نقش شایعه های اقتصادی بر روند توسعه ملی و راه های رسانه ای مقابله با آن با تاکید بر شبکه اجتماعی تلگرام
محورهای موضوعی : مدیریت رسانه
1 -
کلید واژه: تلگرام, کلید واژه: شایعه, توسعه, شبکه اجتماعی,
چکیده مقاله :
چکیده با گسترش فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی، رسانهها قادرهستند وقایع دنیای پیرامون را لحظه به لحظه به سراسر جهان مخابره کنند و این امر رسانهها را به ابزاری قدرتمند در جوامع تبدیل کرده است. در واقع رسانه ها میتوانند تاثیرات مثبت و منفی بسیاری بر جوامع داشته باشند. یکی از ابعادی که همواره به آن توجه شده است، نقش رسانه های نوین در توسعه و به ویژه توسعه اقتصادی کشورهاست. فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی بستری مهیا جهت انتقال گسترده شایعات و خبرهای جعلی، یعنی خبرهایی که عمداً با اطلاعات نادرست همراه است، محسوب می شوند. لذا در تحقیق پیش رو با هدف بررسی این پدیده در بستر شبکه های اجتماعی، تلگرام به عنوان یکی از پر کاربرد ترین شبکه های اجتماعی در ایران، مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد. پژوهش حاضر پژوهشی کیفی است که با ابزار مصاحبه در صدد دستیابی به شناخت است. یافته های تحقیق نشان می دهد که شایعه در شبکه اجتماعی تلگرام، ابعاد مختلفی دارد و در توسعه اقتصادی کشور نیز نقش به سزایی ایفا میکند. با توجه به شناسایی سه رویکرد برای مقابله با شایعات، یعنی رویکرد آموزشی، رویکرد ژورنالیستی و رویکرد کلان، پیشنهادها و راهکارهایی ارائه گردید. کلید واژه: شایعه، توسعه، شبکه اجتماعی، تلگرام
The Role of Economic Rumors on the National Development and How to Deal with Them through Media (with an Emphasis on Telegram) Shahram Jorjani* Afsaneh Mozaffari (PhD)** Ali Akbar Farhangi(PhD)*** The Abstract As modern information and communication technologies expand, the media is capable of communicating the events promptly all over the world. This has made the media a powerful tool in societies. The media can indeed affect societies positively or negatively. One aspect that has always been considered is the role of modern media in the development and particularly the economic development of countries. Modern information and communication technologies are considered as platforms for the widespread communication of rumors and fake news, that is, news that is deliberately contaminated by misinformation. Thus, using interviews, the present qualitative study attempted to investigate this in social networks, and in so doing, Telegram was studied as one of the most widely-used social networks in Iran. The findings showed that rumors on Telegram have different aspects and play an important role in Iran's economic development. Three approaches were identified to deal with rumors, namely educational approach, journalistic approach, and macro approach, and accordingly, suggestions and solutions were presented. Keywords: Rumor, Development, Social Network, Telegram
_||_
نقش شایعه های اقتصادی بر روند توسعه ملی و راه های رسانه ای مقابله با آن با تاکید بر شبکه اجتماعی تلگرام
چکیده
با گسترش فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی، رسانهها قادرهستند وقایع دنیای پیرامون را لحظه به لحظه به سراسر جهان مخابره کنند و این امر رسانهها را به ابزاری قدرتمند در جوامع تبدیل کرده است. در واقع رسانه ها میتوانند تاثیرات مثبت و منفی بسیاری بر جوامع داشته باشند. یکی از ابعادی که همواره به آن توجه شده است، نقش رسانه های نوین در توسعه و به ویژه توسعه اقتصادی کشورهاست. فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی بستری مهیا جهت انتقال گسترده شایعات و خبرهای جعلی، یعنی خبرهایی که عمداً با اطلاعات نادرست همراه است، محسوب می شوند. لذا در تحقیق پیش رو با هدف بررسی این پدیده در بستر شبکه های اجتماعی، تلگرام به عنوان یکی از پر کاربرد ترین شبکه های اجتماعی در ایران، مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد. پژوهش حاضر پژوهشی کیفی است که با ابزار مصاحبه در صدد دستیابی به شناخت است. یافته های تحقیق نشان می دهد که شایعه در شبکه اجتماعی تلگرام، ابعاد مختلفی دارد و در توسعه اقتصادی کشور نیز نقش به سزایی ایفا میکند. با توجه به شناسایی سه رویکرد برای مقابله با شایعات، یعنی رویکرد آموزشی، رویکرد ژورنالیستی و رویکرد کلان، پیشنهادها و راهکارهایی ارائه گردید.
