تحلیلی بر راهبردهای معیشتی روستائیان در برابر پاندمی کرونا و اثرات آن بر تاب آوری معیشتی (مورد: روستاهای بخش اورامان)
سعدی محمدی
1
(
عضوی هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
)
اسکندر مرادی
2
(
استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
)
ایوب مرادی
3
(
کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، شاغل در آموزش و پرورش استان کردستان
)
کلید واژه: پاندمی کرونا, تابآوری معیشتی, بخش اورامان شهرستان سروآباد,
چکیده مقاله :
در این پژوهش، هدف اصلی؛ بررسی راهبردهای معیشتی اتخاذه شده از سوی روستائیان و نتایج حاصل از این راهبردها در بخش اورامان- شهرستان سروآباد می باشد. رویکرد پژوهش؛ آمیختهای از روشهای کمی وکیفی بود. گردآوری دادهها در بخش نظری با بهرهگیری از منابع اسنادی و در بخش میدانی با روش پیمایشی، بوده است. جوامع آماری پژوهش را سه گروه مردم محلی(300 نفر به روش کوکران)، مسئولین توسعهای(18 نفر به روش هدفمند و متخصصان علمی منطقه(12 نفر به روش هدفمند)، دربر میگیرند. تجزیه و تحلیل دادهها با بهرهگیری از آزمونهای آمار استنباطی(همبستگی پیرسون، تحلیل مسیر، تحلیل رگرسیون)، نشان دادند که در سطح معنیداری 0.001 و با اطمینان 99 درصد با میانگینهای محاسبه شده برابر 2.63 و 2.72 ، وضعیت تابآوری معیشتی روستاییان در بخش اورامان در مقابل پاندمی کرونا، در وضعیت بسیار نامناسبی است. همچنین؛ جمعیت روستاها و تعداد جمعیت خانوار و عرصه فعالیتی پاسخگویان، مهمترین عوامل تبیین کننده وضعیت تاب وری معیشتی روستاهای مورد مطالعه در برابر تداوم پاندمی کرونا هستند. یافتهها نشان دادند که مصرف پساندازها و فروش طلا و فلزات گرانبها ذخیرهای، افزایش ساعات کاری، قرض گرفتن پول از یکدیگر، تغییر محل جغرافیایی اشتغال(اشتغال موقت در شهر مریوان-سنندج)، عضویت در صندوقهای پس انداز مشترک روستاییان،فروش زمین و یا اجاره دادن باغات، دریافت وام، مهاجرت و بازاریابی مجازی و فروش مجازی صنایع دستی؛ مهمترین راهبردهای اتخاذی از سوی روستاییان در راستای مقابله و سازگاری معیشتی با تداوم پاندمی کرونا و گسترش فقر چند بعدی و محرومیت در ابعاد مختلف؛ آسیبپذیری معیشت؛ مشاغل و درآمد ناپایدار و ناکافی؛ تخریب محیط طبیعی و کاهش تولید؛ انزوای روستاهای منطقه و زنان در عرصه شغلی و اجتماعی؛ عدم امنیت روانی و ناامیدی جهت کار و تلاش، نتایج معیشتی حاصل از تداوم پاندمی کرونا بر نظام معیشتی بخش اورامان شهرستان سروآباد بودند.
چکیده انگلیسی :
In this study, the main goal; A study of livelihood strategies adopted by the villagers and the results of these strategies in Oraman-Sarvabad county. The Research approach; is a mixture of quantitative and qualitative methods. Data collection was done in the theoretical part using documentary sources and in the field part by survey method. The statistical populations of the study include three groups of local people (300 people by Cochran method), development officials (18 people by targeted method and scientific experts of the region (12 people by targeted method)). Using inferential statistical tests (Pearson correlation, path analysis, regression analysis), showed that at a significance level of 0.001 and with 99% confidence with calculated averages of 2.63 and 2.72, the status of livelihood resilience Villagers in Oraman district are in a very unfavorable situation in front of the Corona pandemic, and the population of the villages and the number of households and the field of activity of the respondents are the most important factors explaining the living conditions of the studied villages against the continuation of the Corona pandemic. Findings showed that consumption of savings and sale of gold and precious metals in storage, increase of working hours, borrowing money from each other, change of geographical location of employment (temporary employment in Marivan or Sanandaj cities), membership in the villagers' joint savings fund, land sales or garden rentals, loans, immigration and virtual marketing and virtual handicraft sales were the most important strategies adopted by the villagers in order to deal with and adapt to the continuation of the corona pandemic and the spread of multidimensional poverty and deprivation in various dimensions; livelihood vulnerability, unstable and insufficient jobs and incomes; degradation of the natural environment and reduction of production; isolation of villages in the region and women in the field of employment and society; lack of psychological security and frustration for work and effort were the livelihood results of the continuation of the corona pandemic on the livelihood system of Oraman district of Sarvabad county.
_||_
مقدمه
زمانی که پارادایمهای متعدد توسعه، نتوانستند؛ معضلات اصلی توسعه روستایی و از مهمترین آنها فقر روستایی را حل کنند؛ رویکرد معیشت پایدار، توسط دانشمندانی چون چمبرز در اواسط 1980 و اوایل دهه 1990 مطرح گردید(Alinovi,2010:5). در اجلاس جهانی ریو نیز که پایداری به عنوان وجه غالب برنامههای توسعه معرفی گردید؛ فقر روستاییان هم، مطرح و رویکرد جدید، یعنی؛ رویکرد معیشت پایدار به عنوان ابزار اصلی زدودن آثار فقر و یکی از ابعاد اصلی دستیابی به توسعه پایدار روستایی پذیرفتهشد(Sajasi Gheidari, 2013: 86). تامین معیشت، شامل قابلیتها، دسترسی به داراییها و فعالیتهای مورد نیاز برای زندگی مطلوب است((Nawrotzki,2012:663 معیشت، صرفا دسترسی به شغل نیست، زیرا نیاز است که معیشت روستاییان در برابر فشارهای اقتصادی، اجتماعی و طبیعی متعدد، تاب و توان مقاومت را داشتهباشد(Moti Langroudi et al., 2019: 10). هسته اصلی رویکرد تابآوری معیشتی، استراتژیهای سازگارانهای است که توسط خانوارها یا افراد در زمان شوک و استرسهای وارده بر معیشتتان، اتخاذ می شود. انعطافپذیری معیشتی، به این معنا است که استراتژیهای معیشتی فردی و اجتماعی بکارگرفته شده توان مقابله با تاثیرات فشارهای و شوکهای کوتاه مدت، ناگهانی و بلندمدت را برای افراد و اجتماعات آسان مینماید(Liu et al,2020:9). افزایش تاب آوری و سطح سازگاری و مقابله با تغییرات و بحرانهای طبیعی و انسانی، کاهش سطح آسیب پذیری در بین اجتماعات محلی، این امکان را فراهم می آورد که توسعه ساکنان اجتماعات محلی در میان تهدیدهای ناشی از مخاطرات طبیعی و فشارهای انسانی به صورت پیوسته و پایدار ادامه یابد و بلایای بعدی نتواند زندگی و معیشت مردم را مختل سازند (Sadeghloo and Sajasi Gheidari, 2014: 37). معیشتی انعطاف پذیر است که مردم را قادر به پیش بینی، سازماندهی و انطباق با تغییرات مثبت، منفی، ناگهانی و آهسته نماید(Sadeka,2013:96). در این ارتباط (FAO) سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل نیز، تاب آوری معیشت روستاییان را جهت کاهش سطح آسیبپذیری و مقابله با تهدیدها؛ اولویتی مهم و هدفی روشن و صریح؛ جهت فعالیت خود، شرکت ها و سازمان های بین المللی بیان کرده است(Pain and Levine,2013:2). تاب آوری به دو دلیل هدف مهمی است، اول؛ به دلیل غیر قابل پیش بینی بودن آسیب پذیری سیستم های اجتماعی و فنی و دوم اینکه مردم و سرمایه های معیشتی در جوامع تاب آور در برابر فشارها و شوک ها نسبت به مکان های فاقد سازگاری و تاب آوری در برابر ضربه های غیرعادی به یقین پایدارتر هستند(Salmani et al., 2016: 3). تابآوری معیشتی مهمترین راهکار و سیاست حرکت در مسیر تامین معیشت روستاییان و سپس، پایداری سازی آنها است(Mohammadi and Rastgonjad, 2018: 167) عامل اصلی بقای معیشتی روستاییان در برابر مخاطره خشکسالی حرکت به سمت ایجاد معیشتی تابآور است (Ahmadi and Manoochehri, 2020, 27).در این میان، بحران Covid-19 یک شوک بزرگ و غیرمنتظرهای بود که تقریباً تمام دنیا به طور همزمان، تحت تأثیر قرار داد. بنابراین یک نمونه منحصر به فرد از یک شوک کلی در سراسر جهان است(Mahmud and Riley,2021:2). بانک جهانی، تخمین زده است که بحران COVID-19 ، میتواند بین 40 تا 60 میلیون نفر را به فقر شدید برساند که بیشتر آنها در جنوب صحرای آفریقا هستند. گزارش دیگری از این سازمان نشان داد که بر اساس سناریویی، بین 420 تا 580 میلیون نفر به تله فقر، رانده میشوند(Janssens,2021:2). ضعفهای متعدد در عرصههای روستایی به ویژه در عرصههای خدماتی و زیرساختی و حمایت و تامین اجتماعی با شیوه پاندمی کرونا و تسلط دوران قرنطینه بیش از پیش، آشکار شد. مشکلات روانی ناشی از این کمبودها نیز، در وضعیت کنونی؛ یکی دیگر از اثرگذاریهای منفی و عرصه آسیبپذیری جدیدی است که بواسطه این کمبودها در جوامع روستایی ایجاد شده است(Jia et al,2021:86). شیوع کرونا ویروس، هم موجب ایجاد شوک بر بعد تقاضا و هم شک و نارسایی در بعد عرضه در اقتصاد میگردد که به صورت یک چرخه بسته این نارسایی و ارتباط متقابل در یک تله تکرارشونده با تداوم این پاندمی، تقویت میشود و ادامه مییابد(Mosavi Motalebi, 2020, 193). دورو و همکاران1(2021)، پاندمی کرونا را عامل اصلی رکود گردشگری در مقاصد مهم بین المللی معرفی و استراتژیهای پایداری را که منجر به افزایش توان مقابله در برابر شوکهای این چنینی در آینده گردد را لازمه جلوگیری از تجربههای ناخوشایند امروزی عرصه گردشگری با تداوم پاندمی کرونا بیان میکنند( Duro et al,2021:3). COVID-19 به دلیل قفل شدن بازارها در تلفیق با فقدان نهادهای عملگرا و ضعف امنیت و تامین اجتماعی در کشورهای در حال توسعه، امنیت غذایی فقرا را به شدت با چالش مواجه ساخته است.( Ahmed et al,2021:18). جیا و همکاران2 (2021)، شیوع کرونا را عامل کاهش بهزیستی ذهنی و ایجاد نارسایی های روانشناختی در میان روستاییان میدانند،(Jia et al,2021:87).
