تحلیل سیاستی شبکه ارکان مدیریت بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری (مطالعه موردی کلانشهر تهران)

غزاله گودرزی ¹ ( دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، تهران، ایران )
پروانه زیویار ² ( دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، تهران، ایران )
علیرضا استعلاجی ³ ( استاد گروه جغرافیای روستایی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، تهران، ایران )

تاریخ ارسال : 1400/08/12 تاریخ تایید : 1400/10/20

کلید واژه: بافت فرسوده, مدیریت شهری, حکمروایی, بازآفرینی, تصمیم&lrm, گیری چندمعیاره,

چکیده مقاله :

جامع‎نگری و یکپارچگی در نظام سیاست‎گذاری بافت‎های فرسوده شهری از مهم‎ترین درخواست‎های فعالان این حوزه و از ضروریات تهیه و اجرای برنامه‌های بازآفرینی است. در رویکردهای سنتی تاکنون بیشترین توجه نهادهای سیاست‎گذار بر بعد کالبدی بافت‎های فرسوده و در رویکردهای نوین توجه همزمان به چهار بعد اقتصادی، کالبدی، اجتماعی- فرهنگی و زیست‎محیطی تاکید شده است و تعادل‎بخشی میان این ابعاد می‎تواند رشد محلی را در بلندمدت و به‌‎صورت پایدار تضمین کند. هریک از محلات هدف بازآفرینی شهری، ویژگی‌ها و چالش‌های منحصربه‎فردی از نظر تاریخچه، توپوگرافی، روند توسعه، گروه‎های غالب اجتماعی ساکن در آن، الگوی سکونت، عملکردها، نوع ساختمان‎ها و مصالح و ... دارند. نظام حاکمیت و سیاست‎گذاری می‎بایست خط‎مشی‌ها و خطوط کلی اقدامات بازآفرینی را تبیین و در سطح اجرا، مدل اختصاصی فعالیت براساس مقتضیات محدوده‎های هدف و با نگاه محله‎محوری طراحی شود. در این پژوهش کلانشهر تهران به‎واسطه اهمیت و ویژگی‎های پایتخت بودن، گستردگی بافت‎های فرسوده و تراکم بالای جمعیت در آن، تنوع گونه‎های فرسودگی، نوع ساختار نهادی و تجارب گسترده آن در مواجهه با موضوع فرسودگی و پیشرو بودن در ساماندهی بافت‎های فرسوده شهری در مقایسه با سایر کلانشهرهای کشور مورد مطالعه قرار گرفت. در طراحی پژوهش، ابتدا متکی‎بر روش‎های علم‎سنجی روندها و مقالات هدف شناسایی شد. با مطالعه تحقیقات جهانی (حدود 400 مقاله) و تمرکز بر مقالات پایه‎ای که درخصوص کلانشهر تهران انجام شده بود (60 مقاله)، ابعاد و شاخص‎های کلیدی احصاء و پس از ارزیابی و پایش مقالات براساس 4 بعد فرسودگی، سیزده ناحیه برای اولویت‎بندی در سیاست‎گذاری بازآفرینی طرح‎ریزی شد. مدل سیاست‌گذاری با رویکرد تصمیم‎گیری چندمعیاره MADM و تکنیک‎های GAHP و DEMATELمیزان اهمیت، اثرگذاری ابعاد و تحلیل شبکه تعاملات سیزده ناحیه سیاست‎گذاری استخراج و نتایج اولویت‎بندی‎ها و اهمیت در دو روش مقایسه شد. در هر دو روش به ترتیب ابعاد اقتصادی، کالبدی، فرهنگی اجتماعی و زیست محیطی حائز اهمیت بودند و ترکیب این 4 بعد که 9 بعد ترکیبی را شامل می‎شد به ترتیب بر اساس میزان اهمیت و وزن کسب شده اولویت‌بندی شدند.

چکیده انگلیسی :

Comprehensiveness and integration in the policy-making system of worn-out urban structures is one of the most important needs of stakeholders and one of the necessities of preparing and implementing urban regeneration programs. In traditional approaches so far, most of the policy-making institutions have paid attention to the physical dimension of worn-out tissues and in modern approaches, simultaneous attention to four economic, physical, socio-cultural and environmental dimensions has been emphasized and balancing between these dimensions can be Ensure sustainable local growth in longtime. Each of the target neighborhoods of urban regeneration has unique features and challenges in terms of history, topography, development process, dominant social groups living in it, settlement pattern, functions, type of buildings and materials, etc.Governance and Policy-making systems should explain the policies and outlines of the regeneration measures, and at the implementation level, a specific model of activity should be designed based on neighborhood-centered requirements of the target areas. In this study, the capital of Iran, the metropolis of Tehran in comparison with other metropolises of Iran was studied, due to its importance and characteristics, the extent of worn-out tissues and high population density in it, the diversity of burnout types, the type of institutional structure and its extensive experiences in urban regeneration projects.In research design, first, the target trends and articles were identified based on scientometric methods. By studying the international research (more than 400 articles) and focusing on the articles that were done about the metropolis of Tehran (60 articles), the dimensions and key indicators were identified. Based on 4 dimensions of sustainable development, thirteen district urban regeneration for priority classification of regeneration policy was extracted from articles. The classification was designed in regeneration policy. The policy dimentions priorities were analysis based on MCDM approach and GAHP and DEMATEL techniques. The Significance were compared in two ways. In both methods, economic, physical, socio-cultural and environmental dimensions were important, sequentialy, and the combination of these 4 dimensions, which included 9 combined dimensions, were prioritized based on the importance and weight gained.

متن کامل:



ISSN (Print):

Research Paper

 

Policy analysis of the network of urban regeneration management

(Case study of Tehran metropolis)کلانشهرتهران با رویکرد حکمروایی بافت فرسوده 

 

Tehran, Iran

Abstract Comprehensiveness and integration in the policy-making system of worn-out urban structures is one of the most important needs of stakeholders and one of the necessities of preparing and implementing urban regeneration programs. In traditional approaches so far, most of the policy-making institutions have paid attention to the physical dimension of worn-out tissues and in modern approaches, simultaneous attention to four economic, physical, socio-cultural and environmental dimensions has been emphasized and balancing between these dimensions can be Ensure sustainable local growth in longtime. Each of the target neighborhoods of urban regeneration has unique features and challenges in terms of history, topography, development process, dominant social groups living in it, settlement pattern, functions, type of buildings and materials, etc.Governance and Policy-making systems should explain the policies and outlines of the regeneration measures, and at the implementation level, a specific model of activity should be designed based on neighborhood-centered requirements of the target areas. In this study, the capital of Iran, the metropolis of Tehran in comparison with other metropolises of Iran was studied, due to its importance and characteristics, the extent of worn-out tissues and high population density in it, the diversity of burnout types, the type of institutional structure and its extensive experiences in urban regeneration projects.In research design, first, the target trends and articles were identified based on scientometric methods. By studying the international research (more than 400 articles) and focusing on the articles that were done about the metropolis of Tehran (60 articles), the dimensions and key indicators were identified. Based on 4 dimensions of sustainable development, thirteen district urban regeneration for priority classification of regeneration policy was extracted from articles. The classification was designed in regeneration policy. The policy dimentions priorities were analysis based on MCDM approach and GAHP and DEMATEL techniques. The Significance were compared in two ways. In both methods, economic, physical, socio-cultural and environmental dimensions were important, sequentialy, and the combination of these 4 dimensions, which included 9 combined dimensions, were prioritized based on the importance and weight gained.

Received: 2021  Accepted: 2021  PP:    Use your device to scan and read the article online                 Keywords: Worn texture, Tehran metropolis, Urban management, Governance, Recreation, Multi-criteria decision making.

 

Extended Abstract

Introduction

Comprehensiveness and integration in the policy-making system of worn-out urban structures is one of the most important needs of stakeholders and one of the necessities of preparing and implementing urban regeneration programs. In traditional approaches so far, most of the policy-making institutions have paid attention to the physical dimension of worn-out tissues and in modern approaches, simultaneous attention to four economic, physical, socio-cultural and environmental dimensions has been emphasized and balancing between these dimensions can be Ensure sustainable local growth in longtime. Each of the target neighborhoods of urban regeneration has unique features and challenges in terms of history, topography, development process, dominant social groups living in it, settlement pattern, functions, type of buildings and materials, etc.Governance and Policy-making systems should explain the policies and outlines of the regeneration measures, and at the implementation level, a specific model of activity should be designed based on neighborhood-centered requirements of the target areas.

this study, the capital of Iran, the metropolis of Tehran in comparison with other metropolises of Iran was studied, due to its importance and characteristics, the extent of worn-out tissues and high population density in it, the diversity of burnout types, the type of institutional structure and its extensive experiences in urban regeneration projects.

Methodology

This study is a mixed one in terms of methodology. The obtained data are all qualitative; first from papers criteria extracted in second phase the categorized criteria was priopitized. In second phase we use Mcdm Approach.

In research design, first, the target trends and articles were identified based on scientometric methods. By studying the international research (more than 400 articles) and focusing on the articles that were done about the metropolis of Tehran (60 articles), the dimensions and key indicators were identified. Based on 4 dimensions of sustainable development, thirteen district urban regeneration for priority classification of regeneration policy was extracted from articles. The classification was designed in regeneration policy.

In the literature, a lot of effective MCDM methods were developed for dealing with group decision making problems. In the AHP, a hierarchy considers the distribution of a goal among the elements being compared and judges which element has a greater influence on that goal

Decision making trial and evaluation laboratory (DEMATEL) is considered as an effective method for the identification of cause-effect chain components of a complex system. It deals with evaluating interdependent relationships among factors and finding the critical ones through a visual structural model. This method not only converts the interdependency relationships into a cause and effect group via matrixes but also finds the critical factors of a complex structure system with the help of an impact relation diagram. So the DEMATEL can be used not only to determine the ranking of alternatives, but also to find out critical evaluation criteria and measure the weights of evaluation criteria. Although the AHP can be applied to rank alternatives and determine criteria weights, it assumes that the criteria are independent and fails to consider their interactions and dependencies.

The policy dimentions priorities were analysis based on MCDM approach and GAHP and DEMATEL techniques. The Significance were compared in two ways. In both methods, economic, physical, socio-cultural and environmental dimensions were important, sequentialy, and the combination of these 4 dimensions, which included 9 combined dimensions, were prioritized based on the importance and weight gained.

 

Results and Discussion 

In this study, with emphasis on different dimensions, the target areas were identified, and it was shown that for policy-making, more accuracy is needed and the use of combined indicators and their weighting. After dividing urban areas into thirteen areas, the research results show Urban areas in District 9 are in critical condition. Because from the perspective of all 4 dimensions, they suffer from wear and tear, and this wear and tear will increase rapidly and intertwine rapidly.

Tissues that are worn in only one dimension are less commonly seen. For cause dimension, the results show that the economic dimension has the most impact and the environmental dimension has the least direct impact. The physical dimension is in the second place and the social and cultural dimension is in the third place. For effect dimension the socio-cultural dimension has the most impact and then the physical, environmental, and finally the economic dimension has the least impact.

Tehran City Observatory (Information Technology Organization of Tehran Municipality) is the main source of information on worn-out structures of Tehran metropolis, but there is no comprehensive and codified information on the extent of worn-out neighborhoods and areas in economic, social, cultural, and environmental dimensions in this organization. So generally, due to lack of comprehensive information, policy makers making decision based on the physical condition of worn-out urban textures.

It is suggested that policymakers at the first opportunity, while designing the model and refining and identifying the sub-indicators for evaluating urban worn-out textures in four dimensions.

Conclusion

This study aimed to answer thid question: Which of the thirteen policy areas has the highest priority and which areas should policymakers focus on?

Infrastructural and physical inadequacies, as well as unfavorable socio-cultural, economic and environmental conditions, on the other hand, have created serious challenges in dilapidated urban areas, and one-dimensional policies and incomplete and scattered work measures. The authorities have caused less coordinated actions in the field of regeneration of worn-out tissues.

 

In response, a new approach was proposed for city managers in urban regeneration management policy. A new classification was introduced to prioritize worn-out areas so that policymakers would be able to prioritize worn-out areas and textures and design and implement intervention policies in these areas.

 

Finally, Redefining and refining key indicators for prioritizing and targeting integrated actions, adopting a special management approach tailored to the conditions of each region and the experience of regeneration, using the successful experiences of other countries in the field of regeneration, comprehensiveness in providing solutions and avoiding scattered and irregular policy making and actions ; can be a way to achieve a native pattern of reproduction.

 

 

 

 

 

 

 

 

شاپا چاپی: 6735 -2251 - شاپا الکترونیکی: 7051 -2423

 مقاله پژوهشی

 

نگاشت چارچوب فرآيند تحلیل سیاستی شبکه ارکان مدیریت  بازآفرینی بافت‌های  فرسوده  شهری

(مطالعه موردی کلانشهر تهران) کلانشهرتهران با رویکرد حکمروایی بافت فرسوده 

 