کلید واژه: شایعه، توسعه، شبکه اجتماعی، تلگرام
مقدمه
امروزه زمان قابل توجهی از وقت افراد صرف تعاملات آنلاین از طریق پلتفرم های رسانه های اجتماعی می شود. این موضوع سبب افزایش گرایش مردم به دستیابی به اخبار از طریق رسانه های اجتماعی، در مقایسه با رسانه های جمعی شده است. به عبارتی دیگر رسانه های اجتماعی به ابزاری مهم جهت کسب آگاهی از آخرین تحولات و رویدادهای جهان پیرامون تبدیل شده اند. دلایل این الویت و تغییر انتخاب، ویژگی های ذاتی رسانه های اجتماعی، از جمله دسترسی پذیری بیشتر و تعاملی بودن این ابزار نوین است. (آزادی و همکاران، 1398: 12) در واقع شبکه های اجتماعي مجازی از جمله با نفوذ ترين فناوری های نوين اطلاعاتی و ارتباطی محسوب می شوند كه همه ابعاد زندگی بشر را تحت تأثير قرار داده اند. شبکه های اجتماعی اينترنتی به لحاظ عموميت يافتن بین كاربران و با گسترۀ وسيع جغرافيایی درون مرزهای ملی، به ابزاری بی بديل در عرصۀ ارتباطات تبديل شده و زمينه های تأثيرگذاری خارج از كنترل دولت ها و نهادهاي قدرت را در جوامع به وجود آورده است. اشکال جديد رسانه های الکترونيکی، به باور بسياری از انديشمندان، فضاهای عمومی جديدی را در جامعه ايجاد كرده است. (شهرام نیا و همکاران، 1396: 20) با گسترش فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، رسانه ها قادرند وقایع دنیای پیرامون را لحظه به لحظه به سراسر جهان مخابره کنند و این امر رسانه ها را به ابزاری قدرتمند در جوامع تبدیل کرده است. در واقع رسانه ها می توانند تاثیرات مثبت و منفی بسیاری بر جوامع داشته باشند و این کارکرد را می توان عملکردی دو جانبه در نظر گرفت که از یک سو در راستای بهبود وضعیت بحرانی از طریق اطلاع رسانی دقیق و منطبق با نیازهای جامعه آسیب دیده ایفای نقش می کند و از سوی دیگر عاملی موثر درایجاد ترس و وحشت در جامعه محسوب می شود. (ایزدی یزدان آبادی و همکاران، 1394: 101) این امر زیرساختی جهت انتقال گسترده شایعات و خبرهای جعلی ایجاده کرده است؛ اخباری که تعمداً با اطلاعات نادرست همراه است. این که هر فرد در رسانه های اجتماعی یک منبع خبری محسوب می شود، نگرانی هایی را در زمینه اعتبار منابع خبری و افزایش سرعت انتشار خبر جعلی به وجود آورده است که می تواند اثرات اجتماعی منفی به دنبال داشته باشد و منجر به پذیرش دروغ های عمدی به عنوان حقیقت از سوی افراد شود. (آزادی و همکاران، 1398: 15)
گسترش شایعات تبعات فراوانی برای نظام اقتصادی کشور و توسعه ملی در پی خواهد داشت. نقش ارتباطات در توسعه از دیرباز همواره مورد توجه بوده است، لذا اهمیت و نقش برجسته ارتباطات در برنامه های توسعه، بررسی و تحقیق درباره کارایی هر چه بیشتر آنها در زمینه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، بسیار ضروری است.(خوشنویس و همکاران، 1393: 13) با توجه به محبوبیت شبکه های اجتماعی مجازی در کشور و به ویژه تلگرام، این شبکه ها همواره مورد سوءظن مسئولین کشور بوده و به آن ها به دیده یک پدیده سوء نگریسته شده است و از آنجا که در برنامه ریزی های توسعه کارکردهای مثبت ارتباطات از اهمیت فراوانی برخوردار هستند و شایعه نیز به عنوان یکی از کژکارکردهای وسایل و فناوری های ارتباطی مورد توجه قرار می گیرد، لذا در پژوهش پیش رو نگارنده در صدد پاسخ به پرسش های زیر است:
1. آیا شایعه های اقتصادی بر روند توسعه ملی تاثیر گذار هستند؟
2. راه های رسانه ای مقابله با شایعه با تاکید بر شبکه اجتماعی تلگرام کدام است؟