با توجه به آثار منفی متعدد معیشتی بیماری همهگیر COVID-19، مرکز توجه در عرصه سیاستگذاری به سمت انعطافپذیری حرکت کردهاست.( Duro et al,2021:3). چرا که افزایش تابآوری معیشتی با بهبود سطح سازگاری و قدرت مقابله و در نتیجه کاهش سطح آسیبپذیری در بین اجتماعات محلی این امکان را فراهم میآورد که تامین معیشت آنها که با مطلوبیت ارتباط متقابل اجزای آن یعنی داراییها، وضعیت نهادی-ساختاری و استراتژیها حاصل میآید.
نواحی روستایی بخش اورامان شهرستان سروآباد به عنوان یک منطقه روستایی دور از مرکز و نیز، نزدیک به مرز و با توپوگرافی بسیار ناهموار، پراکندگی روستاها و جمعیت اندک آنها؛ در نظام برنامهریزی توسعهای که تخصیص خدمات و امکانات در آن مبتنی بر تعداد جمعیت و نزدیکی به مرکز، میباشد؛بالقوه به دلیل ضعفهای ساختاری و اقتصادی در معرض آسیبپذیری معیشتی است. آسیبپذیری که به دلیل عدم بهرهگیری از ظرفیتهای فراوان این منطقه به ویژه در عرصه گردشگری و باغداری، شدت یافته و نمود آن را میتوان در مهاجرتهای گسترده نیروی کار به خارج از روستاها دید. در این میان، پاندمی کرونا و تداوم آن در سطح نواحی روستایی منطقه منجر به تعطیلی و به رکود کشاندن فعالیتهای گردشگری به عنوان یکی از مهمترین، ظرفیتهای توسعه و تامینکننده سرمایههای مالی روستاییان جهت گذران معیشت و فروش محصولات تولیدی به صورت مستقیم به مشتریان گردید. نوعی انزوای اقتصادی، به انزوای جغرافیایی منطقه تحمیل گردید و فضای اجتماعی به شدت دچار رکود، انزوا و آسیبهای متعددی گردید که یکی از مهمترین آنها را میتوان در افزایش بیکاری و خروج نیروی کار از سطح روستاها، دید. این در حالی است که یک نظام معیشتی تابآور در برابر این پاندمی، میتوانست، منجر به کاهش آسیب پذیری معیشتی روستاییان گردد و این بحران به عنوان یک فشار و شوک، بسیار بیشتر و مطلوبتر از وضعیت کنونی دفع گردد و با مقابله معیشتی روستاییان روبرو گردد. در منطقه اورامان، معیشت؛ نه در قالب جامع و مانع آن که دسترسی به انواع دارایها است(مالی، اجتماعی، فیزیکی و طبیعی و انسانی)، بلکه صرفا در افزایش توان مالی خلاصه گردیده(که البته ناموفق بوده) که نتیجه آن هم دسترسی اندک به داراییهای معیشتی به عنوان، مهمترین ابزار معیشت خانوارهای روستایی جهت مقابله و سازگاری با بحرانهایی همچون؛ کرونا است. در سطح منطقه، تابآوری معیشتی در بعد کوتاه مدت آن دیده شده که جنبه مقابلهای آن میباشد و از جنبه؛ سازگارانه که نیازمند ایجاد یک معیشت پایدار میباشد که در آن، دسترسی به داراییهای معیشتی به صورت پایدار وجود دارد؛ نظام برنامهریزی و سیاستگذاری به شیوه مطلوبی سازمان یافته و مدیریت بحران نه بر پایه شیوه منفعلانه بلکه بر پایه شیوه کنشگرانه و مدیریت ریسک مخاطره، بنا گردیده؛ غفلت شدهاست که نتیجه آن تبدیل خطرات و فشارها به بحرانهای متعددی است که مردم محلی از پاسخگویی به آنها ناتوان بوده و در نتیجه؛ سطح کیفی زندگی آنها و زیستپذیر بودن محیط اجتماعی روستاها به شدت کاهش مییابد. با توجه به این اصل که شناخت جامع وضع موجود، گام اول حل هر بحرانی است؛ ضروری است که وضعیت تابآوری معیشتی روستاییان و راهبردهای اتخاذ شده در برابر پاندمی کرونا در این بخش محروم، مورد سنجش قرار گیرد تا برآیند آن، تدوین راهکارهای کاربردی جهت خروج از بن بست وضع موجود کرونا به عنوان یکی از بحرانها باشد در این راستا پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به سوالات ذیل می باشد:
1. آیا متغیرهای همچون: تنوع منابع درآمدی روستاها، جمعیت روستاها و تعداد جمعیت خانوار و عرصه فعالیتی روستائيان، بر وضعیت ارزیابی تابآوری معیشتی به دنبال پاندمی کرونا، اثرگذار میباشند؟ و اين عوامل منجر به ايجاد تفاوت در نحوه اثر گذاري كرونا بر وضعيت تاب آوري روستاهاي بخش اورامان شده است؟
2. نوع راهبردهای معیشتی اتخاذی خانوارها در برابر تداومی پاندمی کرونا، کدامند؟
3. تداوم پاندمی کرونا با توجه به وضعیت تابآوری و راهبردهای معیشتی روستاییان، چه نتایج معیشتی را به همراه داشته است؟
پیشینه تحقيق و مباني نظري پژوهش
بررسی مطالعات پیشین در حوزه تابآوری معیشتی و نیز، اثرات ایجاد و تداوم پاندمی کرونا، نشان میدهد که این پاندمی اثرات منفی بسیاری در حوزههای اقتصادی، اجتماعی، روانی برجای گذاشته و فعالیتهای تولیدی و خدماتی به ویژه در حوزه کشاورزی و گردشگری که از ظرفیتهای اصلی توسعه روستاها به شمار میروند؛ دچار آسیب شدهاند. واکنشها و راهبردهایی هم که توسط روستاییان بکار گرفته شدهاند؛ عموما؛ راهبردهایی هستند که نشان از عدم وجود قدرت و توان مقابله معیشتی روستاییان با اثرات این پاندمی، است. این ناتوانی مقابله که موجب کاهش سطح کیفیت زندگی روستاییان گردیده بواسطه عدم درنظرگیری تابآوری معیشتی به عنوان رویکرد اصلی در راستای تامین معیشت پایدار روستاییان میباشد. پاندمی کرونا در نواحی روستایی موجب افزایش گستره و شدت فقر گردیده و داراییهای معیشتی روستاییان را که هسته اصلی تامین معیشت بوده و به دنبال آن تابآوری روستایی، دچار آسیب کردهاست. چند نمونه از پژوهشهای انجام گرفته در رابطه با پژوهش در جدول 1 آمده است.
[1] Duro et al
[2] Jia et al
جدول1- خلاصهای پژوهشهای پیشین
نتایج | عنوان | نویسنده(گان) و سال پژوهش |
|---|---|---|
پیامدهای ویروس کووید19 تا ژرفای مناسبات و لایههای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشور نفوذ و آنها را دگرکون خواهد کرد. پساکرونا، اتکای بودجه دولت به نفت را به شدت کاهش خواهد داد. در دوره پساکرونا نظام مالیاتستانی ناچار از دگردیسی است. تنگناهای بودجهای دولت، نظام بودجهریزی کشور را از نظام دستگاه-محور و ردیف-محور به سمت نظام بودجهریزی برنامه-محور، هل خواهد داد. | تاثیرات شیوع کرونا بر بودجه عمومی کشور | Sarm (2020) |
اثرات روانی ظهور و گسترش سریع بیماری باعث تغییر شرایط زندگی افراد شده و اثرات روانی مخربی مانند اضطراب، افسردگی و ترس را ایجاد کرده است. قرنطینه نیز، موجب افزایش خشم، خستگی روحی و سردرگمی شده است. | پیامدهای روانشناختی شیوع ویروس کرونا در جامعه | Farahati (2020) |
توجه به مواردی مثل حمایت خانوار، تعامل با مشتری، توان تطابق سازگار و آینده نگری و جستوجوی فرصت یا موقعیت طلبی و همچنین فرآهم کردن حمایتهای دولت، میتوان سطح تابآوری روستایی را به طرز قابل توجهی افزایش داد. | تحلیل تاب آوري کسب وکارهاي روستایی در شهرستان ملکان | Imani et al (2017) |
بیش از 90 درصد از خانوارها گزارش کردهاند که پس از اجرای قرنطینه در سراسر کشور، یک شوک درآمد منفی را تجربه کردهاند. خانوارهایی که در درجه اول برای درآمدشان به کار روزمره روزانه بستگی دارند؛ بیشترین آسیب را دیدند، در حالی که از نظر ناامنی غذایی خانوارهایی که مشاغل منظم و دائمی داشتند؛ کمترین تأثیر را داشتند. همچنین، مشخص شد که خانوارهای متضرر از شوک درآمدی ناشی از قرنطینه به مصرف پس اندازها، دریافت وام و قرض برای مقابله با بحران غذا پرداختهاند. | تاثیرات بحران کویید-19 بر امنیت غذایی نواحی روستایی بنگلادش | Ahmed et al. (2021) |
صنعت گردشگری اسپانیا در برابر این پاندمی بسیار آسیبپذیر بوده اما میزان آن در نواحی مختلف متفاوت است. نواحی ساحلی مدیترانه، مادرید و جزایر قناری، بیشترین آسیب پذیری را از پاندمی کرونا پذیرفتهاند(بر حسب شاخصهای تراکم گردشگران، اسکان در روستاها، مدت اقامت، میزان تقاضای داخلی، میزان تقاضای خارجی، فصل بودن و میزان شیوع کرونا در این منطقه). این نواحی بر استراتژی توسعه گردشگری توده و انبوه متمرکز بودند و از استراتژیهای پایدارسازی گردشگری فاصله داشتند. | کووید-19 و آسیب پذیری گردشگری(اسپانیا) | Douro et al. (2021) |
