بررسی شاخصه‌های «شعر سیاه» در اشعار هوشنگ ابتهاج
محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی
1 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران
کلید واژه: نقد ادبی, ادبیات غنایی, شعر معاصر ایران, شعر سیاه, هوشنگ ابتهاج,
چکیده مقاله :
اصطلاح «شعر سیاه» به شعری گفته می‌شود که احساسات و افکار منفی و دردآلود انسان را بازگو کند. شاعران و نویسندگان معاصر، متأثر از برخی نظریات فلسفی و نیز اوضاع اجتماعی و سیاسی جامعۀ خود به نوعی رمانتیسم سیاه و بدبینانه روی آوردند و با استفاده مکرر از مفاهیمی مانند غم، اندوه، ناامیدی، شکست، تنهایی، مرگ و ... شعر سیاه را پدید آوردند. در ایران، بسیاری از شاعران و نویسندگان متأثر از جریان‌های سیاسی و اجتماعی دورۀ پهلوی، به‌ویژه کودتای 28 مرداد 1332 و سلطۀ استبداد و خفقان در جامعه، دچار یأس و ناامیدی و سرخوردگی شدند و در اشعارشان با خلق فضاهای سیاه و مضامین غم‌آلود، نارضایتی خود را از وضع موجود نشان دادند. هوشنگ ابتهاج، سیاوش کسرایی، فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث، نصرت رحمانی و نادر نادرپور از این شاعران بودند. نتیجه اینکه مرگ‌اندیشی در شعر ابتهاج در طی دورۀ اول (فردی) و دورۀ دوم (اجتماعی)، متفاوت است و شاعر در نخستین شعرهای خود بر اساس نگاه فردی و غم هجران یار، خواهان مرگ زودتر از موعد است تا او را از رنج زندگی برهاند؛ اما در دورۀ دوم و در کشاکش مبارزه با حکومت استبداد، مرگ در میدان جنگ و مردن چون مردان را بالاترین شجاعت می‌داند.
The term "black poetry" is attributed to a poem that recounts the negative and painful feelings and thoughts of a person. Contemporary poets and writers, influenced by some philosophical theories as well as the social and political situation of their society, turned to a kind of black and pessimistic romanticism and by repeatedly using concepts such as sadness, grief, despair, failure, loneliness, death and... black poetry created. In Iran, many poets and writers were affected by the political and social currents of the Pahlavi period, especially the 1953 Iranian coup d'état and the domination of tyranny and suffocation in the society, and they suffered despair and disappointment and expressed their discontentment in their poems by creating dark spaces and themes of sadness. Hushang Ebtehaj, Siavash Kasraei, Forough Farrokhzad, Mehdi Akhavan Sales, Nosrat Rahmani, Nader Naderpour, etc. were among these poets. In this research, the writer tries to find out how the components of black poetry appear in the poems of this contemporary poet by examining and analyzing the poems of Hushang Ebtehaj.
ابتهاج، هوشنگ (1334). زمین. تهران: نیل.
ابتهاج، هوشنگ (1360). یادگار خون سرو. تهران: مروارید.
ابتهاج، هوشنگ (1370). نخستین نغمه‌ها. تهران: نیل.
ابتهاج، هوشنگ (1374). آینه در آینه (برگزیده شعر). گردآوری محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: چشمه.
ابتهاج، هوشنگ (1379). سراب. تهران: زمستان.
ابتهاج، هوشنگ (1385). تاسیان. تهران: کارنامه.
ابتهاج، هوشنگ (1387). سیاه مشق. تهران: کارنامه.
اسماعیلی‌نیا، فاطمه؛ سلطانی، حسن؛ اسدی، علیرضا (1396). بررسی تطبیقی عوامل شعر سیاه در اشعار سیمین بهبهانی و نازک‌الملائکه. مطالعات تطبیقی فارسی و عربی. 2 (3)، 9-36.
انوشه، حسن (1381). دانشنامۀ ادب فارسی 2. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
براهنی، رضا (1380). طلا در مس (در شعر و شاعری). تهران: زریاب.
رستگارفسایی، منصور (1372). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید شیراز.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1332). ادبیات سیاه در اروپا و آمریکا. مجلۀ یغما. 59، 67-64.
شاهین‌دژی، شهریار (1388). شهریار شهر سنگستان: نقد و تحلیل وگزیدۀ اشعار مهدی اخوان ثالث. تهران: سخن.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1359). ادوار شعر فارسی (از مشروطیت تا سقوط سلطنت). تهران: سخن.
شمس لنگرودی، محمد (1373). تاریخ تحلیلی شعر نو. 4 جلد. تهران: مرکز.
شیری، قهرمان؛ محمدی، مینو؛ نظری، نجمه (1391). بررسی تحلیلی رمانتیسم سیاه در سروده‌های نصرت رحمانی. نشریۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی. 10 (27)، 71-97.
کاتوزیان، محمدعلی (1374). صادق هدایت و مرگ نویسنده. تهران: مرکز.
گودرزی، حسین (1385). گفتارهایی دربارۀ انقلاب مشروطیت و هویت ملی. تهران: تمدن ایرانی.