چکیده جامع‎نگری و یکپارچگی در نظام سیاست‎گذاری بافت‎های فرسوده شهری از مهم‎ترین درخواست‎های فعالان این حوزه و از ضروریات تهیه و اجرای برنامه‌های بازآفرینی است. در رویکردهای سنتی تاکنون بیشترین توجه نهادهای سیاست‎گذار بر بعد کالبدی بافت‎های فرسوده و در رویکردهای نوین توجه همزمان به چهار بعد اقتصادی، کالبدی، اجتماعی- فرهنگی و زیست‎محیطی تاکید شده است و تعادل‎بخشی میان این ابعاد می‎تواند رشد محلی را در بلندمدت و به‌‎صورت پایدار تضمین کند. هریک از محلات هدف بازآفرینی شهری، ویژگی‌ها و چالش‌های منحصربه‎فردی از نظر تاریخچه، توپوگرافی، روند توسعه، گروه‎های غالب اجتماعی ساکن در آن، الگوی سکونت، عملکردها، نوع ساختمان‎ها و مصالح و ... دارند. نظام حاکمیت و سیاست‎گذاری می‎بایست خط‎مشی‌ها و خطوط کلی اقدامات بازآفرینی را تبیین و در سطح اجرا، مدل اختصاصی فعالیت براساس مقتضیات محدوده‎های هدف و با نگاه محله‎محوری طراحی شود. در این پژوهش کلانشهر تهران به‎واسطه اهمیت و ویژگی‎های پایتخت بودن، گستردگی بافت‎های فرسوده و تراکم بالای جمعیت در آن، تنوع گونه‎های فرسودگی، نوع ساختار نهادی و تجارب گسترده آن در مواجهه با موضوع فرسودگی و پیشرو بودن در ساماندهی بافت‎های فرسوده شهری در مقایسه با سایر کلانشهرهای کشور مورد مطالعه قرار گرفت. در طراحی پژوهش، ابتدا متکی‎بر روش‎های علم‎سنجی روندها و مقالات هدف شناسایی شد. با مطالعه تحقیقات جهانی (حدود 400 مقاله) و تمرکز بر مقالات پایه‎ای که درخصوص کلانشهر تهران انجام شده بود (60 مقاله)، ابعاد و شاخص‎های کلیدی احصاء و پس از ارزیابی و پایش مقالات براساس 4 بعد فرسودگی، سیزده ناحیه برای اولویت‎بندی در سیاست‎گذاری بازآفرینی طرح‎ریزی شد. مدل سیاست‌گذاری با رویکرد تصمیم‎گیری چندمعیاره MADM و تکنیک‎های GAHP و  DEMATELمیزان اهمیت، اثرگذاری ابعاد و تحلیل شبکه تعاملات سیزده ناحیه سیاست‎گذاری استخراج و نتایج اولویت‎بندی‎ها و اهمیت در دو روش مقایسه شد.مرور متون تخصصی و بررسی مفاهیم و نظریه‌ها در خصوص نوسازی و بازآفرینی شهری و تحولات آن، به‌ویژه با تأکید بر بعد رویه‌ای و جنبه‌های نهادی این رویکردها، به همراه بررسی تجارب جهانی شاخص در این زمینه، نشان از تغییر و تحول در نگرش، تغییر کنشگران اصلی دخیل در این فرآیند، و همچنین روابط میان آنها دارد. هدف از پژوهش حاضر طراحی الگوی کلان فرایند مدیریت بافت‌های فرسوده کلانشهر تهران با رویکرد حکمروایی شبکه است. بر اين اساس با بهره‌گیری از پارادایم تفسیرگرایی و رويکرد کيفي، به ارائه الگوی پژوهش با استفاده از روش فراترکیب و مطالعه موردی پرداخته و بر اساس آن ذي‎نفعان کليدي مبتني بر ساختار مدل فرايندي استخراج شود.ه است الگوی اولیه بر اساس الگوی مستخرج از فراترکیب توسط محققان در قالب مورد کاوی کلانشهر تهران بررسی شد. جهت محاسبه‌ی پایایی کدها از  فرمول ضریب کاپا استفاده شده که مقدار آن ... به‎دست آمده است.  در هر دو روش به ترتیب ابعاد اقتصادی، کالبدی، فرهنگی اجتماعی و زیست محیطی حائز اهمیت بودند و ترکیب این 4 بعد که 9 بعد ترکیبی را شامل می‎شد به ترتیب بر اساس میزان اهمیت و وزن کسب شده اولویت‌بندی شدند.هم چنین جهت اولویت‌بندی کدهای پژوهش از فرمول آنتروپی شانون استفاده شده است. در نهایت پس از طي نمودن گام‎هاي تحقيق الگوی کلان فرآيند مدیریت بافت‎های فرسوده شهری با رویکرد حکمروایی شبکه طرح‌ريزي شده است. سپس با مصاحبه با خبرگان حوزه مديريت بافت فرسوده شهري، ذي‎نفعان هر کلان فرآيند استخراج شد.   ...

تاریخ دریافت:  1400 تاریخ پذیرش: 1400 شماره صفحات:    از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید     واژه­های کلیدی: بافت  فرسوده،  کلانشهر  تهران،  مديريت فرآيند، مديريت  شهري،  حکمروایی،  موردکاوی، فراترکیب،بازآفرینی، تصمیم‎گیری چندمعیاره

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

DOI:

 

مقدمه :

 

شهرها و مناطق شهری، سیستم‌های کالبدی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بسیار پیچیده و پویایی هستند که کنترل و هدایت برنامه‌ریزی شده آنها با دشواری‌های بسیاری روبرو است. پیچیدگی مسائل حـوزه سیاسـت‌گـذاری شـهری سبب می‌شود که نتوان با چارچوب‌های سـنتی بـه حـل ایـن چالش‌ها و مواجهـه بـا آنهـا پرداخـت. درک عمیق از ذینفعان در فرایند تصمیم‌گیری یک گام اساسی در جهت توسعه پایدار شهری است (ژوانگ و همکاران¹، 2019، ص.47-58).

شهر به‌عنوان یک منبع توسعه مطرح است و مدیریت و برنامه‌ریزی شهری به‌دنبال تامین رفاه شهروندان از طریق ایجاد محیطی بهتر، مساعدتر، سالم‎تر و دلپذیرتر است (هاشم‎زاده قلعه‌جوق و همکاران، 1399، ص.138). در چشم‎انداز شهری، همان اندازه که به بهبود فیزیکی زیرساخت‎ها باید توجه شود، می‎بایست به فضای باز، پارک‎ها و آب‌نما نیز دقت شود. اهمیت ایجاد شغل و سیاست‎های جدید برای اقشار کم درآمد و رونق اقتصادی در شهر به اندازه بهبود فیزیکی زیرساخت‎ها از اهمیت بالایی برخوردار است(عواد، جانگ، ²2022). در تجارب جهانی دریافته اند که تنها پرداختن به یکی بعد از ابعاد توسعه پایدار به تنهایی نمی تواند به کسب نتایج مورد انتظار ختم شود. برای معکوس کردن جریان فرآیند تحول و افت شهری، رهیافت بازآفرینی شهری به مثابه یک راه‌حل مطلوب معرفی شده است (زارع و همکاران، 1400، ص344). تجارب نشان می‌دهد بسیاری از کشورها سیاست‎های مختلف بازسازی شهری را برای حل مشکلات فیزیکی، زیست‎محیطی، اجتماعی و اقتصادی شهری آغاز کرده اند (حسین و خالد، 2021ص 4، بقایین، 2007 ص174)³. این سیاست ها در تلاش است تا شهر را از طریق بهبود محیط فیزیکی شهر، ایجاد مجدد مناطق تجاری محلی، ایجاد صنایع و مشاغل جدید و بهبود محیط رفاه فرهنگی احیا کند (علاویدی و دلینگ 2016 ص278 ، کورتیت و همکاران 2021⁴).

بازسازی باید نه تنها شامل بهبود محیط فیزیکی، بلکه بخش‎های اقتصادی و فرهنگی برای اطمینان از سرزندگی و پایداری شهر باشد (رابرت و همکاران، 2016ص 104. ریزو، 2017 ص 88)⁵. شیوه‌های اخیر نوسازی گاهی به‌جای آنکه منجر به نوسازی و بازسازی شود به عدم تعادل در شهر منجر می شود (وانگ و همکاران، 2021، ص.107)⁶. از اینرو در این پژوهش تلاش می شود سناریوهایی که حاصل تعامل و ترکیب ابعاد بازآفرینی شهری است، طرح‌ریزی و میزان اثرگذاری هر یک با توجه به نظر خبرگان شهری استخراج شود.

سازمان نوسازی شهر تهران به‌عنوان متولی اصلی نوسازی پیرو مصوبه مجلس در سال 1347 به‎منظور خرید خانه‌ها، مستغلات و اراضی و محلات قدیمی شهر و تخریب و نوسازی آن و اجرای طرح‌های آبادانی در آنها و در اجرای ماده 111 قانون اصلاح پاره‌ای از مواد و الحاق مواد جدید به قانون شهرداری (مصوب سال 1334) تأسیس و اساسنامه آن در سال 1350، به تصویب انجمن شهر تهران رسید (عندلیب، 1385). تا سال 1350، عملاً اقدام قابل توجهی در راستای پیشنهاد طرح جامع در خصوص نوسازی شهری به‎عمل نیامد. در سال 1355، و در راستای سیاست‌های طرح جامع تهران برای بهسازی و نوسازی مناطق جنوبی شهر، اساسنامه سازمان بهسازی و عمران جنوب تهران وابسته به شهرداری تهران به تصویب هیات وزیران رسید (عندلیب، 1385). طی سال‌های 1347 تا 1357، نوسازی بافت فرسوده عمدتاً مبتنی بر اجرای پروژه‌های موردی و غالباً نامربوط با بافت فرسوده مانند همکاری در احداث پارک ملت، اجرای بخشی از پاویون دولت در فرودگاه مهرآباد و همکاری در اجرای گورستان بهشت زهرا و غیره بود (عندلیب، 1387). طی سال‎های 1357 تا 1370، به دلیل عدم وجود جایگاه خاصی با عنوان «سازمان نوسازی شهر تهران»، در شهرداری تهران، هیچ‎گونه حرکت مؤثر و اقدامی برای این دوره متصور نیست. در واقع در این دوره موضوع بافت فرسوده، مدیریت، برنامه‎ریزی و نوسازی آن به فراموشی سپرده شد (عندلیب، 1387). اما بعد از یک دوره توقف نوسازی در دوران انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، در سال‎های 1370 تا 1372 سازمان نوسازی با ادامه الگوی مدیریتی پیش از انقلاب مجدداً آغاز به کار کرد. شیوه مدیریت اقتدارگرایانه همراه با تفکر سودآوری اقتصادی (هودسنی، 1394) طی سال‎های ۱۳۷۲ تا 1376 به‎عنوان رویکرد قالب نوسازی در شهر تهران شناخته می‌شود. در سال 1373 اساسنامه جدید سازمان نوسازی شهر تهران به تصویب رسید که طی آن سازمان می‌توانست از طریق سرمایه گذاری و مشارکت با و مؤسسات سرمایه‎گذاری و شرکت‎ها یا اشخاص حقیقی، خرید سهام و انتشار و فروش اوراق مشارکت اقدام کند و در حدود بودجه و برنامه‌های مصوب شورای عالی سازمان به نام خود هرگونه معامله‌ای انجام دهد و هر نوع قرارداد منعقد و اجرا کند و اموال موردنیاز را خریداری کند و حتی اقدام به تأسیس شرکت و خرید سهام شرکت‌های دیگر نماید و حساب جاری افتتاح کند و با اخذ تضمین کافی وام یا اعتبار دهد یا دریافت کند. (عندلیب، 138۵). فعالیت‌های سازمان نوسازی در این دوره را می‌توان در قالب طرح‎ریزی ابرپروژه‌ها (نمونه طرح نواب) و در قالب رویکرد اعیان‎سازی مشاهده نمود که توسط شهرداری اجرا شد. بسیاری از اقدامات این دوره متأثر از سیاست‎گذاری دولت، استقلال مالی شهرداری ها و با کمترین قدرت اثرگذاری برای ساکنان و اجتماع محلی است (هودسنی، 1394). در این دوره سازمان نوسازی شهر تهران با سیاست ساخت و در نقش مجری وارد عمل شده و با بودجه 1000 میلیارد تومان تعداد 5341 واحد مسکونی را ساخت و تحویل مالکان داد که انتقاداتی بر آن وارد است (کرمی, بابایی و شمس کیانی، 1395). در سال‌های 1376 تا 1381 و با انحلال شرکت «تهران آبادساز» در سال 1376، و بازنگری در ساختار مدیریت سازمان نوسازی و واگذاری کلیه اختیارات مرتبط با طرح نوسازی بزرگراه نواب به سازمان نوسازی، این سازمان وارد فاز اجرایی شد. در نتیجه این رویکرد، فعالیت‌های سازمان تا اواسط سال 1381 تنها به پروژه نواب محدود شد. البته این فعالیت‌ها نیز عمدتاً در حوزه مدیریت خروج از بحران‌های موجود مانند رسیدگی به اعتراضات خریداران مبنی بر درخواست استرداد وجوه واریزی و با رسیدگی به خسارات ناشی از خرابی‌های مستحدثات متمرکز شد و سازمان در این دوره نیز نتوانست به صورتی جدی وارد فعالیت‌های ساخت و ساز شود (عندلیب، 1387). در سال‌های 1381 تا 1384، بارزترین اقدامات شامل ادامه فعالیت در پروژه نواب و اجرایی شدن پروژه امام علی (ع) در منطقه 15 از طریق تملک املاک واقع در این طرح بودند. با تغییر رویه نوسازی در شهر تهران در این دوره، رویکرد غالب حفاظت و توجه به بافت‎های تاریخی و میراث فرهنگی همراه با مشارکت شهروندان (نمونه تجربه نوسازی و بهسازی محله سیروس در منطقه 12) مورد توجه قرار گرفت. این رویکرد تا حدود زیادی متأثر از گفتمان غالب آن دوره و مشارکت مدنی بود، هرچند این طرح به دلیل عدم وجود بستر لازم برای راه اندازی دفتر محلی نوسازی اجرایی نشد، اما متأثر از نیازهای محلی آغاز و توسط اجتماع محلی پیگیری شد (هودسنی، 1394). طی سال‌های 1384 تا 1394، سازمان نوسازی با سیاست توسعه محلی و در نقش هماهنگ کننده وارد عمل شد و به ترویج نوسازی مسکن با الگوی بهینه پرداخت (کرمی، بابایی و شمس کیانی، 1395). در قانون بودجه سال 1386، برای نخستین بار رویکرد حمایتی و تشویقی در نوسازی بافت فرسوده مطرح شد. بر اساس این رویکرد، مشوق‌ها در قالب پیش بینی پرداخت تسهیلات بانکی و تخفیف‌های جزيی در هزینه‌های عوارض و ساخت و ساز تبلور یافت. این رویکرد در ادامه به قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن مصوب سال 1386 منجر شد که در آن مشوق‌های دیگری ازجمله تسهیلات ارزان قیمت ساخت و ساز، ودیعه مسکن، تخفیف در هزینه مجوزهای ساخت؛ اجزای اصلی این بسته تشویقی را تشکیل می‌داد. اما از آنجا که موضوع نوسازی بافت‎های فرسوده مبحث کالبدی صرف نیست، با مشخص شدن سایر ابعاد غیر کالبدی آن، در آیین نامه‌های اجرایی قانون ساماندهی و حمایت از عرضه و تولید مسکن که در سال 1388 به تصویب رسید، موضوعات دیگری ازجمله تشکیل «دفاتر خدمات نوسازی» با رویکرد اجتماعی و تسهیلگرانه در دستور کار سازمان نوسازی شهر تهران قرار گرفت (عندلیب، 1387).

بنابراین سال‌های 138۸- 138۴ با تغییر عمده در حوزه سیاست گذاری در زمینه مواجهه با بافت‎های فرسوده و ناکارآمد شهری و تغییر رویکرد به آن همراه بوده است. مطرح شدن مفهوم محله و رویکرد محله‌ای و تعریف نواحی نیازمند سیاست گذاری ویژه و تهیه طرح‌های ویژه نوسازی در مقیاس محله از آن جمله است. در این دوره تجربه نوسازی محله خوب بخت به عنوان پروژه شاخص مطرح شد. در ادامه توجه به مقیاس محلی (سال‌های 13۹3- 13۸۸)، نهادسازی و توجه به نهادهای نوسازی محلی در راستای دستیابی به نوسازی و بازآفرینی محله‌ای همراه با درگیر کردن جامعه محله‌ای مورد نظر بوده است که ایجاد دفاتر تسهیلگری و نوسازی محلی نتیجه این تفکر است (هودسنی، 1394).

