پیامدهای کیفری ناظر بر فعالیت‌های کاربران در شبکه اجتماعی اینستاگرام

محورهای موضوعی : ارتباطات

بابک پورقهرمانی ¹ , سینا جهان ارا ²

1 - دانشیار، گروه گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد مراغه، دانشگاه آزاد اسلامی، مراغه، ایران،
2 - کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، واحد مراغه، دانشگاه آزاد اسلامی، مراغه، ایران

تاریخ دریافت : 1400/12/15 تاریخ پذیرش : 1401/03/21 تاریخ انتشار : 1401/02/01

کلید واژه: شبکه اجتماعی, اینستاگرام, آثار کیفری, جرائم سایبری,

چکیده مقاله :

با گسترس تکنولوژی و پا نهادن اپلیکیشن‌های متعدد ارتباطی در بین مردم، اینستاگرام توانسته است گوی رقابت را از سایر رقبا بر باید و به یکی از محبوب‌ترین اپلیکشن‌های ارتباطی تبدیل شود. حضور و فعالیت افراد مختلف در شبکه اجتماعی اینستاگرام، بدون درنظرگرفتن شرایط سنی، جنسیتی، فرهنگی و... می‌تواند پیامدهای کیفری را بر جای بگذارد پیامدهایی که کاربران برخی موارد از آن ناآگاه هستند لذا هدف، بررسی پیامدهای کیفری ناظر بر فعالیت‌های کاربران در شبکه اجتماعی اینستاگرام به روش کتابخانه‌ای، تحلیلی واستنتاجی می‌باشد. در پژوهش پیش رو سعی خواهیم کرد، توصیف حقوقی و تحلیل محتوا براساس قواعد منطقی حقوقی بوده تا نتیجتاً به بهترین نظرها رسیده و ابهامات موجود و جایگاه واقعی موضوع را شناخته و ارائه نماییم. همچنین درصدد هستیم طرز ارائه مطالب تحقیق ضمن این که از جنبه‌های نظری برخوردار باشد، جنبه‌های عملی و کاربردی نیز داشته باشد. در واقع در تهیه و گردآوری سعی شده است با بهره گرفتن از روش تحلیلی و منابع کتابخانه‌ای، علی‌رغم منابع محدود در این زمینه، نظرات حقوق‌دانان (داخلی و خارجی) در هر زمینه که مربوط به این عنوان باشد، جمع-آوری و در حد امکان با رجوع به کتب و مقالات ایشان، موضوعات بررسی شده و همچنین رویه عملی حاکم نیز در آن خصوص بیان شده باشد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که باتوجه ‌به کارکردهای اینستاگرام، اقدامات کاربران در برخی مواقع علیه خود ازجمله؛ انتشار تصاویر و یا تجاهر یه اعمال حرام و در برخی مواقع علیه دیگران از جمله؛ هتک حیثیت دیگران، اخلال در نظم عمومی، تهدید و اکراه، تبانی برای ارتکاب جرم، دسترسی غیرمجاز و ... می‌باشد که در هر دو مقوله می‌تواند تبعات کیفری را به دنبال داشته باشد. تبعاتی که در برخی قوانین جزایی عام و خاص جرم‌انگاری شده است که مقاله حاضر ضمن بررسی ماهیت و کارکردهای اینستاگرام به پیامدهای کیفری ناشی از فعالیت کاربران در شبکه مذکور می‌پردازد و در تمام ابعاد آن را مورد تحلیل قرار می‌دهد.

چکیده انگلیسی:

  As technology evolves and viraling of many applications among people, Instagram has been able to overcomes to the other competitors and also becomes to the one of the most popular communicational applications. Attendance and activities of various persons in the Instagram social network regardless of the act, gender, culture, etc… qualifications can eventuate the penal consequences. The consequences that clients are ignorant in some cases therefore, the purpose is to conduct a probe of penal consequences of supervising activities on clients in the Instagram social network in library methods. In the further of the essay we will try to give a juridical description and content analysis based on legal and logical methods in order to obtain the best opinions and also to determine the existing ambiguities and recognizing the real palace of the subject and displaying it. We are also about to try the way of presenting the subjects of research includes theoretical aspects, as well as practical and applied aspects. In fact in producing and gathering it has been tried to with utilizing of analytical methods and library resources, despite limited resources in this field, opinions of jurists (internal & foreign) in every fields which is related to same title, has been collected and as far as possible, by referring to their books and articles, the issues studied and also prevailing practical procedures in this regard should be stated. The result of research declared that with due attention to functions of Instagram proceeding of clients in some cases are against them and sometimes against others within both cases it can bring penal consequences. Some consequences that they have considered as a criminal act in common and special low with existing essay despite checking essence and functions of Instagram it will check the penal consequences of activities from clients in the mentioned network. Also, while examining various laws, although the relationship between cyberspace and the real environment is undeniable, the effects of virtual social networks such as Instagram are more destructive than the real environment; therefore, these two issues cannot be put in the same format and stricter penal laws need to be applied to this environment. Of course, this requires strengthening the cultural and social infrastructure, rational management and monitoring of users' activities on social networks, synchronization and improving the performance of other information and communication technologies with this new technology

منابع و مأخذ:

ادریسی فرهاد. صفاری‌دوست، مجتبی. (1393). "قانون‌مند کردن اینترنت با تطبیق در حقوق کامن لا"، پژوهش‌های تطبیقی، دوره 18، شماره 4، صص. 25-45

امجدی، سروره. (1397). "آسیب‌شناسی اجتماعی فضای مجازی"، تهران، نشر فاروق.

ابراهیم‌زاده، حسین.، حسنی، رضا. و فرسایی، داریوش. (1389). "فرهنگ تشریحی رایانه مایکروسافت"، تهران: انتشارات دانشیار.

اشرافی، اکبر. (1389). "بررسی و نقد سیاست جنایی حاکم بر جرائم"، پژوهش‌نامه حقوق کیفری، دوره 5، شماره 2.

اصلانی، حمیدرضا. (1384). "حقوق فناوری اطلاعات"، تهران: نشر میزان.

باستانی، برومند. (1390). "جرائم کامپیوتری و اینترنتی"، چاپ سوم، تهران: انتشارات بهنامی.

بای، حسینعلی. و پورقهرمانی، بابک. (1388). "بررسی فقهی حقوقی جرائم رایانه‌ای"، چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

بیچرانلو، عبداله. و سیاسی‌راد، فرزانه. (1396). "الگوهای به کارگیری راهبردهای سواد حریم خصوصی آنلاین؛ مطالعه موردی: کاربران دختر اینستاگرام"، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره 10(3)، صص. 151-125.

بخشی، مهدیه. و تربتی، سروناز. (1398). "بررسی تأثیر کنش گفتاری بر تجربه ارتباطی در میان کاربران اینستاگرام"، فصلنامه مطالعات رسانه‌ای، دوره 14، شماره 3(46)، صص. 99-109.

پورقهرمانی، بابک. (1395). "سیاست جنایی ایران در قبال جرائم رایانه‌ای"، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.

تاجیک اسماعیلی، سمیه. و میزبانی، زهرا. (1399). "رابطه میان میزان و نوع استفاده از شبکه اجتماعی اینستاگرام با شیوه‌های خوداظهاری کاربران"، فصلنامه رسانه، دوره 31، شماره 4، صص. 46-25.

جیشانکار،کی. (2010). جرم‌شناسی فضای مجازی، ترجمه ملک محمدی، حمیدرضا. (1394). تهران، نشر میزان.

خواجه نصیری طوسی، شقایق. (1396). "نقش اینستاگرام بر سبک زندگی کاربران شمال و جنوب شهر تهران"، پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه گروه علوم ارتباطات اجتماعی.

زررخ، احسان. (1389). "جرم‌شناسی فضای مجازی"، پایان‌نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته حقوق کیفری و جرم‌شناسی، مؤسسه آموزش عالی شهید اشرفی اصفهانی.

زرگر، علیرضا. (1385). "امنیت و تهدید در جامعه اطلاعاتی"، تهران: انتشارات قدیم.

عابدی، محمد. "تأثیر جرمشناختی ایسنتاگرام در افزایش جرائم خانوادگی"، پایان‌نامه جهت دریافت کارشناسی ارشد در رشته حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد.

عبداللهی نژاد، علیرضا. و مجلسی، نوشین. (1397). "خشونت کلامی در فضای مجازی، مطالعه موردی: اظهارنظرهای دنبال‌کنندگان در صفحات اینستاگرام"، فصلنامه مطالعات رسانه‌های نوین، دوره 4، شماره 13، صص. 1-61.

غنی‌زاده، مصطفی. (1398). "شناسایی خرده فرهنگ‌های نمایشی و چگونگی اشاعه هنجار در شبکه اجتماعی اینستاگرام"، فصلنامه مطالعات رسانه‌ای، دوره 14، شماره 2(45)، صص. 63-81

قدسی، زهرا (1393). "هتک حیثیت و نشر اکاذیب رایانه‌ای"، ماهنامه دادگستر، شماره 43، ص. 53.

کاظمی سنجانی، بیژن. (1398). "جرائم کامپیوتری و سایبری"، تهران، نشر سپید.

مسعودی، امیدعلی. (1397). "فهم کنش زنان کنشگر کمپین "چهارشنبه‌های سفید" (مورد مطالعه: شبکه اجتماعی اینستاگرام)"، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، دوره 27، شماره 1 (101)، صص. 142-123.

مظلومان، رضا. (1353). "جرم‌شناسی"، تهران، نشر دانشگاه تهران.

معین، محمد. (1387)، "فرهنگ فارسی"، تهران: انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آزاد.

ملکوتی، رسول. (1399). "نحوه اعمال ارکان تحقق مسئولیت مدنی در فضای سایبری اینستاگرام"، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، دوره 27، شماره 1 (101)، صص. 157-143.

مهدوی، طهورا. (1390). "نگاهی به تأثیرات شبکه‌های اجتماعی FaceBook))"، روزنامه رسالت، شماره 7450.

نورمحمدی، مرتضی. (1388). "چالش فرهنگ و هویت در فضای مجازی"، مجله پگاه حوزه، شماره 261.

نجفی توانا، علی. (1395). "جرم شناسی"، چاپ، تهران، نشر آموزش و سنجش.

فرج‌الهی، مهدی.، نیرومند، لیلا. و صادقی لواسانی، ن. (1400). "کنش گفتاری اقناعی شبکه اجتماعی اینستاگرام در مشارکت سیاسی کاربران (مورد مطالعه: انتخابات اسفند 1398)، فصلنامه مطالعات رسانه‌ای، دوره 16، شماره 52، صص. 7-19.

فضلی، مهدی. (1391). "مسئولیت کیفری در فضای سایبر"، تهران، انتشارات خرسندی.

Alhabash, S., Chiang, Y. & Huang, K. (2014). “MAM & U&G in Taiwan: Differences in the uses and gratifications of Facebook as a function of motivational reactivity”, Computers in Human Behavior, Vol. 35, PP. 423-430.

Capilanou (2010). www.capilanou.ca/help/ login-page/active-cms/glossary.htm.

Cocozza, Nicole, (2015). “Instagram sets a precedent by an “insta” change in social media contracts & users’ ignorance of instagram’s terms of use may lead to acceptance by a simple “snap””, Journal of High Technology Law, Vol. XV. (2), PP. 364-394.

Dedić, N. & Stanier, C. (2017). “Towards Differentiating Business Intelligence, Big Data, Data Analytics and Knowledge Discovery”, Lecture Notes in Business Information Processing, Vol. 285.

Ellison, N.B., Steinfield, C. & Lampe, C. (2007). “The benefits of Facebook “friends:” Social capital and college students’ use of online social network sites”, Journal of ComputerMediated Communication, Vol. 12(4), PP. 1143-1168.

Ferdinand, P. (2000). “The Internet, Democracy & Democratization”, London: Frankcass publisher.

Khoirina, Marisya Mahdia. (2018). “Nova Ridho Sisprasodjo, Media Social - Instagram Usage and Performance Benefit (Case Study on Housewives Online Seller in Indonesia)”, Universitas Internasional Semen Indonesia, PP. 132-144.

Lundell, Louise. (2015). “Copyright and Social Media A legal analysis of terms for use of photo sharing sites, Bachelor’s thesis within Commercial and Tax Law (Intellectual Property Law)”, Jonkoping International, Business School, Jonkoping University.

Majid Yar. (2005). “The novelty of ‘cybercrime’: An assessment in light of routine activity theory”, European Journal of Criminology, Vol. 2(4), PP. 407-427.

Omnicore. (2019). “Instagram by the Numbers (2019): Stats, Demographics & Fun Facts”, Retrieved April 3, 2019, from https://www.omnicoreagency.com/instagramstatistics/.

Ponnusamya, Saranya, Iranmanesh, Mohammad, Foroughi, Behzad & Sean Hyun, Sunghyup. (2020). “Drivers and Outcomes of Instagram Addiction: Psychological Well-Being as Moderator”, Journal Pre-proof, Published by Elsevier.

Ryan, David. (2018). “European remedial coherence in the regulation of non-consensual disclosures of sexual images”, Elsevier, Computer Law and Security Review, PP. 1-24.

Shane-Simpson, C., Manago, A., Gaggi, N. & Gillespie-Lynch, K. (2018). “Why do college students prefer Facebook, Twitter, or Instagram? Site affordances, tensions between privacy and self-expression, and implications for social capital”, Computers in Human Behavior, Vol. 86, PP. 276-288.

Sheldon, P. & Bryant, K. (2016). “Instagram: Motives for its use and relationship to narcissism and contextual age”, Computers in Human Behavior, Vol. 58, PP. 89-97.