درآمدهای خارج از مزرعه روستائیان با تعطیلیهای پیاپی به میزان 60 درصد کاهش یافته است؛ دریافت وام، مصرف پس انداز و کاهش هزینه غذا به ویژه برای بزرگسالان و افزیش ساعات کاری و تزریق نیروی کار به مزارع، واکنشهای عمده در برابر کاهش درآمد بودهاند که در مجموع، افزایش فقر، افزایش تضادهای اجتماعی و درگیریهای خانوادگی و انزوای بیشتر برای زنان را موجب شده است. | واکنش خانوارهای روستایی به شوکهای خارجی؛ شواهدی در مورد تأثیر فوری Covid-19 بر نتایج اقتصادی در روستاهای اوگاندا | Mahmoud and Riley(2021) |
تابآوری معیشت خانوارهایی که فقر را از بین بردهاند، با ظرفیت آنها در استفاده از منابع در دسترس(به عنوان محرک اصلی دستیابی به داراییها و پیشبینی ریسکهای معیشتی)، یادگیری دانش جدید(پیش برنده تحول کشاورزی و تولیدات) و بهره برداری از منابع خارجی(بهینه کننده در راستای ارتباط با موسسات و نهادها) ارتباط نزدیک دارد. خانوارهایی که در روستاهای دارای تولید تخصصی و دارای سیستم مدرن کشاورزی و تولیدات صنعتی و فرصتهای متنوع شغلی بودند، تابآوری معیشتی بیشتری دارند. مداخلات دولت و فعالیت موسسات خصوصی، نقش عمده ای در خروج خانوارها از تله فقر و حرکت به سمت تاب آوری معیشتی به عنوان محرکهای اصلی، داشته است. | تاب آوری معیشت و سازوکار دستیابی به آن در خانوارهای روستایی رها شده از فقر: تجزیه و تحلیل تجربی از استان لانکاو1 ، استان هنان2 ، چین | Li et al (2019) |
یافتههای پژوهش نشان میدهد معیار کمک هزینههای دولتی(027/0) مهمترین معیار و وابستگی به مکان(016/0) کم اهمیتترین معیار است. نتایج سطحبندی روستاها بیانگر این است هشت روستا در سطح خوب، 10 روستا در سطح متوسط و شش روستا نیز در سطح ضعیف قرار دارند. نتایج آزمون t تک نمونهای با میانگین 93/2 نشان داد که تابآوری روستاهای دهستان ویلکیج جنوبی و مرکزی پایینتر از حد متوسط است. میتوان دریافت تابآوری در برابر زلزله در وضعیت مناسبی قرار ندارد و زلزله خطری جدی است که مناطق روستایی را تهدید میکند | سنجش و الویت بندی تاب آوری مناطق روستایی در برابر زلزله مورد مطالعه: بخش ویلکیج جنوبی و مرکزی شهرستان نمین | Taleihor & et al (1399) |
منبع: يافته هاي نظري پژوهش، 1400
[1] Lankao County
[2] Henan Province
بحران زمـاني روي ميدهد که مخاطرهاي طبيعي در محل سکونت انسان اتفاق بيافتد. اين تفـاوت تـا حـدودي شـامل بحرانهاي انسانساخت (مخصوصا بحرانها اتفاقي) نيز ميباشد(Valdebeigi and Pourhaidari, 2019: 20). بحرانها به عنوان عوامل اصلی ایجاد ناپایداری، نوعی پاسخ به خطرزایی یک حادثه هستند که به صورت یک شرایط دردناک، تجربه میشوند(Ahmadi, 2004: 45) در رویکرد سیستمی، بحران وضعیتی است که در آن یک سیستم یا بخشهایی از آن مختل شده و تغییرات ناگهانی یا مخرب در یک یا چند متغیر اساسی سیستم، باعث بیثباتی کل سیستم گردد، به عبارتی دیگر، بحران حوادثي است كه در اثر رخدادها و عملكردهاي نادرست طبيعي و انساني به طور ناگهاني به وجود ميآيد، مشقت و سختي را به يك مجموعه يا جامعه انساني تحميل ميكند و برطرف كردن آن نياز به اقدامات اضطراري، فوري و فوقالعاده دارد(Dabaghian, 2005: 9). بحرانها به دو دسته طبیعی و انسانی تقسیم میشوند.
بعضی از بحرانها به صورت ناگهانی و یک دفعه بهوجود میآیند و اثرات ناگهانی بر محیط درونی و بیرونی سازمان میگذارند، بحرانهای ناگهانی باسرعت به وجود میآیند، قابلیت پیشبینی کمی دارند، آشکارند، از یک رویداد مشخص یک دفعهای شروع میشوند، در یک زمان ثابت به وقوع میپیوندند و از عدم انطباق سازمان با یک جنبه یا تعداد کمی از جنبههای محیطی حاصل میشوند. در مقایسه، بحرانهای تدریجی، به صورت تدریجی و تجمعی به وجود میآیند، قابلیت پیش بینی زیادی دارند، واضح و روشن نیستند، نقطه شروع آنها از یک سطح آستانه است با گذشت زمان احتمال وقوع آنها بیشتر میشود و از عدم انطباق سازمان با چندین جنبه از محیط به وجود میآیند (Rezvani, 2006: 20) بحران1 با ایجاد اختلالی وسیع در فعالیتهای عادی و هدفمند همراه است که منجر به از بین رفتن تعادل عملکردی و نظم آن میگردد. ناگهانی بودن، زمان اندک و فشار زمان، عدم کنترل آن، پاسخهای نامنظم با فواصل زمانی زیاد، اطلاعات و دادههای اندک ومخدوش در ارتباط با آن، افزایش تنش و اضطراب و آثار طولانی و استهلاکی، مهمترین، ویژگیهای بحرانها را شکل میدهند(Ostrowska and Mazur,2015:1056). با توجه به تقسیم بندی مخاطرات(Ghasemi, 1399: 231) کرونا در دسته مخاطرات خارجی و دموکراتیک، قرار می یگرد. مخاطرهای که بر بسترجهانی شدن اشاعه پیدا کرده و همراه را همراه خود کرده است که در این شرایط و در واقع با رویارویی با این مخاطره، انسان سه واکنش را از خود بروز می دهد، انکار، بی تفاوتی و تغییر و تحول که وضعیت جامعه ایران در وضعیت کنونی با گذار از دو مرحله اول، در حال تغییر و تحول زندگی، کار و فضای زیستی است(Ghasemi, 2020: 231).
کرونا
شیوع ویروس کرونا چالش و شوک بی سابقهای بود که امنیت غذایی جهانی به ویژه در کشورهای در حال توسعه را به شدت تهدید کردهاست. سازمان ملل، تخمین میزند که بیش از 250 میلیون از بحران غذایی و گرسنگی ناشی از شیوع این بیماری رنج ببرند. سازمان بهداشت جهانی نیز، از گرسنگی و سوء تغذیه ناشی از تاثیرات این شیوه در کاهش تولید مواد غذایی، ابراز نگرانی شدید دارد. بیشتر از 80 درصد فقیرترین مردم دنیا در نواحی روستایی زندگی میکنند که به دلیل از دست دادن شغل و درآمد، دسترسی محدودی به بازارها داشته و قادر به تامین معیشت خود خود نبوده و در نتیجه؛ شیوه این پاندمی، تهدید بسیار جدید در برابر تامین معیشت آنها بوده است(Ahmed,2021:3). بانک جهانی، تخمین زده است که بحران COVID-19 ، میتواند بین 40 تا 60 میلیون نفر را به فقر شدید برساند که بیشتر آنها در جنوب صحرای آفریقا هستند. گزارش دیگری از این سازمان نشان داد که بر اساس سناریویی، بین 420 تا 580 میلیون نفر به تله فقر، رانده میشوند(Janssens,2021:2). چین به عنوان کشوری که با ارایه برنامه کاهش فقر روستایی از 2013 تا سال 2019 توانسته است به صورت قابل توجهی از میزان ققر روستایی بکاهید با شیوع پاندمی کرونا روند مثبت و روبه رشد اثرگذارش را از دست داد و شیوع این بیماری حتی برروی خانوارهایی که توانسته بودن از تله فقر رهایی یابند دوباره موجب بازگشت آنها به وضعیت فقر گردید(fang et al,2020:2955). در این میان، تنوع اقتصادی و منابع درآمدی خانوارهای(با تاکید بر فعالیت های خارج از مزرعه) از مهمترین عوامل زمینه اثرگذار بر کاهش میزان فقر خانوارهای روستایی بوده است چرا که توانسته است میزان آسیب پذیری معیشتی روستاییان را کاهش دهد(fang et al,2020:2960). می توان گفت بحران Covid-19 یک شوک بزرگ و غیرمنتظرهای بود که تقریباً تمام دنیا به طور همزمان، تحت تأثیر قرار داد. بنابراین یک نمونه منحصر به فرد از یک شوک کلی در سراسر جهان است. محمود و ریلی2(2021)، فروش داراییها و به ویژه دامها، استفاده از پسانداز، قرض گرفتن و دریافت وام، افزایش ساعات کاری جهت جبران منابع از دست رفته و کاهش هزینههای غیرغذایی را مهمترین، استراتژیهایی، بیان میکنند که خانوارهای روستایی در شیوع بحران کرونا آن را اتخاذ کردهاند(Mahmud and Riley,2021:2).
در این دوران، معیشت روستاییان بیشترین آسیب را از ناحیه اختلال در بازاریابی و فروش محصولات کشاورزی و از دست رفتن گسترده شغلها و درآمدهای کارگران غیررسمی شاهد بوده است. محصولاتی که بازارهای منطقه‌ای و ملی داشتهاند و حتی محصولات برخوردار از بازارهای محلی، با کاهش فروش و قیمت مواجه شدهاند. کاهش قیمت شیر، کاهش کشتار دام، فروش صنایع دستی و عدم دسترسی به نیروی کار نیز در این دوره قابل توجه بوده است. به عبارت دیگر، به دلیل اختلال در تأمین خدمات و نهادههای موردنیاز برای فعالیتهای کسبوکار، به خصوص تهدید بازار فروش، آثار عمده ای در درآمد روستاییان و اقتصاد روستا برجای گذاشته است(Tajrabi Moghadam et al., 2020: 4). بحران کرونا از طریق تضعیف و حذف نیروی کار فعال کشاورزی در فعالیتهای مختلف باعث اختلال در چرخه تولید و فرآوری محصولات متعدد دامی، زراعی، باغی و آبزی گردید. قطعا جامعه جهانی پس از کرونا سبک زندگی و سبد غذایی متفاوتی را تجربه خواهد کرد (Zare, 2020: 64).
