بازآفرینی بافتهای تاریخی با تاکید بر الگوی رویداد مداری ( مطالعه موردی: شهر زنجان)
محمد رسولی
1
(
دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فرهنگیان تهران
)
صادق برزگر
2
(
استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور تهران
)
احمد مام شریفی
3
(
دانشجوی دکتری، پژوهشگری علوم اجتماعی، دانشگاه تهران
)
حسن حاجی زاده اناری
4
(
عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان تهران، ایران
)
کلید واژه: زنجان, بازآفرینی, بافت تاریخی, رویدادمداری,
چکیده مقاله :
بافتهای تاریخی شهرها تجسم عینی تمدن و فرهنگ هر جامعه و منعکسکنندۀ ارزشهای تاریخی-فرهنگی هستند که با رشد و گسترش شهرها در معرض نابودی قرارگرفته و حفظ آن برای ادامۀ حیات در شهرها ضروری است و بایستی ضمن بهرهبرداری از ارزشهای تاریخی – فرهنگی آن، مشکلات و مسائل موجود در این بافتها نیز به حداقل ممکن برسد. بدین منظور تحقیق حاضر باهدف بازآفرینی بافتهای تاریخی شهر زنجان و با تأکید بر الگوی رویدادمداری سعی داشته است ضمن بررسی سطح آسیبهای حاصل از بافتهای تاریخی شهر زنجان بهترین راهحل جهت بازآفرینی را شناسایی و راهبردهای دستیابی به آنها را نیز استخراج کند. در همین راستا ازآنجاکه پژوهش حاضر مبتنی بر نظر خبرگان بوده است، نمونۀ تحقیق 20 نفر از افراد ساکن در بافت تاریخی و به روش هدفمند (گلوله برفی) انتخابشدهاند و برای تجزیه‌وتحلیل داده از مدل FMEAبرای شناسایی آسیب-های خاص از بافتهای تاریخی و شناسایی راهحل ساماندهی، از مدل SOAR برای شناسایی نقاط قوت- فرصت – خواستهها و نتیجه راهحل شناسایی‌شده و از ANSOFF برای تعیین راهبردهای بازآفرینی در بافت-های تاریخی شهر زنجان استفاده‌شده است. نتایج تحقیق نشان داده است که 34 آسیب ناشی از بافتهای تاریخی در شهر زنجان شناسایی‌شده‌اند که سطح آنها غیرقابل‌قبول بوده است که با توجه به نظر خبرگان و بر اساس پتانسیلها، فرصتها و خواستهها نتیجه قابل‌انتظار بازآفرینی رویداد محوری بافتهای تاریخی مبتنی بر رقابتپذیری گردشگری به‌عنوان راهحل کلیدی جهت ساماندهی بافتهای تاریخی شهر زنجان انتخاب‌شده است که درنهایت برای تحقق آن چهار گروه راهبرد با محوریتهای نفوذ، توسعه بازار، توسعه محصول و تنوع بازآفرینی رویدادمداری پیشنهادشده است.
چکیده انگلیسی :
The historical Textures of the cities are the concrete embodiment of civilization and culture in every society and reflecting historical-cultural values where the textures are located subject to destruction with the growth and expansion of cities and it is necessary to maintain it to continue life in cities and it should be as low as possible Existing problems and issues in these textures also exploitation of its historical-cultural values. For this purpose, the present research has been carried out with the aim of regeneration of historical textures in the city of zanjan with emphasis on the event- based and this research is trying checking the level of damage from historical textures in the city of Zanjan and identifying the best solution to recreate and also derive strategies to achieve it. In this regard, since the present research it was based on the opinion of experts the research sample is 20 people of residents in historical context and in a targeted way (snowball) and used for data analysis from the FMEA model to identify injuries from historical textures and identifying the organizational solution, from the SOAR model to identify the strengths-opportunity-desires and result of the solution and from ANSOFF to determine regeneration strategies in historical textures from the city of zanjan. Research results have shown that 34 damage has been detected caused by historical textures in the city of Zanjan that the amount of damage was unacceptable. Event-based regeneration from historical textures based on competitiveness in tourism is selected according to experts and based on potentials, opportunities and demands and the expected result as a key solution to organize from historical contexts in the city of Zanjan. Finally, four groups of strategies are proposed to make it happen with the focus of penetration, market development, product development and the diversity of event-oriented recreation.
|
Journal of Regional Planning Autumn 2023. Vol 13. Issue 51 ISSN (Print): 2251-6735 - ISSN (Online): 2423-7051 https://jzpm.marvdasht.iau.ir/ |
|
Research Paper
Regeneration of Historical Textures with Emphasis on the Event-Based (Case Study: Zanjan City)
Citation:
DOI: 10.30495/JZPM.2021.26592.3787 DOR: |
Abstract | A R T I C L E I N F O |
The historical Textures of the cities are the concrete embodiment of civilization and culture in every society and reflecting historical-cultural values where the textures are located subject to destruction with the growth and expansion of cities and it is necessary to maintain it to continue life in cities and it should be as low as possible Existing problems and issues in these textures also exploitation of its historical-cultural values. For this purpose, the present research has been carried out with the aim of regeneration of historical textures in the city of zanjan with emphasis on the event- based and this research is trying checking the level of damage from historical textures in the city of Zanjan and identifying the best solution to recreate and also derive strategies to achieve it. In this regard, since the present research it was based on the opinion of experts the research sample is 20 people of residents in historical context and in a targeted way (snowball) and used for data analysis from the FMEA model to identify injuries from historical textures and identifying the organizational solution, from the SOAR model to identify the strengths-opportunity-desires and result of the solution and from ANSOFF to determine regeneration strategies in historical textures from the city of zanjan. Research results have shown that 34 damage has been detected caused by historical textures in the city of Zanjan that the amount of damage was unacceptable. Event-based regeneration from historical textures based on competitiveness in tourism is selected according to experts and based on potentials, opportunities and demands and the expected result as a key solution to organize from historical contexts in the city of Zanjan. Finally, four groups of strategies are proposed to make it happen with the focus of penetration, market development, product development and the diversity of event-oriented recreation. | Received:2020/11/20 Accepted:2021/08/29 PP: 93-114
Use your device to scan and read the article online
Keywords: Historical Texture, Regeneration, Event -Based, Zanjan.
|
Extended Abstract
Introduction
The historical texture of the city has been the primary core in the formation of the city that the historical context itself has been an expression of identity and many landings historically. The historical texture of the cities are considered as part of cultural-spiritual assets, Natural city as well as capitals with economic value preservation and restoration of historical tissues can revive collective spirit in urban areas and historical contexts can be effective in creating cultural continuity and social cohesion of the range and paying attention to the potentials of this range can be a suitable and thoughtful activity in maintenance and the development of social values and cultural diversity in urban areas for this purpose, it has been presented in recent decades multiple approaches For promotion in valuable historical textures that these textures represent the ancient civilization that historical textures have changed from attention to the physical dimension to a multidimensional approach to these tissues and in this regard it is necessary using the urban regeneration approach to restore life and taking advantage of potentials In this texture. The regenerative approach is one of the most recent and the most acceptable accepted approaches to intervene in historical contexts which emphasizes in addition to the physical dimension on other social dimensions, economic and cultural as well and it helps to face urban challenges, such as: lack of urban infrastructure, the traffic, Public spaces and etc. It is significant in the approach of reproduction attention to the preservation of cultural values and preservation of local and historical wealth, criticism of constructions with one type of use instead of multiple uses, attention to qualitative measures in parallel with quantitative measures, participation of social groups, etc. it can be said that it is remarkable to recreate historical textures attention to the event and event-based to create a competitive advantage by creating a different image and branding in this area, for historical textures at the national and even international level. Event-based were organized in cities spontaneously in the past but event-based is the result of the planned process in today's cities in fact, cities are suitable places for special events especially historical textures. Events are related with the spatial development of cities and the event provides incentives to recreate in historical textures therefore, it can be said that events shape the character of textures especially historical textures and they cause the importance of the textures of history in memories and events help in maintenance and even upgrade textures and as the conditions increase in historical textures for event management there will also be a need to develop more mechanisms to improve the environment.
Methodology
The present research is of applied type and descriptive-analytical In terms of method and the library and field method has been used to collect information the present research is used from risk assessment technique (FEMA) to analyze the damage in historical textures and using the method of intervention and organization FEMA is a logical method for quantitative determination and qualitative risks and examining potential consequences caused by possible incidents on people, materials, equipment and the environment Then it is used from SOAR and ANSOFF models to analyze and evaluate the organizing approach In historical textures from the city of Zanjan it is necessary to explain that the expert-oriented method was used to select a sample since the present research was based on the opinion of experts and for this purpose, 15 people were selected in a targeted way A questionnaire has also been sent for 5 expert professors and the questionnaire has been prepared after receiving corrective comments from the experts to ensure the validity of the measure and 10 forms were completed to ensure the reliability of research by retest method that these forms were presented after 10 days to 10 specialists and finally, the evaluation results were reviewed so that its coefficient is obtained in two forms about 80 percent.