Statista. (2016). “Instagram monthly active users 2015. Statistic”, Retrieved 10/03/2016, from: http://www.statista.com/statistics/ 253577/number-of-monthly-activeinstagram-users/.

 

 

Alhabash, S., Chiang, Y. & Huang, K. (2014). “MAM & U&G in Taiwan: Differences in the uses and gratifications of Facebook as a function of motivational reactivity”, Computers in Human Behavior, Vol. 35, PP. 423-430.

Capilanou (2010). www.capilanou.ca/help/ login-page/active-cms/glossary.htm.

Cocozza, Nicole, (2015). “Instagram sets a precedent by an “insta” change in social media contracts & users’ ignorance of instagram’s terms of use may lead to acceptance by a simple “snap””, Journal of High Technology Law, Vol. XV. (2), PP. 364-394.

Dedić, N. & Stanier, C. (2017). “Towards Differentiating Business Intelligence, Big Data, Data Analytics and Knowledge Discovery”, Lecture Notes in Business Information Processing, Vol. 285.

Ellison, N.B., Steinfield, C. & Lampe, C. (2007). “The benefits of Facebook “friends:” Social capital and college students’ use of online social network sites”, Journal of ComputerMediated Communication, Vol. 12(4), PP. 1143-1168.

Ferdinand, P. (2000). “The Internet, Democracy & Democratization”, London: Frankcass publisher.

Khoirina, Marisya Mahdia. (2018). “Nova Ridho Sisprasodjo, Media Social - Instagram Usage and Performance Benefit (Case Study on Housewives Online Seller in Indonesia)”, Universitas Internasional Semen Indonesia, PP. 132-144.

Lundell, Louise. (2015). “Copyright and Social Media A legal analysis of terms for use of photo sharing sites, Bachelor’s thesis within Commercial and Tax Law (Intellectual Property Law)”, Jonkoping International, Business School, Jonkoping University.

Majid Yar. (2005). “The novelty of ‘cybercrime’: An assessment in light of routine activity theory”, European Journal of Criminology, Vol. 2(4), PP. 407-427.

Omnicore. (2019). “Instagram by the Numbers (2019): Stats, Demographics & Fun Facts”, Retrieved April 3, 2019, from https://www.omnicoreagency.com/instagramstatistics/.

Ponnusamya, Saranya, Iranmanesh, Mohammad, Foroughi, Behzad & Sean Hyun, Sunghyup. (2020). “Drivers and Outcomes of Instagram Addiction: Psychological Well-Being as Moderator”, Journal Pre-proof, Published by Elsevier.

Ryan, David. (2018). “European remedial coherence in the regulation of non-consensual disclosures of sexual images”, Elsevier, Computer Law and Security Review, PP. 1-24.

Shane-Simpson, C., Manago, A., Gaggi, N. & Gillespie-Lynch, K. (2018). “Why do college students prefer Facebook, Twitter, or Instagram? Site affordances, tensions between privacy and self-expression, and implications for social capital”, Computers in Human Behavior, Vol. 86, PP. 276-288.

Sheldon, P. & Bryant, K. (2016). “Instagram: Motives for its use and relationship to narcissism and contextual age”, Computers in Human Behavior, Vol. 58, PP. 89-97.

Statista. (2016). “Instagram monthly active users 2015. Statistic”, Retrieved 10/03/2016, from: http://www.statista.com/statistics/ 253577/number-of-monthly-activeinstagram-

متن کامل:



پیامدهایِ کیفری ناظر بر فعالیت‌های کاربران در شبکۀ اجتماعی اینستاگرام

 

 

 

 

چکیده

با گسترس تکنولوژی و پا نهادن اپلیکیشن­های متعدد ارتباطی در بین مردم، اینستاگرام توانسته است گوی رقابت را از سایر رقبا برباید و به یکی از محبوب­ترین اپلیکشن­های ارتباطی تبدیل شود. حضور و فعالیت افراد مختلف در شبکۀ اجتماعی اینستاگرام، بدون درنظرگرفتن شرایط سنی، جنسیتی، فرهنگی و... می‌تواند پیامدهای کیفری را بر جای بگذارد پیامدهایی که کاربران برخی موارد از آن ناآگاه هستند لذا هدف، بررسی پیامدهای کیفری ناظر بر فعالیت‌های کاربران در شبکۀ اجتماعی اینستاگرام به روش کتابخانه‌ای ،تحلیلی واستنتاجی می باشد. در پژوهش پیش رو سعی خواهیم کرد، توصیف حقوقی و تحلیل محتوا براساس قواعد منطقی حقوقی بوده تا نتیجتاً به بهترین نظرها رسیده و ابهامات موجود و جایگاه واقعی موضوع را شناخته و ارائه نماییم. همچنین درصدد هستیم طرز ارائه مطالب تحقیق ضمن این که از جنبه­های نظری برخوردار باشد، جنبه­های عملی و کاربردی نیز داشته باشد. در واقع در تهیه و گردآوری سعی شده است با بهره گرفتن از روش تحلیلی و منابع کتابخانه­ای، علی رغم منابع محدود در این زمینه، نظرات حقوقدانان (داخلی و خارجی) در هر زمینه که مربوط به این عنوان باشد، جمع­آوری و در  حد امکان با رجوع به کتب و مقالات ایشان، موضوعات بررسی شده و همچنین رویه عملی حاکم نیز در آن خصوص بیان شده باشد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که باتوجه ‌به کارکردهای اینستاگرام، اقدامات کاربران در برخی مواقع علیه خود ازجمله؛ انتشار تصاویر ویا تجاهر یه اعمال حرام و در برخی مواقع علیه دیگران از جمله؛ هتک حیثیت دیگران، اخلال در نظم عمومی، تهدید واکراه، تبانی برای ارتکاب جرم، دسترسی غیرمجاز و.... می‌باشد که در هر دو مقوله می‌تواند تبعات کیفری را به دنبال داشته باشد. تبعاتی که در برخی قوانین جزایی عام و خاص جرم‌انگاری شده است که مقاله حاضر ضمن بررسی ماهیت و کارکردهای اینستاگرام به پیامدهای کیفری ناشی از فعالیت کاربران در شبکۀ مذکور می‌پردازد و در تمام ابعاد آن را مورد تحلیل قرار می­دهد.

 

 

کلید واژگان: اینستاگرام، شبکه اجتماعی، آثار کیفری،جرایم سایبری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Penal Consequences of under supervise of activities on clients in the Instagram social network

 

 

Abstract

As technology evolves and viraling of many applications among people, Instagram has been able to overcomes to the other competitors and also becomes to the one of the most popular communicational applications. Attendance and activities of various persons in the Instagram social network regardless of the act, gender, culture, etc… qualifications can eventuate the penal consequences. The consequences that clients are ignorant in some cases therefore, the purpose is to conduct a probe of penal consequences of supervising activities on clients in the Instagram social network in library methods. In the further of the essay we will try to give a juridical description and content analysis based on legal and logical methods in order to obtain the best opinions and also to determine the existing ambiguities and recognizing the real palace of the subject and displaying it. We are also about to try the way of presenting the subjects of research includes theoretical aspects, as well as practical and applied aspects. In fact in producing and gathering it has been tried to with utilizing of analytical methods and library resources, despite limited resources in this field, opinions of jurists (internal & foreign) in every fields which is related to same title, has been collected and as far as possible, by referring to their books and articles, the issues studied and also prevailing practical procedures in this regard should be stated. The result of research declared that with due attention to functions of Instagram proceeding of clients in some cases are against them and sometimes against others within both cases it can bring penal consequences. Some consequences that they have considered as a criminal act in common and special low with existing essay despite checking essence and functions of Instagram it will check the penal consequences of activities from clients in the mentioned network. Also, while examining various laws, although the relationship between cyberspace and the real environment is undeniable, the effects of virtual social networks such as Instagram are more destructive than the real environment; Therefore, these two issues cannot be put in the same format and stricter penal laws need to be applied to this environment. Of course, this requires strengthening the cultural and social infrastructure, rational management and monitoring of users' activities on social networks, synchronization and improving the performance of other information and communication technologies with this new technology.

 

 

 

 

 

Key words: Instagram, Story, Live, Criminal traces, Regulations of Iran.

 

 

 

 

 

1-1مقدمه

بی شک با تغییر جامعه، شکل جرائم نیز تغییر می‌کند. در سال 2010 ، اینستاگرام در درجه اول برای اشتراک‌گذاری عکس‌ها و تصاویر توسط اعضا منتشر شد. اعضا همچنین از اینستاگرام برای جستجوی اطلاعات در مورد افراد دیگر استفاده می‌کنند، زندگی خود را به اشتراک می‌گذارند، و خلاقیت خود را به اعضای دیگر نشان می‌دهند(Sheldon & Bryant, 2015: 93) تعداد کاربران فعال اینستاگرام در سراسر جهان ماهانه به یک میلیارد رسیده است (Statista, 2016) این پلتفرم روزانه بیش از 500 میلیون کاربر فعال دارد (Omnicore, 2019). طبق آمار به‌دست‌آمده بیش از 59% از کاربران اینستاگرام بین 18 تا 29 سال سن دارند. در تفاوت اینستاگرام با سایر شبکه‌های اجتماعی می‌توان گفت مردم بیشتر از فیس‌بوک¹ برای برقراری ارتباط متقابل با دوستان و خانواده در زندگی واقعی استفاده می‌کنند (Ellison, Steinfield & Lampe, 2007: 1161)  بااین‌حال، در توییتر² و اینستاگرام، گزینه "دوست" وجود ندارد و کاربران فقط می‌توانند دیگران را "دنبال"³ کنند. توییتر بر متن محور بودن تأکید دارد، اینستاگرام بر به اشتراک‌گذاری تصویر بصری تأکید دارد، و فیس‌بوک اشتراک پست‌های متنی، اشتراک عکس و... را برای کاربران خود فراهم می‌کند همچنین تنظیمات آن این امکان را به شما می‌دهد تا تعیین کنید به طور خاص چه کسی می‌تواند هر پست را ببیند (Shane-Simpson, Manago, Gaggi & Gillespie-Lynch, 2018: 287) بسیاری از این امکانات در فیسبوک، اخیراً با کیفیت بهتری در اینستاگرام به وجود آمده است و حتی به جرئت می‌توان گفت که اینستاگرام تازه ‌متولدشده؛ از فیس‌بوک پرقدرت پیشی گرفته است. همه اینها در حالی است که در آوریل ۲۰۱۲، فیسبوک با خرید یک‌میلیارد دلاری اینستاگرام دنیای فناوری را شوکه کرد. در سال ۲۰۱۲، اینستاگرام با موفقیت سریعی درحال‌رشد بود؛ با چنان سرعتی که فیسبوک از وجود آن احساس خطر کرد. با جایگاه اشتراک‌گذاری تصاویر به‌عنوان هسته اصلی تجربه کاربری فیسبوک، زاکربرگ⁴ (مالک فیسبوک) دچار یک نگرانی منطقی شد که تأثیر رشد و محبوبیت اینستاگرام ممکن است روزی جایگاه فیسبوک را به زیر بکشد. اما به‌جای تلاش برای رقابت با اینستاگرام، فیسبوک به این نتیجه رسید که هوشمندانه‌تر خواهد بود، اگر صاحب کل کمپانی به‌صورت یکجا شود. در مقابل، آثار سوء این‌گونه شبکه‌های اجتماعی را نمی‌توان نادیده انگاشت. فیس‌بوک با وجود امکانات و خدمات ویژه و جدیدی که دارد و با اینکه کاربران بسیاری را جذب کرده است، اما یکی از تأثیرات منفی‌اش روی روابط بین فردی است. به‌عنوان‌مثال مطالعه‌ای در انگلستان نشان داده است که حدود یک‌سوم طلاق‌ها در این کشور با شبکه اجتماعی فیس‌بوک در ارتباط است (مهدوی، 1390). درهرحال شبکه اجتماعی اینستاگرام در سراسر جهان علی‌الخصوص در ایران از محبوبیت بالایی برخوردار است نکته دیگر این است که برخلاف تلگرام، فیس‌بوک، توییتر، فلک کر و... این شبکه در ایران فیلتر نیست و قابلیت استفاده برای عموم افراد وجود دارد اگرچه فیلترینگ هوشمند برای اولین‌بار بر روی این شبکه اجرا شده است.