قرنطینه خانگی و تعطیل و نیمه تعطیل شدن اغلب بنگاههای اقتصادی در کشورهای درگیر کرونا، اکنون اقتصاد کشورها را هم از طرف عرضه و هم از طرف تقاضا دچار مشکل کرده است. مشکلی که حتی به مراتب حادتر از بحرانهای اقتصادی چند دهه گذشته است. با کاهش تقاضا، بنگاههای اقتصادی، کسب و کارها و بویژه کسب و کارهای کوچک تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا قرار میگیرند. تاکنون این میهمان ناخوانده برای کشورهای درگیر، افت تولید، کاهش رشد اقتصادی، افزایش بیکاری و کاهش اشتغال را همراه با افزایش تورم به همراه داشته است. (Afkari, 2020: 73-76).
در دوران گسترش ویروس کرونا، بازار کار نیز از هر دو سمت عرضه و تقاضا تحت تأثیر قرار میگیرد. از سویی تعطیلی و کاهش فعالیتها منجر به تعدیل نیرو و کاهش تقاضای نیروی کار میشود و از سوی دیگر عرضه نیروی کار نیز به دلیل درگیر شدن بخشی از نیروی کار با بیماری یا اقدامات خود محافظانه و کاهش تعاملات بازار با کاهش عرضه نیروی کار مواجه است. در مجموع بخش خدمات که بالاترین سهم از اشتغال را در دوران قبل از ویروس داشته است با بحران جدی در وضعیت اشتغال روبرو میشود(Sangi et al., 2020: 94-97).
با شیوع کرونا، گرایش خانوارها و سبد مصرفی آنها به سمت مصرف بیشتر و خرید اقلام و ضروریات زندگی سوق یافته است که این امر، نشان از کاهش کیفیت زندگی، عدم توان سرمایهگذاریهای بلندمدت، عدم مصرف کالاهای لوکس و افزایش فقر دارد. خوراکی و آشامیدنیها، مسکن، آب، برق و سایر انرژیها، بیشترین و ضروریترین مصارف خانوارها در این دوران بوده است. اثرگذاری کرونا حتی بیشتر از تحریمها در گرایش و سوق دادن مردم به سمت تغییر الگوی مصرف از کالاهای غیرضروری به سمت ضروری بوده است(ربانی و ستایش زاده، 1399: 156). شیوع این بیماری، سبب شد تا مصرف دیجیتال به سمت خلاقیت دیجیتال هدایت شود و به جای مصرفی کوروکورانه که همیشه موجب ایجاد اختلاف و کشمکش و بدبینی به فضای مجازی گردیده بود؛ به سمت مصرف خلاقانه حرکت کرده و از آن برای آموزش و امیدبخشی و افزایش نشاط جمعی و فردی بهره ببریم و حتی با فراترگام نهادن، از فضای مجازی به عنوان یک سرمایه اجتماعی ایجاد شده در این دوران نامبرده میشود. در این دوران، زیستن در شرایط سخت تجربه شد. (Eskandarian, 2020: 78).
این بیماری همهگیر، نه تنها میران بالای مرگ و میر راه به همراه آورد بلکه باعث فاجعه روانی در کل نقاط جهان نیز، گردید. این بیماری به دلیل عدم قابلیت پیش بینی و ناشناخته بودن پتانسیل بالایی برای ترس روانی از سرایت بیماری را ایجاد و مشکلات بسیار روحی و جسمی را به دلیل در معرض بودن این تهدید روانی ایجاد کرده است. در این شرایط، اضطراب، ترس، رفتارهای وسواسی و دلهره به بخشی مهم و جدایی ناپذیر از زندگی فردی و اجتماعی مبدل گردید. نتیجه آن، تهدید سلامت فردی و اجتماعی هم در بعد روانی و هم در بعد جسمی بود. (Farahati, 2020: 209-215).
تاثیر برگردشگری
یکی از مهمترین عرصههای فعالیتی که بیشترین آسیب را از شیوع کرونا دارد، گردشگری میباشد. فعالیتی که مبتنی بر کسب و کارهای خرد بوده و قابلیت اشتغال بسیار بالایی دارد. از ژانویه تا مه 2020 در مقایسه با سال 2019 ، 300 میلیون ورود گردشگر جهانی کاهش یافته است. در پنج ماهه اول سال 2020، 56 درصد ورود گردشگران به مقاصد گردشگری کاهش یافته و در ماه می 2020 نسبت به مدت مشابه در پارسال کاهش 98 درصدی را شاهد بوده ایم(Abbas et al,2021:3). شیوع کوووید-19، بحران اقتصادی را در سطح جهان شکل داده که گردشگری نیز، یکی از بخشهای بود که به شدت از این رکود و تاثیرات منفی متاثر گردید. این تاثیرات در عرصههای اقتصادی، اجتماعی، روانشناختی بر ذینفعان عرصه گرشگری، قابل بررسی و تبیین میباشد(Abbas et al,2021:8).
شكل1- کاهش گردشگران افت گردشگری در سطح جهان، منبع:( Abbas et al,2021:3)
علاوه بر موارد ذكر شده، کروتا در جهان بر عرصه های مختلف اجتماعی – اقتصادی اثرات عمده ای به جای گذاشت چند مورد از این اثرات در شکل 3 آمده است.
[1] Crisis
[2] Mahmud and Riley
شکل2-اثرات عمده شیوع کرونا در عرصه اقتصادی و اجتماعی،(Afkari, 2020: 79).
تاب آوری و معیشت
امروزه مفهوم تاب آوري در برابر مخاطرات طبيعي به متون توسعه روستايي راه يافته است.ريشه كلمه تاب آوري كلمه لاتين Resilio به معناي حالت ارتجاعي داشتن است كه در قرن 17 ميلادي نيز مورد استفاده قرار مي گرفته است (jafari et al 1399:63) مطرحشدن پارادایم تابآوری با توجه به تغییر دید مدیریتی از رویکرد بحران به رویکرد مدیریت ریسک(Lam and Kuipers,2019:320) حاصل و به طور کلی به توانایی ذی نفعان برای ایجاد و پیاده سازی استراتژیهای سازگاری و مکانیسمهای عملیاتی در برابر اختلال ها و فشارهای بیرون از سیستم معیشتی اشاره میکند که اثرات کوتاه و یا بلندمدت چنین شوکهایی را کاهش و منجر به بازگشت به حالت و تعادل قبلی یا تحقق یک حالت تعادل و شرایط جدید در کمترین زمان ممکن میگردد. بنابراین، قابلیت انعطافپذیری میتواند به عنوان ظرفیت یک سیستم برای جذب اختلال و تغییر وضعیت در حالی که تحت تغییر قرار میگیرد، در نظرگرفتهشود. به این ترتیب که عملا همان عملکرد، ساختار، هویت و قبلی را حفظ و یا به حالت جدید و مطلوبی از تعادل برسد(Borsekova et all,2018:3). بنابراین، پایداری معیشت روستاییان که همواره در معرض فشارها، شوکها و اتفاقات کوتاه و بلندمدت، غیرمنتظره یا قابل پیشیبینی طبیعی و انسانی قرار دارد تنها در صورت وجود شرایط تابآوری معیشتی است که محقق میگردد.
دارایی ها از اجزای اصلی تاب آور نمودن معیشت روستاییان هستند. این دارایی ها در برگیرنده پنج بعد اصلی سرمایه های مالی( منابع مالی موجود برای افراد و خانواده ها :میزان پس انداز، وام، وجوه ارسالی به طور منظم و یا حقوق بازنشستگی)، سرمایه فیزیکی(زیرساخت های اساسی :حمل و نقل، مسکن، آب، انرژی و ارتباطات)، سرمایه انسانی(مهارت ها، دانش و توانایی کار و بهداشت)، سرمایه اجتماعی(سطح مشارکت، شبکه های اجتماعی، عضویت گروه ها، روابط و ارتباطات، اعتماد و همبستگی)، سرمایه طبیعی(دسترسی به زمین، آب، حیات وحش، معادن و..)(Morse,2013:29) هستند.
سازگاری معیشت کلید دستیابی به تاب آوری در نواحی روستایی است(Van Kien,2011:2). سازگاری به معنی سازماندهی و مدیریت وضعیت هاي ناگهانی است(Walsh,2013:7). خودسازماندهی به معنی خوداتکایی، خودانگیختگی و بازسازی قوانین و هنجارها و ارزش های اجتماعی به وسیله ارتباط متقابل سطوح بالا به پایین و پایین به بالای لایه های اجتماعی است. (Speranza,2014:112-116).
از دیدگاه چمبرز، زمانی معیشت پایدار خواهد بود که در مقابل تنش ها، استرس ها و شوک ها مقاوم بوده و قابلیتَ ها و داراییها نه تنها در حال حاضر بلکه برای آیندگان نیز حفظ گردد (DFID,2008 :2). در این تعریف الزامی که برای تامین معیشت پایدار وجود دارد؛ قادربودن به بازیابی، افزایش و حفظ دارایی ها و قابلیت ها بعد از استرس و شوک ها است(Morse,2013:21) در واقع معیشت زمانی پایدار خواهد بود که تاب آور نیز باشد. بنابراین کمک واقعی برای فقرای روستایی، دستگیری حمایتی از آنها نیست بلکه تحول در معیشت آنها بواسطه افزایش سطح تاب آوری است(Gheidari, Sadeghloo and Shakoori Fard, 2016: 138) به همین دلیل است که متخصصان عرصه توسعه روستایی تلاش در جهت افزایش سطح تاب آوری را همان تامین معیشت پایدار روستاییان دانسته اند با این تفاوت که تاب آوری بر مقابله و پاسخگویی مناسب در مقابل شوکها و تکانههای طبیعی و انسانی وارد شده بر سیستم معیشتی روستاییان تاکید دارد(Vaitla,2012:3).
مواد و روش تحقیق
تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی، به لحاظ روش، توصیفی – تحلیلی و از لحاظ گردآوری اطلاعات، ترکیبی از روش اسنادی- پیمایشی (مبتنی بر توزیع پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده) است، قلمرو مکانی نواحی روستایی بخش اورامان و از لحاظ زماني 6 ماهه دوم سال 1400 را شامل می شود. جوامع آماری پژوهش را سه گروه، مردم محلی، مسئولین توسعهای و متخصصان علمی منطقه، دربر میگیرند. در راستای تعیین حجم نمونه در میان مردم محلی از جمعیت 5390 نفری، بر اساس فرمول کوکران 300 نفرتعیین گردید انتخاب نمونه در روستاهای منطقه مورد مطالعه در ابتدا بر اساس جمعیت به شیوه طبقه ای انجام گرفته و در ادامه انتخاب روستائیان به صورت قرعه کشی بوده است. در گروه مسئولین توسعهای؛ به روش هدفمند، تعداد 18 نفر از مسئولین در ادارات روستایی بخش، شناسایی گردیدند. در گروه سوم، مشتمل بر متخصصان علمی تعداد 12 نفر از رشتههای جغرافیا و برنامهریزی روستایی، گردشگری، کشاورزی، جامعه شناسی توسعه، مشخص گردیدند.