شایعه از طبیعی ترین پدیده های اجتماعی و یکی از رایج ترین شیوه های کنش متقابل است که تاکنون کمتر شناخته شده است. این پدیده مقوله ای اجتماعی و روانی با ابعادی گسترده است که ابعاد مختلف آن به ویژه در زمان بحران و شرایط مخاطره آمیز، به مراتب حادتر و گسترده تر خواهد بود. هر چند کارکردهای اجتماعی این پدیده کاملا شناخته شده نیستند، اما می توان گفت که شایعه عمدتاً در وضعیت های «بی نظمی» در جامعه ساخته می شود. در واقع، شایعه گزارش تایید نشده ای از وقایع است که به تعریف و تبیین وضعیت های مهمی می پردازد، که به صورت دو پهلو ظاهر می شوند. به عبارتی دیگر، شایعه عبارت است انتقال پیام یا خبری که در اندک زمان محدودی می تواند در سطح وسیعی از جامعه انتشار یابد، بدون آنکه منبع آن شناخته شده یا معلوم شود که از کجا سر چشمه گرفته است. بنابراین می توان شایعه را گزارشی تایید نشده درباره حادثه ای دانست که اساساً انتقال آن از طریق دهان به دهان صورت گرفته و به موضوعی می پردازد که تحقیق در صحت و سقم آن دشوار است. (دهقان شاد، 1390: 34) شایعات به عنوان پیام های فاقد اعتباری تعریف شده اند که به آسانی در شرایط خطرناک و بی نظمی میان عموم مردم پخش شده و گسترش می یابند. در ارتباط با شایعه، چنانچه مردم به دنبال حقایق دقیق نباشند، دستیابی به یک جامعه آگاه دشوار خواهد بود. در روند گسترش شایعات دروغین که ممکن است مشکلات اجتماعی بزرگی در پی داشته باشد، فقدان جستجوی دقیق اطلاعات می تواند منجر به تاثیرات زیانبار بر جامعه شود، چرا که ممکن است مردم تنها نقش بیننده و مخاطبی منفعل را ایفا کنند و نه یک جستجوگر فعال؛ و نگرش های منفعل در قبال گردش شایعات، هرج و مرج اجتماعی را تشدید خواهد کرد، (لی و چوی، 2018: 1072) چرا که شایعه به عنوان یک پیام (اطلاعات) فاقد اعتبار و غیر قابل اعتماد است. (اوه و همکاران، 2018: 246)
امروزه توسعه یکی از مباحث مطرح در تمامی کشورهای دنیاست و عامل مهمی در راستای رشد روز افزون فاکتورهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، فناوری، بین المللی و محیط زیست محسوب می شود. یکی از مهمترین عوامل تغییر در مدل های توسعه اعم از ملی، شهری، سازمانی و خانوادگی، درک تغییر حرکت از سرمایه های ملی ملموس چون پول، ابزار و سخت افزار به سرمایه های ناملموس همچون یادگیری، ارتباطات، تعامل، نشاط، وفاق، همسویی و یکپارچگی است که این نوع سرمایه عمدتا از انسان های ارزشی و دانشگر نشأت گرفته است. توسعه به عنوان یک فرایند لازمه بهبود و پیشرفت است؛ فرایندی که مبنای بهبود وضعیت و برطرف کنندۀ کاستی های اجتماعی و فرهنگی جوامع پیشرفته است و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی جوامع و به ویژه کشورهای در حال توسعه باشد. (قدمی و همکاران، 1397: 166)
با بررسی تحقیقات صورت گرفته، می توان دریافت که برخی پژوهش ها با محوریت شایعه صورت گرفته است. از جمله این پژوهش ها می توان از دانش و همکاران(1398) نام برد که به مطالعه تاثیر شایعه فضای مجازی بر نظم و امنیت جامعه پرداخته است. نتیجه مطالعۀ مذکور نشان می دهد، اگرچه ابعاد اقتصای، سیاسی و اجتماعی به عنوان عوامل تعیین کننده شایعه، امنیت در فضای مجازی را تحت تاثیر قرار می دهند، اما متغیرهای دیگری نظیر اعتماد به فضای مجازی، آگاهی افراد، طبقه اجتماعی - فرهنگی و مشارکت با پیام نیز می تواند درمیزان تاثیرپذیری امنیت دخیل باشند.