با تغییر رویکردها در سطح ملی و تصویب "سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی، نوسازی و توانمندسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری" و تشکیل ستاد ملی بازآفرینی پایدار شهری در سال 1393، کلانشهر تهران نیز بسوی تحقق مدیریت هماهنگ گام برداشت. ستاد بازآفرینی پایدار کلانشهر تهران در سال 1394 ذیل ستاد ملی بازآفرینی پایدار شهری و با هدف تسریع و تسهیل نوسازی و ممانعت از انجام کارهای موازی از طریق هماهنگی، تعامل و بکارگیری توان مدیریتی، مالی و فنی کلیه نهادها و دستگاه های ذیمدخل در امر بازآفرینی محدوده ها و محلات هدف نوسازی بافت های فرسوده و با عضویت اعضای متناظر با ستاد ملی در رده شهر تهران فعال شد و دبیرخانه آن در سازمان نوسازی شهر تهران مستقر و فعال گردید. دبیرخانه ستاد بازآفرینی پایدار کلانشهر تهران، با راه اندازی و فعال نمودن ستادهای بازآفرینی پایدار مناطق دارای بافت فرسوده و ارتباط موثر میان سطوح ملی و محلی سعی بر ایجاد وحدت رویه و هماهنگی میان کلیه نهادهای موثر در بازآفرینی این محدوده ها و استفاده حداکثری از ظرفیت آنها در تحقق مدیریت هماهنگ شهری داشته است و در واقع با ایجاد هماهنگی حداکثری در اولویت‌بندی و تعیین محدوده‌های ناکارآمد شهری، تصویب طرح‌ها و برنامه‌ها در ستاد، بهره‌گیری از ظرفیت حداکثری اجزای موثر در اجرای پروژه ها و اقدامات مرتبط، اجرای هماهنگ و متناسب برنامه ها و فراهم کردن زمینه همکاری سازمان های غیردولتی در اجرای برنامه ها، به عنوان یکی از مهمترین نهادهای تحقق بازآفرینی در بافت فرسوده شهر تهران قلمداد می شود (رزقی، گودرزی، 1395، ص.87).

مرور این تجارب نشان می‎دهد؛ علی‌رغم مطالعاتی که تاکنون صورت گرفته است؛ علیرغم اقدامات انجام شده، مطالعات کمی به فرآیند بازآفرینی نوسازی بافت فرسوده شهری پرداخته است. برای گسترش رویکرد مدیریت یکپارچه و هماهنگ، انحام چنین مطالعه‌ای ضروری به نظر می‌رسد زیرا  همانطورکه در تاریخچه نوسازی بافت های فرسوده کلانشهر تهران نیز اشاره شد؛ همزمان با تغییر رویکردها در سطح ملی،تلاش می‌شود، نوسازی بافت‌های فرسوده کلانشهر تهران هم‌جهت با الگوی مدیریت هماهنگ راهبری شود. از این رو تعیین فرآیندی فرادستگاهی و فراسازمانی که کل جریان مدیریت بازآفرینی را شامل شود ضروری است. از وی دیگر از آنجا که بازآفرینی  شهری  پایدار،  فرایند  توسعه‌ای  همه‎ جانبه  در  عرصه‌های  اجتماعی،  اقتصادی،  محیطی  و  کالبدی  به  منظور  ارتقای  کیفیت  زندگی  در  محدوده‌ها  و  محله‌های  هدف  در  پیوند  با  کل  شهر  است،  و برای  تحقق  رهیافت  مدیریت  یکپارچه  در  بازآفرینی  شهری  پایدار در سطح کلانشهر تهران ضروری به نظر می‌رسد.، نگاه یکپارچه و همه‎نگر به سیاست‎گذاری در مدیریت بازآفرینی این محدوده‎ها وجود نداشته است. از این‎رو پرداختن به یکپارچگی در سیاست‎گذاری‎های مدیریت بازآفرینی بافت فرسوده شهری از نکات کلیدی است که باید مورد توجه قرار گیرد. پرسش کلیدی این است که برای سیاست گذاری در مدیریت بازآفرینی بافت های فرسوده شهری چه اولویت هایی وجود دارد؟

 

پیشینه تحقیق و مبانی نظری

فرسودگی بافت‎های فرسوده شهری، تنها منحصر به ایران نبوده و کشورهای مختلف در سراسر دنیا با این چالش مواجه هستند. در ایران نیز افزایش جمعیت و مهاجرت، توسعه بی‎رویه شهرها و تمرکز فعالیت‎های اقتصادی و اجتماعی، بافت‎های فرسوده را به بخش مسئله‎دار شهر تبدیل کرده است. حکمروایی همکارانه مبتنی بر ارتباط و تعامل میان کنشگران عمومی، خصوصی و داوطلبانه همراه با اجتماعات محلی از اواخر دهه 1990 به‌عنوان پارادایم مشارکتی جدید جهت حل چالش‌های متنوع در این جامعه پیچیده مطرح شد (استاکر، 1998، صص.28-17، کویمن و ولایت 2000، صص.378-359، هیلی، 2006)⁷.  مروری بر روند  تحولات  مدیریت  بازآفرینی  شهری  در  دو دهه‎های  اخیر  مشاهده می‎شودنشان می‎دهد؛که  استفاده  از  تکنیک‌های  برنامه‌ریزی  همکارانه،  تغییر  نقش  دولت‌ها  و  گسترش  رویکردهای  حکمرانی و حکمرانیحکمروایی  محلی،  هماهنگی  با  نظامات  جهانی  و  توسعه  ظرفیت‌های  محلی  به  تحقق  مؤثر  و  جامع  بازآفرینی  شهری  پایدار  منجر  می‌شود  (سنتو  بوول  و  جونز،  2006، صص.786-767⁸).  هدف اصلی حکمروایی خوب، افزایش بالاترین میزان کنش متقابل میان ذي نفعان کليدي در جهت به حداقل رساندن نقاط ضعف و به حداکثر رساندن نقاط قوت است.(تقي پور و همکاران، 1397، ص.168). حکمروایی موضوعی است که بر نحوه تعامل دولت و سایر نهادهای اجتماعی، و نحوه اتخاذ تصمیمات پیچیده تمرکز داشته و مشخص می‌کنند که چه کسانی در این فرایند درگیر و چگونه وظیفه خود را به انجام برسانند (امینی و همکاران،1397، صص.217-202). حکمرانی همکارانه مبتنی بر ارتباط و تعامل همکارانه میان کنشگران عمومی، خصوصی و داوطلبانه همراه با اجتماعات محلی از اواخر دهه 1990 به‌عنوان پارادایم مشارکتی جدید به منظور حل چالش‌های متنوع در این جامعه پیچیده مطرح شد (هیلی، 2006. استاکر، 1998. کویمن و ولایت، 1993)⁹. از همکاری میان نهادهای کنشگر در فرآیند مدیریت نوسازی و بازآفرینی شهری، می‌توان به‌عنوان فرآیند حکمرانی همکارانه نام برد (مک کارتی، 2007 اینس و بوهر، 2003) ¹⁰. در ادبیات مدیریت هماهنگ شهری، آنچه کمتر به آن پرداخته شده است، نگاه فرآیندی به مدیریت بافت‎های فرسوده شهری است. مهم‌ترین دلایل شکست و ناکامي استراتژی‌هاي سازماني عدم توجه به فرآیندها، ساختار فرآيندي و عدم کارايي اين ساختار است (رائو و همکاران¹¹ .2012). برقراري ارتباط بين ذي‎نفعان و فرايندهاي اجراي مأموریت به درک ساختار، سیاست‎ها و عملکرد کمک می‌کند(فليس و فليس¹². 2017). در سال‌های اخیر 

اغلب مطالعات مدیریت در سازمان به نقش کلیدی رویکرد فرآیندی و فرآیند محوری برای پیشبرد اهداف و مأموریت‌ها اشاره داشته‌اند(وسک¹³، 2012. وانگ و اسکاربرو¹⁴، 2005. اسمیت و فینگار¹⁵، 2003. اسمیت و فینگار، 2007. داونپورت¹⁶ و همکاران، 2005. داونپورت و شورت، 1990. همر، 1990. همر و استنتون¹⁷، 1999، همر و چمپی، 1399، زیویار و همکاران، 1400) . این امر در ادبیات مدیریت شهری مورد توجه قرار گرفته است مطالعه ادبیات نشان می‌دهد؛ طی و سال‌های متمادیست  دستگاه‎ها  و  نهادهای  دولتی،  خصوصی، عمومی و مردمی به دنبال مأموریت و وظیفه خود بدون  توجه  به  سیاست‎گذاری هماهنگ و یکپارچگی ابعاد بازآفرینی نتایج کلیدی حاصل از فرآیند مدیریت بافت‎های  فرسوده  در تلاش برای اجرای مأموریت و وظایف خود بوده‎اندهستند.  در چنین شرایطی آنچه در مدیریت فرآیند آموخته می‌شود این است تا  زمانی  که کل فرآیند به نتیجه نرسد و  تمام  ذی‎نفعان  هماهنگ  و همسو عمل  نکنند  عملاً  نتیجه‌ای  مطلوب کسب  نخواهد  شد (گودرزیزیویار  و  همکاران،  1400، صص.168-139).از این رو در این پژوهش ضمن مطالعه و بررسی رویکردهای نوین بازآفرینی شهری، پدیده بازآفرینی را به عنوان موجودی فراسازمانی اما با نگاه کل نگر در قالب یک کلان فرآیند در نظر گرفته است. مطالعه مدلها و تجارب جهانی و مصاحبه با صاحب نظران ای نحوزه، ایعاد کلیدی و کلان فرآیند را به تصویر خواهدکشید. در این میان به منظور نگاشت دقیق و کاربردی و عملی فرآیند از مدل‌های پذیرفته شده و عملیاتی این حوزه مانند چارچوب طبقه بندی فرآیندهای انجمن کیفیت و بهره وری آمریکا استفاده شده است.؟؟؟؟؟؟؟؟(در بیان مساله نباشد بهتر است )  براساس موفق‎ترین تجارب جهانی، رویکرد فرآیندی به کسب و کار نتیجه مطمئن‎تری را رقم خواهد زد .(راهنماي اي بي پی‌ام پي¹⁸، 2009). گسترش این رویکرد و تحقق این اهداف براساس تقسیم‎بندی کارکردی فرایندها امکان پذیر است (ويرايش 6 پي سي اف¹⁹. 2021) در کنار رویکرد فرآیندی، نظام حکمرانی از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است که می‌بایست توامان با رویکرد فرآیندی مورد توجه قرار گیرد. عدم همکاري و رابطه نادرست بین شهرداری و سایر نهادهاي خدمت‌رسان در حوزه مدیریت شهر در سطح فراسازمانی (مانند وزارت نیرو، دادگستری و ...)، می‌تواند هدایت توسعه شهري و را ناکام گذاشته و دچار بحران کند. (شيخي و شبستري، 1397). از آنجایی که فرآیند مدیریت بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری، یک فرآیند کلان و فراسازمانی است، همکاری و تعلامل بین دستگاهی از عوامل موفقیت در دستیابی به نتایج این فرآیند است.

حکمرانی مطلوب شهري فصل مشترك تمام کنشگران اجتماعی است، که ریشه در چشم‎انداز مدیریت عمومی نو دارد(ساداشویا²⁰، 2008): 

حکمرانی شهري برخلاف مدیریت شهري، فرآیندي مدیریتی است که به اتخاذ و حفظ زیربناها و خدمات شهري می‌پردازد. حکمرانی شهري را می‌توان فرآیندي دانست که بر اساس کنش متقابل میان نهادهاي رسمی اداره شهر و سازمان‌های غیردولتی شکل می‌گیرد. حکمرانی رابطه بین جامعه مدنی و دولت، بین حکمرانان و حکمرانی شوندگان است(مک کارنی و همکاران²¹، 1995). هدف اصلی حکمروایی خوب افزایش بالاترین میزان کنش متقابل میان ذي‎ نفعان کليدي در جهت به حداقل رساندن نقاط ضعف و به حداکثر رساندن نقاط قوت است.(تقي پور و همکاران، 1397)

 حکمرانی موضوعی است که بر نحوه تعامل دولت‌ها و سایر نهادهای اجتماعی، و نحوه اتخاذ تصمیمات پیچیده تمرکز داشته و فرآیندیمشخص می‌کنند که چه کسانی در این فرآیند درگیر و چگونه وظیفه خود را به انجام برسانند (امینی و همکاران، 1397 به نقل از نوبری و رحیمی، 2010). در  کلانشهر  تهران به عنوان پیشروترین کلانشهر کشور در حوزه تجارب بازآفرینی بافت های فرسوده شهری،  علیرغم تشکیل ستادهای بازآفرینی از سطح ملی تا محلی، راه اندازی دفاتر توسعه محله ای در سطح محلات ناکارآمد، تهیه سندهای توسعه محلات و سایر اقدامات برجسته، می توان گفت مدیریت  بافت‌هایبازآفرینی  با  الگوی  یکپارچه  مدیریت  که  دربرگیرنده  شاخص‎های  حکمرانیحکمروایی  شهری  باشد  فاصله  زیادی  دارد. مباحث  حکمرانیحکمروایی  شهری  و  بازآفرینی  رویکردهای  نسبتاً  جدیدی  در  ادبیات  برنامه‎ریزی  و  مدیریت  شهری  ایران  هستندوهستند  که  مطالعات  اندکی  در  این  خصوص  صورت  گرفته  است (امینی و همکاران،1397، صص.217-202).  بیشتر  نظریه  پردازان،  تغییر  در  فرآیندهای حکمرانیفرایندهای  حکمروایی  را  پاسخی  مستقیم  به  تحولات  مدیریتی،  اجتماعی  و  اقتصادی  و  پیامدهای  آن‌ها  در  شبکة  سیاست ‎گذاری  می‌دانند. مطالعات  نشان  می‌دهد  که یک  کنشگر  به  تنهایی  نمی‌تواند  کلیه  مسائل  را  کنترل  و  هدایت  کند  در (انسل  و  گاش²²،  2008، صص.571-543،  هلی،  2006).  نکتة  مهم  تبیین  رویکرد  نهادی  به  فرآیندهایفرایندهای  بازآفرینی،  به‎‎‎ویژه  در  حوزهحوزۀ  نهادهای  درگیر  در  فرآیندفرایند  مدیریت  بازآفرینی  است. (فیروزی  و  همکاران،  1398، صص.909-891). 