داده هاي به دست آمده از طريق مصاحبه و پرسشنامه، با استفاده از شاخص هاي مندرج در جدول 2 در نرم افزار SPSS مورد سنجش قرار گرفته است. روایی ابزار اندازه گیری بر اساس نظر متخصصان علمی اخذ شد و برای پایایی از آزمون آلفای کرونباخ استفاده گردید، مقدار بدست آمده آن برابر با 79/ نشان از همبستگی درونی پاسخ های ارائه شده دارد برای تدوین شاخصهای پژوهش از شاخصهای مندرج در جدول شماره 2 استفاده گردیده است.
جدول2- سنجش وضعیت تابآوری معیشتی روستاییان به دنبال پاندمی کووید-19
تاب آوری معیشتی روستاها و روستاییان در برابر شیوع پاندمی کووید-19 | شاخصها | متغیرها |
قدرت مقابله و بازسازی بعد از بحران شیوع پاندمی کرونا | رضایت از اقدامات موثر مسئولین در زمینه تامین تدارکات مورد نیاز در جهت ترمیم تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و سلامتی حاصل از پاندمی کووید-19، هماهنگی نهادهای مسئول در عملکرد موثر، آگاهی بخشی و سازماندهی مردم محلی؛ همکاری مردم محلی با توصیهها و اقدامات مسئولین، وجود صندوقهای پس انداز جمعی در روستا و بهرهگیری از آنها برای کمک به روستاییان، به دست آوردن شغل جدید توسط روستائیانی که شغلشان را از دست دادند؛ حمایت بیمهای از روستاییان؛ توانایی روستاییان در انجام و پرداختن مجدد به مشاغل قبل از کرونا، قابلیت اتکا(درآمدی-امنیت شغلی و پایداری) به مشاغل قبل از کرونا در مواقع بحرانی، میزان بیکاری، میزان درآمد، میزان پسانداز، قدرت دریافت و بازپرداخت وام، میزان مطلوب وام های پرداختی، وجود برنامه مدیریت جامع شرایط اضطراری، کفایت امکانات و خدمات ضروری بهداشتی و رفاهی(تامین نیازهای روزمره)، حمایت از گروههای آسیب پذیرجمعیتی، ارائه آموزشها به شیوه موثر و در وقت و مکان مناسب آن، وضعیت مشاغل زنان وابسته به فعالیت های گردشگری، درگیری و تضادهای اجتماعی و فردی(معکوس)، کمک مالی روستاییان به یکدیگر، توقف پروزههای توسعهای روستاهای منطقه، وضعیت تغذیه، توان تامین هزینههای خانوار، رضایت از وضعیت آموزش دانش آموزان، میزان تولیدات کشاورزی و دامی، کنترل نرخ ها(عدم وجود شرایط تورمی). | |
توانایی سازگاری و انطباق بعد از بحران شیوع پاندمی کرونا | آموزش روستاییان توسط نهادهای دولتی(آموزشهای محیط زیستی، اقتصادی و محیطی) برای مدیریت وضعیت بحرانی(تداوم کرونا)؛ وجود طرح و برنامه مقابله با بحرانهای این چنینی، واکنش و عملکرد نهادهای مسئول و مردمی در مواقع بحرانی؛ درک اهمیت وجود و حمایت از انجمنهای مردم نهاد؛ سرمایه اجتماعی و همبستگی؛ وجود فرصتهای شغلی جایگرین با تنوع اقتصادی در منطقه، ارتباط مسئولین و مردم محلی، اعتماد مردم به مسئولین در ارتباط با کنترل بحرانها، خدمات تامین اجتماعی مناسب در روستا؛ روند مشارکتی توسعه و حل بحرانها در منطقه، وجود یک ساختار عملگرای مدیریت بحران، مطلوبیت زیرساختهای ارتباطی، بهداشتی، رفاهی و خدماتی(عدالت در بهرهمندی، توزیع و دسترسی)، دارا بودن داراییهای خارج از روستا، دارا بودن برنامه بازسازی در دوران پساکرونا(به ویژه در زمینه گردشگری به عنوان محور اصلی توسعه روستایی منطقه)، تثبیت جمعیت و عدم مهاجرت، توانهای طبیعی، خرید تضمینی محصولات تولیدی و عدم دلال بازی و واسطه گری؛ تجربه اندوزی از بحران کرونا و رفع نقاط ضعف برای مواجهه با بحرانهای آتی؛ برنامهها و اقدامات فقرزدایی و اشتغالزایی و اثرگذاری آنها، اعتقاد به پیشگیری و سازگاری در مقابل مقابله(عکس العمل هنگام وقوع بحران) در میان مردم محلی و مسئولین. |
منابع(Mohammadi and Manouchehri, 2020, Taleshi et al., 2019 Motiei Langroudi et al., 2019; ؛ Abbas et al,2021, Ahmed,2021, Jia et,2021 Alinovi,2010؛Speranza,2014:112)
محدوده مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه، شهرستان سروآباد می باشد که با مساحت 4/1168 کیلومترمربع در جنوب غربی استان کردستان قرارگرفته است. بخش اورامان با 14روستا دارای 3707 خانوار و حدود 14269 نفر جمعیت، تابع شهرستان سروآباد است که در 75 کیلومتر جنوب شرقی شهرستان مریوان و170 کیلومتر جنوب غربی مرکز استان کردستان(سنندج) قرار دارد. این بخش از سمت غرب با کشور عراق به طول 20 کیلومتر و از سمت جنوب با استان کرمانشاه هم مرز است.. این بخش دارای دو دهستان به نام های اورامان تخت و شالیار می باشد(شكل5) که فعالیتهای کشاورزی اشتغال غالب مردمان این منطقه را شکل میدهد هرچند که کمبود زمین با توجه به توپوگرافی خشن منطقه(قرار گیری در زاگرس مرتفع)، فقدان بسترهای صنعتی با توجه به عدم حمایتهای کافی دولتی، دلایلی هستند که بسیاری از روستاییان را برای اشتغال(اشتغال فصلی) به خارج منطقه هدایت میکند. در این بین رونق گردشگری با توجه به پتانسیلهای متعدد این منطقه و افزایش استقبال از گردشگری روستایی؛ توانستهاست به عنوان مکملی مطلوب و راهکاری مطمئن در جهت اشتغال و تنوع اقتصادی منطقه مطرح گردد.
شکل5- نمایش موقعیت منطقه مورد مطالعه
منبع: نويسندگان، 1400
بحث و یافته هاي تحقيق
جمعبندی پاسخهای ارائه شده در آزمون تی تک نمونهای به شرح جدول (2)، همانطور که نشان داده شده است؛ حاکی است که مقدار میانگینهای محاسبه شده برای هر دو بعد تابآوری مورد سنجش، یعنی؛ قدرت مقابله و بازسازی بعد از بحران شیوع پاندمی کرونا که بر اقدامات کوتاه مدت، مقطعی و فوری جهت جبران آسیبها و بازگشت به روال عادی تاکید دارد و بعد توانایی سازگاری و انطباق بعد از بحران شیوع پاندمی کرونا که بر اقدامات بلندمدت و ارتقای ظرفیتها در مواجهه با بحرانهای آتی دلالت دارد؛ در سطح معنیداری 0.001 از حد مطلوب، برابر میانگین(3)، کمتر بوده و به ترتیب با محاسبه میانگینهای نامناسب برابر 2.73 و 2.62 میتوان با اطمینان 99 درصد اظهار کرد که وضعیت اقدامات مقابلهای و جبرانی و ظرفیتهای سازگارانه در برابر بحران ناشی از ویروس کرونا در منطقه مورد مطالعه در سطح رضایت بخشی نبودهاست. در مجموع و حالت کلی هم، میانگین محاسبه شده برابر مقدار نامناسب 2.67 در سطح معنیداری 0.01 نشان از اثرگذاری منفی بحران کرونا بر وضعیت تابآوری معیشتی روستاییان بخش اورامان شهرستان سروآباد دارد. در واقع، میتوان پیبرد که معیشت خانوارهای روستایی بواسطه ضعف در دسترسی به داراییها، ظرفیتها و امکانات مورد نیاز به شدت با شیوع و تداوم کرونا آسیب دیده است.
جدول 3- جمعبندی پاسخهای ارائه شده به وضعیت قدرت مقابله و ظرفیت سازگاری با بحران کرونا در سطح منطقه
مولفه | میانگین نظری | تفاوت از حد مطلوب | مقدار t | سطح معنی داری | درجه آزادی | میانگین | سطح اطمینان 95 درصد | |
پایینتر | بالاتر | |||||||
قدرت مقابله و بازسازی بعد از بحران شیوع پاندمی کرونا | 3 | 0.262- | 5.46- | 0.00 | 329 | 2.73 | 0.357- | 0.168- |
توانایی سازگاری و انطباق بعد از بحران شیوع پاندمی کرونا | 3 | 0.379- | 5.99- | 0.00 | 329 | 2.62 | 0.516- | 0.243- |
تابآوری(مجموع) | 3 | 0.412- | 6.94- | 0.01 | 329 | 2.67 | 0.412- | 0.230- |
منبع: نويسندگان، 1400
بعد از مشخص شدن وضعیت نابسامان تاب آوری روستائیان در برابر پاندومی کرونا به منظور مشخص نمودن و پیبردن به این واقعیت که چه مشخصههایی، میتوانند در این وضعیت نابسامان و کاهش تابآوری معیشتی روستاهای بخش اورامان به دنبال شیوع کرونا اثرگذار باشند، از آزمون تحلیل رگرسیون بهره گرفته شد. در این ارتباط، متغیرهایی همچون: میزان تنوع منابع درآمدی روستاها(با سه کد معکوس: 3-کم؛ 2-متوسط و 1-زیاد)، جمعیت روستاها(با سه کد معکوس: 3-کم جمعیت؛ 2-متوسط و 1-پرجمعیت)، تعداد جمعیت خانوار پاسخگویان(با سه کد معکوس: 3-کم جمعیت؛ 2-متوسط و 1-پرجمعیت)، و عرصه غالب فعالیتی(با سه کد: 1-کشاورزی، 2- آزاد، 3-گردشگری و مشاغل خدماتی خرد روستاها)، با توجه به شرایط منطقه درنظرگرفته شده و وارد مدل گردیدند. با توجه به مقدار ضریب تبیین برابر 0.61، میتوان بیان کرد که متغیرهای وارد شده در مدل قابلیت توانایی تبیین بیش از 61 درصد تغییرات اثرپذیری تاب آوری معیشتی روستاییان از شیوع کرونا در سطح روستاهای منطقه دارند. مقدار معنیداری آماره f هم، نشان از قابلیت اطمینان به توانایی مدل در پیش بینی تغییرات به وسیله متغیرهای وارد شده میباشد.
