سبک عرفانی در آثار عین‌القضات همدانی
محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی
مختار ابراهیمی
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران، اهواز)
میترا امیدبخش
2
(دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران)
کلید واژه: تأویل, عین‌القضات, خلاقیت و فردیت, شطح‌آفرین,
چکیده مقاله :
عین‌القضات همدانی مهّم‌ترین شخصیت معناگرای سدۀ ششم است که سبکی خاص و تازه در ادبیات عرفانی ارائه داده است. او در زمینه‌ی موضوع لفظ و معنا و تفاوت‌های بنیادین آن دو به شیوه‌ی عملی و با به دست دادن نمونه‌های تأویلی کوشیده است که نشان دهد چرا سبک زبانی او در ادبیات صوفیانه متفاوت است. او در عین این که هیچ گاه شطح پردازی را فراموش نمی‌کند، ترکیبی از نثر و شعر ارائه می‌دهد که انسجام و نظم صفت اصلی آن است. در نثر سیال عین‌القضات هم سخنان پیران صوفیه حضور دارد و هم آیه‌های قرآنی در بافت کلام خوش نشسته است. عین‌القضات نویسنده‌ای است که در حین نوشتن، کلام خود را از عاطفه، تحرک و شور و شوق سرشار می‌کند. خلاقیت و فردگرا بودن این صوفی دلیر، به هنجارگریزی‌های معنایی و ساختارشکنی‌های عرفانی و دینی انجامیده است. تمام آثار عین‌القضات نمایش دیگرگونه‌ای‌ست از تمام موضوعاتی که در سنّت ادبیات صوفیانه به تعبیری خاص مشهور گشته بود. در این کار قاضی تمام بدیهیات عرفانی را دوباره زیر و رو می‌کند و به طریق خاص خود از آنها، گزاره‌هایی به دست می‌دهد که عادت‌ستیزی و عرف‌گریزی و نقد و هشدار نسبت به زمانه مشخصۀ بنیادین آن‌هاست.