 مزایایی که شبکۀ اجتماعی اینستاگرام دارد و باعث استقبال بسیار زیاد از آنها شده است، شامل این موارد می‌شود: انتشار سریع و آزادانه اخبار و اطلاعات، افزایش قدرت تحلیل و تقویت روحیۀ انتقادی، شکل‌گیری و تقویت خرد جمعی، امکان بیان ایده‌ها به‌صورت آزادانه و آشنایی با ایده‌ها. بر اساس این تعاریف مختلف از رسانه اجتماعی، اینستاگرام نیز می‌توان این‌گونه تعریف نمود: رسانه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام، رسانه‌هایی هستند که امور تولید ویدئو، صدا، متن یا چندرسانه‌ای در آن توسط کاربران انجام می‌شود و در محیط اجتماعی منتشر و بین همتایان به اشتراک گذارده می‌شوند. از موارد دیگر می‌توان به بلاگ، ویکی⁵ یا سایت‌های میزبان قطعات ویدئویی اشاره کرد (Capilanou: 2019). اینستاگرام با دارا بودن قابلیت‌های مختلف می‌تواند باعث بروز جرایم متعددی شود که اگرچه این جرایم برای محیط‌های مجازی تدوین نشده است و استدلال‌های متفاوتی با این نگرش ارائه شده است که: "هرگونه بحث درباره جرم سایبر با مراجعه به مسائل پیچیده جرم‌شناسی و خصوصاً این سؤال که آیا منظـور از آن (جرم مجازی) ضرورت شکل جدیدی از جرم است یا مربوط بـه مباحـث نظـری جرم‌شناسی است، شروع می‌شود (مجیدیار، 2005: 408). در فرض بروز جرایم جدید در فضایی جدید، باید دارای قوانین از پیش تعیین شده در حوزۀ سیاست تقنینی و کیفری شد و با فرض انطباق این دو محیط با یکدیگر، در آن صورت شرایط متفاوت بوده و امکان حکمرانی قوانین سنتی بر این‌گونه جرایم وجود خواهد داشت. البته باید خاطرنشان کرد که جرائم سایبری و به‌طریق‌اولی شبکۀ اجتماعی اینستاگرام، یکی از پدیده­های نوظهوری است که گرچه برخی از جرایم آن شباهت­هایی با جرایم سنتی دارد، اما تفاوت­هایی در روش و ماهیت و نوع جرم دارد که از لحاظ جرم­شناسی و حقوق کیفری پژوهش­های نوی را می­طلبد. حال‌آنکه ناتوانی و ضعف در کشف جرایم مجـازی، دلیلـی بر نبود آنها نیست (زررخ، 1388: 146). جرایم رایانه‌ای به دلیل تأثیرات ناگواری که بر جامعه اطلاعاتی و کاربران دارد، برخورد جدی­تری را از سوی دولت مردان سیاسی و قضایی می­طلبد. نظارت و فیلترکردن دقیق‌تر و جدی­تری، چه برای جلوگیری از آسیب امنیتی و چه آسیب­های فرهنگی را می­طلبد (پور قهرمانی،1395: 11). مواد مختلف قانون جرایم رایانه‌ای در ارتباط با این موضوع عبارت‌اند از: دسترسی غیرمجاز (729 ق.م.ا)، جرائم علیه عفت و اخلاق عمومی (742 و 743 ق.م.ا)، هتک حیثیت و نشر اکاذیب (746-744) و ماده 753 قانون مجازات اسلامی بخش جرایم رایانه‌ای. در پایان سؤالات اساسی که در پی پاسخ به آن هستیم عبارت‌اند از: حضور وفعالیت اشخاص در اینستاگرام چه پیامدهای کیفری می تواند داشته باشد؟

2-1 پیشینه پژوهش

جدول شماره1. مهمترین یافته ها در زمینه­ی حضور کاربران در اینستاگرام، آثار و پیامدهای ناشی از آن

 

عنوان	نتایج	نویسنده
نحوۀ اعمال ارکان تحقق مسئولیت مدنی در فضای سایبری اینستاگرام	ملاک در فضای سایبر برخلاف جهان واقع، سببیت فنی می باشد و برای احراز سببیت، ارتباط میان عامل زیان و فعل انجام یافته در اینستاگرام راهگشاتر است.	ملکوتی (1399)
خشونت کلامی در فضای مجازی، مطالعه موردی اظهارنظرهای دنبال‌کنندگان در صفحات اینستاگرام	این تحقیق، عوامل مختلفی را در خشونت کلامی اینستاگرام تاثیر گذار دانسته و ضمن بازخوانی و استخراج مضامین، اظهار نظرهایی که حاوی خشونت کلامی هستند را مورد بررسی قرار داده است.	عبداللهی­نژاد و مجلسی (1397)
فهم کنش زنان کنشگر کمپین "چهارشنبه‌های سفید" (مورد مطالعۀ: شبکه اجتماعی اینستاگرام)	هسته اصلی پیام­ها در کمپین چهارشنبه­های سفید رسیدن به دموکراسی غربی از طریق مخالفت با سنت حاکم بر جامعه و حمایت از آزادی زنان به سبک غرب بود که با توجه به مطالعات این تحقیق به نتیجه نرسید و علت آن نیز عدم تاثیرگذاری و تغییر افکار عمومی توسط فضای مجازی در کوتاه مدت می باشد.	مسعودی (1397)
سیاست جنایی ایران در قبال جرایم رایانه‌ای	در این نگارش نظارت و فیلتر کردن جدی­تر و دقیق­تر برای جلوگیری از آسیب­های امنیتی و فرهنگی، عامل موثر در جهت کاهش جرایم رایانه­ای عنوان شده است.	پورقهرمانی (1395)

2-ماهیت شبکه اجتماعی اینستاگرام: 

با کم‌رنگ شدن اهمیت زمان و مکان و بی‌نیازی به مکان مشترک برای برقراری ارتباط، افراد به شکل بسیار آسان‌تری می‌توانند در فضای مجازی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این شکل جدید برقراری ارتباط موجب تحول در فرهنگ و هویت جوامع می‌شود (نورمحمدی، 1388: 38) برای آشنایی با مفهوم اینستاگرام ابتدا لازم است با مفهوم نرم‌افزار آشنا شویم چراکه اینستاگرام یک نرم‌افزار مالکیتی یا نرم‌افزار انحصاری⁶ است و رابطۀ نرم‌افزار با اینستاگرام را می‌توان یک رابطۀ عموم و خصوص مطلق دانست⁷. نرم‌افزار، مجموعه‌ای از برنامه‌های رایانه‌ای، رویه‌ها و مستندات است که انجام کارهای مختلف بر روی یک سیستم رایانه‌ای را برعهده دارد. عبارت "نرم‌افزار" برای نخستین‌بار توسط جان توکی⁸ در سال 1958 مورداستفاده قرار گرفت. در سطح بسیار ابتدایی، نرم‌افزار کامپیوتر، متشکل از زبان ماشین است که شامل گروهی از مقادیر دودویی بوده و دستورالعمل پردازنده را تعیین می‌کند. دستورالعمل پردازنده تغییر بیان از سخت‌افزار کامپیوتر در یک توالی از پیش تعریف شده می‌باشد (ابراهیم‌زاده، 1389: 29). نرم‌افزارها را باتوجه‌به معیارهای گوناگون از جمله هدف و مأموریت نرم‌افزار، زمینۀ استفاده، نوع، نقش و عملکرد و یا کاربرد نرم‌افزار می‌توان به انواع مختلفی تقسیم‌بندی کرد. باتوجه‌به معیارهای گفته شده انواع نرم‌افزارها از حیث فنی آن عبارت‌اند از: 1- نرم‌افزارهای پایه⁹ 2- نرم‌افزارهای سیستمی¹⁰ و همچنین نرم‌افزارها از جهت کاربردی¹¹ شامل: 1- بدافزارها¹²  2- ابزارهای تبلیغاتی مزاحم 3- نرم‌افزار انبارگردانی¹³ 4- نرم‌افزارهای جانبی¹⁴  5- نرم‌افزار پشتیبان و بازیابی اطلاعات¹⁵  6- نرم‌افزارهای پردازش داده‌ها 7- نرم‌افزارهای شبیه‌سازی و مدل‌سازی می‌باشند که تشریح هر یک خارج از حوصله این تحقیق است و صرفاً به عناوین آن اکتفا می‌شود.

شبکه‌های اجتماعی با قابلیت‌هایی که در اختیار کاربران خود قرار می‌دهند، به اولویت اول کاربران اینترنت تبدیل شده‌اند. یک شخص با طیف وسیعی از افراد در ارتباط است و علایق خود در زمینه‌های مختلف را با آنها به اشتراک می‌گذارد. افراد در رسانه‌های اجتماعی می‌توانند هویتی کاملاً دلخواه داشته باشند و بر پایه همان هویت دلخواه ارتباط مجازی خود را با دیگران گسترش دهند. ظاهر این شبکه‌ها جمع‌گرا است. امروزه تغییرات فرهنگی موجب شده که مردم ترجیح دهند در عین تنهایی، ارتباطات گسترده‌ای هم با جهان پیرامون خود داشته باشند، شبکه‌های اجتماعی این خواسته را فراهم می‌کنند. مفهومی با عنوان شبکه‌های اجتماعی اینترنتی با قالب امروزی اولین‌بار در سال 1960 در دانشگاه ایلی نویز در ایالت متحده آمریکا مطرح شد. این سایت با ارتقای امکانات خود، کاربران زیادی را جذب کرد و کم‌کم در حال تبدیل‌شدن به یک ابزار تجارت بود. اما در سال 2000 و بعد از 3 سال فعالیت، مسدود شد (در سال 2000 فروخته شد و در سال 2001 تعطیل شد). مهم‌ترین علت آن استفاده نادرست کاربرانش بود که موجب چندین شکایت از سایت شد (خواجه نصیری طوسی، 1396: 55). اینستاگرام یکی از شبکه‌های اجتماعی است که از محبوبیت بالایی در سراسر جهان برخوردار است و استفاده از آن طی دهه‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است. اینستاگرام توسط کوین سیستروم¹⁶ و مایک کریگر¹⁷در سال ۲۰۱۰ برای سیستم‌عامل¹⁸ آی‌اواس¹⁹ ساخته شد. ورژن اندرویدی آن دو سال بعد در آوریل ۲۰۱۲ عرضه شد. نسخه تحت وب آن در نوامبر ۲۰۱۲ با امکانات کمتر در اختیار کاربران قرار گرفت و سپس در ماه آوریل 2016 برای سیستم‌عامل ویندوز موبایل نسخه‌ای عرضه شد. (عبدالهی نژاد و مجلسی، 1397: )

1-2کارکردهای اینستاگرام

 باتوجه‌به امکانات و قابلیت‌های پیش‌بینی‌شده، شبکه اجتماعی اینستاگرام کارکردهای مختلفی دارد که ذیلاً به بررسی هر یک می‌پردازیم:

1-1-2«فالوور» ²⁰ و «فالووینگ» ²¹

 یکی از قابلیت‌های اینستاگرام دنبال‌کردن²² یا همان «فالو» می‌باشد. هرگاه کسی صفحه اینستاگرام دیگری را دنبال کند «فالوور» یا دنبال‌کننده و چنانچه صفحه اینستاگرام دیگری دنبال شود «فالووینگ» یا دنبال شونده گفته می‌شود. این ویژگی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اینستاگرام است که توجه شرکت‌های بزرگ و افراد معروف و حتی انسان‌های عادی را نیز به خود جلب کرده است. داشتن «فالوورهای» زیاد می‌تواند باعث تبلیغ یک شرکت و یا شهرت یک شخص باشد. افراد مختلف برای داشتن دنبال‌کننده‌های زیاد تلاش‌های بسیاری می‌کنند و شاید هزینه‌های میلیونی در این راه صرف می‌کنند. این ویژگی باعث رونق اقتصادی بسیاری از شرکت‌های بزرگ شده است. همچنان که فعالیت‌های بازاریابی و تبلیغاتی در آن از محبوبیت بالایی برخوردار است. مطالعه‌ای که توسط سیمپلی مرسو²³ انجام شده است نشان داد که 54 درصد شرکت‌های دارای مارک‌های معروف جهانی اکنون از اینستاگرام استفاده می‌کنند و یا طبق تحقیقات انجام شده توسط جاکپات²⁴ ، مشخص شد که بیشتر کاربران از اینستاگرام برای خرید آنلاین استفاده می‌کنند (khoirinia, & sisprasodjo, 2018:133). اما در مقابل داشتن دنبال‌کنندگان زیاد یکی از معضلات اجتماعی و فرهنگی امروز را پدید آورده است. چه بسیار افرادی که بدون هیچ علم و هنری میلیون‌ها دنبال‌کننده دارند و به شهرت‌های مضحک رسیده‌اند. معاونت در افساد فی‌الارض، تشویش به فساد از طریق تشویق جوانان به اباحه‌گری، توهین به مقدسات از طریق توهین به حجاب و تحصیل مال نامشروع از جمله اتهاماتی است که متوجه این‌گونه افراد شده است.

2-1-2پست کردن و «کامنت» ²⁵ گذاشتن

 اینستاگرام این امکان را برای کاربران خود فراهم کرده تا بتوانند موارد موردعلاقه خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. این اشتراک‌گذاری باتوجه‌به تنظیماتی که در آن تعبیه شده است به کاربر خود این امکان را می‌دهد در صورت خصوصی بودن صفحه²⁶، تنها پست‌ها برای دنبال‌کنندگان او به نمایش گذاشته شود و با عمومی کردن صفحه²⁷ از طریق تنظیمات اینستاگرام، به عموم افراد این اجازه داده شود که محتویات داخل صفحه را مشاهده کنند. همچنین کاربران می‌توانند در زیر هر پست نظرات خود را نسبت به آن پست بنویسند که البته این قابلیت زمانی وجود دارد که صاحب صفحه امکان نظر دادن را باز گذاشته باشد.

3-1-2 «لایک» ²⁸ کردن یا پسندیدن

 «لایک» به معنی دوست داشتن و یا پسندیدن است. زمانی که شما یک پست را در اینستاگرام «لایک» می‌کنید درواقع علاقة خود را نسبت به آن پست از طریق عمل لایک کردن نشان می‌دهید. امروزه ما "عبارت لایک داری و یا بیگ لایک " را زیاد از اطرافیانمان و افراد گوناگونی می‌شنویم (Dedić & Stanier, 2017:285) معمولاً زمانی که ما کاری را که آن‌ها دوست دارند و یا باب میلشان باشد انجام بدهیم از این عبارت استفاده می‌کنند. پس با این اوصاف دریافتیم عمل لایک کردن پست‌های اینستاگرامی فیدبک علاقة ما نسبت به محتوا و مفهوم پست به اشتراک گذاشته شده است. یکی از پارامتر‌های جذاب اینستاگرام قابلیت لایک کردن است. همان گونه که ذکر شد برخی از ویژگی‌های چنین شبکه‌های اجتماعی دادن اعتبار و شهرت کاذب برای افراد مختلف می‌باشد. داشتن لایک‌های زیاد برای هر پست از دغدغه‌های اصلی کاربران به‌خصوص کاربران جوان شده است که در این راه نیز هزینه‌های زیادی متحمل شده‌اند.