زمانی کسبی (1395) در تحقیق خود به ارائه رویکردی جهت تشخیص شایعه در شبکه های اجتماعی پرداخته و در نتیجه گیری نشان داده است که در شبکه های اجتماعی همچون توییتر، ویژگی های کاربران مستعد به درج و نشر شایعه در شناسایی آن، بسیار موثر است. کیانی(1385) نیز شایعه و امنیت عمومی را مورد بررسی قرار داده و لزوم برخورد قانونی را علاج شایعه دانسته است.
گروه دیگری از تحقیقات به نقش شبکه های اجتماعی در توسعه کشور و نیز کارکردهای این رسانه های نوین در تعمیق توسعه پرداخته اند. از جمله این پژوهش ها می توان از تحقیق خانیکی و خجیر(1397) نام برد که نقش شبکه های اجتماعی مجازی در توسعه جامعه مدنی ایران را مورد بررسی قرار داده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که مصاحبه شوندگان برای نقش شبکه های اجتماعی مجازی در توسعه جامعه مدنی ایران 12 کارکرد ارتباطی، خبری، تبلیغی، آموزشی، بسیج سازی، کمپین سازی، جایگزینی رسانه رسمی، تقویت قدرت اجتماعی نهادها، شفاف سازی، جریان سازی، شبکه سازی و سنجش افکار عمومی و 10 کژکارکرد اخبار نادرست و شایعه، سرریزی اطلاعات، انبوه خلق مجازی، حباب گفتگو، سلیبریتی سازی، وجود همبستگی کاذب، درگیری در فضای مجازی و دور شدن از فعالیت مدنی واقعی، تخریب حریم خصوصی فعالان مدنی، غلبه مشارکت مجازی و ابزار ارائه و خود نمایی تعیین کردند. مظفری(1395) در تحقیق خود، کارکرد مثبت رسانه ها در جهت پیشبرد سیاست های ملی و افزایش مشارکت اجتماعی و اقتصادی را خاطرنشان و تاکید کرد. حبیب دوست و علمی (1396) نیز به مطالعه شبکه های اجتماعی و نقش آن در اقتصاد پرداخته و پرسش های اساسی در این بخش نوظهور مطرح کرده اند.