با نگاهی به نتایج به دستآمده مشخص میشود که تمامی متغیرها به استثنای متغیر تنوع منابع درآمدی با توجه به سطح معنیداری کمتر از آلفای 0.05 دارای نوع اثرگذاری متغیرهای وارد شده مثبت و مستقیم و منفی و معکوس هستند. در این میان، بیشترین مقدار آماره t که نشان از قدرت بالای اثرگذاری را دارد؛ در متغیر جمعیت روستاها، حاصل آمده است. بر این اساس، میتوان گفت که هرچه جمعیت روستاها، بیشتر بوده؛ سطح کاهش تابآوری معیشتی آنها نیز، افزایش یافتهاست. عمده دلیل این امر را میتوان به افزایش جمعیت بیکاران روستاها به دلیل قرنطینه سراسری و عدم ورود گردشگران به روستاهای بزرگی دانست که مقاصد اصلی گردشگری منطقه هستند. در متغیر تنوع منابع درآمدی، رابطه معنیدار؛ محاسبه نگردیده است. این وضعیت به دلیل عدم وجود تنوع اقتصادی در منطقه است. هرچند که گردشگری به عنوان عرصه دیگر فعالیتی برای روستاها محسوب میشود اما فصلی بودن و عدم منفعتزایی عادلانه برای تمامی روستاها و اقشار، سبب گردیده تا نتوان به ایجاد تنوع اقتصادی از گردشگری امیداوار بود. مثبت و مستقیم بودن نوع رابطه با تعداد جمعیت خانوار، نشان از افزایش کاهش سطح تابآوری معیشتی در خانوادههای پرجمعیتتر دارد که به دلیل افزایش شمار بیکاران در خانوارها شکل گرفته است. اما در متغیر نوع عرصه فعالیتی نیز که نوع رابطه مستقیم محاسبه گردیده با توجه به نوع کدبندی، میتوان بیان کرد که هرچه افراد به اشتغال در عرصههای گردشگری و مشاغل خدماتی وابسته به آن مرتبط بودهاند، دارای بیشترین، اثرپذیری منفی معیشتی از شیوع و تداوم کرونا شدهاند.
جدول4- نتایج آزمون رگرسیون تبیین عوامل اثرگذاری بر وضعیت اثرپذیری از کاهش تاب آوری معیشتی با شیوع کرونا
معنی داری | t | ضریب استاندارد | ضریب غیر استاندارد | متغیرهای مستقل | |
بتا | B | انحراف استاندارد | |||
0.007 | 2.935 |
| 0.602 | 0.205 | ضریب ثابت |
0.008 | 2.868 | 0.443 | -0.420 | 0.146 | عرصه فعالیتی |
0.037 | 1.914 | 0.187 | 0.194 | 0.087 | تعداد جمعیت خانوار پاسخگویان |
0.000 | 4.157 | 0.462 | 0.349 | 0.095 | جمعیت روستاها |
0.054 | 2.066 | 0.233 | 0.229 | 0.111 | تنوع منابع درآمدی روستاها |
مقدار ضریب تبیین: 0.614 معنی داری آماره F: 0.011 | |||||
متغییر وابسته: میزان تغییرات منفی تاب آوری معیشتی نسبت به شیوع پاندمی کرونا | |||||
منبع: نويسندگان، 1400
با توجه به نتایج حاصله و مشاهده وضعیت میدانی و دیدگاه متخصصان، مدل تحلیل مسیر زیر، از وضعیت تاب آوری معیشتی روستاهای منطقه به دنبال شیوع کرونا حاصل آمد. نوع رگرسیون سلسله مراتبی بوده و مسیرهایی که آلفای بیشتر 0.05 داشتند؛ مورد قبول واقع گردیدند. همانطور که ملاحظه میگردد؛ بعد وضعیت سازگاری و انطباق بعد از بحران شیوع پاندمی کرونا دارای بیشترین اثر در عدم تابآوری معیشتی روستاهای منطقه مورد مطالعه میباشد. هرچند که تاثیرات مستقیم این بعد از دیگر بعد اصلی تابآوری معیشتی، یعنی؛ توانایی مقابلهای که اقداماتی کوتاه مدت جهت بازسازی پس از بحرانها میباشد؛ کمتر است اما با توجه به اینکه شکلگیری تاب و توان مقاوت در کوتاهمدت در چارچوب یک سلسله اقدامات در بلندمدت در نظام برنامهریزی و ساختار مدیریت بحران یک منطقه پدید میآید، عدم مطلوبیت وضعیت این بعد، موجب ایجاد وضعیت نامناسب در قدرت مقابله در کوتاه مدت نیز، میگردد.
شکل 6- مدل تحلیل مسیر عوامل اثرگذار بر عدم تابآوری معیشتی در منطقه مورد مطالعه منبع: نويسندگان، 1400
نوع راهبردهای معیشتی اتخاذی خانوارها در برابر شیوع و تداومی پاندمی کرونا
با شیوع و تداوم پاندمی کرونا و تاثیراتی که به صورت منفی بر کاهش تابآوری معیشتی خانوارهای روستایی منطقه مورد مطالعه داشته است؛ راهبردهایی که خانوارها جهت مقابله و سازگاری با این پاندمی در سطح منطقه بکارگرفتهاند؛ بر حسب میانگین رتبهایشان در جدول (5) آورده شدهاست. همانگونه که ملاحظه می گردد به غیر از راهبرد مبتنی بر روی آوری به بازاریابی مجازی جهت فروش صنایع دستی، سایر راهبردهای اتخاذی راهبردهایی هستند که نشان از فقدان تاب آوری معیشتی در سطح روستاها بوده و نشان از عدم توان مقابله معیشتی خانوارها در کوتاه مدت دارد. بنابراین نه تنها، راهبردهایی اتخاذی به افزایش قدرت مقابله معیشتی، منجر نشدهاند بلکه نشان از فقدان توان سازگاری بلندمدت با پاندمی دارند. بنابراین، تداوم بیشتر پاندمی، افزایش ناپایداری معیشتی را برای روستاییان به همراه خواهد داشت.
جدول5- رتبهبندی اهمیت راهبردهای معیشتی اتخاذی خانوارها در برابر شیوع و تداومی پایندمی کرونا
راهبردها | میانگین رتبهای | راهبردها | میانگین رتبهای |
مصرف پس اندازها و فروش طلا و فلزات گرانبها ذخیره ای | 7.33 | فروش زمین و یا اجاره دادن باغات | 4.56 |
افزایش ساعات کاری | 6.03 | دریافت وام | 4.18 |
قرض گرفتن پول از یکدیگر | 5.48 | مهاجرت | 3.87 |
تغییر محل جغرافیایی اشتغال(اشتغال موقت در شهر مریوان-سنندج) | 5.37 | بازاریابی مجازی و فروش مجازی صنایع دستی | 3.23 |
عضویت در صندوق های پس انداز مشترک روستاییان | 4.95 |
|
|
آماره کای دو:549.09 سطح معنی داری:0.000 مجموع:330 | |||
منبع: نويسندگان، 1400
نتایج معیشتی تداوم پاندمی کرونا
در نهایت، با توجه به اثرات پاندمی بر روی تابآوری معیشتی روستاییان و نوع راهبردهای اتخاذی خانوارها، نتایجی که شیوع و تداوم این پاندمی برای معیشت روستاییان منطقه به همراه داشته است؛ پس از انجام مصاحبهها و مشاهده وضع میدانی به شرح جدول (5) میباشد. نتایج معیشتی، حاصله نشان میدهند که اثرات شیوع و تداوم پاندمی کرونا در غیاب قدرت تابآوری معیشتی روستاییان و عدم اتخاذ راهبردهای مقابلهای و سازگارانه به نتايج معیشتی بسیار نامناسبی، ختم شده که برآیند کلی آن را میتوان در ناپایداری و کاهش معنیدار سطح کیفیت زندگی، تعبیر کرد.
جدول6- رتبهبندی نتایج معیشتی حاصل از تداوم پاندمی کرونا در میان روستاها
نتایج معیشتی | میانگین عددی | میانگین رتبهای | نتایج معیشتی | میانگین عددی | میانگین رتبهای |
گسترش فقر چند بعدی و محرومیت در ایعاد مختلف | 4.15 | 3.98 | تخریب محیط طبیعی و کاهش تولید | 3.84 | 3.45 |
آُسیب پذیری معیشت | 4.01 | 3.64 | انزوای روستاهای منطقه و زنان در عرصه شغلی و اجتماعی | 3.66 | 3.21 |
مشاغل و درآمد ناپایدار و ناکافی | 3.92 | 3.62 | عدم امنیت روانی و ناامیدی جهت کار و تلاش | 3.42 | 2.94 |
آماره کای دو: 211.25 سطح معنی داری:0.000 مجموع:330 | |||||
نتیجه گيري
شیوع ویروس کرونا به عنوان پدیدهای نوظهور، نشان داد که بواقع، قدرت تابآوری معیشتی در سطح کشور در چه سطح نازلی است. آسیبپذیری ناشی از شیوع این ویروس که به سرعت به بحرانی فراگیر، مبدل گردید، بواسطه ضعف قدرت مقابله نظام معیشت چه در نواحی روستایی و چه در نواحی شهری کشور، بر گستره فقر و محرومیت در کشور افزود. گستردگی شیوع بیماری در پهنای تمام استان‌های کشور موضوع مدیریت پیشگیری، هشدار و درمان بیماری ویروس کرونا را با مشکل روبه‌رو ساخته و در صورتی که در زمان مناسب، اقدام مناسب اعمال نشود، چه بسا ابعاد فاجعه انسانی این ویروس غیر قابل تصور باشد.