4-1-2«استوری²⁹» کردن («استوری» گذاشتن)

 یکی از تغییرات مهم اینستاگرام که در سال 2017 به این برنامه اضافه شد، قابلیت «استوری» گذاشتن برای کاربران بود. استوری که با اضافه‌کردن محتوا بر آن، در بالای صفحۀ اینستاگرام دنبال‌کنندگان ظاهر می‌شود و این امکان را به کاربران می‌دهد تا به مدت 24 ساعت مطالب، تصاویر و فیلم‌های موردعلاقه را با دیگران هم رسانی کنند. این قابلیت اینستاگرام که می‌تواند هر استوری را به مدت 15 ثانیه به نمایش بگذارد، با استقبال بسیار خوبی همراه بود و شاید بتوان گفت در بین قابلیت‌های این برنامه، میزان محبوبیت استوری با پست‌های اینستاگرام به یک اندازه باشد. اما ازبین‌رفتن موارد آپلود شده در استوری پس از انقضای مدت آن می‌تواند خطرات و آسیب‌هایی را به همراه داشته باشد که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.

یکی از چالش‌های پیشروی تحقیق، مجازی بودن این فضا می‌باشد که در حالت کلی آثار مجرمانه متفاوتی با فضای حقیقی خواهد داشت که نیازمند بررسی و تحقیق است. از دیگر مسائل مهم، ازبین‌رفتن محتوای مجرمانه پس از انقضای مدت 24 ساعت به طور خودکار می‌باشد که در نتیجۀ آن، کار برای مجریان قانون سخت‌تر و ادله اثبات را پیچیده‌تر خواهد کرد. در اینجا سؤالاتی که پیش می‌آید این است که آیا می‌توان قائل به دیدگاه‌های جرم‌شناسانه در خصوص فضای اینستاگرام بود؟ آیا استوری کردن، با محتوای مجرمانه جرم محسوب می‌شود؟ مؤلفه‌های مربوط به محتوای مجرمانه چیست؟ آیا با زایل شدن محتوای مجرمانه پس از انقضای مدت مذکور همچنان آثار کیفری بر شخص منتشرکننده وجود خواهد داشت؟ اگر محتوای مجرمانه از طریق استوری کردن منتشر شود اما کسی آن را مشاهده نکند و یا شخص، دنبال‌کننده یا دنبال شونده‌ای در صفحه شخصی خود نداشته باشد آیا باز پیگرد قانونی خواهد داشت؟ همچنین باید در این تحقیق به این سؤال پاسخ داده شود که آیا استوری کردن پست یا استوری دیگران در صفحه شخصی خود با استوری کردن یک محتوای ابداعی تفاوتی در آثار مجرمانه خواهد داشت و به عبارتی هرگاه شخص، صرفاً بازنشردهنده یک استوری یا پست دیگری باشد برای او همان آثاری بار می‌شود که برای شخص اصلی حاکم است؟

1-4-1-2 اشکال مختلف استوری گذاشتن

 استوری کردن در اینستاگرام در حالت‌های مختلف زیر قابل‌تصور است:

الف) استوری کردن استوری دیگران 

در این حالت صاحب یک صفحه، استوری یک کاربر دیگر را که در صفحه خود مطلب، تصویر، فیلم یا هر چیز دیگری را که به اشتراک گذاشته است مجدداً با اسم استوری کننده اول به اشتراک می‌گذارد.

ب)استوری کردن پست دیگران

 پستی که یک فرد در صفحه شخصی خود به اشتراک گذاشته است، توسط شخص دیگر استوری می‌شود. تفاوت قسمت اول با قسمت دوم در این است که استوری بعد از مدت 24 ساعت زایل می‌شود؛ بنابراین پس از اتمام مدت مذکور در استوری کننده اول، استوری خودبه‌خود در صفحه نفر دوم هم حذف خواهد شد همچنان که صاحب صفحه اول می‌تواند زودتر از موعد مذکور این اقدام را انجام دهد و استوری را حذف کند که در این حالت نیز همان اتفاق رخ می‌دهد و استوری نفر دوم حذف می‌شود.

ج)استوری با محتوای ابداعی

 در حالت سوم‌، شخص صاحب صفحه استوری که به اشتراک می‌گذارد حالت ابداعی داشته و محتوای آن تنها توسط صاحب صفحه استوری شده است؛ به عبارتی یک مطلب، تصویر، فیلم و یا هر چیز دیگری که بدون ارجاع به صفحه یا سایت دیگری باشد می‌تواند در این عنوان جای بگیرد.

2-4-1-2  قابلیت‌های استوری: 

 

5-1-2  استوری زنده یا «لایو» ³⁰

 پس از استقبال بی‌نظیر از استوری اینستاگرام، گردانندگان این برنامه به فکر ایجاد قابلیتی شدند که بتوان از طریق آن با سایر کاربران به‌صورت زنده ارتباط برقرار کرد. اگرچه قابلیت تماس تصویری در سایر برنامه‌ها و حتی در خود اینستاگرام قبل از این وجود داشت. اما این ویژگی که همه دنبال‌کنندگان بتوانند به‌صورت زنده شاهد ویدئوی زنده کاربران دیگر باشند تقریباً بی‌سابقه بود. نو بودن این فناوری در عصر امروز و علاقۀ مجرمان فضای سایبری و شبکه‌های اجتماعی به این قابلیت و همچنین نگرش متفاوت جوامع، در استفاده از سایت‌های شبکه‌های رسانه‌های اجتماعی، اصول آیندۀ قانون را قطعاً به چالش خواهد کشید (Cocozza, 2015:371). در لایو اینستاگرام، کاربر با اتصال³¹ به اینترنت و ورود به صفحه شخصی خود این امکان را خواهد داشت که به‌صورت زنده موارد موردعلاقه خود را با دیگران در میان بگذارد. آنی بودن این اتفاق و قطع شدن ارتباط پس از خروج از ارتباط زنده، یکی از معضلاتی است که می‌تواند آسیب‌های جدی بر مردم علی‌الخصوص قشر آسیب‌پذیر جامعه همچون کودکان و نوجوانان وارد آورد همان گونه که در استوری اینستاگرام گذشت، لایو اینستاگرام نیز می‌تواند در صورت وجود محتویات مجرمانه برای شخص صاحب صفحه مسئولیت‌های کیفری به بار بیاورد. البته علاوه برداشتن عنصر معنوی و قصد و آگاهی که از اولیه‌های حقوق هستند باید قابلیت انتساب آن عمل به شخص صاحب صفحه نیز وجود داشته باشد. با این توضیح که در مورد آثار کیفری بین شخص حقیقی و حقوقی در راستای استفاده از این شبکه مجازی وجود ندارد ((Lundell, 2015:24. جرم‌انگاری، در واقع رویکردهایی است که قانون‌گذار، در قبال انواع نرم‌افزارها داشته و خطراتی که یک نرم‌افزار ممکن است برای حاکمیت یا جامعه داشته باشد (اصلانی،1384 :51)، از طریق قانون‌گذاری، جرم یا تخلف تلقی می‌کند و برای آن مجازات تعیین می‌نماید. این اقدامات تنها شامل اینستاگرام نبوده و ممکن است در انواع نرم‌افزارها نیز وجود داشته باشد. حتی دولت‌ها نیز گاهاً برای به رخ کشیدن قدرت سایبری خود دست به این اقدامات می‌زنند³².

 

3-آثار کیفری مترتب بر اقدامات شخصی کاربران اینستاگرامی

 گاهاً می‌توان مرتکب و بزه‌دیده را یک شخص تصور نمود و به عبارتی یک شخص با اعمال خود می‌تواند آسیب‌هایی را علیه خود وارد آورد. شکسته شدن حریم‌های شخصی و عدم ترس و واهمه کاربران از این مسئله باعث بروز نگرانی‌ها و از جمله نظرات مختلف شده است. در متن استفاده از شبکه‌های اجتماعی مانند هر رابطۀ اجتماعی جدید دیگری دیالکتیکی جاری است. این دیالکتیک در آغاز هر رابطه میان خود افشاگری از یک سو، و حفظ حریم خصوصی از سوی دیگر را نمایان خواهد کرد. در حل این تناقض مطمئناً برخورداری افراد از سواد حریم خصوصی آنلاین به آنها کمک خواهد کرد (سیاسی راد، بیچرانلو،127:1396) وضعیت پرمخاطره حضور و استفادۀ گستردۀ افراد کم سن یا جوان ازاین‌گونه محیط‌هاست. همچنین هدف‌گیری اقشار مختلف در جهت نقض قوانین و مقررات و راه‌اندازی کمپین‌های مختلف در محیط اینستاگرام مانند کمپین کشف حجاب (چهارشنبه‌های سفید) که طبق تحقیقات به‌عمل‌آمده در راستای رسیدن به دموکراسی غربی بر مبنای نفی سنت حاکم (مسعودی،140:1397)، از جملۀ این‌هاست. رشد چشمگیر استفاده از اینستاگرام توسط دانشگاهیان و دانش‌آموزان با هدف رفع انواع نیازهای خود از جمله نیازهای شناختی، نیازهای اطلاعاتی، نیازهای اجتماعی و نیازهای سرگرمی باعث بروز نگرانی‌های دیگری نیز در این زمینه شده است که از عوارض آن اعتیاد به این شبکه اجتماعی است (Ponnusamy, Iranmanesh, Foroghi & Sean Hyun, 2020: 14). از دیگر مسائل قابل‌بحث در این حیطه، کارکرد رسانه‌ای این فضا و اصول حاکم بر رسانه است که برای اعمال ارکان تحقق مسئولیت از جمله مسئولیت مدنی، باید موردتوجه قرار گیرد (ملکوتی،155:1399). آثار و عوارض مرتبط با این موضوع ذیلاً بررسی می‌شود.

1-3انتشار اطلاعات یا تصاویر شخصی

 جذابیت‌های جریان آزاد اطلاعات و امکاناتی که فن‌آوری‌های نوین در اختیار طیف گسترده کنشگران قرار می‌دهند، بسیاری از مقاومت‌های اولیه را در هم می‌شکند و چالش‌های بزرگی را در حوزه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی پیشروی دولت‌ها قرار می‌دهد (Ferdinand, 2000: 19). اطلاعات شخصی، همان اطلاعات خصوصی و محرمانه شخص است. واردکردن یا در اختیار گذاشتن این اطلاعات که به تعبیری خوداظهاری نیز نام‌گرفته است (تاجیک اسماعیلی و میزبانی،28:1399)، می‌تواند حاوی اطلاعات درست یا غلط باشد. خوداظهاری کاربران در اینستاگرام با افشای این محتوا توسط دیگران متفاوت است البته هرچند که در کشور اسلامی ایران این تفاوت برخلاف کشورهای اروپایی چندان نیست. وجود برخی اصول و مؤلفه‌های اسلامی و فقهی از این منظر باعث شده است که در عمل بین انتشاردهنده مطالب مجرمانه توسط خود شخص و با میل و ارادۀ وی، با اشخاصی که محتوای مجرمانه آنها فاش می‌شود تفاوتی نداشته باشد به‌عنوان‌مثال هرگاه یک فرد تصاویر شخصی خود را بدون رعایت شئون اسلامی در فضای مجازی همچون اینستاگرام منتشر کند در حقیقت عملاً شاهد انتشار محتوای مجرمانه توسط خود شخص بوده‌ایم درحالی‌که این عمل ممکن است توسط شخص دیگری رخ دهد؛ انتشار عکس‌های شخصی در شبکه‌های اجتماعی توسط خود شخص که چندین هزار دنبال‌کننده دارد و افشای این تصاویر در سطح گسترده توسط دیگری، تفاوتی در عمل حاصل نمی‌کند. البته فارغ از عناوین مجرمانۀ دیگری که ممکن است برای شخص دوم بار شود. همچنان که ماده 745 قانون مجازات اسلامی دراین‌خصوص بیان حکم کرده است³³. در کشورهای اروپایی انتشار تصاویر شخصی دیگران بدون موافقت شخص تصویر شده تعریف شده است که اصولاً هدف مجرمان اغلب تحقیر، ارعاب، سیاه‌نمایی و بدنامی قربانی یا سرگرمی و سود است. از جمله آثار مخرب جرایم رایانه‌ای، به ویژه جرایم مرتبط با محتوا، به وجود آمدن انحرافات جنسی و اختلالات جنسی است. اینترنت به دلیل رویکرد آزاد اندیشی در روابط جنسی از سوی گردانندگان اصلی آن و نگرش تجاری نسبت به مسائل جنسی موجب پدید آمدن پدیدۀ کثیفی به نام هرزه‌نگاری و هنر پلید و شهوانی و رواج سرسام‌آور آن گردید که مرزهای اخلاقی را در هم می‌شکند و تهدیدی برای فرهنگ‌ها، به ویژه فرهنگ‌های دینی، چون فرهنگ اسلامی است. رجوع به اینترنت به واسطۀ برخی نرم افزارهای فیلترشکن برای دسترسی به مطالب مستهجن، صرفاً به افراد نابهنجار خلاصه نمی‌شود و حجم قابل توجهی از مراجعان را افراد طبیعی شکل می‌دهند. نکته‌ای که در این‌جا حائز اهمیت است این مسئله می‌باشد که فیلتر برخی از نرم افزارها و شبکه های اجتماعی که قابلیت استفادۀ عموم افراد را داشت، متأسفانه از قباحت این مسئله کاسته و باعث شده است فیلتر شکن در ایران علی‌الخصوص در چند ماهۀ اخیر آن معنای بد پیشین خود را نداشته باشد؛ که این مسئله امری نگران‌کننده بوده و لازم است دولت و مقنن قدری سنجیده عمل کنند تا بعدها پشیمانی به بار نیاورد. در این راستا در 21 نوامبر سال 2016 یک اعلامیۀ کتبی در مورد مبارزه با آزار و اذیت اینترنتی و انتشار پورنوگرافی توسط پارلمان اروپا صادر شد پارلمان کشورهای عضو را تشویق می‌کرد تا تمام اقدامات لازم، از جمله اقدامات کیفری را در صورت لزوم، علیه این‌گونه موارد انجام دهند (Ryan, 2018: 2-20)، بنابراین صرف انتشار در شبکه‌های مجازی جرم محسوب می‌شود و افشای آن توسط دیگری، رافع مسئولیت منتشرکننده اصلی نیست. ممکن است یک فرد تصاویر شخصی خود را در یک شبکه مجازی نظیر اینستاگرام، در حالتی انتشار دهد که شخصی در صفحه شخصی وی وجود ندارد و صرفاً این انتشار را برای مشاهده خود انجام می‌دهد و یا ممکن است بستگانی که شرعاً مجاز هستند در صفحۀ وی حضور داشته باشند که در این صورت به نظر نمی‌رسد صرف انتشار این تصاویر در شبکه‌های مجازی عنوان مجرمانه به خود بگیرد. در ماده 742 قانون مجازات اسلامی نیز محتویات مستهجن را جرم‌انگاری نموده است و در آن سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده را وسیلۀ ارتکاب جرم معرفی نموده است. ³⁴ البته بعید به نظر می‌رسد انتشار تصاویر شخصی بدون رعایت شئون اسلامی را محتویات مستهجن قلمداد کرد. همچنان که در تبصرۀ این ماده، قانون‌گذار به تعریف آن برآمده است. ³⁵ 