روش تحقیق
پژوهش پیش رو دارای رویکردی طبیعی گرایانه است که در پی درک پدیده ی مورد مطالعه در همان زمینه و محیط خاص از قبیل محیط جهان واقعی است، جایی که پژوهشگر در پی دستکاری پدیده مورد نظر خود نیست. یافته ها از محیط جهان واقعی و به گونه ای طبیعی بدست می آیند. هدف روش پژوهش کیفی، همانند روش های پژوهشی دیگر، فراگیری دانش و درک آن است. پژوهشگران کیفی در پی کشف، توصیف، درک (تفاهم) ماهیت پیچیده تجربیات انسان در یک روش مفصل و طبیعت گرا هستند. نوع این پژوهش توسعه ای و کاربردی است، چرا که در صدد توسعه دانش در زمینه نقش شایعات اقتصادی بر روند توسعه ملی و راه های رسانه ای مقابله با آن است و از آن جهت کاربردی است که نتایج این پژوهش می تواند برای سیاست گذاران حوزه رسانه و توسعه مفید باشد. همچنین رویکرد این پژوهش، رویکردی استقرایی است چرا که از جزء به کل می رسد و درصدد است با به دست آوردن جزئیات یک مصاحبه به یک بیان کلی برسد. استراتژی پژوهش حاضر اکتشافی و مبتنی بر مطالعات کیفی است. و از آنجا که این پژوهش اکتشافی، توصیفی و تبیینی است، بازه زمانی پژوهش تک مقطعی است. پژوهش از نظر مکانی به صورت کتابخانه ای (مقالات، کتب، اسناد و ...) و میدانی (مصاحبه با صاحب نظران) انجام می شود. راهبرد پژوهش پیمایشی است، چرا که با نظرسنجی از عده ای، درصدد جمع آوری داده ها است. از آن جهت که استراتژی های کیفی به دنبال مکاشفه و فهم هستند، لذا هدف این پژوهش نیزکه پژوهشی از نوع فهم و اکتشاف1 است که با گردآوری داده ها از طریق مصاحبه محقق شده است.
جامعه آماری این تحقیق را خبرگان اقتصادی، رسانه ای و ارتباطی تشکیل می دهند. نگارنده حجم دقیقی برای نمونه گیری در نظر نگرفته، بلکه انجام مصاحبه را تا زمان رسیدن به اشباع ادامه داده است. همچنین روش اصلی گردآوری داده ها در بخش کیفی پژوهش مصاحبه بوده و از مصاحبه نیمه ساختار یافته با پرسش های باز استفاده شده است. در این نوع مصاحبه، رویکرد پژوهشگر می تواند کمابیش هدایت کننده باشد، اما به هر شکل اوست که موضوع مورد مصاحبه عمیق را پیشنهاد می کند. روش تجزیه و تحلیل داده های حاصل از مصاحبه، تحلیل تفسیری است؛ در این روش تحلیل، پژوهشگر درصدد است تا در حد امکان، به آشکار نمودن پیام های نهفته در متن نوشتاری مصاحبه بپردازد. طبق توصیۀ گیلهام، برای دستیابی بـه این هدف، متن مصاحبه باید به طور کامل و با شرح جزئیات نوشته شود. سوال های اصلی پرسیده شده، یادآوری ها، کندوکاوهایی که مصاحبه گر انجام داده است و سوال های مکمل در آن باید ذکر شود تا بتوان به درک کاملی از آنچه مصاحبه شونده گفته است، دست یافت.
یافته ها
از آنجا که در تحقیق پیش رو هدف پژوهشگر، بررسی و مطالعه نقش شایعه های اقتصادی بر روند توسعه ملی و راه های رسانه ای مقابله با آن است، لذا ابتدا باید شاخصها و مضامینی برای نقش شایعه های اقتصادی بر روند توسعه ملی و راه های رسانه ای مقابله با آن استخراج می شد. بر این اساس و در راستای اهداف پژوهش و مرور ادبیات پژوهش، محقق دست به تدوین سوالات مصاحبه زد. این سوالات در اختیار مصاحبه شوندگان قرار گرفت. ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که پژوهشگر با توجه به اینکه مصاحبه به صورت نیمه ساختار یافته با سوالات کلی انجام می شد، اما وی مصاحبه شوندگان را به سوالات مشخص، محدود نکرد و تنها شمای کلی مصاحبه و محورهای مصاحبه را مشخص نمود.
پژوهشگر پس از پیاده سازی متون مصاحبه ها و استخراج مفاهیم مهم اولیه، به شناسایی مفاهیم برجسته داده ها پرداخت و نکات مهم در زمینه سؤالات تحقیق که معنی و مفهوم الگوی مجموعه ای از داده ها را تا حدودی نشان می دهد را استخراج کرد.