استخراج فرآيند اجرايي و طرح‎     . از این رو در این پژوهش ضمن مطالعه و بررسی رویکردهای نوین بازآفرینی، پدیده بازآفرینی را به عنوان موجودی فراسازمانی اما با نگاه کل نگر در قالب یک کلان فرآیند در نظر گرفته است. مطالعه مدل‎ها و تجارب جهانی و مصاحبه با صاحب نظران این حوزه، ایعاد کلیدی و کلان ‎ريزي مدل فرآيندي اقدامي کليدي است. حضور و نقش بازیگرانی چون نهادهاي حاکمیتی، قواي سه‌گانه، سازمان‌ها، نهادهاي داخلی و بین‌المللی، در سیاست‌گذاري و تصمیم‌سازي‌ برای مدیریت بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری این مهم را بسیار پیچیده نموده است. از این‎رو کشف میزان تأثیر هر یک از نهادها در تصمیم‌گیری‌های کلان بسیار حائز اهمیت است. بنابراین با توجه به مطالب بیان شده می‌توان گفت که استخراج ماموریت هاها ، اقدامات و طرح ریزی ساختار فرانیدی مدیریت بازآفرینی بافت‎های فرسوده شهری از اقداماتی است که فرآیند بازآفرینی را با مبتنی بر نظریه های مدیریت هماهنگ شهری و رویکردهای نوین نظام مدیریت و سازمان راهبری می‌کند. آنچه بر اساس ادبیات پژوهش مورد توجه کمی قرار گرفته است توجه به نظام حکمرانی و سیاست‌گذاري کلان مدیریت بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری ات که از اینرو در این پژوهش برای پاسخ به این دغدغه مدل های مختلف فرآیندی، ساختارهای حاکمیتی و فرآیندهای بازآفرینی شهری مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت نگاشت کلان فرآیند مدیریت بازآفرینی بافت های فرسوده شهری انجام می شود.                ،            ‎          

با توجه به  جستجوهای گسترده  در  منابع  منتشر  شده  بین‌المللی  می‌توان  ادعا  نمود  که  در  حوزه  طرح‎ریزی ساختار فرایندی سیاست‎گذاری، ذینفعان و مدیریت مشارکتیمدیریت  بازآفرینی  بافت  فرسوده  شهری،  مطالعه  گسترده‎ای  صورت  نگرفته  است.   با  توجه  به  رویکردهای  نوین  مدیریت  شهری  که  بر  محله‎محووری  تاکید  دارد،  نظام  مدیریت  هماهنگ  و  همکارانه  توصیه  شده  است. 

 همانطور که در شکل 1 نشان داده شده است، از سال 1996 توجه به این حوزه ایجاد شده است و از سال 2008 شدت توجه افزایش پیدا کرده و از سال 2015 با نرخ فزاینده ای هر سال بر تعداد مقالات این حوزه افزوده شده است.

 

 

شکل 1: روند توجه به حوزه مشارکت در مدیریت بازآفرینی بافت های فرسوده شهری(از 1996 تا نیمه 2021) (منبع نویسندگان،1400 از اطلاعات نرم افزار علم سنجی VOS viewer)

شکل2 نشان‌دهنده‌ی شبکه ساختار کلید واژگانی است که با واژه‌ی"سیاست گذاری بازآفرینی بافت فرسوده²³ " هم رخدادی دارند. این تحلیل با استفاده از نرم‎افزار VOS viewer انجام گرفته است. ساختار شبکه این حوزه از دو خوشه تشکیل شده که با 2 رنگ نشان داده شده است.  

 

شکل 2: ساختار شبکه و خوشه بندی مفاهیم سیاست گذاری بازآفرینی بافت های فرسوده شهری (منبع: نویسندگان،1400 از اطلاعات نرم افزار علم سنجی VOS viewer)

شکل3 مصورسازی چگالی خوشه‌ای سیاست گذاری بازآفرینی بافت فرسوده را نشان می‌دهد. مطابق این شکل هرچه رنگ خوشه شبکه به زرد نزدیکتر باشد، یعنی چگالی آن خوشه بیشتر و در میان سایر خوشه‌های شبکه با اهمیت تر است (ون اک و ولتمن²⁴، 2018، 1070-1053).

 

شکل3: ساختار چگالی خوشه‌ای شبکه مفاهیم سیاست گذاری بازآفرینی بافت فرسوده (منبع: نویسندگان،1400 از اطلاعات نرم افزار علم سنجی VOS viewer)

 

شکل4 نشان‌دهنده‌ی شبکه ساختار کلید واژگانی است که با واژه‌ی حکمرانی بازآفرینی بافت‎های فرسوده²⁵ هم رخدادی دارند. همانطور که شکل 4 نشان می‌دهد، ساختار شبکه این حوزه با 4 رنگ که نشان دهنده‌ی 4 خوشه است و با رنگ‌های مختلف نشان داده شده است، تشکیل شده است.  

 

شکل4: ساختار شبکه مفاهیم حکمرانی بازآفرینی بافت‎های فرسوده (منبع: نویسندگان،1400 از اطلاعات نرم افزار علم سنجی VOS viewer)

شکل5 مصورسازی چگالی خوشه‌ای حکمرانی بازآفرینی بافت‎های فرسوده را نشان می‌دهد. مطابق این شکل هرچه رنگ خوشه شبکه به زرد نزدیکتر باشد، یعنی چگالی آن خوشه بیشتر و در میان سایر خوشه‌های شبکه با اهمیت‎تر است (ون اک و ولتمن²⁶، 2018، 1070-1053).

 

شکل5 : ساختار چگالی خوشه‌ای شبکه مفاهیم حکمرانی بازآفرینی بافت‎های فرسوده (منبع: نویسندگان،1400 از اطلاعات نرم افزار علم سنجی VOS viewer)

‎با توجه به تحلیل‎های علم‎سنجی اشاره شده، در نهایت در پژوهش حاضر با مراجعه به سایت‌های معتبر مقالات و پژوهش‌های ایران مانند مگیران، نورمگز و ایران‎داک، حدود 267 پژوهش شناسایی شد که از این بین 60 مقاله با موضوع کلانشهر تهران، بافت فرسوده و سیاست‎گذاری اشتراک داشتند، مورد توجه و بررسی قرار گرفت.

امینی ²⁷و همکاران،( 2018) معتقدند  همزمان نتایج پژوهش گودرزی و همکاران (1400، صص.168-139) که ابعاد و مقوله‎های بازآفرینی بافت فرسوده را از حدود 400 مقاله بین‎المللی استخراج کرده بود مورد مطالعه قرار گرفت. به منظور توسعه مدل یکپارچه سیاست‎گذاری خلاصه پژوهش‎های مرتبط با کلانشهر تهران در شکل 7 نشان داده شده است.در این قسمت به تحقیقات داخلی که در حوزه کلانشهر تهران و سایر کلانشهرها پرداخته شده است، اشاره شده است.  به‎طور خلاصه می‎توان گفت؛ علت بروز ریشه چالش ‎ها و مسائل بافت‎های  فرسوده  شهری  به‎دلیل ماهیتی  چندوجهی  و  چندبعدی  آن است داشته و در هر حالت به روشی خاص رخ می‎دهند (امینی ²⁸و همکاران، 2018، صص.217-202).  بحران‎های  شرایط اجتماعی، و  اقتصادی،  و  عملکردکالبدی این بافت ها،  منجر  به  کاهش  کیفیت  محیط  شهری  شده،  و  سیاست‎گذاران  و  برنامه‎ریزان  شهری  را  ملزم  به  ارائه  راهکار  در  مواجهه  با  مشکلات  و  چالش‎های  مرتبط  با رویکرد  بازآفرینی  در  چارچوب  حاکمیت  شهری  کرده  است.عرفانی و روی²⁹، در بررسی روند توسعه نوسازی شهری به مشارکت ذینفعان نهادی و صاحبان مشاغل محلی توجه داشته است. نشان داده‌اند زمانی که یک موسسه نقش خود را ایفا نماید، آسیب‎پذیری بیشتر می‌شود. این مسئله چالش ایجاد همکاری پایدار بین ذینفعان نهادی را از برنامه‌ریزی تا مراحل اجرا، به ویژه دشواری‌هایی که هنگام ورود نهادهای مختلف در این فرآیند بوجود می‌آید، برجسته می‌کند. وقتی منابع محدود باشد، این مسئله بیشتر مشکل ساز می‌شود. نتایج نشان داد، همکاری نهادی هنگامی که تعداد کمی از ذینفعان در تصمیم‌گیری  شرکت کنند، هموارتر است. 

با توجه به جستجوهای گسترده در منابع منتشر شده بین‌المللی می‌توان ادعا نمود که در حوزه طرح‎ریزی ساختار فرایندی مدیریت بازآفرینی بافت فرسوده شهری، مطالعه گسترده‎ای صورت نگرفته است. در رشته جعرافیا و برنامه‌ریزی شهری، با توجه به رویکردهای نوین مدیریت شهری که بر محله‎وری تاکید دارد، نظام مدیریت هماهنگ و همکارانه توصیه شده است و در مطالعات و پژوهش‌ها توجه کمی به فرآیند مدیریت بازآفرینی در لایه‌های مختلف مدیریت شهری اعم از سیاست‎گذاری و برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت و تأمین منابع شده است.

شکل 7: درخت ادبیات پژوهش از طبقه بندی 60 مقاله مرتبط (منبع نویسندگان، 1400)

در مجموع 60 مقاله که 6 مقاله بیش از یک بعد را پوشش می‎دهند. 6 مقاله به‎طور عامل مطالعه شده بود و مختص کلانشهر تهران نبود.
حوزه اقتصادی 4 مقاله	حوزه کالبدی 10 مقاله	حوزه سیاست‎گذاری 20 مقاله
حوزه حکمرانی 65 مقاله	حوزه اجتماعی و فرهنگی 6 مقاله	حوزه عمومی و عام 14 مقاله

 

همانطورکه در شکل 2 دیده می‎شود، کمترین توجه و تمرکز در مطالعات سیاست‎گذاری به بعد محیطزیست در بافت‎های فرسوده شهری شده است. سهم مطالعات کالبدی از دو بعد اقتصادی و فرهنگی- اجتماعی بیشتر و تعداد قابل توجهی از مطالعات به حوزه حکمرانی و سیاست‌گذاری معطوف شده است. عدم توازن در مطالعات انجام شده در مقالات بین‎المللی و مورد کلانشهر تهران نشان می‎دهد که در هر دو عرصه توجه اندکی به یکپارچگی سیاست‎گذاری‎‎ها شده است.

مواد و روش تحقیق

بر  مبنای  ماهیت  مسئله،  رویکرد   پژوهش  حاضر  جهت ارائه مدل فرآیندی مدیریت بافت‌های فرسوده کلانشهر تهران با رویکرد حکمروایی از  نوع  کمیکیفی  می‌باشد. هم چنین استراتژی یا نقشه راه پژوهش از نوع مطالعه موردی استمی‌باشد.  قلمرو پژوهش در حوزه بازآفرینی بافت فرسوده کلانشهر تهران است. پژوهش حاضر از منظر هدف کاربردی و از منظر روش توصیفی- پیمایشی است. برای استخراج شاخص‎ها و ابعاد فرسودگی از مطالعات کتابخانه‎ای و برای استخراج میزان تاثیر و وزن هریک از ابعاد فرسودگی و سیاست‎گذاری از نظر خبرگان و ابزار پرسشنامه استفاده شد. در این استراتژی محقق می‌کوشد تا حول محور مورد یا موردهایی که مورد مطالعه قرار می‌دهد، سوالات و محدوده پژوهش خود را روشن نماید و سپس بر اساس شکل گیری مسئله پژوهش خود اقدام به تحلیل آن مورد خاص نماید. گزارش‌هایی که در این استراتژی منتشر می‌شود، جنبه‌های مختلف یک یا چند مورد را بررسی می‌کنند و  ماهیتی روایت گونه و توصیفی دارند با مروری بر منابع بین‎المللی (با استفاده از نتایج فراتحلیل پژوهش گودرزی و همکاران، 1400 صص.168-139) و تحلیل منابع داخلی شامل 60 مقاله مرتبط با مورد کلانشهر تهران، رویکردهای کلان استخراج شد. سپس با طبقه‎بندی چهار رکن اصلی بازآفرینی موقعیت‎های کلیدی برای مداخله و سیاست‎گذاری در بافت‎های فرسوده شهری تعیین شد. با توجه به هدف تحقیق که وزن‌دهی و اثرسنجی مولفه‌ها است و به‎منظور استخراج کدهای سیاستی، اهمیت وزنی و تأثیر 4 رکن اصلی با استفاده از روش قضاوت خبرگان و تصمیم‎گیری چند معیاره³⁰ و با استفاده از تکنیک‌های GAHP و DEMATEL انجام شد.به جهت اینکه محقق در نظر دارد تا مدل خود را در کلانشهر تهران ارائه‌ دهد پس از مصاحبه نیمه ساختار یافته با خبرگان این حوزه اقدام به انتخاب تاکتیک حل مسئله‌ی خود که همان حرکات خرد در دل استراتژی می‌باشد کرده است. این تاکتیک از نوع تحلیل محتوای پنهان می‌باشد. در این تاکتیک همانطور که از اسم آن پیداست، محتوای ضمنی متون مصاحبه وارد فرآیند تحلیل می‌شوند و  فراوانی کمی کدها مد نظر پژوهشگر نمی‌باشد و هر کد صرفنظر از نوع فراوانی در تحلیل‌ها در نظر گرفته می‌شود (نیومن، 1389، صص 185-177). برای انتخاب خبرگان جهت انجام مصاحبه، شیوه‌ی نمونه‌گیری در پژوهش حاضر از نوع گلوله برفی می‌باشد. هم‌چنین، حجم نمونه‌ی پژوهش حاضر بر اساس معیار اشباع نظری در نظر گرفته شده است. با استفاده از این معیار پژوهشگر نمونه‌گیری را تا زمانیکه مقوله‌ی جدیدی برای کدگذاری اضافه نشود ادامه می‌دهد (ساندرز و همکاران³¹، 2019). برای بالاتر بردن دقت پژوهش در این بخش نیز، از مفهومی به نام مقایسه‌ی مداوم³²، استفاده شده‌است، و هر قسمت از داده‌ها (به عنوان مثال کدهای جدید، مقوله ها، ابعاد  و ...) را با تمام بخش‌هایی که شباهت و تفاوت‌هایی را در داده‌ها ایجاد کرده‌اند مقایسه می‌شود (هالبرگ³³، 2006). با توجه به این معیارها محقق پس از طی فرآیند مصاحبه و جمع آوری ... داده به اشباع نظری رسیده است.

 لازم به ذکر است که شیوه‌ی تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش حاضر کدگذاری و خلاصه‌سازی با بهره‌گیری از نرم افزار تحلیل داده‌های Maxqda  است. اطلاعات جمعیت شناختی مشارکت کنندگان مطابق معیارهای انتخاب شده در  ادامه و بخش تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داده شده است.