2-3تجاهر به استعمال مشروبات الکلی و قماربازی در اینستاگرام

 یکی از آسیب‌های شبکۀ مجازی اینستاگرام، نفوذ فرهنگ‌های غلط غربی از جمله ترویج و عادی‌سازی اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی، مصرف‌گرایی و تجمل‌گرایی، قماربازی و تبلیغ سایت‌های شرط‌بندی می‌باشد. در همین شبکه‌های مجازی به‌راحتی در حین استعمال مشروبات الکلی یا قماربازی، اقدام به تهیه فیلم و انتشار آن از طریق استوری یا لایو اینستاگرام می‌کنند. لازم است برای مقابله با این‌گونه جرایم قوانین سخت‌گیرانه‌تری تدوین شود تا روزانه شاهد رفتارهای غلط برخی کاربران نباشیم. اگرچه قانون‌گذار در فصل بیست و هشتم قانون مجازات اسلامی در مواد ³⁶701 و 705³⁷ قانون مجازات اسلامی به این امر اشاره داشته است لکن هنگامی‌که این اعمال در فضای اینستاگرام یا دیگر شبکه‌های اجتماعی واقع شود، قطعاً آسیب بیشتری از فضای حقیقی متوجه جامعه خواهد بود. در مصوبات اخیر مجلس شورای اسلامی در تاریخ 23 آبان سال 1400 و در راستای جرم‌انگاری دایر یا اداره‌کنندگان فضای قماربازی، شرط ‌بندی یا بخت‌آزمایی، محیط حقیقی و مجازی در کنار هم قرار گرفته و این امر نشان دهندۀ توجه بیشتر نمایندگان مجلس به محیط مجازی با توجه به خطرات آن می‌باشد.

3-3آثار کیفری مترتب بر اقدامات کاربران اینستاگرامی علیه دیگران

فناوری‌های جدید، فرصت‌های جدیدی را برای مجرمان پدید می‌آورد و فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی، جرائم اطلاعاتی و ارتباطاتی را به دنبال دارد. منظور از جرایم جدید هم اشکال جدید جرایم قدیمی و هم جرایمی بی‌سابقه است که فقط در محیط رایانه‌ای امکان بروز دارد (باستانی،1390: 89). در ماه‌های اخیر، شیوع ویروس کرونا و انتشار جهانی آن باعث تغییر ارتباطات مردم در این برهۀ زمانی شده است. وجود این بیماری منحوس در سطح جهانی، باعث شد بسیاری از مردم به تکنولوژی روی بیاورند و از طریق تماس تصویری، لایو زندۀ اینستاگرام یا با استفاده از انواع نرم‌افزارهایی همچون واتس‌اپ³⁸، اسکایپ³⁹، تلگرام⁴⁰ و حتی برنامه‌های داخلی کشور همچون برنامه با هم، شاد و... با یکدیگر در ارتباط باشند. به‌واسطة وجود اینترنت و نرم‌افزار است که می‌توان در فضای مجازی با همنوعان خود ارتباط برقرار کرد. آموزش مجازی ایجاد کرد و هزاران اقدام دیگر تا چرخۀ گیتی بازنایستد. وجود ارتباطات بی‌حدوحصر می‌تواند باعث بروز جرایم و سوءاستفاده‌های مختلف شود. فضای اینترنت و رایانه آن‌چنان از اهمیت مهمی برخوردار است گه گاه می‌توان حتی از نص قانون‌گذار در مواقعی دریافت؛ به‌عنوان‌مثال ما می‌دانیم معاونت در خودکشی جرم نیست اما به استناد به ماده 15 قانون جرایم رایانه‌ای معاونت در خودکشی از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده، توسط قانون‌گذار جرم‌انگاری شده است و یا دربند «ج» ماده 2 کنوانسیون حقوق کودک، با پورنوگرافی کودکان مخالفت صورت‌گرفته است. ده سال پس از تصویب کنوانسیون حقوق کودک توسط سازمان ملل در سال 1989م؛ یعنی در سال 1999م، گردهمایی جهانی تحت عنوان: «کارشناسی برای حمایت کودکان در برابر سوءاستفاده جنسی از طریق اینترنت» برگزار گردید که منجر به صدور قطعنامه‌ای شد که در آن آمده است: «هر چه اینترنت بیشتر توسعه پیدا کند، کودکان بیشتر در معرض محتویات خطرناک آن قرار خواهند گرفت. فعالیت‌های مجرمانۀ مربوط به فحشای کودکان و پورنوگرافی آنان که از طریق اینترنت مورد سوءاستفاده واقع می‌شوند، اکنون از مسائل حاد به شمار می‌رود. اگرچه سودمندی‌های اینترنت از زیان‌های بالقوۀ آن بیشتر است، درعین‌حال نباید از شناخت خطرات آن، غفلت کرد. درصورتی‌که برای مقابله با این خطرات اقدامی صورت نگیرد، تهدیدهای سنگین آن بر کودکان باقی خواهد ماند و سبب بازداری از کاربرد صحیح اینترنت در آینده خواهد شد» و یا قانون محافظت از حریم خصوصی آنلاین کودکان (کوپا) ⁴¹ به‌منظور جلوگیری از جمع‌آوری آگاهانه هرگونه اطلاعات در مورد کودکان کمتر از سیزده به ارائه‌دهندگان خدمات آنلاین، در سال 1998 تصویب شد (Cocozza, 2015: 377). علاوه بر اینکه بزه‌دیدگی ناشی از اعمال دیگری است نیاز است مقنن در راستای ایجاد شبکه‌های اجتماعی هدفمند که در عین کارآمدی از مقبولیت هم برخوردار باشد بکوشد. البته این مسئولیت را تنها نمی‌توان بر دوش قانون‌گذار قرار داد چراکه قبل از تبیین قانون کارآمد، نیازمند ایجاد فرهنگ مناسب در جامعه و بهبود زیرساخت‌های اجتماعی خواهیم بود و همه اینها در سایۀ پیوند جوامع و اقشار مختلف همچون گروه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و... در جهت ایجاد آموزش‌های لازم برای کاهش بزه‌دیدگی می‌باشد. اگرچه در این راستا شاهد اقدامات مثبتی از سوی مقنن بوده‌ایم از جمله این اقدامات می‌تواند مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، شماره 59 مورخ 10 دی سال 81،باشد که کمیته‌ای تحت عنوان «کمیته تعیین مصادیق پایگاه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای غیرمجاز» برای بررسی و احراز مصادیق فعالیت‌های غیرمجاز در عرصه سایبر تشکیل شد تا اعمال فیلترینگ باتوجه‌به جمیع جهات فرهنگی، امنیتی و غیره مورد بهره‌برداری قرار داده شود (زرگر، 1385: 211).

4-3هتک حیثیت و نشر اکاذیب در استوری اینستاگرام 

انتشار مطالب خلاف واقع ممکن است آثار سوئی را به دنبال داشته باشد و ضربه‌های حیثیتی و اقتصادی سنگینی بر اشخاص مختلف وارد کند. در شبکه‌های اجتماعی مجازی همچون اینستاگرام نیز انتشار شایعات و اخبار دروغ به‌راحتی ممکن خواهد بود. موضوعی که در اینجا قصد داریم بدان بپردازیم مربوط خواهد بود به انتشار اخبار کذب و هتک حیثیت در استوری اینستاگرام. همچنان که در بیان انواع استوری‌های اینستاگرام گذشت بیان شد، استوری ممکن است یا به‌صورت ابداعی و یا نشئت‌گرفته از پست یا استوری دیگران باشد و با ضربه‌زدن روی همان پست یا استوری ما را به صفحۀ منتشرکنندة اصلی ارجاع دهد. در اینجا به این سؤال پاسخ خواهیم داد که آیا این دو در عمل با هم تفاوتی دارند؟ به عبارتی منتشرکنندة اصلی و فرعی عملاً با هم تفاوتی دارند؟ آیا در این مورد ملزم به تبعیت از قانون مجازات اسلامی هستیم یا قانون مطبوعات؟ انتشار اخبار کذب یا وجود محتوای مجرمانه، برای خبرگزاری‌ها یا نشریات، باعث ایجاد مسئولیت کیفری اعم از مادی و معنوی خواهد بود. همان گونه که گاهاً مطبوعات اقدام به انتشار اخبار کذب به نقل از سایر مطبوعات انجام می‌دهند، ممکن است برخی در فضای اینستاگرام اقدام به انتشار استوری، پست یا لایو دیگران، با نام خود منتشرکننده نمایند. با رجوع به مواد مختلف قانون مجازات اسلامی درمی‌یابیم که صرف انتشار برای شخص منتشرکننده مسئولیت‌آور است و بین منتشرکنندة اصلی و فرعی تفاوتی نیست. این در حالی است که بین شخصی که فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر یا تحریف و سپس منتشر می‌کند با شخصی که به این موارد علم داشته و بااین‌وجود منتشر می‌کند نیست⁴². همچنین نشر اکاذیب خواه رأساً صورت بگیرد یا به‌عنوان نقل‌قول از شخص دیگر، تفاوتی نخواهد داشت⁴³. این اعمال صرفاً شامل استوری و پست اینستاگرام نمی‌شود و می‌تواند در مورد «فوروارد»⁴⁴ کردن متن، صوت یا تصویر دیگری نیز وجود داشته باشد. در این حالت نیز ما هم شاهد منتشرکنندة اصلی و هم منتشرکنندة فرعی در قالب فوروارد پیام خواهیم بود.

5-3 انتشار محتوا در فرض بازدید و عدم بازدید دیگران

چنانچه شخص برخلاف شئون اسلامی مطلب، تصویر، فیلم و یا هر چیز دیگری را منتشر کند لکن فرد دیگری آن را مشاهده نکند خواه این عدم مشاهده به علت حذف سریع آن توسط صاحب صفحه باشد یا دنبال‌کننده‌ای نداشته باشد، آیا صرف انتشار جرم محسوب می‌شود؟ با رجوع به فرهنگ فارسی دکتر معین، واژۀ "انتشار" به معنی: افشانده شدن، پراکنده شدن، فاش شدن (معین، 164: 1387) می‌باشد. باتوجه‌به معانی موجود و با رجوع به عرف می‌توان انتشار را زمانی محقق دانست که عملاً یک چیز مورد نشر واقع شود و به عبارتی در دسترس تعدادی از افراد هرچند اندک قرار گیرد؛ بنابراین هنگامی‌که یک محتوای مجرمانه در استوری اینستاگرام بارگذاری شود اما بنا به دلایل مذکور قابل‌مشاهده نباشد، دور از انصاف است که شخص را محکوم نمود حتی اگر قصد مجرمانه وی نیز بر محکمه محرز باشد. همچنان که از مواد 742 الی 746 قانون مجازات اسلامی استنباط می‌شود؛ بنابراین می‌توان در بازدید و عدم بازدید دیگران تفاوت قائل شد.