Results and Discussion
The results are specified from the FMEA risk assessment model for historical textures in the city of Zanjan. 34 injuries have been detected in 9 components that these injuries were located on an obvious and serious level. In this regard, 10 proposals have been presented according to experts which is to reproduce the detected circuit event as the most important component in order that finally¬ was chosen as the key solution event-based regeneration component from historical textures based on tourism competitiveness.
Conclusion
Recreating from the Event-Based is detected as the most important component in organizing based on capabilities such as religious events especially around Abbasqoli Mosque, Khanom Mosque, Congregational mosque, Hosseinieh Azam Mosque; Specific architectural pattern in the Khadivi mansion, Zolfaghari and Property also, space creation and appropriate design of the public environment from historical monuments and palaces and organizing festivals and various seminars to create space for a meeting and the hangout of different groups in the market and around historical monuments to create collective memories and increasing the sense of belonging for residents which can provide the field of greater participation of residents to intervene and scope management and creating positive images and event-driven regeneration can provide a certain mental pattern for visitors and it can also provide event-driven regeneration a process for attracting domestic investors and foreign and event-based regeneration can enhance the field of tendency to change in income structures from the municipality in access to sustainable resources because urban tourism for this purpose urban management institutions can perform event-oriented regeneration based on tourism competitiveness in historical contexts for tissue flourishing and the use of potentials and texture capabilities in the same context four strategies were also suggested; to implement and achieving the necessary acceptable results The mentioned strategies are as follows; for more market penetration and attract more tourists to the historical context in the city of Zanjan and its greater economic prosperity, to expand the scope of the market and attract more tourists to the studied area, also to provide more services and also more economic prosperity in texture¬ and also to make it more attractive and use the maximum capacity in the study area and in the direction of regeneration.
مقاله پژوهشی
بازآفرینی بافتهای تاریخی با تأکید بر الگوی رویدادمداری
( مطالعه موردی: شهر زنجان)
اطلاعات مقاله | چکیده |
تاریخ دریافت:30/08/1399 تاریخ پذیرش:07/06/1400 شماره صفحات: 114-93
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به‌صورت آنلاین استفاده کنید
واژههای کلیدی: بافت تاریخی، بازآفرینی، رویدادمداری، زنجان |
بافتهای تاریخی شهرها تجسم عینی تمدن و فرهنگ هر جامعه و منعکسکنندۀ ارزشهای تاریخی-فرهنگی هستند که با رشد و گسترش شهرها در معرض نابودی قرارگرفته و حفظ آن برای ادامۀ حیات در شهرها ضروری است و بایستی ضمن بهرهبرداری از ارزشهای تاریخی – فرهنگی آن، مشکلات و مسائل موجود در این بافتها نیز به حداقل ممکن برسد. بدین منظور تحقیق حاضر باهدف بازآفرینی بافتهای تاریخی شهر زنجان و با تأکید بر الگوی رویدادمداری سعی داشته است ضمن بررسی سطح آسیبهای حاصل از بافتهای تاریخی شهر زنجان بهترین راهحل جهت بازآفرینی را شناسایی و راهبردهای دستیابی به آنها را نیز استخراج کند. در همین راستا ازآنجاکه پژوهش حاضر مبتنی بر نظر خبرگان بوده است، نمونۀ تحقیق 20 نفر از افراد ساکن در بافت تاریخی و به روش هدفمند (گلوله برفی) انتخابشدهاند و برای تجزیه‌وتحلیل داده از مدل FMEAبرای شناسایی آسیبهای خاص از بافتهای تاریخی و شناسایی راهحل ساماندهی، از مدل SOAR برای شناسایی نقاط قوت- فرصت – خواستهها و نتیجه راهحل شناسایی‌شده و از ANSOFF برای تعیین راهبردهای بازآفرینی در بافتهای تاریخی شهر زنجان استفاده‌شده است. نتایج تحقیق نشان داده است که 34 آسیب ناشی از بافتهای تاریخی در شهر زنجان شناسایی‌شده‌اند که سطح آنها غیرقابل‌قبول بوده است که با توجه به نظر خبرگان و بر اساس پتانسیلها، فرصتها و خواستهها نتیجه قابل‌انتظار بازآفرینی رویداد محوری بافتهای تاریخی مبتنی بر رقابتپذیری گردشگری به‌عنوان راهحل کلیدی جهت ساماندهی بافتهای تاریخی شهر زنجان انتخاب‌شده است که درنهایت برای تحقق آن چهار گروه راهبرد با محوریتهای نفوذ، توسعه بازار، توسعه محصول و تنوع بازآفرینی رویدادمداری پیشنهادشده است.
|
استناد:
DOI: 10.30495/JZPM.2021.26592.3787 DOR:
|
مقدمه
در سالهای گذشته، انقلاب صنعتی و توسعه تکنولوژی باعث مهاجرت بسیاری از مردم از روستاها و شهرهای مجاور به پایتختها و مراکز شهری شد (Naderi & Ranjbardar,2022: 207) که افزایش شهرنشینی، افت کیفیت محیطی و تغییراتی اساسی را در ساختار و کارکرد بخشهای مرکزی و تاریخی به همراه داشت به‌نحوی‌که بافتهای تاریخی در سالهای اخیر با ساختار کالبدی و عملکردی ضعیف، کاهش حس تعلق و کیفیت زندگی پایینی روبهرو بوده است (Esmer & Kudumovic, 2021, 286). بافت تاریخی شهر، هسته اولیه شکل‌گیری شهر بوده که خود بیانگر هویت و فرازوفرودهای فراوانی در طول تاریخ بوده است (Huang & Weesep, 2019:5). بافت تاریخی شهرها بخشی از دارایی‌های فرهنگی- معنوی، طبیعی شهر و به‌منزلۀ سرمایههای باارزش اقتصادی در نظر گرفته میشوند (Ferretti & Grosso, 2019:3) و محرک خلاقیت، انسجام اجتماعی و نوآوری میباشد (Belal & Shcherbina, 2021:3) بافت تاریخی شهرها به‌عنوان مجموعهای که محمل حیات اجتماعی و مدنیت اقوام و ملل مختلف بوده و انعکاسی از یک عزم جمعی در پدید آوردن آثار ارزشمند در بستر تاریخ بودهاند جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص می‌دهند. بافتها و مجموعه‌های شهری عموماً مجموعه‌هایی منحصربه‌فرد به لحاظ مکانی و زمانی و فرهنگی و اجتماعی بوده و در نوع خود بی‌نظیر و تکرار نشدنی است(Haidari, 2020: 96) که به‌مرورزمان با فرسوده‌شدن بافت و کاهش خدمات، ارزش مکانی بافت نیز کاهش‌یافته و با جمعیت گریزی مالکان و عدم تمایل به تغییر و تحول روبهرو شده است و تبدیل به فضایی شده‌اند که متعلق به همه‌کس و غیرقابل‌سکونت برای هرکس است(Rasoli et al, 2021: 150) حفظ و مرمت بافتهای تاریخی میتواند روح جمعی نواحی شهری را زنده و در ایجاد تداوم فرهنگی و انسجام اجتماعی محدوده مؤثر باشد و توجه به پتانسیلهای این محدوده میتواند کنشی سنجیده و فکورانه در نگهداری و توسعه ارزشهای اجتماعی و تنوع و گوناگونی فرهنگی نواحی شهری باشد (MahdiNejhad & Shaghagi, 2022: 38)) بدین منظور در دهههای اخیر بهمنظور ارتقاء بافتهای تاریخی باارزش که سند گویای تمدن کهن به شمار میروند رویکردهای متعددی ارائه‌شده است که از توجه صرف به بعد کالبدی تا نگرش چندبعدی به این بافتها تغییر رویه دادهاند (Pishnamaz Ahari & Panahi, 2023: 2) و در این راستا استفاده از رویکرد بازآفرینی شهری بهمنظور بازگرداندن حیات و بهرهگیری از پتانسیلهای این بافت ضروری است. این رویکرد یکی از جدیدترین و قابل‌قبول‌ترین رویکردهای پذیرفته‌شده بهمنظور مداخله در بافتهای تاریخی میباشد (Stryjakiewicz, 2017: 317) که علاوه بر تأکید بر بعد کالبدی، بر سایر ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز تأکید و به مقابله با چالش‌های شهری، همچون: کمبود زیرساختهای شهری، ترافیک، فضاهای عمومی و ... کمک میکند (Liu et al, 2023: 1) در این رویکرد توجه به حفظ ارزشهای فرهنگی و حفظ ثروتهای بومی و تاریخی، انتقاد از ساختوسازهای دارای یک نوع کاربری به‌جای کاربریهای متعدد، توجه به اقدامهای کیفی بهموازات اقدامهای کمی، مشارکت گروههای اجتماعی و غیره مشهود است (Sheikhinasab et al, 2021: 125) میتوان گفت که بهمنظور بازآفرینی بافتهای تاریخی توجه به رویداد و رویدادمداری نیز قابل‌توجه است تا بتوان با ساخت تصویری متمایز و برندسازی در این محدوده، برای بافتهای تاریخی مزیت رقابتی در سطح ملی و حتی بینالمللی ایجاد کرد (Salehi Mava, 2022: 88). رویدادمداری شهرها درگذشته به‌صورت خود به خودی رخ میداد، اما در شهرهای امروزی، این امر نتیجه فرآیند برنامه‌ریزی‌شده است. درواقع، شهرها بهویژه بافتهای تاریخی مکانهایی مناسب برای رویدادهای ویژه هستند. رویدادها مرتبط با توسعه فضایی شهرها بوده و انگیزه‌هایی برای بازآفرینی بافتهای تاریخی فراهم میکند (Richards & Palmer, 2010: 7). لذا میتوان اذعان داشت که رویدادها، شخصیت بافتها بهویژه بافتهای تاریخی را شکل داده و سبب نقش بستن آنها در خاطرهها میشوند و در حفظ و نگهداری و حتی ارتقاء آنها کمک میکنند و هرچه شرایط در بافتهای تاریخی برای رویدادمداری بیشتر شود نیاز به توسعه مکانیسم‌هایی برای ارتقاء محیط نیز بیشتر خواهد بود (Lotfi et al, 2022: 172).