بدین صورت که نخست مفاهیم و کدهای اولیه و تکرار شونده در مصاحبه ها که از اهمیت بیشتری برخوردار بودند، استخراج شدند؛ این مفاهیم در پژوهش پیش رو تحت عنوان مفاهیم کلی نام گذاری شده اند. مرحله بعد پژوهش عبارت است از بازخوانی مجدد داده های به دست آمده که خود شامل دو مرحله ی بازبینی، تصفیه و شکل دهی به مفاهیم است. مرحله نخست شامل بازبینی در سطح خلاصه های کد گذاری شده است و مرحله دوم به شکل دهی و طبقه بندی مفاهیم و کد های شناسایی شده در قالب مفاهیمی انتزاعی تر می پردازد.
با توجه به پرسش اول تحقیق که عبارت است از:
ü انواع شایعات اقتصادی در کانال های شبکه اجتماعی تلگرام کدام است؟
مفاهیمی که حول پرسش نخست تحقیق طبقه بندی و شناسایی شده اند به شرح ذیل است:
· شایعاتی که به منظور التهاب در اقتصاد ایجاد شده اند.
· شایعاتی که در زمان های بحران و شرایط اضطراری و جو روانی آن دوران ایجاد می شوند.
· شایعاتی که اقتصاد را از حالت تعادل خارج می کنند.
· شایعاتی که برای دستکاری بازار از سوی ذینفعان اشاعه پیدا می کنند.
· شایعاتی که از طریق نهادهای رسمی به منظور بررسی افکار عمومی در موضوعی خاص مطرح می شوند.
· شایعاتی که با نیت خیرخواهانه در عرصه اقتصادی شکل می گیرند.
با توجه به پرسش دوم که عبارت است از:
ü پیامدهای تاثیر شایعات اقتصادی در کانال های شبکه اجتماعی تلگرام بر روند توسعه ملی چیست؟
مفاهیمی که حول پرسش دوم تحقیق طبقه بندی و شناسایی شده اند به شرح ذیل است:
· پیامدهای روانی شایعه در حوزه اقتصادی.
· پیامدهای اجتماعی شایعه و کاهش سرمایه اجتماعی دولت ها و نظام اقتصادی کشور.
· پیامدهای شایعه بر شاخص های کلان اقتصادی.
· پیامدهای شایعه بر شاخص های خردتر اقتصادی.
با توجه به پرسش سوم که عبارت است از:
ü ویژگی های مهم شبکه اجتماعی تلگرام در اطلاع رسانی و به تبع اخبار اقتصادی کدام است؟
مفاهیمی که حول پرسش سوم تحقیق طبقه بندی و شناسایی شده اند به شرح ذیل است:
· امکانات پلتفرم تلگرام.
کارکردهای حاصل از تلگرام.
در پایان با توجه به پرسش چهارم که عبارت است از:
ü راهکارهای مناسب رسانه ای در شبکه های اجتماعی برای مقابله با شایعات اقتصادی چیست؟
مفاهیمی که حول پرسش چهارم تحقیق طبقه بندی و شناسایی شده اند به شرح ذیل است:
· رویکرد مبتنی بر محتوا.
· رویکرد تاکتیکی.
· رویکرد مبتنی بر قانون گذاری.
· رویکرد مبتنی بر مدیریت رسانه ها.
· سواد رسانه ای و اقتصادی.
سپس با مرور دوباره ی داده های به دست آمده و تسلط و اشراف کسب شده بر ادبیات پژوهش طی روند تحقیق، مفاهیم سازمان دهنده ذیل، مفاهیمی عمیق تر و انتزاعی تر، تحت عنوان مفاهیم اصلی طبقه بندی شدند که این مفاهیم حول مطالعه نقش شایعه های اقتصادی بر روند توسعه ملی و راه های رسانه ای مقابله با آن سازمان دهی شدند.
در نهایت چنان که در جدول ذیل نیز قابل ملاحظه است، مفاهیم انتزاعی در قالب مفاهیم اصلی طبقه بندی می شدند.
با توجه به پرسش نخست تحقیق که عبارت است از:
ü انواع شایعات اقتصادی در کانال های شبکه اجتماعی تلگرام کدام است؟
مفاهیم اصلی که حول پرسش نخست تحقیق طبقه بندی و شناسایی شده اند به شرح ذیل است:
· شایعات مواقع بحرانی.