4-توهین و افترا در اینستاگرام

 اگرچه ماده ۶۰۸ و 609 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات⁴⁵ توهین ساده و مشدد را جرم‌انگاری نموده است اما سؤالی که مطرح می‌شود، این است که باتوجه‌به عدم تصریح قانونی به تـوهین رایانه‌ای و عـام و مقدم بودن قانون مجازات اسلامی (مصوب 1375)و خـاص و مـؤخر بـودن قـانون جـرایم رایانه‌ای (مصوب 1388)طبق کدام قانون باید مرتکبان این جرم را مجازات کنیم؟ از سویی، مجازات مقـرر در قانون جرایم رایانه‌ای شدیدتر از مجازات مقرر در قانون مجازات اسلامی است. پس چگونه می‌توان با روح قانون مخالفت کرد و مجازات مشدد را اعمال نمود؟ (با عنایت به ماده 11 ق. م. ا) در پاسخ بایـد گفت طبق اصول فقهی در صورتی که قانون عام بر قانون خاص مقدم باشد و تاریخ ورود هر دو (عام و خاص) معلوم باشد و زمان عمل به عام پیش از ورود خاص رسـیده باشـد، در ایـن مـورد خـاص، مؤخر را ناسخ عام مقدم (نسخ جزئی) می‌دانیم. پس توهین رایانه‌ای را از شمول مواد «608» و «609» ق. م. ا خارج دانسته و در خصوص مجازات این جرم، به ماده «16» قانون جرایم رایانه‌ای رجوع می‌نماییم. همچنان که اهانت به مقدسات مذهبی در مادۀ 513 و 514 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات جرم‌انگاری شده است. تشدید مجازات را نیز می‌توان باتوجه‌به آثار و عواقب جبران‌ناپذیر این جرم توجیه کرد (قدسی 1390: 50)؛ بنابراین علاوه بر اینکه توهین و افترا می‌توانند در لایو زنده اینستاگرام محقق شود، با استوری کردن استوری دیگران، پست کردن یا استوری کردن لایو دیگران نیز در صورت توهین‌آمیز بودن یا نسبت دادن جرمی به شخصی، برای صاحب صفحه قابلیت پیگرد خواهد داشت و در عمل تفاوتی بین پست کردن یا استوری گذاشتن استوری یا لایو دیگران در صفحه، با استوری‌ها و پست‌های ابداعی که برای اولین‌بار منتشر می‌شود وجود نخواهد داشت. در ماده 697 ق.م.ا، ذیل مبحث جرم افترا نیز عبارت " به هر وسیلۀ دیگر " امکان تحقق جرم افترا در فضای اینستاگرام و قابلیت شمول این ماده در استوری و لایو اینستاگرام را محقق کرده است⁴⁶.

5-اجتماع و تبانی برای ارتکاب جرم در اینستاگرام

باتوجه‌به ماهیت اجتماعی بودن در اینستاگرام، این پرسش مدنظر است که آیا وسیلۀ " اجتماع و تبانی کردن" برای قانون‌گذار قابل‌توجه است؟ مواد 610 و 611 ق.م.ا⁴⁷ که اجتماع و تبانی برای ارتکاب جرم را تصریح داشته آیا شامل شبکه‌های اجتماعی مجازی نیز خواهد شد؟ به نظر نگارندگان باتوجه‌به نص این دو ماده و با عنایت به قانون جرایم رایانه‌ای، شاید بتوان این دو ماده را مشمول جرایم شبکه‌های مجازی نیز دانست. چراکه رایانه و فضای اینستاگرام وسیله‌ای با ارادۀ انسان برای ارتکاب این عمل می‌باشد و وسیله در تحقـق جـرم دخالـت ندارد همچنان که الفاظی کـه به‌صورت مجازی عرضه می‌شوند از انسان صادر می‌شوند نه از وسیله (بای و پور قهرمانی 1388: 277). هدف قانون‌گذار جرم‌انگاری ناظر بر اجتماع و تبانی برای ارتکاب جرم می‌باشد و وسیله برای مقنن مهم نیست.

6-تظاهر یا قدرت‌نمایی در اینستاگرام

قدرت‌نمایی و انتشار فیلم‌ها و تصاویر مرتبط با آن در فضای مجازی، اقدامی است که گاه موجب تشویش اذهان عمومی می‌شود. در اصطلاح عامیانه، این‌گونه اشخاص را لات مجازی! مورد خطاب قرار می‌دهند و این تصاویر و ویدئوها همه‌روزه توسط برخی کاربران مورد نشر قرار می‌گیرد. اقدامی که در این روزها شاهد برخورد جدی دستگاه قضا در مقابله با این‌گونه افراد هستیم. به استناد ماده ۶۱۷ قانون مجازات اسلامی (مصوب 1375): «هر کس به‌وسیله چاقو و یا هر نوع اسلحه دیگر تظاهر یا قدرت‌نمایی کند یا آن را وسیله مزاحمت اشخاص یا اخاذی یا تهدید قرار دهد ...» باتوجه‌به ماده مذکور و ضمن توضیحات ارائه شده، می‌توان این ماده را بر شبکۀ مجازی اینستاگرام نیز صادق دانست. چراکه قانون‌گذار قائل به تفکیک قراردادن فضاهای مختلف نبوده و به‌صورت کلی بیان حکم نموده است؛ بنابراین در تظاهر یا قدرت‌نمایی تفاوتی نمی‌نماید که در خیابان باشد و یا در فضای اینستاگرام.

7-اخلال در نظم عمومی و ایجاد مزاحمت بر اطفال یا زنان

 عبارت اخلال در نظم عمومی اگرچه مبهم و بسیار گسترده است و بهتر است مقنن در استفادۀ برخی عناوین و در راستای حفظ حقوق اولیۀ انسان در جوامع، از به‌کاربردن عبارات نامأنوس خودداری و بازنگری اساسی داشته باشد اما باتوجه‌به معنای معمول این عبارت می‌توان مصادیق مختلفی از آن را در فضای اینستاگرام و در ذیل اخلال‌کنندگان نظم عمومی در فضای مجازی مشاهده کرد. اخلال‌کنندگان نظم عمومی با انگیزه‌های مختلف اعم از افزایش دنبال‌کنندگان، چهره شدن و دیده‌شدن در اینستاگرام و... اقدام به انجام اعمال مجرمانه می‌کنند. از جملۀ آن اعمال می‌تواند حرکات غیر متعارفی باشد که مقنن در مادۀ 618 به آن اشاره داشته است⁴⁸. ایجاد مزاحمت بر اطفال و زنان تنها شامل فضای حقیقی نمی‌شود. در فضای مجازی نیز می‌تواند نظم، آسایش و آرامش عمومی را خدشه‌دار کند و یا در این فضا زنان و اطفال مورد تعرض یا مزاحمت اشخاص مختلف واقع شوند⁴⁹. درهرحال آنچه که امروزه شاهد آن هستیم اقدامات مثبت و منفی فضای مجازی در راستای ایجاد مزاحمت بر اطفال و زنان است. همگی واقف بر این هستیم که تعرض‌هایی که علیه برخی، علی‌الخصوص بر اطفال و زنان صورت‌گرفته و در محیط‌های مجازی مورد نشر قرار گرفته گاهاً مثبت عمل کرده است و باعث آموزش‌های مفید در راستای جلوگیری از این تعرض‌ها، شناسایی فرد خاطی، جدیت دستگاه‌های مرتبطت جهت مقابله با این اقدامات مجرمانه به علت حساسیت و انزجار مردم بوده است که همه این‌ها می‌تواند ناشی از اقدامات مثبت شبکه‌های مجازی در راستای انتشار این‌گونه جرایم در کمترین زمان ممکن و به‌صورت گسترده باشد. در مقابل همین شبکۀ مجازی اگر به‌صورت نامحدود و بدون کنترل در دسترس قرار گیرد می‌تواند خطرآفرین باشد که در وهلۀ اول اشخاص آسیب‌پذیر را مورد هدف قرار خواهد داد.

8-تهدید و اکراه در اینستاگرام

 بر اساس قانون مجازات اسلامی و قانون جرایم رایانه‌ای، تهدید، ایجاد هراس برای اخاذی مالی و یا کام‌جویی‌های غیراخلاقی در رایانه یا تلفن همراه از طریق شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام قابل پیگرد حقوقی است. تهدیدکردن دیگران از طریق اینستاگرام، خواه منجر به انجام عملی بشود یا نشود یا اینکه تهدید بدون درخواستی باشد، از طریق پلیس فتا و یا دادسرا قابل‌پیگیری خواهد بود. همچنان که این امر در مادۀ 669 قانون مجازات اسلامی بیان شده است⁵⁰. البته برخلاف نظر برخی که ادله الکترونیکی را جزو دلایل اصلی و قابل استناد توسط دادگاه می‌دانند، باید گفت که ادله الکترونیکی تنها ظن قوی بر محکمه ایجاد می‌کند؛ بنابراین به‌عنوان‌مثال اسکرین‌شات گرفتن از تهدیدها و توهین‌هایی که در فضای مجازی رخ می‌دهد تنها می‌تواند احتمال وقوع آن اتفاقات را بر دادگاه محرز کند و در زمرۀ علم قاضی قرار گیرد. همچنان که نمی‌توان آنها را جزو اسناد کتبی مورد اشارۀ مادۀ 1258 قانون مدنی دانست⁵¹.

9- هک و دسترسی غیرمجاز و شنود غیرمجاز در اینستاگرام

 ممکن است در فضای اینستاگرام افرادی با اهداف مختلف مرتکب هک شوند یا دسترسی غیرمجاز به صفحات کاربران دیگر داشته باشند. در فضای مجازی همانند فضای حقیقی، گاهی اوقات ممکن است اقدامی که صورت می‌گیرد توسط فرد "الف" ولیکن منتسب به فرد "ب" باشد⁵². انواع حملات سایبری، هک، فیشینگ و فارمینگ و بسیاری دیگر از بدافزارها نیز می‌توانند صفحه شخصی یک فرد را از دسترس وی خارج کنند. اما سؤالی که ممکن است مطرح شود این است که آیا هک با دسترسی غیرمجاز تفاوت دارد؟ قانون‌گذار در ماده 1 قانون جرایم رایانه‌ای دسترسی غیرمجاز را جرم‌انگاری نموده است⁵³ و اگر هک را بتوان در قالب دسترسی غیرمجاز گنجاند مشکلی نخواهد بود. ماده مذکور صرف دسترسی را که جرمی مطلق است برای اعمال مجازات کافی دانسته است. اگرچه مفهوم "هک" با "دسترسی غیرمجاز" متفاوت است اما به نظر می‌رسد بتوان انواع هک‌ها را مشمول این ماده قرار داد. این نظر زمانی تقویت می‌یابد که با وجود تفاوت‌های "هک" و "دسترسی غیرمجاز"، می‌توان هک را از مصادیق دسترسی غیرمجاز تلقی کرد؛ چراکه یکی از مقدمات هک کردن صفحۀ کاربران، ورود یا دسترسی خواهد بود و رابطۀ این دو را می‌توان رابطۀ عموم خصوص مطلق دانست. در دسترسی غیر مجاز فرد با وارد کردن رمز اینستاگرامی وارد صفحه می شود و با شنود غیر مجاز متفاوت است البته این نکته را باید متذکر بود که بر خلاف فضای حقیقی در فضای مجازی، شنود صرفاًً شامل شنیدن نمیشود؛ به عبارتی شنود در اینستاگرام پیام های در حال انتقال را شامل میشود که حتی ممکن است از راه دیدن حاصل آید یعنی فرد پس از دسترسی به صفحۀ اینستاگرامی پیام هایی را که در حال رد و بدل شدن هستند را ببیند یا بشنود.

بحث و نتیجه‌گیری

 هر کشوری با توجه به فرهنگ و روابط اجتماعی از فضای مجازی استفاده می‌کند. برای مثال در کشور آمریکا مردم خیلی کم از فضای مجازی استفاده می‌کنند و فضای مجازی به یکی از ابزار‌های مهم زندگی آن‌ها تبدیل نشده است. این در حالی است که در ایران فضای مجازی در بین همه اقشار جامعه رسوخ کرده و از کارگر تا شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی همگی به فضای مجازی وابسته شده اند. دلیل این مساله نیز این است که فشار‌ها و مشکلات زندگی باعث شده که فضای مجازی به همه زندگی مردم ایران تبدیل شود و مردم با استفاده از فضای مجازی تاحدودی مشکلات خود را فراموش می‌کنند. از سوی دیگر در شرایط کنونی فضای مجازی به یکی از کانون‌های مناقشات خانوادگی تبدیل شده و منشأ بسیاری از مشاجرات بین زن و شوهر است. برخی از افراد تا ساعت‌های پایانی شب سرگرم فضای مجازی هستند و به همین دلیل از ایجاد صمیمیت و محبت در فضای منزل غافل می‌شوند. به همین دلیل نیز این گونه رفتار با واکنش اعضای خانواده و به‌خصوص همسران مواجه شده و فضای خانواده را مکدر و غبارآلود می‌کند. در شرایطی ما می‌توانیم به مردم بگوییم که از فضای مجازی فاصله بگیرند که شرایط زندگی بهتر را برای آن‌ها فراهم کنیم و اجازه بدهیم مردم دغدغه‌های خود را به صورت شفاف و صریح بیان کنند.

و این در حالی است که برخی رویکرد‌ها در جامعه ما همخوانی ندارد. برای مثال ماهواره در ایران ممنوع اعلام شده است. با این همه، دولت روز به روز سرعت و حجم اینترنت بهتری به شهروندان ارائه می‌کند و شهروندان به واسطه اینترنت امکان بهتری برای دیدن برنامه‌های ماهواره و حتی نامناسب‌تر از آن را پیدا می‌کنند. در نتیجه در برخی تصمیم‌گیری‌ها مناقشه‌های فاحشی در بین تصمیم‌گیرندگان جامعه وجود دارد.

نکته جالب این است که کسانی که نسبت به رویکرد فضای مجازی در جامعه انتقاد می‌کنند نیز به شکل‌های مختلف از فضای مجازی استفاده می‌کنند. دلیل این مساله این است که فضای مجازی نوعی آزادی مجازی برای مردم ایران به وجود آورده که به واسطه آن می‌توانند دغدغه‌ها و سلایق خود را در زمینه‌های مختلف مطرح کنند و به واسطه آن پاسخ مناسبی دریافت کنند. فضای مجازی فی النفسه «بد» نیست بلکه می‌تواند کارکرد مفیدی در فرایند جامعه داشته باشد.