 

توصیف  جمعیت‎ شناختی  مشارکت‎ کنندگان

با  توجه به شکل‎گیری   ستاد  ملی بازآفرینی  پایدار شهری کلانشهر تهران که به  ریاست  رییس‎ جمهور  و  حضور کلیه دستگاه‎های ذی‎مدخل در بازآفرینی بافت‎های فرسوده شهری و تشکیل ستاد بازآفرینی پایدار کلانشهر تهران در سال 1394 با عضویت اعضای متناظر با ستاد ملی در رده شهر تهران با ریاست شهردار  تهران،  و استقرار و فعالیت دبیرخانه ستاد بازآفرینی پایدار کلانشهر تهران در سازمان نوسازی شهر تهران، تشکیل و برگزار می‎شود و ساختار و الزامات نهادی جهت حضور و مشارکت کلیه کنشگران درنظر گرفته شده است. براساس آئین‎نامه نحوه فعالیت ستاد بازآفرینی پایدار کلانشهر تهران  35 نفر عضو دائم از بالاترین مقامات تصمیم گیرنده در سطح شهر تهران متناظر با اعضای ستاد ملی حضور دارند و علاوه بر این بنا به ضرورت و حسب مورد از نمایندگان سازمان های غیردولتی، اشخاص حقیقی و حقوقی، دانشگاه‎ها و خبرگان و سایر دستگاه‎ها برای حضور در جلسات دعوت می‎شود. در این پژوهش با توجه به ماهیت جمعیت، امکان استفاده از روش های امار توصیفی وجود نداشت و بنابراین از روش قضاوت خبرگان استفاده شد و جهت خواهند داشت. لذا  مصاحبه‎  از نظرات 17 با استفاده از روش گوله‎برفی تلاش شد کارشناسان  خبره این حوزه  استفاده شد . 

  

بخش کیفی این مطالعه براساس دیدگاه ... نفر از خبرگان حوزه مورد مطالعه انجام شده است. از  نظر  جنسیت  ...11  نفر مرد هستند  و  ......6 نفر نیز زن و  می‌باشند. از  نظر  تحصیلات .... نفر از خبرگان تحصیلات کارشناسی،   ....8 نفر  کارشناسی  ارشد  داشته و ...9   نفرنفر  دکتری و دانشجوی دکتری بوده‎اند دارند.  از  نظر  حوزه‌ی  فعالیت  نیز .....12 نفر  مستقیماً در هسته مرکزی ستاد بازآفرینی کلانشهر تهران و 5 نفر عضو وابسته این ستاد بودنددر حوزه‌ی ........ مشغول به کارند.  در  نهایت  از  بین  خبرگان  پژوهش  ....7  نفر  سابقه‌ی  فعالیت  کمتر از 5 سال بین 10 تا 15 سال و  .....11 نفر  آن‌ها نیز  سابقه‌ی  فعالیت  بالاتر  از  515  سال  در حوزه‌ی ..... دارندداشتند.

یافته‌های

روش پژوهش

بر مبنای ماهیت مسئله، رویکرد  پژوهش حاضر جهت ارائه مدل فرآیندی مدیریت بافت‌های فرسوده کلانشهر تهران با رویکرد حکمروایی از نوع کیفی می‌باشد. هم چنین استراتژی یا نقشه راه پژوهش از نوع مطالعه موردی می‌باشد. در این استراتژی محقق می‌کوشد تا حول محور مورد یا موردهایی که مورد مطالعه قرار می‌دهد، سؤالات و محدوده پژوهش خود را روشن نماید و سپس بر اساس شکل گیری مسئله پژوهش خود اقدام به تحلیل آن مورد خاص نماید. گزارش‌هایی که در این استراتژی منتشر می‌شود، جنبه‌های مختلف یک یا چند مورد را بررسی می‌کنند و  ماهیتی روایت گونه و توصیفی دارند (هانکوک و آلگزین، 2006، ص 10). به جهت اینکه محقق در نظر دارد تا مدل خود را در کلانشهر تهران ارائه‌ دهد پس از مصاحبه نیمه ساختار یافته با خبرگان این حوزه اقدام به انتخاب تاکتیک حل مسئله‌ی خود که همان حرکات خرد در دل استراتژی می‌باشد کرده است. این تاکتیک از نوع تحلیل محتوای پنهان می‌باشد. در این تاکتیک همانطور که از اسم آن پیداست، محتوای ضمنی متون مصاحبه وارد فرآیند تحلیل می‌شوند و  فراوانی کمی کدها مد نظر پژوهشگر نمی‌باشد و هر کد صرفنظر از نوع فراوانی در تحلیل‌ها در نظر گرفته می‌شود (نیومن، 1389، صص 185-177). برای انتخاب خبرگان جهت انجام مصاحبه، شیوه‌ی نمونه‌گیری در پژوهش حاضر از نوع هدفمند و قضاوتی می‌باشد. در این شیوه‌ی نمونه‌گیری محقق اقدام به انتخاب افرادی برای انجام مصاحبه نموده است که با معیارهای معینی که مورد نظر پژوهشگر است سازگاری دارند (نیومن، 1389، ص 443). این معیارهای شامل سابقه‌ی کار و سابقه‌ی تحصیلات می‌باشد. هم‌چنین، حجم نمونه‌ی پژوهش حاضر بر اساس معیار اشباع نظری در نظر گرفته شده است. با استفاده از این معیار پژوهشگر نمونه‌گیری را تا زمانیکه مقوله‌ی جدیدی برای کدگذاری اضافه نشود ادامه می‌دهد (ساندرز و همکاران³⁴، 2019). برای بالاتر بردن دقت پژوهش در این بخش نیز، از مفهومی به نام مقایسه‌ی مداوم³⁵، استفاده شده‌است، و هر قسمت از داده‌ها (به عنوان مثال کدهای جدید، مقوله‌ها، ابعاد  و ...) را با تمام بخش‌هایی که شباهت و تفاوت‌هایی را در داده‌ها ایجاد کرده‌اند مقایسه می‌شود (هالبرگ³⁶، 2006). با توجه به این معیارها محقق پس از طی فرآیند مصاحبه و جمع آوری ... داده به اشباع نظری رسیده است.

 لازم به ذکر است که شیوه‌ی تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش حاضر کدگذاری و خلاصه‌سازی با بهره‌گیری از نرم افزار تحلیل داده‌های Maxqda  است. اطلاعات جمعیت شناختی مشارکت کنندگان مطابق معیارهای انتخاب شده در  ادامه و بخش تجزیه تحلیل داده‌ها نشان داده شده است.

مدل اولیه این پژوهش برگرفته از مدل استخراج شده زیویار و همکاران در سال 1400 بود که مبتنی بر تحلیل محتوای 9132 مقاله و نهایی ترکیب 46 مقاله استخراج شده بود.

 

شکل 1: چارچوب و الگوی پیشنهادی مدیریت بازآفرینی بافت‎های فرسوده شهری(منبع: زیویار و همکاران، 1400)

یافته ها

 پژوهش 

بر اساس مصوبه قبلی شورای عالی شهرسازی، سه شاخص کالبدی برای تعیین محدوده‌های فرسوده شهری تعیین شده‌اند و محدوده‌هایی که هر سه شرط را به‎صورت توامان داشته باشند، به‎عنوان بافت فرسوده شناخته می‌شوند (مهندسین مشاور بوم سازگان، ۱۳۸۵):

جدول 1 : شاخص‎های کمی فرسودگی بافت های فرسوده کلانشهر تهران (منبع: مهندسین مشاور بوم سازگان، ۱۳۸۵)

شاخص فرسودگی	توضیح شاخص
ناپایداری	بلوکی که حداقل ۵۰ درصد از بناهای آن در مقابل زلزله کم دوام و بی‎دوام (فاقد حداقل استانداردهای لازم طبق آیین نامه‌های محاسباتی ساختمان در مقابل زلزله) باشد
نفوذناپذیری:	‌بلوکی که دسترسی حداقل ۵۰ درصد قطعات آن از معابر با عرض کمتر از ۶ متر صورت گیرد
ریزدانگی:	بلوکی که حداقل ۵۰ درصد املاک آن مساحتی کمتر از ۲۰۰ مترمربع داشته باشند

براساس سه شاخص فوق و تدقیق محدوده ها در سال 1399، از 61582 هکتار مساحت شهر تهران 4428 هکتار بافت فرسوده در مناطق 22 گانه شهر تهران شناسایی شده است که مجموعاً 7 درصد از مساحت کل شهر را در برمی‎گیرد. نحوه توزیع پراکندگی آن در سطح شهر نشان می‎دهد که 196 محله از 352 محله شهر تهران دارای حداقل یک بلوک فرسوده مصوب هستند.

 

شکل9 : نقشه پراکندگی بافت فرسوده کلانشهر تهران در سطح مناطق 22 گانه (منبع سازمان نوسازی شهر تهران، 1400)

براساس مصوبه جدیدی شورایعالی شهرسازی و معماری در تاریخ 26/04/1400 شاخص‌های شناسایی بافت‌های فرسوده بازنگری و جهت تعیین و تدقیق محدوده‌های جدید به دستگاه‌های متولی ابلاغ گردید که بدیهی پس از شناسایی این بافت‌ها و تائید در مراجع ذیربط ملاک عمل قرار خواهند گرفت. براساس این مصوبه 27 شاخص شناسایی شد و بافت‌های ناکارآمد شهری در 4 گونه بافت‌های ناکارآمد بهلحاظ مخاطرات طبیعی و انسان ساخت، بافت‌های ناکارآمد کالبدی (فرسوده)، سکونتگاه‌های غیررسمی و بافت‌های تاریخی تفکیک شده‌اند که رویکردهای مواجهه با هرگونه، اولویت‌بندی مداخله، اقدام و تخصیص تسهیلات و مشوق های رسمی متناسب با آن گونه خواهد بود. لیکن درحال حاضر ملاک عمل برای بافت‎های فرسوده کلانشهر تهران، 4428 هکتار بافت تدقیق شده سال 1399 می باشد.

با توجه به یافته‎های شکل 10 و بررسی منابع بین‎المللی و مطالعات صورت‎گرفته، 4 بعد کلی (کالبدی، اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی) در فرسودگی بافت‎های شهری اثرگذار هستند که با توجه به این ابعاد، فرسودگی بافت‎های کلانشهر تهران را می‌توان در سیزده ناحیه تقسیم‎بندی نمود. 4 ناحیه اول مربوط به 4 بعد کلی اثرگذار شناسایی شده است و 9 ناحیه نیز حاصل ترکیبی از دو، سه و یا چهار بعد فرسودگی است. این نواحی را می‎توان نواحی سیاست‎گذاری مدیریت بازآفرینی بافت‎های فرسوده شهری قلمداد نمود که سیاست‎گذاران بر پایه آنها بتوانند به اولویت‎های جدیدی در سیاست‎گذاری دست یابند. سوال کلیدی این است، کدام یک از این نواحی سیزده گانه بیشترین اولویت را دارند و سیاست گذاران تمرکز خود را بر کدام ناحیه قرار دهند؟

در ادامه برای پاسخ به این سوال کلیدی میزان اهمیت هریک از نواحی با استفاده از تکنیک‎های GAHP و DEMATEL استخراج  شده‎اند. نواحی فرسودگی در شهر که شامل فرسودگی حداقل در یک بعد تا فرسودگی ترکیبی از سایر ابعاد را شامل می‌شود در جدول 2 و شکل 10، نشان داده شده است.

جدول 2: نواحی فرسودگی بر اساس ابعاد فرسودگی (منبع نویسندگان 1400)

پس از احصای، کدهای اولیه می‌بایست آن‌ها را در قالب مفاهیمی انتزاعی‌تر که دسته یا مقوله خوانده می‌شوند، طبقه‌بندی کرد. در واقع، مقوله‌بندی، قرار‌دادن کدهای اولیه‌ در دسته‌هایی است که با یکدیگر ارتباط معناداری دارند و از طرفی قرارگیری آن‌ها در یک دسته، خللی بر دانش ابزارسازی برای کمی‌سازی وارد نمی‌سازد. کدهای اولیه و مقولات فرعی و اصلی مطابق جدول2- 4 و شکل 1-4 نشان داده شده‌است. مطابق جدول 10-4 جهت حفظ اطلاعات مشارکت کنندگان پژوهش حاضر، هر یک از مصاحبه شوندگان با کد IO نشان داده شده است که در آن حرفI معرف معرف شماره مصاحبه شونده و حرف O معرف فراوانی کد اولیه‌ای است که از متن مصاحبه استخراج شده است. نواحی فرسودگی	همپوشانی	ناحیه
کالبدی	P	P
اقتصادی	C	C
اجتماعی- فرهنگی	S	S
محیطی	E	E
کالبدی –اجتماعی و فرهنگی	P-S	1
اجتماعی و فرهنگی- اقتصادی	S-C	2
کالبدی – زیست محیطی	P-E	3
زیست محیطی- اقتصادی	E-C	4
کالبدی- اقتصادی – زیست محیطی	P-E-C	5
اقتصادی- زیست محیطی- فرهنگی‌واجتماعی	E-S-C	6
کالبدی- اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی	P-S-C	7
کالبدی- زیست محیطی- اجتماعی‌وفرهنگی	P-S-E	8
کالبدی- زیست محیطی- اجتماعی‌وفرهنگی- اقتصادی	P-S-E-C	9

 

خلاصه خبرگان و پاسخ دهندگان به مصاحبه ها  

سوابق

سازمان 

جنسیت

تحصیلات

 

 

جهت ارائه مدل .............، مصاحبه‌های تخصصی نیمه‌ساختار‌یافته با خبرگان مسلط به مفاهیم ..... صورت گرفته است. در این مرحله پیش از شروع مصاحبه پنج سوال باز در نظر گرفته شده است و در طول فرآیند مصاحبه این پیش‌بینی در نظر گرفته شده است که سوالات جدیدی نیز مطرح شود. برای اینکه پژوهشگر با عمق و گستره محتوایی داده‌ها آشنا شود اقدام به بازخوانی مکرر داده‌ها و خواندن داده‌ها به صورت فعال (جستجوی معانی و الگوها) گردیده است. سوالات تخصصی مصاحبه در جدول 1 ارائه شده است.

جدول 1- سوالات مصاحبه‌ 

ردیف	سوالات مصاحبه
1
2
3
4
5

نواحی مورد نظر و همپوشانی این نواحی در شکل10 نشان داده شده است.

 

 

شکل 10:  ترکیب نواحی سیزده گانه مؤثر در فرسودگی بافت‎های شهری (منبع نویسندگان 1400)

یافته‎های کمی بر اساس تکنیک‎های پژوهش

تکنیک دیماتل³⁷ از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره³⁸ است که برای شناسایی الگوی روابط علی میان متغیرهای مورد مطالعه مورد استفاده قرار می‌گیرد که در سال 1971 توسط فونتلا و گابوس³⁹ ارائه شد. این تکنیک شدت ارتباطات را به‌صورت امتیازدهی تحلیل و بازخورها توأم با اهمیت آنها را نمایان می‎سازد. گام یک تشکیل ماتریس ارتباط مستقیم (ماتریس ایکس) که برای شناسایی روابط 4 بعد فرسودگی و تأثیر آنها بر فرسودگی بافت یک ماتریس 5 در 5 تشکیل می‎‌‎شود. از خبرگان خواسته شد با توجه به تجربه خود میزان تأثیر هر بعد بر سایر ابعاد و فرسودگی بافت با عددی از صفر تا چهار مشخص کنند (نتایج برخی از خبرگان در جدول 3 نشان داده شده است. 