شهر زنجان نیز ازجمله شهرهایی است که دارای بافتی تاریخی و ارزشمند است. که در سالهای اخیر به دلیل مشکلات و معضلات مختلف کالبدی، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و زیست‌محیطی، دچار گسستگی، کاهش حس تعلق، کاهش انسجام در ساختار اجتماعی- فرهنگی و کالبدی شده و به لحاظ کمی و کیفی نیز در وضعیت نامناسبی قرار دارد. باید اذعان داشت که ظرفیتها و پتانسیلهای این بافت تاریخی متضمن رویدادهای فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی بوده و فرصتی مغتنم را به وجود آورده تا با برنامهریزی رویدادمدار بتوان علاوه بر ارتقاء کیفیت زندگی ساکنین، موجبات رقابتپذیری در سطح ملی و بینالمللی فراهم شود و این امر لزوم به‌کارگیری راهبردهای بازآفرینی رویدادمدار را در سطح بافتهای تاریخی شهر زنجان بیش‌ازپیش مطرح ساخته است. در همین راستا تحقیق حاضر جهت ایجاد بستر تصمیمگیری مناسب جهت مداخله و ساماندهی بافتهای تاریخی شهر زنجان سعی داشته در گام اول خطرهای حاصل از بافتهای تاریخی شهر زنجان را شناسایی کند تا ضمن شناسایی سطح ریسکها، لزوم مداخله جهت ساماندهی بافتها مشخص گردد، سپس با توجه به پتانسیلهای منطقه موردنظر راهبردهای اهداف تعیین‌شده بازآفرینی شناسایی گردند. بدین‌جهت تحقیق حاضر سعی در پاسخگوی به سؤالات زیر برآمده است؛
- آسیبهای حاصل از بافتهای تاریخی کداماند؟
- نقاط قوت-فرصت، خواستهها در بازآفرینی رویدادمدار بافتهای تاریخی زنجان کداماند؟
- راهبردهای بازآفرینی رویدادمداری مبتنی بر رقابتپذیری گردشگری در بافتهای تاریخی زنجان کداماند؟
پیشینه تحقیق و مبانی نظری
بافتهای تاریخی متمایز از سایر بافتها، خاطره یک شهر را در خود جای‌داده و ارزشهای هنری، فرهنگی قابل‌توجهی دارند (Lyu et al, 2023: 1147) و همچنین به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود دارای ارزش اقتصادی هستند (Zhong et al, 2024: 3) و این بافتها بازتابی از الگوهای سنتی و سبک‌های تاریخی در دورههای زمانی خاص و در مقیاسهای قابل‌توجهی هستند (Zhang and Han, 2022: 4) میراث گران‌بهایی هستند که حفاظت از آنها نه‌تنها به ارزشهای تاریخی و تمدن بشریت بلکه به غرور ملی ، فرهنگ و افتخارات هر کشور هویت می‌بخشد و بافتهای تاریخی شهرها بخش جداشده از دیگر بخشهای یک شهر محسوب نمی‌شود (Zare et al, 2020:138 ) به‌طورکلی بافتهای تاریخی موجودیتی کهن و منسوخ و مزاحم نیستند؛ بلکه نمادی از سوابق فرهنگی و مدنی شهر هستند. مرمت و احیای این میراثهای فرهنگی وظیفه‌ای ملی است؛ چراکه مراکز تاریخی شهرها، تجلیگاه ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مردمانی است که در دورههای تاریخی در این بخش از شهر روزگار سپری کرده و هویت فرهنگی آن را به ثبت رساندهاند (Bibri, 2020:3) رویکردهای مواجهه با بافتهای تاریخی و ارائۀ راهحلها نیز متفاوت است. محققان شیوه‌های مختلف مداخله را ارائه دادهاند که اهداف و شیوه‌های اقدامات به شرح زیر است؛
حفاظت یا همان نگرش موزهای: این نگرش باهدف حفاظت مطلق، بر شالودۀ حفاظت از میراث فرهنگی و نپذیرفتن مداخله در بافتهای تاریخی استوار است.
نگرش سازنده یا سلولی: در این نگرش مرمت شهری باهدف توانمندسازی مطرح است. در این روش بیشترین تمرکز بر نوسازی و بهسازی فضای ساخته‌شده تاریخی است و به احیا و مرمت آن با نگاهی محیطی و انسانی کمتر توجه میشود.
نگرش بنیادی یا ارگانیستی: که در حقیقت جمعبندی دو نگرش قبلی است، بر مفاهیم جدیدی مانند کلیت، نظام سلسلهمراتب و پویایی پدیدهها تأکید فراوان دارد. در این نگرش، بازآفرینی بافت تاریخی از طریق تعیین نقش آن در سازمان فضایی شهر، جایگاه معنادار و قابل دفاعی پیدا میکند (غیائی و همکاران، 1392: 5). امروزه نگرش برتر در مرمت بافتهای تاریخی نگرش ارگانیستی که در این راستا جدیدترین و قابل‌قبول‌ترین آن رویکرد بازآفرینی است (Ruijsbroek et al,2019: 156). بازآفرینی شهری سیاستی جامع و دربرگیرنده برنامه ارتقای کیفی بافتهای شهری با اهداف یکپارچه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است (Bahrami et al, 2022: 420)، که بهمنظور تحقق بازآفرینی در بافتهای تاریخی لزوم توجه به رویدادمداری حائز اهمیت است و این اصطلاح رویدادمداری برای اولین بار توسط ریچاردز و پالمر در کتابی با همین عنوان مطرح شد که مرتبط با جنبه‌های متنوع فرهنگی، مذهبی، اجتماعی و اقتصادی است و باهدف ارتقاء کیفیت زندگی انجام میشود (Page & Connell, 2020: 210-211) بنابراین بایستی عنوان داشت که شهر رویدادمدار شهری است که با استفاده از یک رویکرد فرایند محور در برنامهریزی بلندمدت و همکاری طیف وسیعی از ذینفعان رویدادها را ،کاتالیزور و پشتیبان فرایندهای شهری در نظر میگیرد و برای این منظور از یک برنامه راهبردی رویداد استفاده میکند که درنهایت این فرایند هدفی جز ارتقای کیفیت زندگی و رفاه همگان( ساکنان و بازدیدکنندگان) در ابعاد گوناگون در شهر ندارد(Jangjoo et al, 2021: 99). به‌طورکلی بافتهای دارای عناصر تاریخی برای مردم جذاباند و تمایز بیشتری برای حضور در فضا را ایجاد میکنند، از طرف دیگر به‌واسطه قدرتمند بودن حس هویت و حس تعلق و حس جمع شدن افراد کنار همدیگری میمانند(Salehi Mowa ,2022) بر همین اساس تأثیر فضا بر رویداد را میتوان به شرح زیر دستهبندی کرد؛
جدول 2- تأثیرات فضا بر رویداد
بعد | توضیحات |
کالبدی | -حمل‌ونقل: دسترسی آسان – امنیت (Busa et al., 2010, 27) - خدمات رفاهی – فضای سبز پیوستگی فضا: مکان پر رفت‌وآمد ((Richards & Palmer, 2010, 28 |
معیار ادراک | -دسترسی به فضای شهری سرزنده و پویا -هویت فضا ایجاد گردد |
اجتماعی | -مشارکت و تعاملات مردمی -تنوع فعالیت و تنوع فضاها -اختلاط همگن از تمام گروها و ذینفعان (Holmes et al., 2015, 29) |
رویداد بسته به موضوع و ماهیت، ظرفیت اثرگذاری در سطوح و زمینههای مختلفی را دارند، به‌طورکلی تأثیرات رویداد بر فضا در دو سطح صلب و نرم قابل‌بررسی است (Colombo, 2017, 564). تأثیرات صلب باعث تأثیر محسوس بر کالبد شهر میشود. اما تأثیرات نرم علاوه بر تأثیرات صلب بر شهر، تأثیرات ناملموس و کیفی بسیاری نیز دارد.