ولی با توجه عدم آموزش و توجیه های لازم به منظور ورود به این فضا،آشنا نبودن کاربران با معایب و محاسن های آن،فرهنگ سازی نامناسب،فقدان قوانین و مقررات جدید و بازدارنده برای حفظ و صیانت از کاربران،فقدان هرگونه پالایشی برای ورود و استفاده از آن سبب شده استفاده از اینستاگرام همانند راه رفتن لبه پرتگاهی بدون هیچ حفاظی باشد که سقوط به دره را نباید دور از ذهن داشت.به تعبیری دیگر استفاده از اینستاگرام با حضور افراد نابلد و بدون آموزش همانند بازی پیت بالی هست که حریف مقابل و همبازی ها خود هیچگونه اطلاع و آموزشی از قوانین و مقررات و چالش های آن ندارند در این لحظه است که باید منتظر هرگونه آسیب و پیامدی باشید.در این لحظه است که شادی،نشاط و تفریح خود را نادیده گرفته و به خاطر حفظ سلامتی روحی و جسمی خود حاضر به ترک ادامه بازی خواهید شد.

یکی از مسائل مهم پیش‌روی تحقیق حاضر سوء استفاده از انواع شبکه‌های اجتماعی از جمله شبکۀ اجتماعی اینستاگرام که زمینه را برای تداوم ارتباطات غیر اسلامی که خارج از قوانین و چهار چوب کشورهای اسلامی است فراهم کرده و خسارت‌های جبران ناپذیری را بر پیکرۀ خانواده‌ها وارد ساخته است. در این میان با یادگیری‌های مداوم اجتماعی بین کودکان و نوجوانان و حتی در میان سایر گروه‌ها برای ارتباط­‌های نامشروع و روابط حیوانی و با در نظر گرفتن اینکه علاوه بر وجود چند زنی‌ها و چند همسری‌ها بین زنان و مردان تحت عنوان شبکه‌های اجتماعی یا ارتباطات اجتماعی، دوستان اجتماعی، دوستان مجازی و... آیا راهی برای شناخت قوانین و حدود مرزی اسلامی باقی می‌ماند یا خیر؟  افزایش فرار دختران از منزل، افزایش میزان طلاق، چشم و هم چشمی‌ها، عدم پایبندی به قوانین الهی، از بین رفتن آداب و رسوم اجتماعی و بسیاری موارد دیگر که حاصل همین روابط اجتماعی و نرم افزارهای اجتماعی از سوی کاربران چه در داخل و چه در خارج از کشور است می‌باشد. گروه‌هایی هستند که با ایجاد شبکه‌های مجازی غیراخلاقی زمینه را برای ایجاد فساد فراهم کرده‌اند لذا این سوءاستفاده‏ها که در مجموع جرائم نرم افزاری، رایانه‌ای و رسانه ای نام گرفته‏اند، می‌توانند زمینه را برای گسترش فساد فراهم و در نتیجه مقابله با آن را با دشواری همراه سازند و با بزرگترین سرمایه بشر، مغز انسان را با یادگیری‌های مداوم به سمت مرزهای جدا از افکار انسانی سوق دهند.

وقتی نرم‌افزاری سیستم یا گوشی کسی را می‌آلاید، اغلب می‌گویند دستگاه او «ویروسی» شده اما ویروس تنها یکی از نرم‌افزارهای بد است. کاربران رایانه‌های شخصی، تلفن‌های هوشمند و تبلت‌ها همواره در معرض تهدید بدافزاری هستند. وقتی کسی به مقابله با چنین تهدیدهایی برمی‌خیزد یعنی اهمیت موضوع را دریافته است. علاوه بر این برخی نرم‌افزارها همچون نرم‌افزارهای فیلترشکن هستند که انواع مختلفی دارند و فضای مجازی را برای کاربر بازتر و بازتر می‌کنند. هر چند نگارنده موافق فیلترینگ به این صورتی که امروز شاهد آن هستیم، نمی‌باشد لکن آزادی بی‌حد و حصر این‌گونه فضاها و نرم افزارها نیز قابل تایید نمی‌باشد. آزادی بی‌قید و شرط اینگونه فضاها مسلماً باعث بروز خطراتی برای قشر آسیب‌پذیر خواهد بود. کودکان، جوانان و زنان که از اقشار آسیب‌پذیر جامعه می‌باشند در صورتی که قائده‌ای برای نحوۀ استفاده از محیط سایبر و اینترنت علی‌الخصوص شبکه‌های اجتماعی وجود نداشته باشد شاهد اتفاقات ناگواری خواهیم بود. چنین بزه‌دیدگی‌هایی نیز در سطح جامعه اندک نمی‌باشد و علت آن هم عدم مدیریت درست و قانون‌گذاری‌های به جا، برای این‌گونه فناوری‌ها می‌باشد. مسدود کردن یک نرم افزار آن هم نرم افزاری که در سطح گسترده مردم از آن استفاده می‌نمایند کار به جایی نخواهد برد و مردم به راحتی می‌توانند نرم افزار دیگری را مورد استفاده قرار دهند و یا آن مسدود سازی را از طرق مختلف دور بزنند. اما اگر سیاست تقنینی در این خصوص به کار گرفته شود و مدیریتی کارآمد وجود داشته باشد، بهتر می‌توان این تکنولوژی را کنترل کرد. مسدود کردن نرم افزارها و سایت‌های آسیب‌زا با رویکردهای کارشناسانه که موجبات بحران هویت و انحرافات جنسی را فراهم می‌کند، ایجاد محدودیت و تعیین مدت زمان‌های مشخص برای جلوگیری از اعتیاد به اینترنت، کنترل نرم افزارها از طریق نظارت بر آنها می‌تواند از عوامل جرم‌زدایی در این محیط تازه تاسیس باشد. فیلترینگ و ایجاد محدودیت در همۀ دنیا و حتی در کشورهای مدرن و پیشرفته نیز تا حدی رواج دارد. به عنوان مثال بند «ج» ماده 2 کنوانسیون حقوق کودک که در خصوص فروش، روسپیگری و هرزه‌نگاری کودکان می‌باشد این پدیده ممنوع اعلام شده است و یا با پورنگرافی کودکان مخالفت صورت گرفته است. ده سال پس از تصویب کنوانسیون حقوق کودک توسط سازمان ملل در سال 1989م؛ یعنی در سال 1999م، گردهمایی جهانی تحت عنوان: «کارشناسی برای حمایت کودکان در برابرسوء استفاده جنسی از طریق اینترنت» برگزار گردید، که منجربه صدور قطعنامه ای شد که در آن آمده است: «هر چه اینترنت بیشتر توسعه پیدا کند، کودکان بیشتر در معرض محتویات خطرناک آن قرار خواهند گرفت. فعالیت‌های مجرمانۀ مربوط به فحشای کودکان و پورنوگرافی آنان، که از طریق اینترنت مورد سوء استفاده واقع می‌شوند، اکنون از مسائل حاد به شمار می‌رود. اگرچه سودمندی‌های اینترنت از زیان‌های بالقوۀ آن بیشتر است، در عین حال نباید از شناخت خطرات آن، غفلت کرد. در صورتی که برای مقابله با این خطرات اقدامی صورت نگیرد، تهدید‌های سنگین آن بر کودکان باقی خواهد ماند و سبب بازداری از کاربرد صحیح اینترنت در آینده خواهد شد»؛ بنابراین اگر نرم‌افزار یا وب سایتی با بررسی‌های آثار سوء آن مسدود شود، نه تنها نباید هیچ‌گونه جای نگرانی وجود داشته باشد، بلکه اقدامی کاملاً مفید در جهت حفظ سلامت جسمی و روانی جامعه می‌باشد. برای تدوین قانونی با این مضمون، نیاز است جوامع مختلف همچون روانشناسان، جامعه‌شناسان، اقتصاددانان و.. از منظر خود و با رویکرد خاص خود به این موضوع بنگرند تا شاهد تدوین قانونی کارآمد و کاهش بزهکاری و بزه‌دیدگی در محیط نرم‌افزار باشیم. قوانین حاضر، هر چند اقدامی مثبت در این راستا به شمار می‌روند اما کافی نبوده و در برخی مواقع با شکست مواجه شده‌اند به عنوان مثال قانون ممنوعیت به کارگیری از تجهیزات ماهواره توان و قدرت مقابله با نرم افزارهایی که از شبکه‌های ماهواره‌ای نشأت می‌گیرد را ندارد و یا قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح تنها نظامیان را مشمول خود می‌کند و سایر قوانین نیز به این نحو می‌باشند؛ به عنوان مثال قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم‌افزار، هر چند به بسیاری از چالش‌ها و دعاوی حقوقی پایان داد اما این قوانین اولاً کافی نبوده دوماً به فرض جامع بودن قوانین مذکور در زمان تصویب، باز راه به جایی نمی‌برد زیرا سرعت تحولات در عرصۀ فناوری ضرورت بازنگری و تکمیل آن را آشکار می‌کند.

در کنار اقدامات مفیدی که گردانندگان اینستاگرام برای کاربران خود در نظر گرفته‌اند، حضور تعداد کثیری از افراد با فرهنگ‌های مختلف و گاهاً متعارض ازیک‌طرف و سهولت ارتکاب جرم برای مجرمین در این‌گونه شبکه‌های اجتماعی از طرف دیگر، این فضا را محیط مناسبی برای وقوع انواع جرایم مبدل کرده است. وجود مواد مرتبط با قانون جرایم رایانه‌ای، نیاز مجریان قانون و اندیشمندان را ارضا نمی‌کند. مع‌الوصف برخی جرایم که در شبکۀ مجازی به وقوع می‌پیوندد به‌ناچار باید به قوانین مربوط به جرایم فضای حقیقی و یا جرایم سنتی رجوع شود. مجموع جرایم رایانه‌ای، طیف جدیدی از جرایم هستند که به سبب ویژگی‌های متمایزی که با جرایم سنتی دارند، تصمیم‌گیران جامعه را بر آن داشته است که در ابعاد مختلف اقدامات متمایزی را طرح‌ریزی کنند. همان‌گونه که در این مقاله انواع جرایم قابل وقوع در اینستاگرام تشریح شد و اثرات و عواقب آنها در فضای مجازی مورد بررسی قرار گرفت، بسیاری از این موارد در محیط واقعی هم قابلیت وقوع دارند ولی قطعاً اثرات کیفری و حقوقی ناشی از جرایم شبکه‌های مجازی به‌خصوص اینستاگرام که امروزه حرف اول را در میان سایر شبکه‌های اجتماعی می‌زند، مخرب‌تر از محیط واقعی می‌باشد. چرا که هر فردی می‌تواند با اکانت‌های قلابی وارد این فضا شود در حالی که در محیط حقیقی هر اقدام شخص منتسب به خود او بوده و باید مسئولیت‌های آن را بر عهده بگیرد. اگرچه امروزه با توجه به اهمیت فضای مجازی، این امر بیشتر مورد توجه قانون‌گذار بوده است و همانطور که گفته شد در مصوبات اخیر مجلس فضای مجازی در کنار فضای حقیقی توسط مقنن جلوه گری میکند اما به عقیده نگارندگان این دو فضا نمی تواند در کنار هم تاثیر قابل توجهی داشته باشد و برای نیل به نتیجۀ مطلوب قطعا نیاز است که فضای مجازی از محیط حقیقی مورد تفکیک قرار گیرد چراکه این دو محیط اثرات متفاوتی دارد و نمی‌توان آنها را از یک منظر مشاهده نمود. تقویت زیرساخت های فرهنگی و اجتماعی و آموزش نحوۀ استفاده از این محیط اجتماعی به صورت آکادمیک در مدارس و دانشگاه ها و استفاده از رسانه های گروهی و برگزاری همایش ها و کنفرانس ها نیز می تواند در پیشگیری از وقوع جرایم مختلف جلوگیری نماید.

 

منابع و مآخذ

الف) منابع فارسی

ادریسی فرهاد،صفاری دوست مجتبی،(1393)قانون مند کردن اینترنت با تطبیق در حقوق کامن لا، پژوهش های تطبیقی، سال هجدهم ،زمستان، شماره 4

امجدی،سروره،(1397) آسیب‌شناسی اجتماعی فضای مجازی،تهران،نشر فاروق

ابراهیم‌زاده، حسنی، فرسایی، حسین، رضا و داریوش (1389)، «فرهنگ تشریحی رایانه مایکروسافت». تهران: انتشارات دانشیار.

اشرافی، اکبر (1389)، بررسی و نقد سیاست جنایی حاکم بر جرایم، پژوهش‌نامه حقوق کیفری، دوره  5, شماره  2.

اصلانی، حمیدرضا (1384)، «حقوق فناوری اطلاعات». تهران: نشر میزان.

باستانی، برومند (1390)، «جرایم کامپیوتری و اینترنتی» ، چاپ سوم، تهران: انتشارات بهنامی.

بای، پور قهرمانی، حسینعلی و بابک (1388)، بررسی فقهی حقوقی جـرائم رایانه‌ای، چاپ اول، قم: پژوهشـگاه علـوم و فرهنگ اسلامی.

بیچرانلو، سیاسی راد، عبدالله و فرزانه (1396)، الگوهای به‌کارگیری راهبردهای سواد حریم خصوصی آنلاین؛ مطالعۀ موردی کاربران دختر اینستاگرام، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 10 (3)، 151-125.

بخشی،مهدیه،تربتی،سروناز،(1398) بررسی تأثیر کنش گفتاری بر تجربه ارتباطی در میان کاربران اینستاگرام، فصلنامه مطالعات رسانه‌ای

پور قهرمانی، بابک (1395)، «سیاست جنایی ایران در قبال جرایم رایانه‌ای» ، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.

تاجیک اسماعیلی، میزبانی، سمیه و زهرا (1399). رابطه میان میزان و نوع استفاده از شبکه اجتماعی اینستاگرام با شیوه‌های خوداظهاری کاربران، فصلنامۀ رسانه، سال سی و یکم، شماره 4، 46-25.