جدول3: نمونه جداول تکمیل شده توسط خبرگان در فرآیند تکنیک دیماتل(منبع نویسندگان 1400)

 

از میانگین ساده نظرات برای تجمیع نظرات 17 خبره استفاده ‌شد. در گام دوم ماتریس ارتباط مستقیم نرمال می‎شود. در این گام برای نرمال کردن از فرمولN = X/K  استفاده می‌شود. برای محاسبه k ابتدا جمع تمامی سطرها و ستون‌ها محاسبه می‌شود. بزرگ‌ترین عدد با K نمایش داده می‎شود. در گام سوم ماتریس ارتباط کامل محاسبه می‌شود. ابتدا یک ماتریس یکه تشکیل شده، از ماتریس نرمال کسر می‎شود و سپس معکوس شده و در ماتریس نرمال ضرب می‎شود. در گام چهارم روابط شبکه⁴⁰ ترسیم می‎شود.در این شبکه روابط علی و معنادار میان ابعاد فرسودگی و فرسودگی بافت را نشان می‌دهد. این نقشه براساس ماتریس ارتباط کامل طراحی و ارزش آستانه⁴¹ محاسبه می‌شود. با این روش از روابط جزئی صرف‌نظر شده و شبکه روابط قابل اعتنا ترسیم می‎شود. برای محاسبه مقدار آستانه روابط میانگین مقادیر ماتریس محاسبه شد. با توجه به پاسخ‎های دریافت شده در این پژوهش هیچ یک از داده‌ها از ارزش آستانه‌ای کمتر نبودند. در گام پنجم نمودار علی⁴² محاسبه می‌شود. در این نمودار R برای هر عامل نشانگر میزان تاثیرگذاری آن عامل بر سایر عامل‌هاست و J برای هر عامل نشانگر میزان تأثیرپذیری آن عامل از سایر عامل‌های سیستم است. بنابراین بردار افقی (R + J) میزان تأثیر و تأثر عامل مورد نظر در سیستم است. و هرچه این مقدار برای هریک از ابعاد فرسودگی بیشتر باشد، آن بعد تعامل بیشتری با سایر ابعاد دارد. از سوی دیگر بردار عمودی (R – J) قدرت تاثیرگذاری هر عامل را نشان می‌دهد. اگر مقدار این بردار مثبت باشد، متغیر یک متغیر علی محسوب شده و اگر منفی باشد، معلول به‎حساب می‎آید. مقادیر این محاسبات در جدول 4 نشان داده شده است.

جدول 4: ماتریس نهایی اثرگذاری و اثرپذیری ابعاد و ارکان بازآفرینی بافت فرسوده(منبع نویسندگان 1400)

 

در گام ششم نمودار مختصات دکارتی برای هریک از ابعاد تصویر ‌شد. در این دستگاه محور طولی مقادیر R + J و محور عرضی براساس R – J است. موقعیت هر عامل با نقطه‌ای به مختصات (R + J, R – J) در دستگاه معین می‌شود.

 

شکل11: نمودار مختصات دکارتی ابعاد و فرسودگی بافت فرسوده شهری (منبع نویسندگان)

بر اساس نتایج کسب شده، بعد اقتصادی بیشترین تأثیر و بعد زیست محیطی کمترین تأثیر مستقیم را دارد. بُعد کالبدی در رتبه دوم و بعد اجتماعی و فرهنگی در رتبه سوم و چهارم اثرگذاری قرار دارند. بعد فرهنگی- اجتماعی بیشترین اثرپذیری را داشته و پس از آن ابعاد کالبدی، زیست محیطی و در نهایت بعد اقتصاد کمترین اثرپذیری را دارد. در شکل 12 شدت تأثیر این ابعاد بر هم و بر فرسودگی بافت نشان داده شده است.

ارائه‌ی یافته‌هااز انجا که مدل مزبور کلیات فرآیند بازآفرینی را نشان می‎داد، به‎عنوان مدل مبنا انتخاب و مصاحبه با خبرگان حوزه بازآفرینی کلانشهر تهران صورت گرفت.

 

شکل 12: تحلیل مسیر اثر ارکان چهارگانه (منبع نویسندگان 1400)

محاسبه اوزان هر یک از ابعاد فرسودگی با استفاده از تکنیک سلسله مراتب تصمیم

از آنجا که در این پژوهش به دنبال انتخاب گزینه نبوده‎ایم و تنها وزن هر یک از ابعاد حائز اهمیت بوده است، از روش تحلیل سلسه مراتبی برای تعیین وزن‌ها استفاده می‌شود. در گام اول پس آر تشکیل ماتریس تصمیم، از خبرگان خواسته شد تا مقایسات زوجی برای هریک از چهار بعد فرسودگی ارائه دهند. مقایسه زوجی(دودویی) با استفاده از مقیاسی که از ترجیح یکسان تا کاملاً مرجح(جدول امتیازدهی مقایسه‎ای استاندارد)، انجام شد. در گام دوم اولویت‎ها از جدول‌های مقایسه گروهی استخراج شد. برای تعیین اولویت از مفهوم نرمال‎سازی و میانگین موزون استفاده می‎شود. با توجه به روش‎های مختلف در نرمال‎سازی، در این پژوهش از فرمول رابطه یک استفاده شد(که در آن r مؤلفه نرمال شده است).

 

پس از نرمال کردن از مقادیر هر سطر میانگین موزون گرفته شد. مقادیر حاصل از میانگین موزون نشان دهنده اولویت (درجه اهمیت) هر بعد فرسودگی است که نتیجه محاسبات با استفاده از نرم افزار اکسپرت چویس⁴³ در جدول5 آورده شده است. 

جدول 5: محاسبات اوزان هریک از ابعاد فرسودگی (منبع نویسندگان 1400)

 

همانطور که پیش از این مطرح شد؛ 17 از خبرگان برای تکمیل جداول گروهی پاسخ دادند. در گام چهارم نرخ ناسازگاری محاسبه شد. این مکانیزم نشان می‎دهد تا چه اندازه می‎توان به اولویت‎های حاصل از اعضای گروه و یا اولویت‌های جداول ترکیبی اعتماد کرد. نرخ ناسازگاری با استفاده از بردار ویژه محاسبه شده و مقدار آن حدود 83/0 شد که نشان از سازگاری نتایج دارد.

بحث و یافته­های تحقیق 

نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادها

همانطور که پیش از این مطرح شد این تحقیق در جستجوی پاسخ به سوال؛ کدام یک از نواحی سیزده‎گانه سیاست‎گذاری بیشترین اولویت را دارند و سیاست‎گذاران تمرکز خود را بر کدام ناحیه قرار دهند؟ بوده‎است. در این مسیر اطلاعاتی که در جدول 1 نشان داده شده است رویکرد جدیدی را برای مدیران شهری در سیاست‎گذاری مدیریت بازآفرینی شهری ارائه نمود. همانطور که در دسته‎بندی مقالات شکل 1 نیز نشان داده شد، تا کنون اولویت‎بندی در سیاست‎گذاری‌های بافت فرسوده از منظر توجه به 4 بعد فرسودگی نشده است و گونه‎بندی دقیقی برای مناطق فرسوده در بانک‌های اطلاعاتی مدیران شهری وجود ندارد که براساس آن سیاست‎گذاران قادر باشند مناطق و بافت‎های فرسوده را اولویت‎بندی نموده و سیاست‌های مداخله‌ای را در این محدوده ها طراحی و اعمال نمایند. نتایج این پژوهش می‌تواند مبنایی برای تصمیمات مدیران شهری باشد.

در این پژوهش تلاش شد با تاکید بر ابعاد مختلف، نواحی هدف شناسایی و به مدیران شهری نشان داده شود که برای سیاست‎گذاری نیاز به دقت بیشتر و استفاده از شاخص‌های ترکیبی و وزن‌دهی به آنهاست. در جدول 6 مقایسه وزن‎دهی به نواحی سیزده‎گانه مستخرج از دو تکنیک GAHP و دیماتل نشان داده شده است. همانطور که با طیف رنگ حرارتی مشخص است، رنگ سبز نشان از اولویت پایین و رنگ قرمز نشان از شدت اهمیت و اولویت بالای نواحی دارد.

جدول 6 : مقایسه وزن‎دهی به نواحی سیزده‌گانه(منبع نویسندگان 1400)

 

همانطور که در شکل10 و جدول 2 و جدول6 دیده می‌شود، مناطق شهری که در ناحیه 9 قرار داشته باشند در شرایط بحرانی به‎سر می‌برند زیرا از منظر هر 4 بعد دچار فرسودگی هستند و این فرسودگی به‎طور فزاینده و درهم‎تنیده با سرعت افزایش خواهد یافت. ساده‌ترین بافت‌های فرسوده، بافت‌هایی هستند که تنها در یک بعد دچار فرسودگی شده‌اند و شاید در دنیای واقعیت کمتر بتوان چنین بافت‎هایی را در مناطق شهری یافت. به طور حتم بدون پژوهش نیز می توان گفت که ناحیه 9 مهم‎ترین ناحیه فرسوده شهری است و می بایست توجه‎ ویژه و به این ناحیه معطوف شود. بعد اقتصادی بیشترین تأثیر و بعد زیست محیطی کمترین تأثیر مستقیم را دارد. بُعد کالبدی در رتبه دوم و بعد اجتماعی و فرهنگی در رتبه سوم و چهارم اثرگذاری قرار دارند. بعد فرهنگی- اجتماعی بیشترین اثرپذیری را داشته و پس از آن ابعاد کالبدی، زیست محیطی و در نهایت بعد اقتصاد کمترین اثرپذیری را دارد. لیکن در همین مورد نیز نکته حیاتی نبود اطلاعات لازم در بانک‎های اطلاعاتی مدیران شهری است. تاکنون هیچ‌یک از بافت‎های فرسوده شهری با توجه به معیارهای اشاره شده بطور کامل شناسایی، طبقه‎بندی و ارزیابی نشده‎اند. به‎عبارتی رصدخانه شهر تهران (سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران) و واحد فناوری اطلاعات سازمان نوسازی شهر تهران که مرجع اصلی اطلاعات بافت‎های فرسوده کلانشهر تهران هستند، اطلاعات جامعی و مدونی از میزان فرسودگی محلات و محدوده های فرسوده در ابعاد اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و زیست‌محیطی ندارند و عموماً وضعیت کالبدی این محدوده‌ها ملاک تصمیم گیری مدیران و سیاست گذاران این حوزه است. لذا پیشنهاد می شود که سیاست‎گذاران این حوزه در اولین فرصت، ضمن طراحی مدل و تدقیق و احصای زیرشاخص‎های ارزیابی بافت‎های فرسوده شهری به تفکیک چهار بعد مطرح شده، نسبت به تکمیل اطلاعات در سطح محلات فرسوده و ناکارآمد اقدام نمایند.

در اسناد بالادست و مقالات نه تنها به ابعاد ترکیبی اشاره شده جدول 2 اشاره نشده است، حتی سه بعد اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی و زیست محیطی نیز در اولویت سیاست‎گذاران قرار نداشته است. یافته‎های جدول 5 نشان می‎دهد، اولویت ناحیه سیزدهم، نهم و نواحی اول تا پنجم در هر دو روش GAHP و دیماتل یکسان است و نواحی ششم، هفتم، هشتم، دهم و یازدهم نیز با یک پله اختلاف فاصله بسیار جزیی دارد. نکته حائز اهمیت همسویی نتایج پاسخ خبرگان در تحلیل‎های دیماتل و GAHP، با مقالات داخلی و بین‎المللی است. در تمام این موارد کمترین توجه به بعد زیست‎محیطی و تأثیر آن در فرسودگی بافت فرسوده است.

نارسایی‎های زیرساختی و کالبدی از یک سو، و شرایط نامطلوب اجتماعی–فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی از دیگر سوی باعث ایجاد چالش‎های جدی در محدوده‎های فرسوده شهری شده است و سیاست‎گذاری‎های تک بعدی و اقدامات ناقص و پراکنده‎کاری از سوی متولیان امر موجب شده است که در عرصه بازآفرینی بافت‎های فرسوده، اقدامات هماهنگ و همسو کمتر مشاهده شود. علیرغم اینکه مواد قانونی موجود در برنامه‌های توسعه کشور و قانون بودجه در دو دهه اخیر نشان‎دهنده توجه دولت به موضوع بهسازی، نوسازی، بازسازی و بازآفرینی بافت‎های فرسوده شهری است. لیکن نمی‎توان گفت در این مسیر به الگوی کامل و موثری دست یافته‎اند. بازتعریف و تدقیق شاخص‌های کلیدی جهت اولویت‌بندی و هدف‎گذاری یکپارچه اقدامات، اتخاذ رویکرد مدیریتی ویژه و متناسب با شرایط هر محدوده و تجربه‎زیسته سال‎های نوسازی، استفاده از تجارب موفق سایر کشورها در موضوع بازآفرینی. جامع‎نگری در ارائه راهکارها و اجتناب از اقدامات جزیره‎ای می‌تواند برای دستیابی به الگوی بومی بازآفرینی راهگشا باشد. 

 

ملاحظات اخلاقی:

از «ستاد بازآفرینی کلانشهر تهران» که امکان توزیع و جمع­آوری پرسشنامه­ها و هماهنگی­های لازم با کنشگران کلیدی کلانشهر تهران را فراهم ساخت، کمال تشکر و قدردانی بعمل می‎آید.

پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرم­های رضایت‎نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنی­ها تکمیل شد.

حامی مالی: هزینه­های مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد. 

تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است

 

 

 

 

 و در مطالعات و پژوهش‌ها توجه کمی به فرآیند مدیریت بازآفرینی در لایه‌های مختلف مدیریت شهری اعم از سیاست‎گذاری و برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت و تأمین منابع شده است. 

 

---

[1]  Zhuang, et al., 2019

[2]  Awad, Jung, 2022

[3]  Hossein and Khaled, (2021); Bagaeen, 2007

[4]  Kourtit et al, 2021; Alawadi & Dooling, 2016

[5]  Rizzo,(2017);Roberts et al., 2016

[6]   Wang et al., 2021

[7]  Stocker, 1998; Kooiman & Vliet, 2000 ,Healey, 2006;

[8]  Cento Bull & Jones, 2006

[9]  Healey, 2006; Stocker, 1998; Kooiman & Vliet, 19932000

[10]  McCarthy, 2007; Innes & Booher, 20032004

[11]  Rao et.al. 2012

[12]  Fleace & Fleace. 2016

[13]  Weske

[14]  Wong, A., & Scarbrough

[15]  Smith, H., & Fingar

[16]  Davenport

[17]  Hammer & Stanton

[18]  ABPMP. 2009

[19] APQC-PCF.2021

[20]  SadaShiva

[21]  .Mc Carney et al, 1995

[22]  Ansel. Gash, 2008

[23]  urban regeneration policy making

[24]  Van Eck and Waltman, 2018

[25]  urban regeneration governance

[26]  Van Eck and Waltman, 2018

[27]  Amini et al 2018

[28]  Amini et al.,2018 

[29]  Erfani

[30]  MADM (Multi attribute decision making)

[31]  Saunders et al.