جدول 3- تأثیرات رویداد بر فضا
تأثیر | نوع | توضیحات |
زیاد | کمی و محسوس | -ساختمانی :به دنبال ابر رویداد ایجاد میشود. -سازمان : به دنبال ابر رویداد ایجاد میشود. -پروژه:قبل و یا بعد از رویداد ایجاد میشود (Gelders & Van Zuilen, 2013, 117) |
کم | ناملموس | -درک تصویر ذهنی مثبت (ذهنیت شخص برای بازدید دو یا چندباره فراهم میشود) -غرور شهرندان-تعلق خاطر - رضایت از زندگی – خلاقیت- حس اجتماع –مشارکت- تحرک و پویایی- سودآوری- افزایش تولید- افزایش گردشگر- درآمد. - اشتغال – مالیات (Getz, 2017, 232) |
باید اذعان که در سالهای اخیر در راستای موضوع پژوهش تحقیقاتی صورت گرفته است و میتوان تحقیقات انجام‌شده را به شرح ذیل بیان کرد؛ امانزادگان و طبیبیان1 (1400)، در پژوهشی به تحلیل راهبردی بازآفرینی بافتهای تاریخی شهر شیراز پرداختند و یافتهها نشان داد از بین راهبردهای اتخاذشده، بالاترین جذابیت مربوط به توجه بیشتر به ارزشهای عملكردی بافت، استحكام بخشیدن ابنیه در مقابل سوانح طبیعی و ارتقاء نقش عناصر ارزشمند تاریخی- فرهنگی و مذهبی و شفافیت و پایداری برنامههای مدیریت شهری و بازسازی منطقه بوده است. لطفی2 و همکاران (1401)، در پژوهشی به بازآفرینی رویداد مدار در بازپیوند استخوانبندی شهرهای تاریخی شهر شیراز پرداختهاند و ضمن ارائه راهبردهایی مرتبط با رویدادمداری، به این نتایج دست یافتند که استخوانبندی تاریخی، شهر را به‌صورت صحنهای برای رخدادهای متنوع آماده نگه‌داشته است و میتوان درزمینۀ بازآفرینی نقش‌آفرینی بکند. سرایی3 و همکاران (1402) در پژوهشی به سنجش و ارزیابی راهبردی بازآفرینی بافتهای تاریخی حوزۀ 2 شهر کرمان پرداختهاند. یافتهها نشان داد که حوزۀ 2 قابلیت برخورداری از مزایای بازآفرینی را داشته و با توجه به جایگاهی که در شهر کرمان دارد میتوان شاخصها و مؤلفههای بازآفرینی شهری را در آن پیاده‌سازی کرد و پژوهشگران راهبرد رسوخ در بازار را به‌عنوان راهبرد مستخرج در جهت کاهش ضعف و استفاده زا نقاط قوت محدوده در نظر گفتند. برانی4 و همکاران (1402) در پژوهشی بازآفرینی بافت تاریخی- فرهنگی شهر ارومیه را بهمنظور تحقق بخشی توسعۀ پایدار مورد تحلیل و بررسی قراردادند و یافتهها نشان داد که برای بازآفرینی بافت تاریخی-فرهنگی ارومیه بهبود شرایط کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در اولویت نخست بوده است. گای5 و همکاران (2022) در پژوهشی برای بازآفرینی بافتهای تاریخی چین راهبردهایی ارائه دادند بررسیهای انجام‌شده نشان داد که بافتهای تاریخی فاقد زیرساختها و طرحهای خاص و نسبت به سایر بافتهای شهری دچار نابرابری شهری شده است که بهمنظور رفع این نابرابری راهبردهایی به شرح ذیل اتخاذ شد: بهبود سیستم پیشگیری از بلایا در بافتهای تاریخی محدوده، توجه به جنبه‌های فرهنگی- هنری، اجتماعی و اقتصادی محدوده، توجه محیط‌زیست و سلامت ساکنین و ارائه طرحی مناسب برای بازآفرینی محدوده با توجه به نیازهای ساکنین. پولس6 و همکاران (2023) در پژوهشی شاخصهای مؤثر در بازآفرینی بافتهای تاریخی را موردبررسی قرار داده و از 46 شاخص موردبررسی، شاخصهای مشارکت عمومی، توجه به جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی بافت، سیاستهای دولتی در اولویت نخست قرار گرفتند. و پژوهشگران بر لزوم توجه به شاخصهای مربوطه تأکید کردند. لی7 و همکاران (2023) در پژوهشی برای بهبود عملکرد بافتهای تاریخی پکن راهبردهایی پیشنهاد دادند. و یافتهها نشان داد که بهمنظور بازآفرینی بافتهای تاریخی شهر پکن باید چیدمان و جهت ساخت ساختمان‌ها را در وهلۀ نخست تغییر داده و به شورت شمالی- جنوبی باشد و در وهلۀ بعدی توجه ب سیمای بصری و عوامل اثرگذار فرهنگی و اجتماعی نیز در بافت تاریخی شهر پکن قابل‌تأمل است. دونگ یه8 و همکاران (2024) در پژوهشی بهمنظور بازآفرینی بافتهای تاریخی گوانگژو از مشارکت عمومی استفاده کرده و به یافتهها نشان می‌دهد که موفقیت مشارکت عمومی در بازآفرینی بافتهای تاریخی بسته به نقش دولت و مشارکت نهادهای غیردولتی در محدوده متفاوت است و میتوان گفت دلیل متفاوت بودن میزان مشارکت مردم در بازآفرینی عدم تعادل در تخصیص منابع توسط دولت بوده که خود نشان‌دهندۀ روابط متقابل بین سیاست و مشارکت عمومی بوده است.
مواد و روش تحقیق
تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به لحاظ روش، توصیفی-تحلیلی است و برای جمعآوری اطلاعات از روش کتابخانهای و میدانی بهره برده شده است. تحقیق حاضر بهمنظور تحلیل آسیبهای حاصل از بافتهای تاریخی و اتخاذ شیوه مداخله و ساماندهی، از تکنیک ارزیابی ریسک (FEMA) بهره برده است. FEMA یک روش منطقی برای تعیین اندازه کمّی و کیفی خطرات و بررسی پیامدهای بالقوه ناشی از حوادث احتمالی بر روی افراد، مواد، تجهیزات و محیط است. سپس جهت تحلیل و ارزیابی رویکرد ساماندهی بافتهای تاریخی شهر زنجان از مدلهای SOAR و ANSOFF بهره برده شده است. SOAR داده‌های مربوط به موقعیت فعلی محدوده را با ایده‌ها و رؤیاهایی که افراد برای آینده دارند، ادغام کرده و با دستیابی به چشم‌اندازی پر‌انرژی به سمت آن حرکت میکند. بعد از تعیین و تشخیص نتیجه مورد انتظار، برای تعیین راهبردهای دستیابی به آن نیز از ماتریسANSOFF استفاده‌شده است. لازم به توضیح است ازآنجاکه تحقیق حاضر بر مبنای نظر کارشناسان بوده است، برای انتخاب نمونه از روش خبره محور استفاده‌شده است و برای این منظور نیز به روش هدفمند 15 نفر انتخابشدهاند. همچنین برای اطمینان از روایی سنجه، پرسشنامه برای 5 تن از اساتید متخصص ارسال و پس از دریافت نظرات اصلاحی خبرگان، پرسشنامه تدوین‌شده است و جهت اطمینان از پایایی تحقیق به روش باز آزمایی 10 فرم تکمیل شد که این فرمها پس از10روز به 10نفر متخصص ارائه شدند و درنهایت نتایج ارزیابی در دو فرم بررسی شدند، به‌طوری‌که ضریب آن 80/0برآورد شده است.
شكل 1- فرایند انجام پژوهش ترسیم: نگارندگان
محدودۀ مورد مطالعه
شهر زنجان در زمرۀ شهرهای میانی کشور و مرکز سیاسی-اداری استان زنجان محسوب میشود. موقعیت جغرافیایی این شهر منطبق بر 48 درجه و 29 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 40 دقیقه عرض شمالی و بین دو رشتهکوه موازی که از شمال و جنوب شهر میگذرند (Yarigholi et al, 2019: 138) استقراریافته و در ارتفاعی نزدیک به 1663 هکتار از سطح دریا قرارگرفته است. شهر زنجان طبق سرشماری 1395 دارای جمعیتی نزدیک به 871/430 نفر و بافت تاریخی این شهر نیز جمعیتی بالغ‌بر 5815 نفرمی باشد. این شهر باسابقه طولانی ازجمله شهرهایی است که دورههای گوناگون اوج و حضیض در پویش شهرنشینی را پشت سر نهاده است و امروزه بااین‌حال به لحاظ بررسیهای تاريخى كمتر موردتوجه محققان و مورّخان قرارگرفته است(Khodaiy et al, 2022: 57) بافت تاریخی شهر زنجان بافتی است که در طول چند دوره بهویژه تا پايان دوره قاجار شکل‌گرفته است. با مساحتی بالغ‌بر 51/150 هکتار همان‌طور که در شکل (2) قابل‌مشاهده است در نواحی 1-1، 2-1، 3-1، قرارگرفته است که مکانی منحصربه‌فرد برای برند سازی و جذب گردشگر محسوب میشود. در این محدوده آثار و بناهای تاریخی همچون: بازار زنجان (احداث‌شده در دوران آقا محمدخان قاجار)، بنای رختشویخانه، مسجد خانم (احداث‌شده در قرن 13م.ق)، مسجد جامع سید سلطانی (احداث‌شده در اوایل قاجار)، خانه ذوالفقاری (احداث‌شده در دورۀ قاجاریه)، کاروانسرای سنگی (احداث‌شده در زمان شاه‌عباس دوم صفوی)، عمارت دارائی (بنا و باغ) (احداث‌شده در دورۀ قاجاریه)، گرمابه حسینیه اعظم (احداث‌شده در دورۀ قاجاریه)، مسجد عباسقلی (احداث‌شده در دورۀ قاجاریه)، کاروانسرای دخان (احداث‌شده در دورۀ قاجاریه)، خانه شیخ‌الاسلامی (احداث‌شده در دورۀ قاجاریه)، عمارت خدیوی (احداث‌شده در دورۀ پهلوی) قرارگرفته است. که در سالهای اخیر همراه با فرسوده‌شدن بافت و افت کیفیت محیطی لزوم بازآفرینی بافتهای تاریخی محدودۀ موردبررسی مطرح‌شده است. لازم به ذکر است که بافت تاریخی محدوده موردبررسی به‌واسطه بناهای تاریخی و فرهنگ غنی آن توانایی رویدادمداری و عرضه قابلیت‌های خود را در مقیاس ملی تا بینالمللی را نیز میتواند داشته باشد.
