، هنجار یا ناهنجاري؛ نقدي بر سنت قرارگـاهزدایـی مدیریت شهري شیراز، فصلنامه گزارش سازمان نظام مهندسی ساختمان استان فـارس، شـماره ٧٩-٧٨، پاییز و زمستان.
دژدار، امید، طلیسچی، غلامرضا، و روحی دهکردي، رحمان. (١٣٩١). بازشناسی مفهوم قرارگاه هاي رفتاري مروري بر تعاریف و ویژگی هاي قرارگاه رفتاري با تاکید بر مرور تحلیلی متن شوگن. مطالعات محیطی هفت حصار (هفت حصار)، ١٣-٢٠.
دهدشت, سلام و بابک فدوي انبیایی، (١٣٩٧)، بازشناسی و تحلیل هنرهاي معاصر ایران در جهت تدوین فضاي کالبدي باغ موزه، کنفرانس بین المللی عمران، معماري و مدیریت توسعه شهري در ایران، تهران، دانشگاه صنعتی مراغه با همکاري دانشگاه تبریز - دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
زندي، مرجانه. (١٣٩٤). نقش باغ درون شهري در شکل گیري قرارگاه هاي رفتاري, نمونه موردي: شهر تهران. باغ نظر.
رحیم زاده نسخی، پرنیان و رحیم زاده نسخی، ارغوان. (١٣٩٤)، بررسی قرارگاه هاي رفتاري درخیابان شهري بااستفاده ازالگوهاي جاري رفتار،نمونه ي موردي خیابان مسجدجامع یزد،سومین همایش ملی معماري ،مرمت، شهرسازي و محیط زیست پایدار،همدان.
سربندي فراهانی, معصومه, بهزادفر, مصطفی, عباس زادگان, مصطفی، الوندي پور, نینا. (١٣٩٣). کیفیات محیطی موثر بر قرارگاه رفتاري در فضاهاي سبز و باز محلی .مطالعات ساختار و کارکرد شهري. ١٠١- ١١٥.
شکوئی، حسین. (١٣٩٩)، دیدگاههاي نو درجغرافیاي شهري. جلداول. تهران : انتشارات سمت.
علی قنبري، زهرا و نصر، طاهره. (١٣٩٥)، بررسی نقش قرارگاه هاي رفتاري در شکل گیري پاتوق هاي شهري،همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در افق هاي نوین عمران و معماري،بوشهر.
فکور, اطلس و فرهاد احمدي، (١٣٩٥). طراحی باغ فرهنگ و هنر با رویکرد بازآفرینی باغ ایرانی (نمونه موردي: طراحی باغ فرهنگ و هنر در شهر کرمان)، کنفرانس بین المللی مهندسی معماري و شهرسازي، تهران، دبیرخانه دایمی کنفرانس.
. فیاض بخش, نیلوفر. (١٣٩٤)، تاثیر موزه هنرهاي معاصر و باغ مجسمه بر گرافیک شهري تهران، کنفرانس بین المللی معماري، شهرسازي، عمران، هنر و محیط زیست؛ افق هاي آینده، نگاه به گذشته، تهران، دبیرخانه دایمی کنفرانس.
کامل نیا،حامد. (١٣٩٧)، معماري و الگو واره هاي طراحی جمعی تحلیل و بررسی تطبیقی رویکرد و معماري جمعی از منظرروانشناسی محیط. دانشگاه تهران- هنرهاي زیبا.
کامل نیا،حامد،اسلامی،سید غلامرضا،حناچی،پیروز. (١٣٩٨)، تحلیل و ارزیابی معماري جمعی بر مبناي شاخصه هاي احساس جمعی.نشریه هنرهاي زیبا-معماري و شهرسازي.شماره ٣٩.
گامبریچ، ارنست، (١٣٩٠)، تاریخ هنر، مترجم؛رامین، علی،چاپ هفتم، نشر نی.
لینستن، نوربرت. (١٣٩٣)، تاریخ هنر مدرن. ترجمه رامین، علی. چاپ اول. تهران: نشرنی.
گال، مردیت؛ بورگ، والتر؛ گال، جویس. (١٣٩٩)، روشهاي تحقیق کمی و کیفی در علـوم تربیتـی و روان شناسی، جلـد اول، ترجمـه دکتـر احمدرضـا نصـر، دکتـر حمیـد رضـا عریضـی، دکتـر محمـود ابوالقاسمی، دکتر محمدجواد پاك.
گلرخ، شمین. (١٣٩٨)، قرارگاه رفتاري واحدي پایه براي تحلیل محیط، انتشارات آرمانشـهر، چـاپ اول.
گلستانی، نفیسه، روشن، محبوبه، و شیبانی، مهدي. (١٣٩٤). سنخیت شناسی همسویگی معنادار روش هاي ارزیابی قرارگاه هاي رفتاري و بازطراحی مبلمان و فضاهاي شهري. مدیریت شهر ي، ٢٤١-٢٦٥.
گلرخ، شمیم. (١٣٩٥)، قرارگاه رفتاري : واحدي پایه براي تحلیل محیط. تهران : انتشارات آرمانشهر.
مرادپور، مهدیه و میرج فیروزي، رضا. (١٣٩٦)، نقش عوامل محیطی در شکل گیري قرارگاه هاي رفتاري،چهارمین کنفرانس سراسري معماري و مهندسی عمران،شیراز.
Analysis and evaluation of sitting activity in urban .(٢٠١٤) Baqbeh, K., Pourjafar, M.R., Ranjbar, E.
No. ,.٧ spaces (Case study, Tehran Theater Square), Journal of Architecture and Urban Planning, Vol.
.١٣١-١١٣ pp. ,.١٣
Redesign of Urban Spaces with an Emphasis on the Relationship .(٢٠١٧) Hamzeieha, S., Tabibian, M. Between the Physical Environment of the City and the Behavior of Citizens (Case study: Adl Street in
.١٤-١ pp. ,.٢ No. ,.٧ Qazvin), International Journal Architecture, Urban Design and Planning, Vol. Evaluation of the effect of environmental .(٢٠١٧) Rasoulpour, H., Etessam, I., Tahmasebi, A. . quality components on behavioral patterns in urban physical spaces (Case study: Valiasr St.,
.٣٤-١٩ pp. ,.٢٥ No. ,.٧ Tehran), Journal of Hafthesar Environmental Studies, Vol.
Recognizing the concept of behavioral camps, .(٢٠١٢) Dejdar, O., Talischi , G.R., Rouhi Dehkordi, R. .١٣ An overview of the definitions and characteristics of the behavioral setting with emphasis on the
,.١ No. ,.١ analytical review of the Schengen text, Journal of Haft Hesar Environmental Studies, Vol.
٢٠-١٣ pp. The Study of Design Elements and People’s Behavior in Campus .(٢٠١٣) Ding, Y., Guaralda, M.
,.٤ Public Space How Design Shape User’s behavior, In_Bo Ricerche e progetti per il territorio, Vol.
.١٣٦-١١٤ pp. ,.١ No.
Assessment of public realms .(٢٠١٧) Sholeh, M., Sadeghi, A.R., Najafi, P., Khaksar, Z. .
based on observation and analysis of activity-behavioral patterns (Case study : Ahmadi
.٦٢ -٤٥ pp. ,.٢٥ No. ,.٧ sidewalk in Shiraz), Journal of Urban Studies, Vol.