این پژوهش که با هدف تحلیلی بر راهبردهای اتخاذ شده در برابر پاندمی کرونا از سوی روستاییان و پیامدهای آن بر تاب آوری معیشتی روستائیان بخش اورامان شهرستانهای اورامان انجام گرفت به دنبال پاسخگویی به سوالات ذیل بود که به ترتیب بدانها پاسخ داده می شود.
سوال اول؛ آیا متغیرهای همچون: تنوع منابع درآمدی روستاها، جمعیت روستاها و تعداد جمعیت خانوار و عرصه فعالیتی پاسخگویان، بر وضعیت ارزیابی تابآوری معیشتی به دنبال پاندمی کرونا، اثرگذار میباشند و عامل ایجادکننده تفاوت، هستند؟
نتایج آزمون رگرسیون همزمان، نشان داد که تمامی متغیرها به استثنای متغیر تنوع منابع درآمدی با توجه به سطح معنیداری کمتر از آلفای 0.05 دارای نوع اثرگذاری متغیرهای وارد شده مثبت و مستقیم و منفی و معکوس هستند. در این میان، بیشترین مقدار آماره t که نشان از قدرت بالای اثرگذاری را دارد؛ در متغیر جمعیت روستاها، حاصل آمده است. بر این اساس، میتوان گفت که هرچه جمعیت روستاها، بیشتر بوده؛ سطح کاهش تابآوری معیشتی آنها نیز، افزایش یافتهاست. عمده دلیل این امر را میتوان به افزایش جمعیت بیکاران روستاها به دلیل قرنطینه سراسری و عدم ورود گردشگران به روستاهای بزرگی دانست که مقاصد اصلی گردشگری منطقه هستند. در متغیر تنوع منابع درآمدی، رابطه معنیدار؛ محاسبه نگردیده است. این وضعیت به دلیل عدم وجود تنوع اقتصادی در منطقه است. هرچند که گردشگری به عنوان عرصه دیگر فعالیتی برای روستاها محسوب میشود اما فصلی بودن و عدم منفعتزایی عادلانه برای تمامی روستاها و اقشار، سبب گردیده تا نتوان به ایجاد تنوع اقتصادی از گردشگری امیداوار بود. مثبت و مستقیم بودن نوع رابطه با تعداد جمعیت خانوار، نشان از افزایش کاهش سطح تابآوری معیشتی در خانوادههای پرجمعیتتر دارد که به دلیل افزایش شمار بیکاران در خانوارها شکل گرفته است. اما در متغیر نوع عرصه فعالیتی نیز که نوع رابطه مستقیم محاسبه گردیده با توجه به نوع کدبندی، میتوان بیان کرد که هرچه افراد به اشتغال در عرصههای گردشگری و مشاغل خدماتی وابسته به آن مرتبط بودهاند، دارای بیشترین، اثرپذیری منفی معیشتی از شیوع و تداوم کرونا شدهاند.
سوال دوم: نوع راهبردهای معیشتی اتخاذی خانوارها در برابر تداومی پایندمی کرونا، کدامند؟
یافتهها نشان دادند که مصرف پساندازها و فروش طلا و فلزات گرانبها ذخیرهای، افزایش ساعات کاری، قرض گرفتن پول از یکدیگر، تغییر محل جغرافیایی اشتغال(اشتغال موقت در شهر مریوان-سنندج)، عضویت در صندوقهای پس انداز مشترک روستاییان، فروش زمین و یا اجاره دادن باغات، دریافت وام، مهاجرت و بازاریابی مجازی و فروش مجازی صنایع دستی؛ مهمترین راهبردهای اتخاذی از سوی روستاییان در راستای مقابله و سازگاری معیشتی با تداوم پاندمی کرونا است. برآیندی از راهبردهای اتخاذی نشان می دهد که به غیر از راهبرد مبتنی بر رویآوری به بازاریابی مجازی جهت فروش صنایع دستی، سایر راهبردهای اتخاذی راهبردهایی هستند که نشان از فقدان تاب آوری معیشتی در سطح روستاها بوده و نشان از عدم توان مقابله معیشتی خانوارها در کوتاه مدت دارد. بنابراین نه تنها، راهبردهایی اتخاذی به افزایش قدرت مقابله معیشتی، منجر نشدهاند بلکه نشان از فقدان توان سازگاری بلندمدت با پاندمی دارند. بنابراین، تداوم بیشتر پاندمی، افزایش ناپایداری معیشتی را برای روستاییان به همراه خواهد داشت. این راهبردها، نشان میدهند که دیدگاه مدیریت بحران در منطقه، دیدگاه سنتی و منفعلی بوده که به هیچ وجه، به تابآوری معیشتی روستاییان در برابر شوک و فشارهایی که همواره بر نظام معیشتی روستاییان، وارد میشود؛ توجهی نداشته است و با نفوذ و تداوم پاندمی کرونا، معیشت روستاییان تاب و توان مقابله و بازسازی خود را نداشتهاست. راهبردها، برآیندی از دسترس به داراییهای معیشتی هستند، با شیوه و تداوم کرونا دسترسی به داراییها معیشتی به ویژه در مهمترین، بعد آن، یعنی؛ بعد مالی، دچار رکود و کاستی گردیده که در نتیجه آن نوع راهبردها به جای اینکه نشان دهنده حرکت نظام معیشتی به سمت بازسازی باشند؛ به سمت فروپاشی و کاهش سطح کیفیت زندگی هستند. جبران خسارات مالی و حمایت مالی از روستاییان هم که در قالب وامهایی 1 میلیون تومانی، انجام شد با وجود تورم افسارگسیخته، به هیچ وجه؛ نتوانست که تغییری را درسطح معیشت روستاییان و جبران خسارات مالی کرونا داشه باشد. حمایت مالی ویژهای هم که از روستاییان به عنوان آسیبپذیرترین قشر اجتماعی کشور که بیشترین جمعیت فقرا را هم، دارا هستتد؛ به شیوه موثری انجام نشد تا راهبردهای اتخاذی نیز، راهبردهایی نه بر محور تابآوری بلکه بر محور افزایش آسیبپذیری معیشتی، باشند.
سوال سوم: تداوم پاندمی کرونا با توجه به وضعیت تابآوری و راهبردهای معیشتی روستاییان، چه نتایج معیشتی را به همراه داشته است؟
گسترش فقر چند بعدی و محرومیت در ابعاد مختلف؛ آسیبپذیری معیشت؛ مشاغل و درآمد ناپایدار و ناکافی؛ تخریب محیط طبیعی و کاهش تولید؛ انزوای روستاهای منطقه و زنان در عرصه شغلی و اجتماعی؛ عدم امنیت روانی و ناامیدی جهت کار و تلاش، نتایج معیشتی حاصل از تداوم پاندمی کرونا بر نظام معیشتی بخش اورامان شهرستان سروآباد بودند. نتایج معیشتی که در سطح معنیداری 0.001 توسط پاسخگویان مورد تایید قرار گرفتهاند و برآیندی از فقدان تابآوری معیشتی روستاییان منطقه در برابر بحرانهایی، همچون؛ بحران کرونا هستند. همچنین؛ به شدت نیاز است که مفهوم بحران و نمونههای نوین آن برای مسئولين توسعهای منطقه، تشریح گردد.
همچنين در مقايسه نتايج، مي توان بيان نمود كه نتايج پژوهش حاضر با نتايج پژوهش هاي صارم(2020) ، فراهتي(2020) احميد و ديگران(2021)، دورو و ديگران(2021) همسو و همجهت بوده و به مانند ساير مناطق، در محدوده مورد مطالعه(اورامان) اپيدمي كرونا اثرات منفي را در ابعاد مختلف روانشناسي، اقتصادي(گردشگري و صنايع دستي)، اجتماعي، فرهنگي و ... به دنبال داشته است، همچنين نتايج اين پژوهش ا در مواردي با نتايج محمود و ريلي(2021) همسو بوده و راهبرد اتخاذ شده از سوي روستائيان در برابر اين بيماري بيشتر در قالب دريافت وام و مصرف پس انداز ها بوده و در مواردي همچون افزايش نيروي كار در تناقض است چرا كه با توجه به نحوه در آمد مردم اورمان كه عمدتا از فعاليتهاي مرتبط با بخش گردشگري تامين مي گردد به علت ماهيت گردشگري، در دوران كرونا، افزايش نيروي انساني در بخش گردشگري به منظور جبران كمبود درآمد، وجود نداشته است.
ارتقای وضعیت مقابلهای بعد تابآوری معیشتی
- ورود شرکتهای بیمهای به عرصه حمایت از کسب و کارهای شکست خورده و آسیب دیده در منطقه
- اختصاص وامهای کم بهره و بلندمدت با تضامین و شرایط بازپرداخت آسان برای فعالان اقتصادی و سرپرستان خانوار
- حمایت ویژه از زنانی که کسب و کارهای آنها بواسطه شیوع کرونا و تعطیلی بازار گردشگری منطقه دچار آسیب و تعطیلی گردید.
- افزایش فضای نشاط اجتماعی در منطقه جهت بهبود وضعیت روانی و آسیببهای اجتماعی ناشی از دوران سخت کرونا
- تامین نیازهای اساسی خانوارهای فقیر روستاها
- به تاخیر انداختن بازپرداخت وامهای اشتغالزایی دریافتی توسط روستاییان
- معافیت های مالیاتی برای کسب و کارهای رسمی منطقه در عرصه گردشگری(هتلداران، مغازه داران و..)
- بهره گیری از فرصت بازسازی پساکرونا جهت جذب تقاضای هرچه بیشتر گردشگران جهت ورود به منطقه با رعایت تمهیدات مرتبط با میزان ظرفیت و تحمل محیط مبتنی بر افزایش تبلیغات، اجرای تورهای با قیمت کم و تخفیفات ویژه
ارتقای وضعیت سازگاری بعد تابآوری معیشتی
- تقویت و بهره گیری از نهادهای مردم نهاد منطقه در راستای توسعه ظرفیتی جامعه محلی
- ارائه آموزشهای مهارت آفرینی در میان فعالان روستایی متناسب با ظرفیتهای موجود در عرصه کشاورزی و گردشگری منطقه
- تدوین قوانین و تعیین مجازاتهای متناسب و منطبق با میزان جرم خاطیان در عرصه طبیعی و متجاوزان به حریمهای در نظرگرفته شده
- بهبود فضای کسب و کار منطقه و تامین امنیت و تضمین سرمایه در راستای جذب سرمایهگذاران بخش خصوصی به بهرهبرداری از توانمندیهای منحصر به فرد در عرصه گردشگری و باغداری
- تقویت فرهنگ تعاونی و تشکیل تعاونیهای تولیدی و سرمایه گذاری در سطح منطقه
- تبدیل گردشگری به گردشگری حامی فقرا به عنوان مهمترین عرصه و توانمندی فعالیت فقرای روستایی
References
1. Abbas, Jaffar, Mubeenbm, Riaqa, Terhemba Iorember, Paul, Raza, Saqlain, Mamirkulova, Gulnara,)2021(, Exploring the impact of COVID-19 on tourism: transformational potential and implications for a sustainable recovery of the travel and leisure industry,Current Research in Behavioral Sciences,No.2.Vol.3,pp:2-10.