شکل 2- موقعیت جغرافیایی محدوده موردمطالعه ترسیم: نگارندگان
بحث و یافتههای تحقیق
رویکرد بازآفرینی به‌عنوان قابل‌قبول‌ترین رهیافت مداخله در ساماندهی بافتهای تاریخی است که رویکردی چندجانبه نگر، چندبعدی در حوزه مرمت، برای به زندگي برگرداندن بافتها و مناطق روبه‌زوال میباشد. كه در اين پژوهش در وهلۀ نخست بهمنظور شناسایی و ارزیابی ریسکهای حاصل از بافتهای تاریخی شهر زنجان از مدل FMEA جهت ارزیابی ریسکهای بافتهای تاریخی (دارای ارزش) استفاده‌شده است.
بررسیهای صورت گرفته در قالب تکنیکFMEA نشان داده است که 34 خطر در قالب 9 اثر بالقوه متوجه شهر زنجان بودهاند، که مقدار RPN همه آنها بالای 300 و بارز گزارش‌شده است. در این میان عدم درک روادید و ضعف در بهرهبرداری از آنها باعث شده است که گنجینه تاریخی (بافت قدیمی و دارای آثار و رویدادها) به‌جای تبدیل‌شدن به عامل رونق و شکوفای همچون گذشته، عاملی جهت آسیبپذیری و مختل شدن سیستم شهر زنجان گردند، به‌طوری‌که بیشترین آسیب از ناحیه عدم درک صحیح روادید به میزان RPN=504 بوده است. بر همین اساس لازم و ضروری است بر پایه آسیبهای حاصل از بافتهای تاریخی اقدام به تبیین مؤلفههای اصلی ساماندهی شهر گردد. همچنان که در این تحقیق سعی بر بررسی ساماندهی بر پایه بارزترین آسیب ( عدم درک روادید) شده است.
با توجه به يافتههاي حاصل از تکنیک FMEA، ازنظر اثر بالقوه آسیبپذیری در برابر زلزله ميتوان گفت كه شهر زنجان بر روي تقاطع دو گسل جنوبي (سلطانیه) و شمالي (شمال زنجان) قرارگرفته است که هرچند زنجان بر روی گسل اصلی قرار ندارد اما اکثر گسل‌های فرعی اطراف محدوده فعال بوده و در صورت وقوع زلزله میتواند منجر به آسیب دیدن بخش زیادی از منازل مسکونی بافتهای تاریخی شود که این امر لزوم بازآفرینی بافتهای تاریخی بهویژه نواحی 1-1، 2-1 و 3-1 را مطرح می‌سازد همچنين میزان ریزدانگی بالا در محدوده بافت تاریخی بهویژه جهت غربی بافت و سپس جنوب بافت تاریخی بالا بوده و به علت مقاومت کم بنا دارای بیشترین آسیبپذیری میباشند.
شکل 3- نقشه ریزدانگی بافت تاریخی شهر زنجان با استفاده از مدل کریجینگ ترسیم: نگارندگان
ازنظر اثر بالقوه افزایش ناهنجاری اجتماعی ميتوان گفت كه در این نواحی میزان بزهکاری و آسیبهای اجتماعی بیشتر از سایر نواحی شهر زنجان بوده است. و در این محدوده، ساختوساز نامناسب و کیفیت پایین ابنیه منجر به کاهش انسجام و امنیت اجتماعی شده است که درنتیجه آن ساکنین قدیمی بافت بهویژه ساکنین بخشهای جنوبی و حاشیه بافت مساکن خود را رها کرده و به سایر نواحی رفتهاند.
شکل 4- نقشه مهاجرت بافت تاریخی شهر زنجان با استفاده از مدل کریجینگ ترسیم: نگارندگان
با توجه به اثر بالقوه افزايش آلودگي نیز ميتوان اذعان داشت كه در بافت تاریخی شهر زنجان آلودگیهای ناشی از دفع زباله، آلودگیهای صوتی و سایر نارسایی‌های زیست‌محیطی بهویژه در نزدیک خیابان‌های سعدی، فردوسی و امام بیشتر است به‌نحوی‌که این محدوده را تبدیل به محیطی باکیفیت نامناسب و ناسالم کرده است. ازنظر اثر بالقوه كاهش تعلق‌خاطر نيز میتوان گفت این محدوده به لحاظ حس تعلق مکانی و مشارکت اجتماعی در درجه پایینتری نسبت به سایر نواحی قرار دارند.
ازنظر اثر بالقوه ناتوانی مالی- پولی نیز میتوان گفت که ساکنین بخشهای غربی و حاشیه بافت منابع درآمدی پایینتری داشته و شاغلین کمتر و درآمد ناپایدارتری دارند و نیازمند بهبود فضای کسب‌وکار برای ارتقای درآمد و توزیع مناسب درآمدها هستند.
شکل 5- نقشه اشتغال بافت تاریخی شهر زنجان با استفاده از مدل کریجینگ ترسیم: نگارندگان
به لحاظ اثر بالقوه ضعف مديريتي در این بافتها نظارت و مسئولیتپذیری کمی قابل‌مشاهده است در این محدوده آثار و بناهای تاریخی همچون: بازار زنجان، بنای رختشویخانه، مسجد خانم، مسجد جامع سید سلطانی، خانه ذوالفقاری، کاروانسرای سنگی، عمارت دارائی، گرمابه حسینیه اعظم، مسجد عباسقلی، کاروانسرای دخان، خانه شیخ‌الاسلامی، عمارت خدیوی قرارگرفته است که نیاز این محدوده را در به‌کارگیری سیاست بازآفرینی شهری مطرح می‌سازد. ازنظر اثر رویدادمداری نیز میتوان گفت که به اهمیت رویدادمداری در بازآفرینی نواحی شهر زنجان توجهی صورت نگرفته است. این در حالی است که بهمنظور رقابتپذیری در سطح محلی و بینالمللی لزوم توجه به رویدادمداری بیش از پیش مطرح است.
جدول 5- آسیبهای حاصل از بافتهای تاریخی شهر زنجان
نوع ریسک | RPN | میزان کشف ریسک | احتمال وقوع | شدت اثر | اثر خطر بالقوه | خطر بالقوه | مورد |
336 | 6 | 8 | 7 | آسیبپذیری در برابر زلزله | استاندارد پایین در ساختوساز | ناکارآمدی | |
افزایش ریزدانگی بافت | |||||||
افزایش هزینه‌‌های عمرانی | |||||||
بارز | 392
336 | 7
6 | 8
7 |
7 8
7 | افزایش ناهنجاری اجتماعی -فضای بیدفاع | افزایش مهاجرت | |
دسترسی ضعیف به حمل‌ونقل | |||||||
تبدیل‌شدن به منطقۀ سکونت اقشار پایین اقتصادی | |||||||
بارز | 432 | 6 | 9 | 8 | افزایش آلودگی | استقرار صنایع در این منطقه | |
سیستم فاضلاب ضعیف | |||||||
شیوع آفات | |||||||
بارز | 384 | 6 | 8 | 8 | کاهش تعلق‌خاطر | کاهش کیفیت زندگی | |
مشارکت کم مردم | |||||||
مشکلات روحی-روانی | |||||||
بارز | 336 | 6 | 8 | 7 | تضاد کالبدی | افزایش فضای بیدفاع | |
کاهش فضای سبز | |||||||
ناسازگاری کاربری‌‌ها | |||||||
بارز | 392 | 7 | 8 | 7 | ناتوانی مالی-پولی ساکنان | منابع درآمدی پایین | |
افزایش بیکاری | |||||||
کاهش مالکیت بر زمین و مسکن | |||||||
بارز |
| 7 | 8 | 8 | ضعف مدیریتی | مسئولیتپذیری کم | |
نظارت ضعیف بر مصالح بهکاررفته و بناهای با قدمت زیاد | |||||||
دافع سرمایهگذاری خصوصی و عمومی | |||||||
ضعف اطلاعات موثق موجود در منطقه | |||||||
آمار زیاد بیسوادی در منطقه | |||||||
سیاستگذاری صرفاً کالبدی | |||||||
بارز | 576 | 8 | 8 | 9 | ناتوانی در رویدادمداری شهری | -بی‌توجهی به خواست و نیاز بازدیدکنندگان از رویدادها شهری | |
ناتوانی پولی و مالی برای برگزاری رویدادها شهری | |||||||
- -عدم تطابق رویداد با چشم‌انداز | |||||||
بدبینی شهروندان به رویداد شهری و پیامدهای آن- نبود شفاف‌سازی | |||||||
سطحی‌نگری و نبود دوراندیشی به رویدادها | |||||||
- موازی کاری و دوباره‌کاری بین نهادها | |||||||
ناشناس ماندن رویدادها و پتانسیلهای شهر | |||||||
کاهش نیروی انسانی متخصص درزمینۀ برگزاری رویداد | |||||||
کمبود فضاهای تخصصی برای برگزاری رویداد | |||||||
بی‌توجهی به پایداری رویدادها |
درنهایت جهت کاهش سطح ریسک آسیبهای حاصل از بافتهای تاریخی پیشنهادهایی مطابق جدول(6) بر اساس نظر کارشناسان ارائه‌شده‌اند.