· شایعات خرابکارانه.
· شایعات خیرخواهانه.
با توجه به پرسش دوم که عبارت است از:
ü پیامدهای تاثیرات شایعات اقتصادی در کانال های شبکه اجتماعی تلگرام بر روند توسعه ملی چیست؟
مفاهیم اصلی که حول پرسش دوم تحقیق طبقه بندی و شناسایی شدند به شرح ذیل است:
· پیامدهای کیفی شایعه.
· پیامدهای کمی شایعه.
با توجه به پرسش سوم که عبارت است از:
ü ویژگی های مهم شبکه اجتماعی تلگرام در اطلاع رسانی و به تبع اخبار اقتصادی کدام است؟
مفاهیم اصلی که حول پرسش سوم تحقیق طبقه بندی و شناسایی شده اند به شرح ذیل است:
· ساختار(دسترسی، راحتی).
· محتوا(محتواهای جذاب به دور از سانسور و ...).
پرسش چهارم که عبارت است از:
ü راهکارهای مناسب رسانه ای در شبکه های اجتماعی برای مقابله با شایعات اقتصادی چیست؟
مفاهیم اصلی که حول پرسش چهارم تحقیق طبقه بندی و شناسایی شده اند به شرح ذیل است:
· رویکرد ژورنالیستی.
· رویکردهای کلان.
· رویکرد آموزشی.
در نهایت با مفصل بندی مفاهیم به دست آمده حول مساله اصلی پژوهش که مطالعه نقش شایعه های اقتصادی بر روند توسعه ملی و راه های رسانه ای مقابله با آن است، نمودار ذیل جهت نمایش بهتر مفاهیم شکل گرفته، ترسیم شده است:
شکل1. نمودار تصویری یافته های تحقیق
نتیجه گیری
بر اساس بررسی های انجام شده، می توان نتیجه گرفت که انواع شایعات اقتصادی، با توجه به شرایط اقتصادی به سه شکل ظهور می کند. این اشکال ظهور هریک با مقاصدی مطرح می شود که هرکدام درصدد بهره مندی از شرایط اقتصادی هستند. با توجه به اینکه این شایعات با سودجویی از تلاطم های بازار شکل می گیرد، لزوم وجود یک اقتصاد پایدار و کم نوسان عنصری اساسی برای غلبه بر این شایعات است. با شناخت نوع هریک از شایعات در صورت بروز بهتر می توان با آن مقابله کرد. با توجه به اهمیت تبعات شایعه در بخش های مختلف اقتصادی و نیز افکار عمومی کشور می توان گفت که تحقیق خاصی در موضوع نقش شایعات در سرمایه اجتماعی و افکار عمومی صورت نگرفته است؛ با وجود اینکه به نظر می رسد یکی از مهم ترین عواقب شایعه بر پیکره نظام اقتصادی کشور نیز همین مساله اضمحلال سرمایه اجتماعی و نظام اقتصادی کشور در اذهان عمومی است. این امر به ویژه با توجه به ویژگی های ساختاری و محتوایی شبکه های اجتماعی و نفوذ فوق العاده آن در میان آحاد جامعه حائز اهمیت بسیار است. در واقع ضریب نفوذ شبکه های اجتماعی نظیر تلگرام رشدی فزاینده داشته و کوچکترین حرکتی در نظام اقتصادی کشور در رؤیت همگان است.
