مقایسه ساختاری و محتوایی منظومۀ «شمس و قمر» و «قمر شاه»
محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی
محمدرضا حصارکی
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرقدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
مهین خطیب نیا
2
(گروه عمومی، واحد نایین، دانشگاه آزاد اسلامی، نایین، ایران)
کلید واژه: ساختار, محتوا, شمس و قمر, قمرشاه, خواجه مسعود قمی,
چکیده مقاله :
منظومه‌های داستانی یکی از انواع ادبی در گسترة ادبیات فارسی و نظامی بزرگ‌ترین الگوی شاعرانِ پس از خود در سرایش مثنوی و مناظره است که شاعران زیادی به تبعیت از او و با شدت و ضعف، راه او را دنبال کردند. از مقلّدانِ کمتر شناخته شدة او خواجه مسعود قمی، صاحب مثنوی شمس و قمر و شاعر گمنام دیگری است که منظومۀ قمر شاه را به تقلیداز او سروده است. هدف این پژوهش آن است که این دو منظومه را از دیدگاه عناصر داستانی، به صورت تطبیقی، بررسی نماید. بدیهی است پژوهش مذکور از جهت بیان میزان قوّت و ضعف و بازشناسی این دو منظومه دارای اهمیت است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. جامعة آماری پژوهش، 3114 بیت نسخة خطی قمرشاه و 2076 بیت مثنوی شمس و قمر از خواجه مسعود قمی را در برمی‌گیرد. در کل می‌توان از پژوهش حاضر چنین نتیجه گرفت: طرح و پیرنگ هر دو منظومه ساده، کلی و ابتدایی و زاویۀ دید، سوم شخص است. رویکرد مثنوی خواجه قمی، بزمی، رزمی و تعلیمی و قمرشاه، بزمی، رزمی و دینی است. رویکرد حماسی در هر دو منظومه، قوی‌تر و موفق‌تر از بخش غنایی است. منظومة قمرشاه از نظر شخصیت‌پردازی و صحنه‌پردازی در چارچوب زمان، مکان و محیط داستان قوی‌تر، اما منظومه شمس و قمر از نظر سرایش و سبک شاعری استوارتر است.
Fictional poems are one of the literary genres in the field of Persian and military literature. One of his lesser-known imitators is Khajeh Massoud Qomi, the owner of Masnavi Shams and Qamar and another anonymous poet who composed the poem Qamar Shah after him. The purpose of this study is to comparatively examine these two systems from the perspective of narrative elements. Obviously, the mentioned research is important and a necessity in order to express the strengths and weaknesses and to recognize these two systems. The research method is analytical and descriptive and it is a library research. The statistical population of the study includes 3114 verses of Qamarshah manuscript and 2076 verses of Masnavi Shams and Qamar by Khajeh Massoud Qomi. In general, it can be concluded from the present study that the design and plot of both simple, general and elementary systems and the angle of view is third person. The approach of Masnavi is Khajeh Qomi, Bazmi, martial and educational and Qamarshah, Bazmi, martial and religious. The epic approach in both systems is stronger and more successful than the lyrical part. Shams and Gamar is stronger in terms of characterization and staging in terms of time, place and environment of the story. Shams and Gamar and Gamarshah is more stable in terms of composition and poetic style.
اورک مورد غفاری، پریسا (1393)، «مقایسه ساختاری خسرو و شیرین نظامی با شمس و قمر خواجه مسعود قمی»، پژوهش‌نامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال دوازدهم، شماره 23، صص 47-68.
باباصفری، علی‌اصغر (1392)، فرهنگ داستان‌های عاشقانه در ادب فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پراپ، ولادیمیر (1368)، ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
ذوالفقاری، محسن (1377)، اصول و شیوه‌های نقد ادبی، اراک: کتبیه.
ذوالفقاری، محسن؛ عباسی، محمدرضا (1388)، «خواجه مسعود قمی مقلدی کم نام و نشان»، کتاب ماه ادبیات، شماره 34، صص 16-27.
رازی، امین‌احمد (1389)، تذکرۀ هفت اقلیم، به تصحیح محمدرضا طاهری (حسرت)، تهران: نشر سروش.
قمی، خواجه مسعود (1380)، شمس و قمر، به کوشش سیدعلی آل‌داود، تهران: فردوس.
مهرابی، سیدمحسن (1386)، «شمس و قمر روایتی بدیع از منظومه‌های متأثر از نظامی»، فصل‌نامۀ حافظ، فروردین، شماره 39، صص 35-37.
میرصادقی، جمال (1385)، عناصر داستان، تهران: سخن، چاپ پنجم.
میرصادقی، میمنت (1385)، واژه‌نامۀ هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز، چاپ سوم.
نسخة خطی منظوم قمرشاه، به شمارۀ2644 کتابخانۀ وزیری یزد.
نوایی، میرنظام‌الدین علیشیر (1363)، مجالس‌النفایس، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: گلشن.
------------------ (1323)، مجالس‌النفایس، ترجمۀ سلطان محمد فخری هراتی و شاه‌محمد قزوینی، تهران: منوچهری.
یارشاطر، احسان (1334)، شعر فارسی در عهد شاهرخ، تهران: دانشگاه.
_||_Ork Mored Ghaffari, Parisa (2014), "Structural comparison of Khosrow and Shirin Nezami with Shams and Qamar Khajeh Massoud Qomi", Journal of Lyrical Literature, Sistan and Baluchestan University, 12th year, No. 23, pp.
Babasefari, Ali Asghar (2013), "Culture of Love Stories in Persian Literature", Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.
Propp, Vladimir (1989), The Morphology of Fairy Tales, translated by Fereydoun Badrahai, Tehran: Toos.
Zolfaghari, Mohsen (1998), Principles and Methods of Literary Criticism, Arak: Writing.
Zolfaghari, Mohsen; Abbasi, Mohammad Reza (2009), "Khajeh Massoud Qomi, an imitator with a small name and logo", Book of the Month of Literature, No. 34, pp.
Razi, Amina Ahmad (2010), edited by Mohammad Reza Taheri (Hasrat), Tehran: Soroush Publishing.
------------------------ (1996). edited by Javad Fasel, Tehran: Elmi.
Qomi, Khajeh Massoud (2001), Shams and Qamar, by Seyed Ali Al-Dawood, Tehran: Ferdows.
Mehrabi, Seyed Mohsen (2007), "Shams and Qamar, a novel narrative of military-influenced systems", Hafez Quarterly, Farvardin, No. 39, pp. 37-35.
Mirsadeghi, Jamal (2006), Elements of the Story, Fifth Edition, Tehran: Sokhan.
Mirsadeghi, Meymant (2006), Dictionary of Poetic Art, Third Edition, Tehran: Mahnaz Book.
Namazi, Maryam (2016), "Correction and Suspension of the Manuscript of the Moon Poem", Supervisor: Dr. Amarji, Islamic Azad University, Imam Khomeini Memorial Branch, Rey.
Navai, Mir Nizamuddin Alishir (1984), Majalis al-Nafis, first edition, Tehran: Golshan.
------------------------------------------(1944). Majalis al-Nafis, translated by Sultan Mohammad Fakhri Herati and Shah Mohammad Qazvini, Tehran: Manouchehri.
Yarshater, Ehsan (1955), Persian poetry in the era of Shahrokh, Tehran: University.
Fa.m.wikipedia.org