جدول 6- پیشنهادهای ساماندهی بافتهای تاریخی شهر زنجان
مهمترین گزارههای ساماندهی | ریسکهای بارز بافتهای تاریخی | RPN | سطح ریسک |
- مدیریت یکپارچه شهری - بهبود مشارکت مردمی - بهبود تعلق‌خاطر - ساماندهی معابر کمعرض و تجاریسازی - نظارت بر ساختوساز و کنترل بناها - جذاب سازی بناهای تاریخی و توسعه گردشگری - اشتغال و درآمد - تعقیب سیاستهای رشد شهری - سرمایهگذاری در محله -بازآفرینی بافتهای تاریخی بر پایه رویداد مداری | آسیبپذیری در برابر زلزله | 294 | قابلقبول |
افزایش ناهنجاری اجتماعی | 280 | قابلقبول | |
فضای بیدفاع | 294 | قابلقبول | |
افزایش آلودگی | 336 | بارز | |
کاهش تعلق‌خاطر | 280 | قابلقبول | |
تضاد کالبدی | 252 | قابلقبول | |
ناتوانی مالی- پولی ساکنان | 252 | قابلقبول | |
ضعف مدیریتی | 294 | قابلقبول | |
ناتوانی در رویدادمداری شهری | 288 | قابلقبول |
منبع: نگارندگان
بعد از ارائه پیشنهاد در راستای کاهش آسیبهای حاصل از بافتهای تاریخی، مقدار و سطح آسیبها تا حد قابل قبولی برای همه مؤلفه‌ها کاهش پیداکرده است، اما همچنان مؤلفه آلودگی با 336= RPN در سطح بارز قرار داشته است، در مقابل بیشترین ضریب تأثیر و بهبودیافتگی مربوط به مؤلفه ناتوانی در رویدادمداری شهری به میزان 288 بوده است که نسبت به وضعیت قبلی خود به‌صورت چشمگیری در حدود 288 واحد بهبود را نشان داده است. بنابراین لازم و ضروری است که بیشترین اهتمام بر روی رویدادمداری به‌عنوان الگوی قابلقبول بازآفرینی بافتهای تاریخی شهر زنجان متمرکز گردد. بر همین اساس در ادامه تحقیق سعی بر تحلیل قوتها، پتانسیلها، خواستهها و نتایج مورد انتظار رویدادمداری به‌عنوان الگوی قابلقبول بازآفرینی زنجان شده است. در همین ارتباط، در اهمیت موضوع رویدامداری باید اذعان داشت که رویدادمداری مورد استقبالترین روشها برای جذب ساکنین و گردشگران داخلی و خارجی میباشد. بافت تاریخی در جهت تقویت رویداد مداری، به برنامه ترکیب از رویدادها نیاز دارد که دربرگیرنده مجموعهای از رویدادهای متنوع، برای گروههای هدف مختلف باشد و در مکانهای طراحی‌شده در اوقات مختلف سال بهمنظور تحقق مجموعه مشخصی از اهداف پیشبینی شود. در همین راستا در ادامه تحقیق سعی بر بررسی بازآفرینی رویدادمدار بافتهای تاریخی به‌عنوان الگوی قابلقبول ساماندهی بافتهای تاریخی شهر زنجان با استفاده از مدلها SOAR و ANSOFF شده است. اجرای مدل SOAR برای بازآفرینی بافتهای تاریخی SOAR یک مدل استراتژیک است و مخفف (Strengths)نقاط قوت )(Opportunities فرصتها، (Aspirations) (آرزوها) و Results (نتایج) میباشد. این روش به سازمان‌ها کمک میکند تا روی جنبه‌های مثبت کارشان تمرکز کنند و اقداماتی که تاکنون برای آنها سودبخش بوده است را شناسایی کنند و ادامه دهند
تحلیل SOAR شباهت زیادی به آنالیز SWOT دارد، در آنالیز SWOT ابتدا تحلیل داخلی نقاط قوت و ضعف سازمان صورت میگیرد، سپس فرصت‌های بیرونی و تهدیدهای سازمان بررسی میشود و درنهایت تهدیدها و نقاط ضعف را به‌طور دقیق آنالیز میکنند. درحالی‌که در تحلیل SOAR تمرکز بیشتر بر روی نقاط مثبت و اهداف میباشد تا اعمالی که اکنون برای سازمان مفید هستند، توسعه داده شوند تا شرکت وارد فاز جدید رشد خود شود. در تحلیل SOAR رویکردی که اتخاذ میشود عمل محور است و نتایج را هدف قرار می‌دهد اما SWOT کمتر به این موارد می‌پردازد. برخلاف تجزیه‌وتحلیل SWOT، مدل SOAR با استفاده از بررسیهای دقیق، شرکت را به سمت توسعه‌ی اقداماتی که قبلاً سودآوری خود را اثبات کرده‌اند هدایت میکند. به همین ترتیب، خروجی تحلیل SOAR شامل یک لیست اقدامات است که با توجه به نقاط قوت و فرصتها تهیه‌شده است. یافتههای حاصل از مدل SOAR نشان داده است. گرچه بافت تاریخی بهویژه بخش غربی، زینبیه و حواشی بافت نتوانستهاند رونق اقتصادی، کالبدی و اجتماعی خود را حفظ کنند. اما بهمنظور بازگرداندن حس هویت و تعلق‌خاطر به محدوده لزوم حفظ بناها و آثار تاریخی و تقویت و استفاده از پتانسیل محدوده مطرح‌شده است. میتوان گفت که بازآفرینی مبتنی بر رویداد جهت تبدیل‌شدن به مقصد گردشگری میتواند به‌صورت غیرمستقیم بروی افزایش درآمد و حس تعلق، کاهش مهاجرت تأثیرگذار بوده و همچنین میتواند منجر به ارتقاء شادمانی در بافت و حس رضایت گردشگران شود.
جدول 7– تحلیل بازآفرینی بافتهای تاریخی مبنی بر رویداد محوری در چارچوب مدل SOAR
قوت | فرصت |
-وجود آثار تاریخی و تمدنهای قدیمی -وجود فعالیت‌ها و امکانات اشتغال -وجود سطوح وسیعی از کارگاه‌ها -وجود بازار و اهمیت آن -وجود زیرساختها و امکانات -وجود هویت و معماری نسل گذشته -وجود تصویر ذهنی مثبت -وجود همبستگی قوی اجتماعی -آداب‌ورسومی محلی و مذهبی -وجود عناصر اداری باارزش تاریخی -موقعیت ارتباط خوب شهر با دیگر استان‌ها
| -امکانات رفاهی –تفریحی برخورداری از فرهنگ اصیل -نیروی متخصص و باتجربه درزمینۀ شهری و بازآفرینی شهری -تمایل سرمایهگذاران ایرانی مقیم خارج از کشور در سرمایهگذاری در امور گردشگری شهر -گسترش فناوری ارتباطات و اطلاعات و دسترسی به دستاوردهای علمی، فنی ، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی -گرایش به پذیرش نقش مردم در فرایند برنامهریزی و افزایش مشارکتجویی در بین مردم -ایجاد فرایندها و زمینههای جذب سرمایهگذاری خارجی و داخلی -گرایش به تغییر ساختارهای درآمدی شهرداری به منابع پایدار -تلقی گردشگری به‌عنوان منبعی تجدید پذیر و پایان‌ناپذیر و دارای سهم قابل‌توجه در درآمد ناخالص داخلی شهر -وجود حس و تعلق‌خاطر ساکنان به بافتهای تاریخی |
فراخواست | نتایج |
-اهتمام به این موضوع که بافتهای تاریخی نه‌تنها مانع فرسوگی و عقب‌گرد پیشرفت و توسعه شهر نمیگردد، بلکه میتوانند با جذب و توسعه گردشگری عامل جهت شکوفای شهر شوند. -آداب رسوم فرهنگها در بتن تاریخی شهر حفظ میگردند. -بافت تاریخی شهر زنجان با توجه به ریشه تاریخی – اجتماعی و امکان دسترسی همه گروهای سنی، امکان انسجام‌بخشی فضایی و قابلیت پیاده‌سازی الگوهای محوری و پهنهای طرحهای فرادست را قابل تحقق نموده است. - تقویت حیات اجتماعی را در بافت تاریخی موجب میشود. -احیای هویت فرهنگی را در بافت موجب میشود. | بازآفرینی رویداد محوری بافتهای تاریخی مبتنی بر رقابتپذیری گردشگری |
منبع: نگارندگان
در همین چارچوب راهبردهایی که بر اساس ماتریس ANSOFF جهت تحقق این مهم تشخیص داده‌شده‌اند، بدین شرح بودهاند؛ ماتریس آنسوف، که تحت عنوان ماتریس رشد محصول/بازار آنسوف نیز شناخته میشود، یک ابزار برنامهریزی استراتژیک است که از آن برای تحلیل و ایجاد چهار مسیر جایگزین برای توسعه استراتژیک یک بازار یا شرکت استفاده میشود. به‌صورت خلاصه، این ماتریس به صاحبان، مدیران و بازاریابان درون مدیریت تجارت با تحلیل گزینههای استراتژیک جهت رشد بیشتر درحالی‌که ریسک احتمالی از انتخابها را در نظر میگیرد، کمک میکند.