[32]  Constant Comparison

[33]  Hallberg

[34]  Saunders et al.

[35]  Constant Comparison

[36]  Hallberg

[37]  Decision Making Trial And Evaluation

[38]  MADM

[39]  Fonetla، Gabus

[40]  Network Relation Map

[41]  Threshold

[42]  Causal Diagram

[43]  epert choice

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع و مراجع

 

1.       ادیب زاده، بهمن، عسگرزاده، حدیثه. (1390). مرور برنامه مشارکت مردم در دفتر نوسازی محله نعمت آباد، مجله منظر، پیاپی ۱۴ (اردیبهشت و خرداد)، ص: ۶۸

2.       اکبرپور، محمد، جلال آبادی، لیلا، صدری فرد، افسانه. (1396). رهیافتی بر مسائل موجود در بافت های فرسوده شهری در راستای توسعه شهری (مطالعه موردی: محله قیطریه تهران)، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‎انداز زاگرس، پیاپی ۳۴ (زمستان)، صص: ۱۸۱ -۲۰۰

3.       اکبری، نیوشا، طغیانی، شیرین، عندلیب، علیرضا، محمدی، محمود. (1399). سنجش اولویت ابعاد تاب‎آوری در قوانین بازآفرینی بافت‎های فرسوده (مورد مطالعه: محله سیروس، تهران)، فصلنامه علوم محیطی، سال هجدهم شماره ۲ (پیاپی ۶۸، تابستان)، صص: ۱۱۱ -۱۳۰

4.       امینی، میلاد، صارمی، حمیدرضا، قالیباف، محمدباقر (1397). جایگاه حکمروایی شهری در فرآیند بازآفرینی بافت فرسوده شهری مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال سی‎وسوم، شماره سوم، پاییز، شماره پیاپی. 130.صص: 202-217

5.       انصاری، محمدمهدی، افضلی، کوروش. (1399). فراتحلیلی بر نقش حاکمیت در بازآفرینی بافت های ناکارآمد شهری، فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های شهری، سال سوم شماره ۳ (پاییز)، ص: ۱

6.       آقاصفری، عارف، حاتمی نژاد، سیدحسین، پوراحمد، احمد، رهنمایی، محمدتقی، منصوری، سیدامیر، کلانتری خلیل‎آباد، حسین (1389). بررسی نوسازی و بهسازی بافت فرسوده محله شهید خوب بخت (تهران)، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، پیاپی ۱ (پاییز)، ص: ۵۹

7.       آقایی‎زاده، اسماعیل، سلیمانی، محمد، تولایی، سیمین. (1395). درآمدی بر عوامل مؤثر در مکان گزینی افراد در فرایند اصالت بخشی بافت های فرسوده شهری مورد شناسی: محله مفت آباد تهران، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری - منطقه‌ای، پیاپی ۲۱ (زمستان)، صص: ۱ -۱۸

8.       پوراحمد، احمد، خادمی، امیرحسین، ضرغام فرد، مسلم. (1395). بررسی عوامل و زمینه‌های موجود برای افزایش مشارکت مردمی در فرآیند احیای بافت فرسوده منطقه ۱۴ شهرداری تهران، مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال سوم شماره ۲ (پاییز و زمستان)، صص: ۱۲۷ -۱۳۹

9.       تاجیک، زهره، پورموسوی، سید موسی، سرور، رحیم. (1398). بازآفرینی اقتصادی بافت‎های فرسوده و ناکارآمد شهری با رویکرد برنامه‎ریزی راهبردی؛ مطالعه موردی: منطقه ۱۰ شهر تهران، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، پیاپی ۳۷ (پاییز)، صص: ۵۳ -۶۵

10.       تقی پور، علی اکبر، مشایخی، ابوالفضل، جعفري، قاسم. (1397). تحلیل سرمایه‌های اجتماعی در بهبود شاخص‌های حکمروایی خوب شهري. فصلنامه برنامه ریزي توسعه شهري و منطقه‌ای، سال سوم، شماره 6، پاییز 1397، ص: 168

11.       جهانيان، منوچهر، پژوهان، موسي. (1390). بررسي و طبقه‌بندي انواع بافت‌هاي فرسوده شهري کلانشهر تهران و راهکارهاي مداخله در آن، نگرش‌های نو در جغرافياي انساني (جعرافياي انساني). اطلاعات شماره: بهار, دوره 3 , شماره 2; صص:93-106

12.       چشمی‎آمنه حق‎زاد، محمد، رمضانی‎پور، مهرداد، ابراهیمی جمنانی، لیلا. (1399). بررسی شاخص‎های زیست‎پذیری در بافت‎های فرسوده و تاریخی محلات شهری مطالعه موردی: منطقه 12 کلانشهر تهران، شهر پایدار دوره 3 پاییز  شماره 3

13.       حاتمی نژاد، حسین، حمیدی، اکبر، محمدی کاظم آبادی، لیلا. (1396). سنجش میزان رضایتمندی ساکنان از کیفیت محیط شهری در بافتهای فرسوده پس از فرآیند نوسازی (مطالعه موردی: محلات اسدی و صفا-منطقه ۳۱ تهران)، مجله پژوهش‌های دانش زمین، پیاپی ۳۱ (پاییز)، صص: ۱۵ -۲۷

14.       حاتمی‎نژاد، حسین، پوراحمد، احمد، نصرتی هشی، مرتضی (1398). آینده‎پژوهی در بافت فرسوده شهری؛ مطالعه موردی: ناحیه یک، منطقه 9 شهر تهران اطلاعات جغرافیایی (سپهر) بهار  - شماره 113 صص: 37 - 56

15.       حاجی علی اکبری، کاوه. (1396). شناسایی شاخص‌های مؤثر بر تحقق پایداری محله از جنبه کارکردی مورد پژوهی: محلات دارای بافت فرسوده در شهر تهران، نشریه باغ نظر، پیاپی ۵۱ (شهریور)، صص: ۴۵ -۶۰

16.       حبیب اللهیان، جلیل، فدایی نژاد، سمیه. (1390). بهسازی و بازآفرینی بافت های فرسوده شهرهای کشورضرورت تدوین سند ملی مواجهه و اقدام در بافت‎های فرسوده، مجله صفه، پیاپی ۵۴ (پاییز)، ص: 147

17.       حسین‎زاده نعمت، نظافتی نمین فردین، توکلی یرکی علی، احمدی هادی، غفاری غفار. (1399). تحلیل ساختار فضایی- کالبدی بافت فرسوده شهری با استفاده از روش تحلیل استراتژیک- سلسله مراتبی (SWOT-AHP)، جغرافیا و روابط انسانی، سال دوم شماره ۴ (پیاپی ۸، بهار)، صص: ۳۵۲ -۳۷۵

18.       حسینی، علی، پوراحمد، احمد، حاتمی نژاد، حسین، رضایی نیا، حسن. (1392). راهبردهای ساماندهی بافت فرسوده محله قیطریه با استفاده از روش QSPM، باغ نظر، پیاپی ۲۴ (بهار)، ص: ۷۹

19.       حیدرخانی، هابیل، مختاری ملک‌آبادی، رضا، رستمی، مسلم پرهیز، فریاد. (1396). تحلیل رابطه فرسودگی کالبدی و جرم در کلانشهرها ( نمونه موردی: منطقة 12 شهرتهران)، مطالعات برنامه‌ريزي سكونتگاه‎هاي انساني) چشم‎انداز جغرافيايي. پاييز، دوره 12، شماره  3 پياپي 40 صص: 647-658.

20.       خاکپور براتعلی، مرضیه امینی، فاطمه سوری، مهدی خداداد. (1398). بررسی میزان رضایتمندی ساکنان بافت‎های فرسوده از اقدامات مدیریت شهری (مطالعه موردی: منطقه دو، کلانشهر تهران)، جغرافیا و روابط انسانی، پیاپی ۴ (بهار)، صص: ۱۹۹ -۲۱۰

21.       خدامی، افشین دریاباری، سید جمال الدین. (1396). بررسی بهسازی و نوسازی بافت فرسوده منطقه 14 کلانشهر تهران، فصلنامه علمي-پژوهشي جغرافيا و برنامه‎ريزي منطقه‎اي. سال هفتم، شماره 2، (بهار)، صص: 267-275 

22.       دانشپور، سیدعبدالهادی، شیعه، اسماعیل، روستا، مریم. (1393). تدوین مدل ساختاری عوامل مکانی مؤثر بر ارتقاء پایداری اجتماعی در بافت‎های فرسوده شهری به کمک تحلیل عاملی و تحلیل مسیر، مدیریت شهری، پیاپی ۳۵ (تابستان)، صص: ۱۳۳ -۱۴۲

23.       داودی، سید مجید، جلالی، سید هاشم. (1389). توسعه شهری و سازوکارهای اقتصادی بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده، نشریه اقتصاد و برنامه‎ریزی شهری، سال دوم شماره ۶ (تابستان)، ص: ۱۶

24.       دیانی، لیلا، پورطاهری، مهدی، رکن‎الدین افتخاری، عبدالرضا، احمدی، حسن. (1398). شناسایی و ارزیابی چرخه فرسودگی بافتهای روستایی: مطالعه موردی مناطق روستایی استان تهران، فصلنامه روستا و توسعه، سال بیست و دوم شماره ۴ ، پیاپی ۸۸، (زمستان)، صص: ۱۲۳ -۱۵۶

25.       رزقی، آیدین، گودرزی، غزاله. (1395). دستنامه مدیران بافت فرسوده، نشر پایندگان. تهران، ص:87

26.       زارع، مریم، بندرآباد، علی‌رضا، شهابیان، پویان. (1400). بازآفرینی شهری در چارچوب پروژه های محرک توسعه شهری (مطالعه موردی: محله های سنگ سیاه، قلعه محمود و هارونیه در شیراز، کرمان و اصفهان)، فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای، دوره 12، شماره 47، ص:344

27.       زارع، الهام، فرامرزی اصل، مهسا، عباسی پارام، الناز. (1399). بررسی نقش مشارکت اجتماعات محلی در توسعه پایدار اجتماعی شهرها (مطالعه موردی: محله سنگلج تهران)، نشریه معماری و شهرسازی پایدار، سال هشتم، شماره ۱ ، (بهار و تابستان)، صص: ۱۰۱ -۱۱۷

28.       زارعیان، کامران، سرور، رحیم، ارغان، عباس. (1397). عوامل اثرگذار در پیاده سازی الگوی مشارکت عمومی- خصوصی در توسعه شهری تهران، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال دهم، شماره ۴، پیاپی ۴۰، (پاییز)، صص: ۲۲۷ -۲۴۶

29.       زبردست، اسفندیار، میرزایی، محمدرضا. (1399). شناسایی و رتبه بندی چالش‌های مدیریت نوسازی شهری (مورد مطالعه: منطقه ۱۰ شهرداری تهران)، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، پیاپی ۳۰ (بهار)، صص: ۱۰۵ -۱۲۸

30.       سیاف زاده، علیرضا. (1398). عملکردمدیریت شهری در بازآفرینی بافتهای فرسوده (مطالعه موردی منطقه 19 شهرداری کلانشهرتهران)، فصلنامه جغرافیا )برنامه‎ریزی منطقه‌ای)، سال نهم، شماره ۳، پیاپی ۳۵، (تابستان)، صص: ۲۷۵ -۲۹۱

31.       شعبان پور، مهدی، حقیقت نایینی، غلام‎رضا. (1392). شناسایی بافت‎های فرسوده و نوع مداخله مناسب در آن‌ها با استفاده از (GIS) و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه موردی: محدوده درکه)، نشریه نامه معماری و شهرسازی، سال ششم، شماره ۱۱، (پاییز و زمستان)، ص: ۱۰۷

32.       شماعی، علی. (1394). راهبردهای توسعه محله‌ای با رویکرد مشارکتی از طریق دفاتر تسهیلگری (مورد مطالعه: بافت فرسوده محله جمهوری شهر تهران) ، نشریه توسعه محلی (روستایی - شهری)، سال هفتم، شماره ۱، پیاپی ۱۲، (بهار و تابستان)، صص: ۱۰۳ -۱۲۸

33.       عسگری، نقی، زمان‎زاده، سهراب، چاووشی، کاظم. (1393). روش‌های تأمین مالی نوسازی مسکن در بافت‌های فرسوده شهری (مطالعه موردی: شهر تهران)، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، پیاپی ۹، (زمستان)، صص: ۸۷ -۱۰۳

34.       عظیمی آملی، جلال، جمع دار، اکبر. (1395). بازآفرینی بافت‎های فرسوده شهری باتاکید بر الگوی حکمروایی خوب (نمونه موردی: محله ده ونک، منطقه ۳ تهران)، فصلنامه جغرافیا (برنامه‎ریزی منطقه‌ای)، سال هفتم، شماره 1، پیاپی ۲۵، (زمستان)، صص: ۸۵ -۹۹

35.       عندلیب، علیرضا، مسعود محمد، یوسفی، آذرابرغانی، سوگند (1393). تأثیر توسعه شهر تهران بر گسترش بافت‌های فرسوده (مشکلات و تنگناهای محله هفت‌چنار- بریانک از منظر گسترش بافت فرسوده)، دوره 11، شماره 30 ، شماره پیاپی 30. (مهر)، صص: 13-14

36.       عندلیب، علیرضا. ( 1385). یک تجربه: اولین طرح ویژه نوسازی بافت های فرسوده شهر تهران. کنفرانس بین‌المللی مدیریت: کمیته مدیریت شهری

37.       عندلیب، علیرضا (1387). دفترهای نوسازی بافت‎های فرسوده. تهران: سازمان نوسازی شهر تهران 

38.       فرج‎پور، مریم، دودانگی، علیرضا، سلطان زاده، حسین. (1394). احیاء و ساماندهی بافت‌های فرسوده شهری در راستای توانمندسازی زنان شهروند؛ موردپژوهی: اقدامات شهرداری تهران، نشریه مدیریت شهری، پیاپی ۳۹، (تابستان)، صص: ۱۰۹ -۱۳۴

39.       فنی، زهره، صادقی، یداالله. (1388). توانمندسازی حاشیه نشینان در فرآیند بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری (مطالعه‌ی موردی: اسلام آباد، منطقه ۲ شهرداری تهران)، فصلنامه آمایش محیط، پیاپی ۷ ، (زمستان)، ص: ۵۷