در نهایت هر پژوهشی باید راهکارها و پیشنهاداتی در راستای حل مساله مورد بررسی در تحقیق خود ارائه دهد. با توجه به سه رویکرد شناسایی شده برای مقابله با شایعات، یعنی رویکرد آموزشی، رویکرد ژورنالیستی و رویکرد کلان، راهکارها و اقدامات زیر به دست اندرکاران رسانه ای ارائه می شود:
· تولید محتوای استاندارد
· رصد و تجزیه و تحلیل محتواهای شبکه های مجازی
· استفاده از متخصصان و افراد پرنفوذ
· اطلاع رسانی سریع، به موقع، صحیح و به دور از سیاست زدگی
· برخورد پویا و فعالانه در مواجهه با انواع شایعه
· آزادسازی جریان اطلاعات و شفافیت
· داشتن پروتکل های واکنش نسب به شایعات
· ایجاد رسانه های (کانال های) مستقل و تخصصی
· پرهیز از یکجانبه گرایی
· حرفه ای گرایی
· توجه به عنصر اعتماد
· آموزش شهروندان درباره اینکه چگونه شایعات را از اخبار درست تشخیص دهند
· آموزش الفبای اقتصادی به شهروندان
منابع
1. آزادی. محمدحسین. ساعی. محمدحسین. البرزی دعوتی. هادی. تفاوت های خبر «جعلی» و «شایعه» از منظر اسناد علمی، کارشناسان و نظریه پردازان ژورنالیسم، خبر و علوم ارتباطات. مطالعات میان رشته ای ارتباطات و رسانه. 1398. 2(1): 11-36.
2. ایزدی یزدان آبادی. آزاده. غازی. ایران. میرزازاده قصاب. فرشته. اولویت بندی کارکردهای رسانه برای مدیریت اثربخش مرحله پیش از بحران با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی. دانش پیشگیری و مدیریت بحران. 1394، 5(2): 108-100.
3. حبیب دوست. امیر. علمی. زهرا(میلا). شبکه‌های اجتماعی و نقش آن در اقتصاد. فصلنامه برنامه ریزی و بودجه. 1396. ۲۲ (۱): ۱۰۳-۱۴۱.
4. خانیکی. هادی. خجیر. یوسف. نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در توسعه جامعه مدنی ایران. فصلنامه مطالعات فرهنگ – ارتباطات. 1397. 19(44): 71-97.
5. خوشنویس. مریم. عزیزپور. کاظم. محمودی. آذر. حاجی زاده. بهادر. نقش ارتباطات و رسانه ها در روند توسعه اقتصادی جوامع. 1393، دومین همایش ملی رویکردی بر حسابداری، مدیریت و اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فومن و شفت.
6. دانش. پروانه. شواخی زواره. محمدرضا. عظیمی. فریبا. تاثیر شایعه فضای مجازی بر نظم و امنیت جامعه؛ دیدگاه پژوهی کارمندان شهرداری تهران. فصلنامه علوم خبری. 1398، 8(29): 156-175.
7. دهقان شاد. حوری. چگونگی گردش شایعات در فضای اینترنت. مطالعات رسانه ای. 1390، 6(14): 41-33.
8. زمانی کسبی. سمیه. ارائه رویکردی برای تشخیص شایعه در شبکه های اجتماعی. پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشکده علوم مهندسی دانشگاه تهران؛ 1395.
9. شهرام نیا. امیرمسعود. ابراهیمی پور. حوا. محموداوغلی. رضا. ملکان. مجید. سنجش تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر مشارکت سیاسی: مطالعۀ موردی دانشجویان دانشگاه مازندران. جامعه شناسی کاربردی. 1396. 28(1): 19-32.
10. قدمی. محسن. محمدی. زهره. قدمی. مینا. ارائه الگوی توسعه پایدار ملی بر اساس مبانی مدیریت دانایی استراتژیک متکی بر تئوری نظم در آشفتگی. دانش سرمایه‌گذاری. 1397، 7(25): 165-178.
11. كياني. رسول. شايعه و امنيت عمومي. دانش انتظامي. 1385. 8(3): 131-157.
12. مظفری. افسانه. نقش وسایل ارتباط جمعی در مشارکت اجتماعی دانشجویان. مجله مطالعات توسعه اجتماعی. زمستان 1395. 58.
13. Lee ,J., Choi, Y. Informed public against false rumor in the social media era: Focusing on social media dependency, Telematics and Informatics. 2018. vol 35, pp:1071-1081.
14. Oh , O., Gupta , P., Agrawal , M., Rao, H. R. ICT mediated rumor beliefs and resulting user actions during a community crisis, Government Information Quarterly. 2018. vol 35, Issue 2, pp: 243-258.
[1] . Explority