جیشانکار،کی(2010) جرم‌شناسی فضای مجازی،ترجمه ملک محمدی،حمید رضا،(1394)تهران،نشر میزان

خواجه نصیری طوسی، شقایق. (1396)، «نقش اینستاگرام بر سبک زندگی کاربران شمال و جنوب شهر تهران»، پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه گروه علوم ارتباطات اجتماعی.

زررخ، احسان (1389). جرم‌شناسی فضای مجازی، پایان‌نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته حقوق کیفری و جرم‌شناسی، مؤسسه آموزش عالی شهید اشرفی اصفهانی.

زرگر، علیرضا (1385). امنیت و تهدید در جامعه اطلاعاتی. تهران: انتشارات قدیم.

عابدی،محمد،تاثیر جرمشناختی ایسنتاگرام در افزایش جرایم خانوادگی،پایان نامه جهت دریافت کارشناسی ارشد در رشته حقوق جزا و جرمشناسی،دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد

عبداللهی نژاد، مجلسی، علیرضا و نوشین (1397) خشونت کلامی در فضای مجازی، مطالعه موردی اظهارنظرهای دنبال‌کنندگان در صفحات اینستاگرام، فصلنامه مطالعات رسانه‌های نوین، سال چهارم، شماره 13.

غنی زاده،مصطفی،(1398) شناسایی خرده فرهنگ های نمایشی و چگونگی اشاعه هنجار در شبکه اجتماعی اینستاگرام، فصلنامه مطالعات رسانه‌ای

قدسی، زهرا (1393). هتک حیثیت و نشر اکاذیب رایانه‌ای، ماهنامه دادگستر، شماره 43، ص53.

کاظمی سنجانی،بیژن(1398) جرایم کامپیوتری و سایبری،تهران،نشر سپید

مسعودی، امید علی (1397). فهم کنش زنان کنشگر کمپین "چهارشنبه‌های سفید" (مورد مطالعۀ: شبکه اجتماعی اینستاگرام)، فصلنامۀ پژوهش‌های ارتباطی، سال بیست و هفتم، شماره 1 (پیاپی 101)، 142-123.

مظلومان،رضا،(1353)،جرم‌شناسی، تهران،نشر دانشگاه تهران

معین، محمد (1387)، «فرهنگ فارسی». تهران: انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آزاد.

ملکوتی، رسول (1399). نحوۀ اعمال ارکان تحقق مسئولیت مدنی در فضای سایبری اینستاگرام. فصلنامۀ پژوهش‌های ارتباطی، سال بیست و هفتم، شماره 1 (پیاپی 101)، 157-143.

مهدوی، طهورا، نگاهی به تأثیرات شبکه‌های اجتماعی FaceBook))، 1390، روزنامه رسالت، شماره 7450.

نورمحمدی، مرتضی، چالش فرهنگ و هویت در فضای مجازی، 1388، مجله پگاه حوزه، شماره 261.

نجفی توانا،علی،(1395)،جرم شناسی،چاپ  ،تهران، نشر آموزش و سنجش

فرج الهی،تنومند،صادقی،(1400)کنش گفتاری ،اقناعی ایسنتاگرام در مشارکت سیاسی کاربران، فصلنامه مطالعات رسانه‌ای

فضلی،مهدی،(1391)مسئولیت کیفری در فضای سایبر،تهران،انتشارات خرسندی

ب) منابع انگلیسی

Alhabash, S., Chiang, Y., & Huang, K. (2014). MAM & U&G in Taiwan: Differences in the uses and gratifications of Facebook as a function of motivational reactivity. Computers in Human Behavior, 35, 423–430.

Capilanou (2010) www.capilanou.ca/help/login-page/active-cms/glossary.htm

Cocozza, Nicole, (2015). Instagram sets a precedent by an “insta” change in social media contracts & users’ ignorance of instagram’s terms of use may lead to acceptance by a simple “snap”. Journal of High Technology Law and Nicole Cocozza. All Rights Reserved. ISSN. 363-394

Dedić, N. and Stanier, C. (2017) “Towards Differentiating Business Intelligence, Big Data, Data Analytics and Knowledge Discovery“. Lecture Notes in Business Information Processing (LNBIP). Springer International Publishing. Volume 285.

Ellison, N. B., Steinfield, C., & Lampe, C. (2007). The benefits of Facebook “friends:” Social capital and college students’ use of online social network sites. Journal of ComputerMediated Communication, 12(4), 1143–1168

Ferdinand, p. (2000). The Internet, Democracy & Democratization. London: Frankcass publisher.

Khoirina , Marisya Mahdia (2018) "Nova Ridho Sisprasodjo, Media Social - Instagram Usage And Performance Benefit (Case Study On Housewives Online Seller In Indonesia)", Universitas Internasional Semen Indonesia, 132-144

Lundell, Louise (2015). Copyright and Social Media A legal analysis of terms for use of photo sharing sites, Bachelor’s thesis within Commercial and Tax Law (Intellectual Property Law) , Jonkoping International, Business School, Jonkoping University.

Majid Yar. (2005). The novelty of ‘cybercrime’: An assessment in light of routine activity theory. European Journal of Criminology.

Omnicore. (2019). • Instagram by the Numbers (2019): Stats, Demographics & Fun Facts. Retrieved April 3, 2019, from https://www.omnicoreagency.com/instagramstatistics/

Ponnusamya, Saranya, Iranmanesh, Mohammad, Foroughi, Behzad And Sean Hyun, Sunghyup (2020), Drivers and Outcomes of Instagram Addiction: Psychological Well-Being as Moderator. Journal Pre-proof, Published by Elsevier.

Ryan, David, (2018), European remedial coherence in the regulation of non-consensual disclosures of sexual images, Elsevier, Computer Law And Security Review, 1-24

Shane-Simpson, C., Manago, A., Gaggi, N., & Gillespie-Lynch, K. (2018). Why do college students prefer Facebook, Twitter, or Instagram? Site affordances, tensions between privacy and self-expression, and implications for social capital. Computers in Human Behavior, 86, 276–288

Sheldon, P., & Bryant, K. (2016). Instagram: Motives for its use and relationship to narcissism and contextual age. Computers in Human Behavior, 58, 89–97.

Statista. (2016). Instagram monthly active users 2015. Statistic. Retrieved 10/03/2016, from: http://www.statista.com/statistics/253577/number-of-monthly-activeinstagram-users/.

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

---

[1]  Facebook

[2]  Twitter

[3]  Follow

[4]  Mark Elliot Zuckerberg

[5]  Wiki

[6]  Proprietary software

[7]  نرم‌افزاری است که در مالکیت انحصاری توسعه دهندگان و توزیع‌کنندگان آن قرار دارد و مطابق با موافقت‌نامه‌های نرم‌افزاری نمی‌توان آن‌ها را تکثیر و توزیع کرد.

[8]  jhantuki1958

[9]  Programming Software

[10]  System Software

[11]  Application Software 

[12]  Malware

[13]  Inventory Management Software

[14]  Utilities Software

[15]  Data Backup and Recover Software

[16]  Kevin Systrom

[17]  Mike Krieger

[18]  - آی‌اواس یک سیستم عامل همراه ساخته شرکت اپل است که در ابتدا برای آیفون و آی‌پاد تاچ توسعه داده می‌شد، از آن زمان به بعد برای استفاده در سایر دستگاه‌های شرکت اَپل مانند آی‌پد و اَپل تی‌وی گسترش یافت.

[19] Ios 

[20]  follower

[21]  following

[22]  Follow

[23]  Simply Measured

[24]  Jakpat

[25]  comment

[26]  personal page 

[27]  Public page

[28]  Like

[29]  story

[30]  Live

[31]  Connection

[32]  نام ارتش سایبری ایران زمانی بر سر زبان‌ها افتاد که در اولین حمله، سایت توئیتر را مورد حمله قرار داد و در پیامی که در سایت قرار داده بود، از حمایت از اغتشاش در ایران توسط توئیتر انتقاد کرده بود. درباره این گروه اطلاعات چندانی در دسترس نیست، اما برخی منابع احتمال وابستگی آن به دولت ایران را مطرح کرده‌اند.

[33]  ماده 745 قانون مجازات اسلامی: « هر کس به وسیله سامانه های رایانه ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا چهل میلیون (40.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد».

[34]  ماده 742 قانون مجازات اسلامی :« هرکس به وسیله سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا حاملهای داده محتویات مستهجن را منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد تجارت یا افساد تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا چهل میلیون (40.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.».

[35]  تبصره 4 ماده 742 : « محتویات مستهجن به تصویر، صوت یا متن واقعی یا غیر واقعی یا متنی اطلاق می شود که بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد یا اندام تناسلی یا آمیزش یا عمل جنسی انسان است.»

[36]  ماده 701 قانون مجازات اسلامی: «هر کس متجاهراً و به نحو علن در اماکن و معابر و مجامع عمومی مشروبات الکلی استعمال نماید، علاوه بر اجرای حد شرعی شرب خمر به دو تا شش ماه حبس تعزیری محکوم می شود». در این ماده اگرچه صراحتاً به محیط های مجازی اشاره نشده است اما می توان محیط اینستاگرام را نیز نوعی «مکان» یا «مجمع» عمومی دانست.

[37]  ماده 705 قانون مجازات اسلامی: «قمار بازی با هر وسیله ای ممنوع و مرتکبین آن به یک تا شش ماه حبس یا تا (74) ضربه شلاق محکوم می شوند و در صورت تجاهر به قماربازی به هر دو مجازات محکوم می گردند». در این ماده اولاً تصریح قانون گذار به «با هر وسیله ای» کار ما را آسان نموده است؛ مطمئناً انجام عمل قمار بازی در محیط اینستاگرام توسط سیستم های رایانه ای، مشمول این ماده خواهد بود ثانیاً از آنجایی که عمدۀ این اقدامات در اینستاگرام، عالماً و عامداً و با قصد «تجاهر» انجام می شود، ممکن است هر دو مجازات را نیز در پی داشته باشد.

[38]  Whatsapp

[39]  Skype

[40]  Telegram

[41]  COPPA

[42]  ماده 744 قانون مجازات اسلامی (اصلاحی سال 1399): «هر کس به وسیلۀ سامانه های رایانه ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند،به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از چهل و شش روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5000000) ریال تا چهل میلیون (40000000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد».

[43]  ماده 746 قانون مجازات اسلامی: «هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیلۀ سامانۀ رایانه ای یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر نماید یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی به صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یادشده به نحوی از انحا ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعادۀ حیثیت (در صورت امکان)، به حبس از نود و یک روز تا دوسال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5000000) ریال تا چهل میلیون (40000000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد».

[44]  Forward

[45]  ماده 608 قانون مجازات اسلامی (اصلاحی سال 1399): « توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات جزای نقدی درجه شش خواهد بود »  و ماده 609 قانون مجازات اسلامی: « هر کس با توجه به سمت یکی از روسای سه قوه یا معاونان رئیس جمهور یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان رهبری یا اعضای شورای نگهبان یا قضات یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارتخانه ها و موسسات و شرکت های دولتی و شهرداری ها در حال انجام وظیفه یا به سبب آن توهین نماید به یک ماه و نیم تا سه ماه حبس و یا تا (74) ضربه شلاق و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود ». 

[46]  ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات (اصلاحی سال 1399): « هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیلۀ دیگر به کسی امری را‌صریحاً نسبت دهد یا آن‌ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز در مواردی که ‌موجب حد است به جزای نقدی درجۀ شش محکوم خواهد شد ».

[47]  ماده ۶۱۰  قانون مجازات اسلامی (مصوب 1375 ) :« هر گاه دو نفر یا بیشتر اجتماع و تبانی نمایند که جرایمی بر ضد امنیت داخلی یا خارج کشور مرتکب شوند یا وسایل ارتکاب آن را‌فراهم نمایند در صورتی که عنوان محارب بر آنان صادق نباشد به دو تا پنج سال حبس محکوم خواهند شد.» و ماده 611 قانون مجازات اسلامی :«هر گاه دو نفر یا بیشتر اجتماع و تبانی بنمایند که علیه اعراض یا نفوس یا اموال مردم اقدام نمایند و مقدمات اجرایی را هم تدارک دیده باشند ولی بدون اراده خود موفق به اقدام نشوند حسب مراتب به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهند شد».

[48]  ماده ۶۱۸قانون مجازات اسلامی: « هر کس با هیاهو و جنجال یا حرکات غیر متعارف یا تعرض به افراد موجب اخلال نظم و آسایش و آرامش عمومی گردد یا مردم را از‌کسب و کار باز دارد به حبس از سه ماه تا یک سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»

[49]  ماده ۶۱۹ قانون مجازات اسلامی: « هر کس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود یا با الفاظ و حرکات مخالف شوون و حیثیت به آنان توهین نماید‌به حبس از دو تا شش ماه و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد».

[50]  ماده 669 قانون مجازات اسلامی(اصلاحی سال 1399): «هر گاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضرر های نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشای سری نسبت به خود یا بستگان او نماید،اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد به مجازات شلاق تا (74) ضربه یا زندان از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد».

[51]  همچنان که ادلۀ الکترونیکی با آنچه که در ماده 14 قانون تجارت الکترونیک بدان اشاره شده است، متفاوت و از موضوع این مقاله خارج است.

[52]  مصداق بارز آن در محیط حقیقی، می‌تواند "سبب اقوی از مباشر" باشد که از حوصلۀ این نگارش خارج است.

[53]  ماده 1 قانون جرایم رایانه‌ای: هر کس به طور غیرمجاز به داده‌ها یا سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی که به‌وسیلهٔ تدابیر امنیتی حفاظت شده است دسترسی یابد، به حبس از 91 روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5,000,000) ریال تا بیست میلیون (20,000,000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

---