40.       فیروزبخت، مهرداد. (1397). باز آفرینی بافت های فرسوده شهری با تاکید بر توسعه گردشگری شهری (مورد پژوهی: منطقه یک کلانشهر تهران)، مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت شهری، دوره چهارم، شماره 1، (بهار)، صص:‎109 - 125

41.       فیروزی، محمدعلی، امانپور، سعید، زارعی، جواد (1398). تحلیل بسترهای نهادی تحقق مدیریت یکپارچه در بازآفرینی شهری پایدار بافت‌های فرسوده (منطقة موردی: شهر اهواز)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 51، شمارۀ 4، (زمستان)، صص: 891-909

42.       فیروزی، محمدعلی، امانپور، سعید، زارعی، جواد. (1397). تحلیل مناسبات میان نهادی در مدیریت بازآفرینی شهری پایدار بافت های فرسوده (مطالعه موردی: کلانشهر اهواز)، فصلنامه مطالعات شهری، پیاپی ۲۹، (زمستان)، صص: ۱۹ -۳۰

43.       قاسمی سیانی، محمد، قاسمی، ایرج، حیدری، حسین. (1399). تدوین چارچوب مفهومی برنامه ریزی مشارکتی محله‌محور در شهرهای ایرانی؛ مطالعه موردی: محله‌های سیروس، جوادیه و هفت چنار شهر تهران، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، پیاپی ۴۱، ( پاییز)، صص: ۴۱ -۵۴

44.       قاسمی، ایرج، قاسمی سیانی، محمد، حیدری، حسین. (1394). تحلیل عوامل مؤثر بر مشارکت مردم در نوسازی و بهسازی بافت فرسوده، فصلنامه رفاه اجتماعی، پیاپی ۵۹، (زمستان)، صص: ۲۸۶ -۲۵۳

45.       قانع، مهسا، ملکی، سعید، آروین، محمود. (1399). سنجش قابلیت بهره‌گیری از محرک‌های توسعۀ شهری در بازآفرینی بافت فرسوده (مورد شناسی: محلۀ شاهجوق سمنان)، جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، شماره 34 ، (بهار)، صص: 1 -22

46.       کرمی، محمدرضا، بابایی، علیرضا، شمس کیانی، علیرضا. (1395). تجربیات سازمان نوسازی شهر تهران در ستاد بازآفرینی پایدار شهری، کلان شهر تهران و تدوین استراتژی با استفاده از روش سوات، چهارمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری و سومین کنفرانس و نمایشگاه تخصصی انبوه سازان مسکن و ساختمان. تهران 

47.       کریم‌پور ریحان، مجید شریف جاهد، شهرزاد. (1397). ساماندهی بافت فرسوده منطقه 12 شهر تهران با استفاده از تکنیک SWOT، نگرش‎های نو در جغرافیای انسانی، شماره. (تابستان)، صص: 423 - 434 

48.       کمانرودی کجوری، موسی. (1392). آسیب‌ها و راهکارهای قانونی - اجرائی تملک املاک واقع در طرح‌های ساماندهی بافت‎های فرسوده شهر تهران، نشریه مدیریت شهری، پیاپی ۳۱، (بهار و تابستان)، صص: ۲۴۱ -۲۵۶

49.       کمانرودی، موسی، صالحی، سپیده، پریزادی، طاهر. (1398). ارزیابی فرایند تجمیع زمین در فرایند نوسازی بافت‌های فرسوده شهر تهران مورد مطالعه محله نظام‎آباد، نشریه مدیریت شهری، پیاپی ۵۵، (تابستان)، صص: ۹۳ -۱۱۰

50.       گودرزی، غزاله، زیویار، پروانه، استعلاجی، علیرضا. (1400). طراحی الگوی فرآیند مدیریت بافت‎های فرسوده شهری با رویکرد حکمروایی، تهران، فصلنامه برنامه‎ریزی توسعه شهری و منطقه‎ای، شماره 13، صص:168-139 

51.       محبی‎فر، امیر حسین، صبحیه، محمدحسین، رفیعیان، مجتبی، حساس یگانه، یحیی، الهی، شعبان. (1396). حاکمیت برنامه بازآفرینی بافت ناکارآمد شهر تهران با رویکرد شبکه نشریه باغ نظر، پیاپی ۵۳، (آبان)، صص: ۵ -۱۴ 

52.       پور نبوی، محمد، اقبالی، ناصر، زیاری، یوسفعلی. (1395). ارزیابی جایگزین‌های نوسازی در بافت‌های فرسوده شهری (مورد مطالعه: بافت فرسوده امام‌زاده حسن)، فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی مقاله 10، دوره 8، شماره 2، شماره پیاپی 30، (بهار)، صص: 190-201

53.       محمدی، کاوه، رضویان، محمدتقی، صرافی، مظفر. (1392). نقش دفاتر تسهیل گری در سرعت بخشی به شهرسازی مشارکتی در بافت‎های فرسوده شهری (موردپژوهی: منطقه ۹ شهرداری تهران)، فصلنامه برنامه ریزی منطقه‌ای، پیاپی ، (پاییز)، صص: ۴۳ -۵۴

54.       مسعودی، ساسان، موسوی، سید یعقوب، زند، محمدرضا. (1398). بررسی تجربه‎ی روش تجمیع در نوسازی بافت‎های فرسوده شهری (موردپژوهی: منطقه ۱۵ کلانشهر تهران)، فصلنامه پژوهش و برنامه‎ریزی شهری، پیاپی ۳۸ ، (پاییز)، صص: ۱۱۵ -۱۲۲

55.       مسعودی، ساسان، موسوی، سیدیعقوب، زندمقدم، محمدرضا. (1398). بررسی تجربه‎ی روش تجمیع در نوسازی بافت‎های فرسوده شهری (موردپژوهی: منطقه ۱۵ کلانشهر تهران)، پژوهش و برنامه‎ریزی شهری سال دهم، (پاییز )، شماره 38

56.       مشکینی، ابوالفضل، موحد، علی، احمدی فرد، نرگس. (1395). بررسی سیاست بازآفرینی در بافت‌های فرسودۀ شهری با استفاده از ماتریس SWOT و QSPM (مطالعۀ موردی: منطقۀ 12 کلان‌شهر تهران) دوره 4، شماره 4، (زمستان)، صص: 549- 568

57.       مهندسین مشاور بوم سازگان. (۱۳۸۵). داده‌های پایه طرح جامع تهران. بانک اطلاعاتی، نهاد مسئول تهیه طرح های جامع و تفصیلی تهران، تهران

58.       موسوی، سیدحمید، الیاس‎زاده، سید نورالدین. (1397). تحلیل رویکرد مشارکت جویانه در ساماندهی بافت های فرسوده منطقه ۱۲ شهر تهران، مدیریت شهری، پیاپی ۵۱  ، (تابستان)، صص: ۲۹۷ -۳۰۸

59.       موسوی، سید حمید، بخشنده نصرت، عباس، الیاس زاده، سید نصرالدین. (1397). رویکرد مشارکت جویانه در نوسازی و بهسازی بافت‎های فرسوده منطقه ۱۲ شهر تهران، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، سال هشتم شماره ۳ ، پیاپی ۳۱، (تابستان)، صص: ۲۰۷ -۲۲۰

60.       موسوی، سیدیعقوب، زندمقدم، محمدرضا، مسعودی، ساسان. (1398). تأثیرات اجتماعی و اقتصادی نوسازی بافت‌های فرسوده‌ی شهری ناشی از سیاست‎گذاری تجمیع قطعات (مطالعه‌ی موردی: بافت فرسوده‌ی منطقه‌ی ۱۵ شهر تهران)، مطالعات جامعه شناختی شهری، سال نهم، (بهار)، شماره 30

61.       موسوی، یعقوب، قاسمی، محمد، مصطفوی، انور. (1396). بررسی عوامل اجتماعی - فرهنگی مؤثر بر کندی روند نوسازی و بهسازی بافت فرسوده شهری مطالعه موردی جمعیت ساکن در بافت فرسوده منطقه ۱۲ شهر تهران، نشریه پژوهش‌های انسان شناسی ایران، سال هفتم شماره ۲ ، (پاییز و زمستان)، صص: ۷۱ -۹۲

62.       نادری خورشیدی، علیرضا، درویش زاده، فریدون، حاجی علی‎اکبری، کاوه. (1393). طراحی نظام برون‎سپاری نوسازی بافت‎های فرسوده تهران، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، پیاپی ۷ ، (تابستان)، ص: ۱۰۱

63.       نخعی، مهدیه، بندریان، اسفندیار، عزت‌پناه، بختیار. (1398). بررسی نقش کنشگران دخیل در فرآیند نوسازی بافتهای فرسوده شهری (منطقه۱۲تهران)، فصلنامه فضای جغرافیایی، پیاپی ۶۸ ، (زمستان)، ص: ۲۷ -۵۸

64.       نظری، احد، ستوده صادق، الهام، محبی‎فر، امیرحسین. (1392). بررسی تحلیلی ریسک در پروژه‌های نوسازی بافت های فرسوده شهری؛ مطالعه موردی: شهر تهران، مدیریت شهری، پیاپی ۳۳ ، (زمستان)، صص: ۱۱۱ -۱۲۶

65.       نیری، مهدی، شیعه، اسماعیل، رضایی، محمود، رضوانی، نوید سعید. (1397). مدیریت تاب آوری محله در مواجهه با زلزله در بافت های فرسوده شهری به روش FAHP (نمونه موردی: محله عبدل آباد شهر تهران)، فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه‌ای)، سال هشتم، شماره ۲ ،پیاپی ۳۰، (بهار)، صص: ۲۱ -۳۸

66.       هاشم‌زاده قلعه جوق، فرشید، ابی‌زاده، سامان، صفر علیزاده، اسماعیل. (1399). شناسایی و اولویت بندی مهم‌ترین عوامل موثر در پیشبرد برنامه های مدیریت شهری در حوزه بافت فرسوده (مطالعه موردی: شهر ماکو)، فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای، دوره 11، شماره پیاپی 40، ص:138

67.       هاشم نژاد، هاشم، بهزادفر، مصطفی، صالح صدق پور، بهرام، سیدیان، سیدعلی. (1391). تبیین مدل نقش ساختاری طراحی برای جلب مشارکت مردمی در فرایند معاصرسازی بافت‌های فرسوده محلات شهری ایران (نمونه موردی: محله سیروس تهران)، مجله صفه، پیاپی ۵۸ ، (پاییز)، ص: ۷۵

68.       هاشم نژاد، هاشم، بهزادفر، مصطفی، صدقپور، بهرام صالح، سیدیان، سیدعلی. (1391). ساخت، اعتباریابی و رواسازی پرسشنامه نقش طراحی به منظور جلب مشارکت مردمی در فرایند معاصرسازی بافت‌های فرسوده ایران (نمونه موردی محله سیروس تهران)، نشریه باغ نظر، پیاپی ۲۰ ، (بهار)، ص: ۶۳

69.       هاشم‎خانی. میثم. (1389). کاربرد اوراق مشارکت شهری برای تأمین مالی نوسازی بافت‌های فرسوده، نشریه اقتصاد و برنامه‎ریزی شهری، سال دوم، شماره ۶، (تابستان)، ص: ۲۲

70.       هودسنی، هانیه. (1394). مدیریت بازآفرینی شهری با تأکید بر الگوهای حکمروایی محلی، نمونه پژوهش: شهر تهران، رساله دکتری شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

71.       یازرلو، هانیه، اکبری، مهناز، خداداد، مهدی. (1396). تحلیل سیاست‌های مدیریت شهری در بهبود کیفیت زندگی بافت‌های فرسوده شهری (مطالعه موردی: منطقه 2، کلانشهر تهران)، پژوهش‌های نوین علوم جغرافیایی، معماری و شهرسازی، سال اول، شماره 9 ، (پاییز) صص: 31 تا 48

72.       Alawadi K.,  Dooling S. (2016). Challenges and opportunities for participatory planning approaches within Dubai's urban context .Journal of Urbanism: International Research on Placemaking and Urban Sustainability, 9 (3), pp: 276-301

73.       Amini M MA,Saremi HR.,GHalibaf MB.H. (2018).The Role of Urban Governance in the Urban Worn Texture RegenEration Process Case Study: District 12 of Tehran Geographical Researches Quarterly Journal.;33(3), pp:202-217

74.       Ansel, C. & Gash, A. (2008). Collaborative Governance in Theory and Practice, Journal of Public Administration Research and Theory, 18, pp: 543-571

75.       Awad Jihad, Jung Chuloh .( 2022). Extracting the Planning Elements for Sustainable Urban Regeneration in Dubai with AHP (Analytic Hierarchy Process) Sustainable Cities and Society, Volume 76(4), January, 103496

76.       Bagaeen S.(2007). Brand Dubai: The instant city; or the instantly recognizable city International Planning Studies, 12 (2), pp: 173-197

77.       Cento Bull, A., & Jones, B. (2006). Governance and social capital in urban egeneration: A comparison between Bristol and Naples. Urban Studies, 43(4), pp:767-786

78.       Healey, P. (2006). Urban Complexity and Spatial Strategies, London: Taylor and Francis

79.        Hossein A.S. , Khaled G.A.  (2021). Assessing the effect of urban form on social sustainability: a proposed ‘Integrated Measuring Tools Method’ for urban neighborhood in Dubai. City Territory and Architecture, 8 (1), pp: 1-22

80.       Van Eck, Ludo Waltman. (2018). Citation based clustering of publication using citenetexplorer and VosViewer, journal of scientometric, 111(2), pp:1053_1070

81.       Kooiman. J. Vliet M.V.(2000). Self-Governance As a Mode of Societal Governance Public Management: An International Journal of Research and Theory, 2:3, pp: 359-378

82.       Kourtit K.,  Pele M.M.M. ,  Nijkamp P.,  Pele D.T. (2021). Safe cities in the new urban world: A comparative cluster dynamics analysis through machine learning Sustainable Cities and Society, 66, Article 102665

83.       Rizzo A. (2017). Sustainable urban development and green megaprojects in the Arab states of the Gulf Region: Limitations, covert aims, and unintended outcomes in Doha, Qatar. International Planning Studies, 22 (2) (2017), pp: 85-98

84.       Roberts, P., Sykes, H. and Granger, R. (Eds.). (2016). Urban regeneration, pp: 102-114

85.       Stocker, G. (1998). Governance as Theory: Five Propositions, International Social Science Journal,50(155), pp: 17-28

86.       Wang R.,  Gao W.,  Zhou N.,  Kammen D.M. ,  Peng W. (2021). Urban structure and its implication of heat stress by using remote sensing and simulation tool. Sustainable Cities and Society, Article 102632, p:65

87.       Zhuang, T. Qian, Q. Visscher, H Elsinga,. Wu, W.(2019). The role of stakeholders and their participation network in decision-making of urban renewal in China: The case of Chongqing, Cities, Volume 92, September 2019, pp:47-58

 

 

 

 

---