جدول 8 – راهبردهای بازآفرینی رویدادمدار در چارچوب ماتریس ANSOFF
| راهبرد | سیاست |
بازآفرینی رویداد محوری بافتهای تاریخی مبتنی بر رقابتپذیری گردشگری | راهبرد نفوذ | شیوه‌های متفاوت از اطلاعرسانی از رویداد( تلویزیون، روزنامه)، پیشفروش یا رزرو بلیط) |
مشارکت سازی گروهای مختلف در مدیریت بافت، بهویژه بخشهای زینبیه و حسینیه | ||
شناسایی طیف مختلف گروهای شرکتکننده در جهت تنظیم برنامهها و فضای شهری متناسب با آنها | ||
تسهیل فراینده تردد و دسترسی به بافتهای موردنظر تاریخی | ||
توجیه شهروندان از اهمیت توسعه گردشگری در بافتهای تاریخی بهویژه در محدوده بناهای تاریخی | ||
راهبرد توسعه بازار | ایجاد سمینارها-جشنوارهها جهت معرفی جاذبههای تاریخی –فرهنگی واقع در محدوده | |
مشخص‌سازی وظایف نهادهای ذی‌صلاح و تأثیرگذار در فرایند مدیریت شهری | ||
بهرهگیری از نیروهای متخصص و باتجربه درزمینۀ گردشگری و کارآفرینی | ||
بهبود کیفیت محصولات | ||
حمایت از رویدادها فرهنگی- هنری با پتانسیل مناسب | ||
راهبرد توسعه محصولات | اعطای تسهیلات به ساکنان جهت تقویت بنیه اقتصادی | |
اعطای بودجه جهت برگزاری رویدادها و جشنوارهها بهویژه در نزدیکی کاروانسرای دخان، سنگی و مسجد عباسقلی خان | ||
توسعه زیرساختهای مناسب جهت برگزاری مراسمها (پارکینگ‌ها، دسترسی راحت و آسان) | ||
بررسی و شناسایی رویدادهای جدید و دارای پتانسیل در محدوده | ||
تسهیل فرایند قانونی برای ورود و خروج و ماندگاری گردشگری | ||
برگزاری فستیوالهای متفاوت در فصول مختلف با توجه به توانمندی و رویدادهای چون( مذهبی- صنایع‌دستی، آش) | ||
راهبرد تنوع | حمایت از حرفههای اصیل دارای پیشینه‌های تاریخی | |
بهبود تعلق‌خاطر ساکنان به مکان جهت برگزاری رویدادها جدید بهویژه در بخش غربی، حواشی و حسینیه | ||
برگزاری رویدادها در فضاهای باز در مقابل فضاهای بسته |
منبع: نگارندگان
نتيجهگيري و ارائه پيشنهادها
بافتهای تاریخی بافتهای باارزشی هستند که بهجامانده از گذشته و جایگزین ناپذیر هستند و میتوانند در آگاهی جوامع از ارزشهای فرهنگی و گذشته خود کمک کند. حفظ آنها علاوه برانگیختن غرور ملی و ایجاد حس هویت، بر کیفیت زندگی نیز می‌افزاید. در همین ارتباط برنامهریزی برای بازآفرینی رویدادمداری بافتهای تاریخی را میتوان میانبری برای دستیابی به آن نوع از بازآفرینی دانست که در بطن خود، تأکید بر درونمایههای فرهنگی و بهرهمندی از بالقوگیهای نهفته در فرهنگ و باورهای مشترک ساکنین را جستجو میکند؛ که در این راستا
در پژوهش حاضر سعی شده است که در گام اول آسیبهای حاصل از بافتهای تاریخی شناسایی و سطح ریسک آنها تعیین گردد. همان‌طور که از نتایج حاصل از مدل ارزیابی ریسک FMEA برای بافتهای تاریخی شهر زنجان مشخص‌شده است، 34 آسیب در 9 مؤلفه تشخیص داده‌شده‌اند که در سطح بارز و جدی قرار داشتهاند. در همین راستا بر اساس نظر کارشناسان 10 پیشنهاد ارائه شدند که بازآفرینی رویداد مدار به‌عنوان مهمترین مؤلفه ساماندهی شناسایی‌شده است که بر پایه توانمندیهایی چون رویدادهای مذهبی بهویژه در اطراف مسجد عباسقلی خان، مسجد خانم، مسجد جامع و حسینیه اعظم، الگوی معماری خاص عمارت خدیوی، ذوالفقاری و دارایی؛ همچنین فضاسازی و طراحی مناسب محوطه عمومی بناهای تاریخی و سراها و برگزاری جشنوارهها و سمینارهای مختلف بهمنظور ایجاد فضایی برای گردهمایی و پاتوق گروههای مختلف در بازار و اطراف بناهای تاریخی بهمنظور ایجاد خاطرات جمعی و افزایش حس تعلق‌خاطر برای ساکنان که میتواند خود زمینه مشارکت بیشتر ساکنین را برای مداخله و مدیریت محدوده فراهم آورد و خلق تصاویر مثبت و الگوی ذهنی خاصی را نیز برای بازدیدکنندگان میتواند فراهم کند و همچنین میتواند فرایندی برای جذب سرمایهگذاران داخلی و خارجی را مهیا ساخته و زمینه گرایش به تغییر ساختارهای درآمدی شهرداری در دسترسی به منابع پایداری چون گردشگری شهری را تقویت کند. بدین منظور نهادهای مدیریت شهری بهمنظور شکوفایی بافت و استفاده از پتانسیلها و توانایی‌های بافت میتوانند اقدام به بازآفرینی رویدادمحوری بافتهای تاریخی مبتنی بر رقابتپذیری گردشگری کنند. در همین ارتباط جهت پیاده‌سازی و دستیابی به نتایج قابلقبول لازم چهار راهبرد نیز پیشنهاد شد؛ راهبردهای ذکرشده جهت نفوذ بیشتر به بازار و جذب کردن گردشگران زیادتر به بافت تاریخی شهر زنجان و رونق اقتصادی بیشتر آن، برای گسترش دامنه بازار و جذب گردشگران بیشتر به محدوده موردمطالعه، همچنین برای ارائه خدمات بیشتر و متعاقباً رونق اقتصادی بیشتر بافت و همین‌طور برای جذاب سازی بیشتر و استفاده از حداکثر ظرفیت محدوده موردمطالعه در راستای بازآفرینی بوده است. همسو با نتایج این پژوهش، پژوهشهای دیگری نیز صورت گرفته است. لطفی و همکاران (1401)، به مطالعه جایگاه رویداد، بهویژه رویدادهای آیینی- مذهبی، در تدوین راهبردهای بازآفرینی شهری پرداختهاند و سپس راهبردهایی ارائه و متعاقباً سیاستهایی برای دستیابی به اهداف بازآفرینی رویدادمدار پیشنهاد داده شد. سرایی و همکاران (1402) نیز در پژوهشی با بررسی ویژگی‌های کالبدی، عملکردی، بصری و ارتباطی محدوده موردبررسی، نقاط ضعف و قوت محدوده شناسایی و راهبرد رسوخ در بازار ارائه شد. با مرور پژوهشهای صورت گرفته میتوان دریافت که اهمیت بافتهای تاریخی و بازآفرینی آن منجر به انجام مطالعات قابل‌توجهی شده است اما آنچه باعث تمایز تحقیق حاضر از سایر تحقیقات انجام‌شده میشود را میتوان این‌گونه بیان کرد که تحقیق حاضر ضمن تحلیل آسیبهای حاصل از بافتهای تاریخی، جهت کاهش سطح ریسک آسیبها نیز پیشنهادهایی ارائه‌شده است و سپس بر پایه توانمندی‌ها و پتانسیلهای محدودۀ موردبررسی در مقیاس مشخص‌شده بر اهمیت توجه بر رویدادمداری توجه شد و میتوان گفت که در کمتر پژوهشی آسیب بافتهای تاریخی و لزوم توجه بر رویدادمداری موردتوجه قرارگرفته است و درنهایت بر پایه ماتریس ANSOFF در چارچوب رویدادمداری راهبردهایی ارائه گردید.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرمهای رضایت‌نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنیها تکمیل شد.
حامی مالی: این پژوهش حامی مالی نداشته است.
تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.
References
1. Amanzadegan, E., & Tabibian, M. (2021). Strategic Analysis of the Regeneration of Historical Urban patterns (Case Study: Shiraz Historical pattern). Geography (Regional Planning), 11(45), 183-197
2. Bahrami, F., khademolhoseiny, A., saberi, H., & Mokhtari Malekabadi, R. (2022). Model of Cultural-Led Regeneration to Sustainable Tourism Development in Historical Deteriorate Context of Isfahan City with Moderating Role of Culture-based Strategies. The Journal of Geographical Research on Desert Areas, 10(2), 27-40.
3. Belal, A., Scherbina, E. (2021). Post-war Planning for Urban Cultural Heritage Recovery. E3S Web Conf, 263, 1-10.
4. Bibri, S. E. (2020). A methodological framework for futures studies: integrating normative backcasting approaches and descriptive case study design for strategic data-driven smart sustainable city planning. Energy Informatics, 3(1), 1-42.
5. Borani, M., Abdollahzadeh Taraf, A., & Faramarzi Asli, M. (2023). Re-Creating the Historical-Cultural Context of Urmia City for the Realization of Part of Sustainable Development. Urban Economics and Planning, 4(2), 96-112.
6. Busa, F., Min, Z., Jianzhong, W., Loscetales, V. G., Jian, C., Bertone, T. (2010). Shanghai Manual: A Guide for Sustainable Urban Development in the 21st Century. Edited by United Nations, Bureau International des Expositions and Shanghai2010 World Exposition Executive Committee, chapter 10
7. Colombo, A. (2017). Music festivals and eventfulness: Examining eventful cities by event genres and policy agendas. Event Management, 21(5), 563-573.
8. Dong Ye, Ch., Chen, W., & Liu, Y. (2024). Institutionalisation of public participation in China's urban regeneration from the perspective of historical institutionalism: Three-stage cases in Guangzhou. Political Geography, 108, 1-20.
9. Esmer, M.,& Kudumovic, L. (2021). Degeneration of socio-urban fabric at Yenikapı and proposals for rehabilitation. Frontiers of Architectural Research, 10, 284-303
10. Ferretti, V.,& Grosso, R. (2019). Designing successful urban regeneration strategies through a behavioral decision aiding approach. Cities, 98, 1-17
11. Gai, Q., Li, Z., Hu, H. (2022). Strategies for China’s Historic Districts Regeneration in Responding to Public Health Emergencies. Sustainability, 14(21), 1-16.
12. Gelders, D., Van Zuilen, B. (2013). City events: short and serial reproduction effects on the city’s image. Corporate Communications: An International Journal, 18(1), 110-118.
13. Getz, D. (2017). Developing a framework for Sustainable Event Cities. Event Management, 21(5), 275-591.
14. Haidari, A. (2020).Creating a Framework for Designing New Structures in the Field of Historical Textures. Journal of research in civil engineering and architecture of Iran, 19, 95-114. [In Persian].
15. Holmes, K., Hughes, M., Mair, J., Carlsen, J. (2015). Events and sustainability. Abingdon: Routledge.
16. Huang, Xu & Weesep, J. V. (2019). Cultural Values and Urban Planning in China: Evidence of Constraints and Agency in the Development of the Historic City of Yangzhou. Journal of Urban History. 1-22.
17. Jangjoo, S., Hajipoor, K., & Lotfi, S. (2021). Providing Eventful City Planning Strategies Based on the Principles of Enhancement of Destination Competitiveness, Case Study: Shiraz, Iran. Journal of Tourism and Development, 10(3), 97-115.
18. Khodaiy, Y., Kargar, B., & Sarvar, R. (2022). City tour a new approach towards urban regeneration (Zanjan city case study). Zagros Landscape Geography and Urban Planning Journal, 14(52), 49-81. [In Persian].
19. Li, N., Zhang, F., Geng, W., Li, Z. (2023). Research on performance improvement design strategies for urban historic districts and suburban traditional villages in multiple scopes. Journal of Building Engineering, 72, 1-17.
20. Lotfi, S., sholeh, M., Hajipoor, K., Jangjoo, S., & Fallah Manshadi, A. (2022). Event-Led Regeneration in Reconnecting the Ritual-Religious Structure of Historic Cities (Case Study: Inter-Connected Structure of Historic Shiraz). Geography and Urban Space Development, 9(3), 171-193.
21. Liu, Y., Shen, L., Ren, Y., & Zhou, T. (2023). Regeneration towards suitability: A decision-making framework for determining urban regeneration mode and strategies. Habitat International, 138, 1-18.
22. Lotfi, S., sholeh, M., Hajipoor, K., Jangjoo, S., & Fallah Manshadi, A. (2022). Event-Led Regeneration in Reconnecting the Ritual-Religious Structure of Historic Cities (Case Study: Inter-Connected Structure of Historic Shiraz). Geography and Urban Space Development, 9(3), 171-193. [In Persian].
23. Lyu, Y., Abd Malek, M., Haslina Ja‘afar, N., Sima, Y., Han, Z., Liu, Z. (2023). Unveiling the potential of space syntax approach for revitalizing historic urban areas: A case study of Yushan Historic District, China.
24. Frontiers of Architectural Research, 12(6), 1114-1156.
25. MahdiNejhad, S., & Shaghagi, Sh. (2022).Pathology of Historical Texture of Tabriz (Analytical Example: Sahib al-Amr Historical Collection). Interdisciplinary studies in architecture and urbanism development, 1(1), 37-53. [In Persian].
26. Naderi, S., & Ranjbardar, M.. (2022). Clarification of urban regeneration criteria in order to achieve sustainable development (Case study: Briyank neighborhood, district 10 of Tehran). Urban and Regional Sustainable Development Studies Quarterly, 3(2), 222-205. [In Persian].
27. Page, S., Connell, J. (Eds). (2020). The Routledge Handbook of Events. London:: Routledge.
28. Pishnamaz Ahari, R., & Panahi, A. (2023). Pathology of historical textures regeneration system from the perspective of integrated and sustainable approaches (case study: Tabriz metropolis). Geography and Human Relationships, 6(3), 1-21. [In Persian].
29. Pulles, K., Conti, I., Kleijn, M., Kusters, B., Rous, T., Havinga, L.,& Ikiz Kaya, D. (2023). Emerging strategies for regeneration of historic urban sites: A systematic literature review. City, Culture and Society, 35, 1-15.
30. Rasoli, M., Ahdinejad, M., & Heydari, M. (2021). Significance Analysis - The performance of key success factors in regenerating worn-out urban(Case study: Zanjan city). Quarterly Journals of Urban and Regional Development Planning, 6(16), 149-178. [In Persian].
31. Richards, G., & Palmer, R. (2010). Eventful Cities: Cultural Management and Urban Revitalisation. Journal of Financial Stability, 1-39
32. Ruijsbroek, A., Wong, A., van den Brink, C., Droomers, M., van Oers, H. A. M., Stronks, K., Kunst, A. E. (2019). Does selective migration bias the health impact assessment of urban regeneration programmes in cross-sectional studies? Findings from a Dutch case study. Health & place, 55, 155-164
33. Salehi Mava, F., Khatami, S. M., & Ranjbar, E. (2022). An Analysis on the Factors Affecting the Creation of Event-Oriented Urban Public Spaces Case Study: Central Part of Tehran (District 12). The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 19(106), 85-98. [In Persian].
34. Saraei, M. H., Ghasemi, M., & Roostamzadeh, M. (2023). Planning to recreate the historical contexts of Kerman. The Journal of Geographical Research on Desert Areas, 11(1), 67-85
35. Sheikhinasab, M., azani, M., Mehdi Momeni, M. M., & Mohammadi Dehcheshmeh, M. (2021). The Analysis of Factors Affecting the Reconstruction of Historical Textures from the Perspective of Tourism Development. Geography and Urban Space Development, 8(1), 123-144. [In Persian].
36. Stryjakiewicz, T., Kudłak, R., Ciesiółka, P., Kołsut, B., & Motek, P. (2017). Urban Regeneration in Poland’s Non-Core Regions. European Planning Studies, 26(2): 316-341.
37. Yarigholi, V., Ahadnejhad Roshti, M., & Sajadi, J. (2019). Evaluation of urban livability indicators, case study: Zanjan city region. Regional Planning, 9(34), 132-148. [In Persian].
38. Zare, A., rezaei, M., & Laghai, H. (2020). Explaining the Role of Tactical Urbanism in Enhancing the Environmental Quality of Urban Historical fabrics (Case Study: Historical fabric of Shiraz City). Regional Planning, 9(36), 135-148. [In Persian].
39. Zhang, Y., & Han, Y. (2022). Vitality evaluation of historical and cultural districts based on the values dimension: districts in Beijing City,China. Heritage Sci, 137, 1-20.
40. Zhong, J., Li, B., Shen, G., & Zhou. (2024). Ally, deterrence, or leverage in the tripartite game? The effects of indirect stakeholders in historic urban regeneration. Cities, 149, 1-18.
[1] 1 Amanzadegan & Tabibian
[2] 2 Lotfi
[3] 3 Saraei
[4] 4 Borani
[5] 5 Gai
[6] 6 Pulles
[7] 7 Li
[8] 1 Dong Ye