2. Afkari, Ahmad Ali, 2020, The effects of Covid-19 on the industrial sector, a collection of articles on the economic consequences of Covid-19: Proposed policies and measures, Management and Planning Organization of Fars Province.
3. Ahmadi, Khodabakhsh, 2004, Principles and methods of psychological intervention in the crisis of accidents, Journal of Military Medicine. 6 (2), pp. 51-45 2.
4. Ahmadi, Abdolmajed and Manoochehri, Soran, 2020, An analysis of the effects of environmental hazards (drought) on the sustainability of rural livelihoods (Case study: villages of Ghaenat county), Geography and Development, No. 58, pp: 202-175.
5. Ahmed, Firoz, Islam,Asad, Pakrashi, Debayan,Rahman,Tabassum,Siddique, Abu .2021, Determinants and dynamics of food insecurity during COVID-19 in rural Bangladesh, Food Policy, No.4.Vol.11,pp:1-16.
6. Alinovi, Luca,2010, Livelihoods Strategies and Household Resilience to Food Insecurity: An Empirical Analysis to Kenya, Agricultural Development Economics Division, FAO, Rome, Italy Paper prepared for the Conference on “Promoting Resilience through Social Protection in Sub-Saharan Africa”, organised by the European Report of Development in Dakar, Senegal,28-30,
7. Borsekova, K., Nijkamp, P.,& Guevara, P. 2018.urban resilience patterns after an external shock: an exploratory study. International Journal of Disaster Risk Reduction. 31(6) .pp 381–392.
8. Dabaghian, Raza, 2005, Crisis and Crisis Management, A Study of the Positive and Negative Effects of Crisis in Organizations. Retrieved from: bikport.pmo.ir
9. DFID, 2000, Sustainable Livelihoods Guidance Sheets: Department for International Developmen
10. Duro, Juan Antonio, Perez-Laborda, Alejandro, Turrion-Prats, Judith, Fernandez, Melchor,2021, Covid-19 and tourism vulnerability, Tourism Management Perspectives, No.2.Vol.38,pp:2-15.
11. Eskandarian, Gholamreza,2020, Evaluation of the consequences of Corona virus on life expectancy with emphasis on consumption pattern, Scientific-Specialized Quarterly Journal of Social Impact Assessment, Special Issue 19, No. 15, pp: 78-65.
12. Farahati, Mehrzad, 2020, Psychological consequences of the prevalence of coronavirus in society, Quarterly Journal of Social Impact Assessment, Special Issue of Quaid 19, No. 15, pp. 221-208.
13. Fang,Ren-fu, LUO, LIU Cheng, Jing-jing, GAO, Tian-yi, WANG, Hua-yong, ZHI, Peng-fei, SHI.2020,Impacts of the COVID-19 pandemic on rural poverty and policy responses in China,Journal of Integrative Agriculture, 19(12),pp:2946–2964.
14. Ghasemi, Iraj, 2020, The Consequences of Corona on the City and Future Urban Planning, Quarterly Journal of Social Impact Assessment, Special Issue 19, No. 15, pp. 241-228.
15. Imani Bahram, Mohammadi Mashkool, Ali, 2018, Analysis of our relationship between livelihood capital and resilience of rural areas to drought (Case study: villages of Ardabil city) Geography and environmental hazards, No. 28, pp. 147-163
16. Jafari, Marzieh, Rezvani Mohammad reza,Faraji sabokbar, Hassan ali,gaderi masom, Mojtaba, Darban astanah, Alireza(2020) Analysis of Economic Resilience of Farmers to Drought Impacts (Case Study: Rural Settlements of Fasa County), Journal of Regional Planning, Islamic Azad university, Vol. 10/ No. 39, pp 61-78
17. Jia, Ziyu, Xu, Shijia, Zhang, Zican, Cheng, Zhengyu, Han, Haoqin, Xu, Haoxiang,2021, Association between mental health and community support in lockdown communities during the COVID-19 pandemic: Evidence from rural China, Journal of Rural Studies,82(12),87-97.
18. Janssens, Wendy, Pradhan, Menno, Groot, Richardde,2021,The short-term economic effects of COVID-19 on low-income households in rural Kenya: An analysis using weekly financial household data,World Development,138(17),2-15.
19. Kontokosta, C. E., & Malik ,A,2018. The Resilience to Emergencies and Disasters Index: Applying big data to benchmark and validate neighborhood resilience capacity, Sustainable Cities and Society. 36(6).pp 272–285.
20. Kuipers, R.,& Lam, L. M, 2019,International Journal of Disaster Risk Reduction Resilience and disaster governance: Some insights from the 2015 Nepal earthquake, International Journal of Disaster Risk Reduction, No.7 ,Vol.23 ,pp: 321–331.
21. Liu, Wei, Li, Jie, Xu, Jie,2020, Effects of disaster-related resettlement on the livelihood resilience of rural households in China, International Journal of Disaster Risk Reduction International Journal of Disaster Risk Reduction, No.3.Vol.49,pp:2845-2856.
22. Mohammadi, Saadi and Rastgonjad, Bakhtiyar, 2018, A study of changes in livelihood resilience of rural households in the two periods of urban living and rural migration (Case study: Dezli village in Sarvabad ciounty), Geography Quarterly, Volume 16, Number 59, pp. : 179-162.
23. Motiei Langroudi, Hassan, Riahi, Vahid, Jalalian, Hamid and Ahmadi, Afsaneh, 2019, Analysis of Sustainability Levels of Villagers' Livelihood (Case Study: Villages of Saqez County), Rural Development Strategies Quarterly, No. 1, Volume 6, pp. 19- 3.
24. Mosavi Motalebi, Saeed Mohammad, 2020, The Impact of the Covid 19 pandemic on the forecast of national production growth in 2020, Quarterly Journal of Social Impact Assessment, No. 2; Special issue of the consequences of the corona virus outbreak - Covid May 10, 2016, 184 – 205
25. Mahmud, Mahreen, Riley, Emma,2021,Household response to an extreme shock: Evidence on the immediate impact of the Covid-19 lockdown on economic outcomes and well-being in rural Uganda, World Development,140(22).pp:20-35.
26. Morse, S, 2013, The Theory Behind the Sustainable Livelihood Approach, http://www.springer.com/978-94-007-6267-1.
27. Nawrotzki, Raphael J,2012, Rural livelihoods and access to natural capital: Differences between migrants and non-migrants in Madagascar, demographic research ,volume 26, article 24, pages 661-700.
28. Ostrowska, Monika and Mazur, Sławomir,(2015), Risk in A Crisis Situation, Procedia Economics and Finance, No.3 ,Vol.23, pp: 1054 – 1059.
29. Pain, Adam and Levine Simon,2013, A conceptual analysis of livelihoods and resilience: addressing the ‘insecurity of agency’, Overseas Development Institute. HPG Working Paper.
30. Sadeka, Sumaiya,2013, Livelihood Vulnerability due to Disaster: Strategies for Building Disaster Resilient Livelihood, 2nd International Conference on Agricultural, Environment and Biological Sciences (ICAEBS'2013) Dec. 17-18, 2013 Pattaya (Thailand) ,Pp 95-101.
31. Sadeghloo, Tahereh, Sajasi Gheidari Hamdollah, 2014, The study of the relationship between the viability of rural settlements on the resilience of villagers against natural hazards in rural areas of Maraveh Tappeh and Palizan, pp. 44-37. 14.
32. Sajasi Gheidari, Hamdollah, 2013, Prioritizing Strategies for Sustainable Rural Livelihood Development with a Combined Swat-Topsis Model (Case Study of Khodabandeh County), Quarterly Journal of Rural and Development, Volume 16, Number 2, pp. 110-85.
33. Salmani Mohammad, Rezvani Mohammad Reza, Poor Taheri Mehdi, Veisi Farzad, 2011, The role of seasonal labor migration in the livelihood of rural households (Case study: Sarvabad county, Kurdistan province), Human Geography Research, No. 77, pp. 127-111
34. Salmani, Mohammad; Kazemi Thani Atallah, Nasrin; Badri, Seyed Ali; Matouf, Sharif, 2016, Identification and analysis of the impact of variables and resilience indices: Evidence from the north and northeast of Tehran, Journal of Spatial Analysis of Environmental Hazards, Volume Third, No. 2, pp. 22-1.
35. Sangi, Abdolhamid, Boroumandi, Fahimeh and Zarei, Saeed Reza, 2020, Effects of Covid-19 on Agriculture, Proceedings of Covid-19: Economic Policies and Proposed Measures, Management and Planning Organization of Fars Province.
36. Sarem, Ali, 2020, Government budget in the context of Covid-19, collection of articles on the economic consequences of Covid-19: proposed policies and measures, Management and Planning Organization of Fars Province.
37. Speranza, Chinwe,2014, An indicator framework for assessing livelihood resilience in the context of social–ecological dynamics, Global Environmental Change 28 (2014) 109–119.
38. Tajeri Moghadam, Maryam, Zubeidi, Tahereh and Yazdanpanah, Massoud, 2020, Analysis of preventive behaviors against coronavirus (Case: Rural areas of Dashtestan county), Quarterly Journal of Space Economics and Rural Development, Year 9, No. 3, pp. 24-1.
39. Talei Hoor, Vahid, zaheri Mohammad; Bakhtyar, Soheila and Shafiee Ashkan (2012) Assessing and prioritizing the resilience of rural areas to earthquakes: South and central Wilkij district of Namin city, Quarterly Journal of Regional Planning, Marvdasht Branch of Azad University, Volume 10, Number 39, Pp. 19-1
40. Valdebeigi, Borhan and Pourhaedari, Gholamreza, 2019, Crisis prevention and preparedness; Creating Sustainable Communities, Red Crescent Scientific-Applied Higher Education Institute, First Edition.
41. Zarei, Ali, 2020, Effects of Covid-19 on Agriculture, Proceedings of Covid-19: Economic Policies and Proposed Measures, Management and Planning Organization of Fars Province.
Abstract: