بررسی تاثیر ایجاد صندوق‌های توان افزایی بر سرمایه اجتماعی جوامع محلی مورد مطالعه: روستاهای بخش احمدی شهرستان حاجی آباد
محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ایمحمد قاسمی 1 * , بهروز بادکو 2 , علی رنجبرکی 3 , احمد شکیبا 4 , حامد شامبیاتی 5
1 - جهاددانشگاهی
2 - جهاددانشگاهی
3 - جهاددانشگاهی
4 - عضو هیئت علمی پزوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی
5 - جهاددانشگاهی
کلید واژه: "سرمایه اجتماعی", "توان افزایی", "روستا", "صندوق اعتبارات خرد", "بخش احمدی",
چکیده مقاله :
تقویت سرمایه اجتماعی زمینه‌ساز توسعه معرفی گردیده است به طوری که سرمایه‌ی اجتماعی در قالب تشکل‌های محلی قادر به کاهش فقر و افزایش رفاه جامعه بیان شده است و تقویت سرمایه‌های اجتماعی عامل مشارکت و ارتباط فرد با افراد دیگر است. این امر به نوبه‌خود، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی و توسعه پایدار روستایی دارد در این خصوص یکی از راه‌کارهای تقویت سرمایه اجتماعی افزایش مشارکت و انسجام اجتماعی از طریق ایجاد تشکل‌های روستایی در قالب صندوق‌های توان افزایی بیان شده است.این مقاله با روشتوصیفی- تحلیلی به ارزیابی شاخص‌ها پرداخته است، ابزار گردآوری اطلاعات این تحقیق پرسشنامه است. داده‌های مورد نیاز در دو مقطع زمانی (قبل از تاسیس و شروع بکار صندوق‌ها(خرداد 1398) و بعد از فعالیت صندوق‌ها (خرداد و تیر ماه 1399)) جمع‌آوری گردید. جامعه هدف 2549 نفر از اعضای صندوق توان افزایی بخش احمدی، در 30 روستای هدف مطالعه است. داده‌ها در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بررسی یافته‌های توصیفی بیانگر آن است که در تاسیس صندوق‌ها توان افزایی زنان، جوانان و افراد باسواد مشارکت بیشتری داشته‌اند و یافته‌های تحلیلی نشان داد که ایجاد صندوق‌ها در افزایش شاخص‌های سرمایه اجتماعی موثر واقع شده است و توانسته است به تقویت سرمایه اجتماعی و نهایتاً توسعه روستایی منجر بشود. نتایج بیانگر آن است که بین مولفه‌های اعتماد اجتماعی و سرمایه اجتماعی با ضریب همبستگی 456/0 درصد و بین مولفه مشارکت اجتماعی با سرمایه اجتماعی با ضریب همبستگی 421/0 درصد رابطه معنی‌داری وجود دارد و افزایش این دو مولفه از سرمایه اجتماعی توانسته است انسجام اجتماعی را تقویت نماید و به توسعه روستایی منجر شود.
Social capital is one of the basic elements and basic preconditions for economic, social, cultural and political development of any society. Strengthening social capital is one of the ways to promote sustainable rural development, so that social capital in the form of local organizations can reduce poverty and increase the welfare of society and strengthening social capital leads to participation and communication with other people. This, in turn, plays an important role in improving the quality of life and sustainable rural development. In this research, the paradigm of positivism has been used. The research method is descriptive-analytical indicators and the data collection tools of this research include field studies and the use of a questionnaire. The target population is 2549 members of the Ahmadi Ward Empowerment Fund in 30 target villages. This study was conducted in two time periods (before the establishment and operation of the funds (June 2019) and after the activities of the funds (June and July 2020)). A review of descriptive findings indicates that women, youth and literate people have been more involved in the establishment of empowerment funds. The results showed that the establishment of funds has been effective in increasing social capital indicators and has been able to strengthen social capital and Lead rural development. The results indicate that there is a significant relationship between the components of social trust and social capital with a correlation coefficient of 0.456% and between the components of social participation with social capital with a correlation coefficient of 0.421% and increasing these two components of social capital Is to strengthen social cohesion and lead to rural development.
_||_
بررسی تاثیر ایجاد صندوق‌های توان افزایی بر سرمایه اجتماعی جوامع محلی
مورد مطالعه: روستاهای بخش احمدی شهرستان حاجی آباد
Investigating the effect of creating empowerment funds on the social capital of local communities
Case study: Villages of Ahmadi section of Hajiabad
Research Paper
Investigating the effect of creating empowerment funds on the social capital of local communities
Case study: Villages of Ahmadi section of Hajiabad
Abstract
Social capital is one of the basic elements and basic preconditions for economic, social, cultural and political development of any society. Strengthening social capital is one of the ways to promote sustainable rural development, so that social capital in the form of local organizations can reduce poverty and increase the welfare of society and strengthening social capital leads to participation and communication with other people. This, in turn, plays an important role in improving the quality of life and sustainable rural development. In this research, the paradigm of positivism has been used. The research method is descriptive-analytical indicators and the data collection tools of this research include field studies and the use of a questionnaire. The target population is 2549 members of the Ahmadi Ward Empowerment Fund in 30 target villages. This study was conducted in two time periods (before the establishment and operation of the funds (June 2019) and after the activities of the funds (June and July 2020)). A review of descriptive findings indicates that women, youth and literate people have been more involved in the establishment of empowerment funds. The results showed that the establishment of funds has been effective in increasing social capital indicators and has been able to strengthen social capital and Lead rural development. The results indicate that there is a significant relationship between the components of social trust and social capital with a correlation coefficient of 0.456% and between the components of social participation with social capital with a correlation coefficient of 0.421% and increasing these two components of social capital Is to strengthen social cohesion and lead to rural development.
Keywords: empowerment, village, microcredit fund, social capital, Ahmadi section
Extensive Abstract
Introduction: Social capital is one of the basic elements and basic preconditions for the economic, social, cultural and political development of any society. Strengthening social capital is one of the ways to promote sustainable rural development, so that social capital in the form of local organizations can reduce poverty and increase the welfare of society, and strengthening social capital leads to participation and communication with others. This, in turn, plays an important role in improving the quality of life and sustainable rural development. The regional development plan has been implemented in 14 low-income regions of the country based on the Supreme Leader's guidelines. These projects have been implemented with the goals of eliminating deprivation and economic and cultural empowerment, social empowerment of the people and relying on the local and natural capabilities of the regions. In Ahmadi section, with the arrival of Alavi Foundation, many development programs will be completed and at least rural financing will be provided for rural employment while creating rural micro-credit funds. Therefore, better implementation of these programs requires a high level of social capital. It goes higher. The present article seeks to answer the question of whether the creation and formation of rural micro-credit funds in order to empower the local community in the Ahmadi sector has been effective in strengthening social capital? And has the creation of these funds been effective in increasing the social capital components of the local community?
In the present study, participation and social trust have been considered as a component of social capital. Because the use of social capacities and capitals for empowerment and social mobility in the light of education and socialization becomes more possible. From a learning perspective, behavior is learnable, and one can learn social behavior through the process of modeling and observing others.
Method: In this research, the paradigm of positivism has been used. The method of evaluation in the evaluation of indicators is descriptive-analytical and the data collection tool of this research includes field studies and the use of questionnaires. The reliability of the questionnaire was obtained through Cronbach's alpha equal to 0.928, which indicates the appropriate reliability of the questionnaire. In this research, the paradigm of positivism has been used. The research method is descriptive-analytical indicators and the data collection tools of this research include field studies and the use of a questionnaire. The target population is 2549 members of the Ahmadi Ward Empowerment Fund in 30 target villages. This study was conducted in two time periods (before the establishment and operation of the funds (June 2019) and after the activities of the funds (June and July 2020))
The main characteristics are mentioned and its items are as follows.
Variable | Indicator | Statements | ||
Social capital | social trust | 1- The rate of people's referral and cooperation with each other 2- The rate of lending life tools and equipment 3- The rate of adherence to promises and promises 4- The rate of willingness to guarantee each other 5- The amount of money lending 6- The amount of trust in the council and Dehyar 8- The level of trust in military and security forces 9- The level of trust in public institutions10- The level of trust in clerics and religious institutions | ||
social participation | 1- The level of people's participation in solving problems 2- The level of participation in charitable activities 3- The level of women's participation in solving the problems of the village 4- The level of people's participation with the council and Dehyar 5- The level of council and Dehyar's participation with the people - The amount of participation in the construction of the school 8- The amount of participation of the residents in the family funds and the loan of the village 9- The amount of participation in the productive and economic activities | |||
Findings: In order to assess and evaluate the status of empowerment funds in increasing or decreasing social capital, the study was conducted in two time periods before the establishment of empowerment funds and one year after the establishment of empowerment funds in the target rural community. Descriptive findings indicate that women, youth and literate people have been more involved in the establishment of funds for empowerment. Analytical findings showed that the establishment of funds has been effective in increasing social capital indicators and has been able to strengthen social capital and ultimately rural development.
Discussin: The results of the study in the two stages showed that the creation of empowerment funds in the villages of Ahmadi district has been able to increase the indicators of social capital such as social participation, social trust and social cohesion. Dimensions indicated a relative increase. Then, in order to study and measure the correlation between social capital indicators and development among the rural settlements studied, Spearman correlation coefficient was used. As shown in the table, there is a correlation coefficient of 0.465 between the component of social trust and social capital, and there is a correlation coefficient between the component of social participation with a correlation coefficient of 0.421 with social capital, indicating a significant relationship. These cases indicate that the components of social capital have a direct impact on rural development.
Correlation matrix between research and social capital indicators
Indicators | Social capital | |||
social trust | The correlation coefficient | 465/0* | ||
The significance level | 019/0 | |||
social participation | The correlation coefficient | 421/0* | ||
The significance level | 019/0 | |||
Increasing these two components of social capital has been able to strengthen social cohesion and lead to rural development.
بررسی تاثیر ایجاد صندوق‌های توان افزایی بر سرمایه اجتماعی جوامع محلی
مورد مطالعه: روستاهای بخش احمدی شهرستان حاجی آباد
چکیده
تقویت سرمایه اجتماعی زمینه‌ساز توسعه معرفی گردیده است به طوري که سرمایه‌ي اجتماعی در قالب تشکل‌هاي محلی قادر به کاهش فقر و افزایش رفاه جامعه بیان شده است و تقویت سرمایه‌هاي اجتماعی عامل مشارکت و ارتباط فرد با افراد دیگر است. این امر به نوبه‌خود، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی و توسعه پایدار روستایی دارد در این خصوص یکی از راه‌کارهای تقویت سرمایه اجتماعی افزایش مشارکت و انسجام اجتماعی از طریق ایجاد تشکل‌های روستایی در قالب صندوق‌های توان افزایی بیان شده است.این مقاله با روشتوصیفی- تحلیلی به ارزیابی شاخص‌ها پرداخته است، ابزار گردآوری اطلاعات این تحقیق پرسشنامه است. داده‌های مورد نیاز در دو مقطع زمانی (قبل از تاسیس و شروع بکار صندوق‌ها(خرداد 1398) و بعد از فعالیت صندوق‌ها (خرداد و تیر ماه 1399)) جمع‌آوری گردید. جامعه هدف 2549 نفر از اعضای صندوق توان افزایی بخش احمدی، در 30 روستای هدف مطالعه است. داده‌ها در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بررسی یافته‌های توصیفی بیانگر آن است که در تاسیس صندوق‌ها توان افزایی زنان، جوانان و افراد باسواد مشارکت بیشتری داشته‌اند و یافته‌های تحلیلی نشان داد که ایجاد صندوق‌ها در افزایش شاخص‌های سرمایه اجتماعی موثر واقع شده است و توانسته است به تقویت سرمایه اجتماعی و نهایتاً توسعه روستایی منجر بشود. نتایج بیانگر آن است که بین مولفه‌های اعتماد اجتماعی و سرمایه اجتماعی با ضریب همبستگی 456/0 درصد و بین مولفه مشارکت اجتماعی با سرمایه اجتماعی با ضریب همبستگی 421/0 درصد رابطه معنی‌داری وجود دارد و افزایش این دو مولفه از سرمایه اجتماعی توانسته است انسجام اجتماعی را تقویت نماید و به توسعه روستایی منجر شود.
کلمات کلیدی: توان افزایی، روستا، صندوق اعتبارات خرد، سرمایه اجتماعی، بخش احمدی
مقدمه
سرمایه اجتماعی يكي از جنبه‌هاي مهم روابط انساني و زمينه‌ساز مشاركت و ایجاد حس اعتماد و همكاري ميان اعضاي جامعه است. بوردیو (1997)، برای تحلیل سرمایه اجتماعی، نخست انواع مختلف سرمایه شامل سرمایه اقتصادی، سرمایه فرهنگی و سرمایه نمادین را تشریح کرده و سپس مطرح می‌کند سرمایه اجتماعی، شبکه‌ای از روابط فردی و جمعی است که هر فرد یا جمعی در اختیار دارد. این تعریف باعث می‌شود تا نخست فضاهای مفهومی سرمایه اجتماعی محدودتر شود و سپس آن را از سایر سرمایه‌ها، به ویژه سرمایه‌های فرهنگی و نمادین جدا کند (Bourdieu, 1997)، تقویت سرمایه‌هاي اجتماعی یکی از راهکارهاي گسترش توسعه پایدار روستایی به‌شمار می‌رود، به طوري که سرمایه‌ي اجتماعی در قالب تشکل‌هاي محلی قادر به کاهش فقر و افزایش رفاه جامعه می‌باشد (شیروانیان و نجفی،1391). همچنین، تقویت سرمایه‌هاي اجتماعی باعث مشارکت و ارتباط فرد با افراد دیگر می‌شود. این امر به نوبه‌خود، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی و توسعه روستایی دارد. همچنین سرمایه اجتماعی یکی از شاخص‌های مهم در توسعه جامعه محلی است که موجب تحرک گروه‌ها، همکاری آنها با یکدیگر، تقویت و توسعه پایه‌های دموکراسی در جامعه و محله، ایجاد اعتماد به نفس در سطوح فردی و محلی، ازدیاد رهبران بومی و محلی و بلاخره ایجاد حالتی می‌شود که در آن، مشکلات اجتماعی به وسیله اعضای جامعه محلی حل شود. سرمایه اجتماعی همچنین به عنوان چارچوبی برای درک و تجزیه و تحلیل روابط میان ذی نفعان درگیر در توسعه اجتماعی پدید آمده است و عنصری حیاتی در دستیابی به توسعه عادلانه و پایدار به شمار می رود (Nat et al,2011: 106. mariyola. 2012: 581). سرمایه اجتماعی، مشاركت را در زمينه‌هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي سرعت مي‌بخشد وتمايل افراد را براي همكاري با گروه‌هاي مختلف جامعه افزايش مي‌دهد (علوی، 1387:45). اعتماد و مشارکت را مي‌توان هسته اصلي سرماية اجتماعي به شمار آورد، كه نقشي محوري در ايجاد بستري مناسب براي موفقيت برنامه‌هاي توسعه‌اي دارد. شعاع اعتماد (درون گروهي، برون گروهي يا تعميم يافته و نهادي) و شدت و ضعف آن (زياد، متوسط و كم) در جوامع مختلف با يكديگر متفاوت است (عسگری و شرافت، 1392). با تحكيم اعتماد به عنوان ساز و كار دسترسي به قدرت و تقويت مشاركت، افراد از در حاشيه بودن و مورد غفلت و فراموشي قرار گرفتن رهايي مي‌يابند و با پيوند دادن منافع فردي با منافع جمعي، انسان‌ها در متن فرايندهاي حيات اجتماعي قرار مي‌گيرند و ايفاي نقش مي‌كنند. پيامد و محصول چنين روندي، بسط جامعة مدني خواهد بود كه در آن فضاي عمومي آشكارا گسترش مي‌يابد (غفاري و نيازي، 1386).
امروزه اهمیت سرمایه اجتماعی به منظور رسیدن به توسعه روستایی، موضوع رو به رشد بسیاري از مطالعات در
سالیان اخیر است، شرط لازم براي پیشرفت هر جامعه‌اي به خصوص جوامع روستایی، گسترش انسجام اجتماعی، بسط مشارکت اجتماعی و از همه مهمتر، اعتماد متقابل (افراد و دولت) است که این سازه‌ها از مؤلفه‌هاي سرمایه اجتماعی به شمار می‌آیند (فراهانی و همکاران، 1392: 28).
اعتماد و مشاركت مردم در برنامه‌هاي توسعه پيش شرط عمده و كليدي براي موجوديت هر جامعه‌اي علي الخصوص جامعه روستايي محسوب مي‌شود و همچنين تسهيل‌كننده مبادلات در فضاي اجتماعي مردم روستا است. بنابراین وجود و توفیق اعتماد باعث افزایش مشارکت و همدلی بین مردم خواهد شد و این دو باهم به ایجاد سرمایه اجتماعی در جوامع منجر می‌شوند. از سوی دیگر بي‌اعتمادي و كناره‌گيري از زندگي مدني عواقبي چون كاهش مشاركت سياسي و فرسايش اعتماد به نهادهاي سياسي، افزايش بدبيني و بيگانگي، ترجيح نفع شخصي بر مصلحت عمومي و نارضايتي از زندگي عمومي را در پي دارد(منصوریان و قدرتی، 1388).
برنامه توانمندسازی جوامع محلی، در راستای ارتقای سطح سرمایه اجتماعی در بسیاری از جوامع اجرایی شده است. در یک تعریف ساده می‌توان توانمندسازی را فرایندی دانست که طی آن، افراد، گروه‌ها و جوامع، از وضعیت موجود زندگی و شرایط حاکم بر آن آگاهی می‌یابند و برای تغییر شرایط موجود به سمت شرایط مطلوب، با شناسایی نیازها و سرمایه‌های خود، برنامه‌ریزی مناسب، آگاهانه و سازنده انجام می‌دهند (بدری و همکاران، 1392: 11). بطور کلی، در دستیابی به توانمندسازی جوامع محلی تاکید بر راه‌ها و سرمایه‌های گوناگونی شده است. یکی از این سرمایه‌ها، سرمایه اجتماعی و تقویت آن از راه توانمندسازی شهروندان است. این سرمایه تاکید بر مولفه‌های اعتماد و مشارکت دارد و آنها را تاثیرگذار در تقویت سرمایه اجتماعی و نهادسازی می‌داند. از این رو موضوع سرمایه اجتماعی به عنوان یک اصل محوري براي دستیابی به توسعه محسوب شده و مدیرانی موفق قلمداد می‌شوند که بتوانند در ارتباط با جامعه به تولید و توسعه سرمایه اجتماعی بیشتري نایل شوند.
در استان هرمزگان، در بخش احمدی شهرستان حاجی‌آباد به منظور توانمندسازی و پایدارسازی نواحی روستایی، تعداد 30 صندوق اعتبارات خرد در روستاهای منطقه در راستای تقویت سرمایه اجتماعی و مشارکت جامعه محلی تاسیس گردید. مقالة حاضر در پي يافتن پاسخ به این سوال است که آیا ایجاد و تشکیل صندوق‌های اعتباری خرد روستایی در راستای توان افزایی جامعه محلی در بخش احمدی در تقویت سرمایه اجتماعی موثر بوده است؟ و آیا ایجاد این صندوق‌ها توانسته است در افزایش مولفه‌های سرمایه اجتماعی جامعه محلی موثر واقع شود؟
مبانی نظری
امروزه دانشمندان و نظریه‌پردازانی همچون: جمیز کلمن (1966)، گلن لوری (1970)، بن پرات (1980) ، ویلیامسون (1981)، بیکر (1983) و فرانسیس فوکویاما (1990) و محققین دیگر تعاریف متعددی را از سرمایه اجتماعی ارائه کرده‌اند. برای مثال، پیر بوردیو (1997)، سه نوع سرمایه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را شناسایی نموده است او سرمایه اجتماعی را شکلی از سرمایه می‌دانست که به ارتباطات و مشارکت اعضای یک سازمان توجه دارد و می‌تواند همراه با سرمایه فرهنگی، ابزاری برای رسیدن به سرمایه‌های اقتصادی باشد (توسلی و موسوی، 1394: 7).
پوتنام نیز یکی دیگر از محققین اخیر سرمایه اجتماعی است که سرمایه اجتماعی را مجموعه‌ای از مفاهیمی همچون اعتماد، هنجارها و شبکه‌ها می‌داند که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه اعضای یک اجتماع می‌شود و در نهایت منافع متقابل آنان را تأمین خواهد کرد. او سرمایه اجتماعی را به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به توسعه سیاسی و اجتماعی، در نظام‌های مختلف سیاسی می‌دانست و تأکید عمده وی بر مفهوم اعتماد است(پوتنام، 2012) .
کاکس (1995)، در تعریف سرمایه اجتماعی بیان می‌کند که، سرمایه اجتماعی به «فرآیندهای بین فردی، که اعتماد و هنجارهای اجتماعی و شبکه روابط را می‌سازند و همکاری و هماهنگی متقابل را تسهیل می‌کنند» مربوط می‌شود که در نتیجه آن، منافع متقابل، افزایش می‌یابد از نظر وی سرمایه اجتماعی قابل اندازه‌گیری است و منزلت اجتماعیِ سایر سرمایه‌ها را نیز در بر دارد (کاظمی و ملکان، 1395: 5). در نهایت، فوکویاما، سرمایه اجتماعی را یک هنجار اجتماعی محسوب می‌کند که همکاری بین دو یا چند نفر را تقویت می‌بخشد و آن را ویژگی عمل متقابل بین دو دوست می‌داند. او معتقد است که اعتماد، شبکه‌های ارتباطی و جامعه مدنی، همگی محصول سرمایه اجتماعی هستند، نه این که خود آنها سرمایه اجتماعی به حساب آیند. از نظر او هنجارهایی سرمایه اجتماعی هستند که به همکاری در گروه‌ها منجر شوند (رحمانی و کاووسی، 1387: 15).
تاكنون تعاريف متعدد و متنوعي از سرماية اجتماعي شده است. پيـر بورديـو معتقـد اسـت سرماية اجتماعي عبارتست از مجموع منابع فيزيكي يا غير فيزيكي، مادي يا معنوي كـه بـه يك فرد يا گروه اجازه مي‌دهد تا شبكة پايداري از روابط كم و بيش نهادينه شدة آشنايي يا شناخت متقابل را در اختيار داشته باشد(بورديو، 1997).هیگن، از مجموعه بحث‌های خود، نتیجه‌گیری می‌کند که لازمه توسعه اجتماعی اقتصادی این است که افراد ویژگی‌های یک شخصیت خلاق را داشته باشند. همدلی، انگیزه بالای پیشرفت، انگیزه نیاز به استقلال و نظم، انگیزه کمک و همکاری با همنوعان و انگیزه مشارکت آگاهانه و ارادی در تصمیم گیری‌ها و امور مرتبط با زندگی خود از صفات فرد خلاق است (موسوی و همکاران، 1396: 77).
سرمايه اجتماعي داراي چند بحث و محور اساسي است كه يکي از اصليترين و مهمترين مفاهيم سرمايه اجتماعي، مفهوم اعتماد اجتماعي است. منظور از اعتماد اجتماعي را مي‌توان حسن ظن فرد نسبت به ساير اعضاي جامعه تعريف كرد كه اين امر موجت گسترش و تسهيل روابط اجتماعي فرد با آنها می‌شود (اميركافي، 1380). همچنين اعتماد، قابليت تشخيص براي اتکاء يا اطمينان به صداقت و يا صحت اقوال يا رفتار ديگران است (گيدنز، 1383) به طور كلي، اعتماد اجتماعي به معني پايبند بودن به هنجارها و ارزش‌هايي است كه مورد قبول آحاد جامعه است و سبب رشد و ارتقاء شرايط فرهنگي، اجتماعي و همچنین بالندگي اقتصادي مي‌شود. اعتماد، يکي از جنبه‌هاي مهم روابط انساني و زمينه‌ساز مشاركت و همکاري ميان اعضای جامعه است. اعتماد، مشاركت را در زمينه‌هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي سرعت بخشيده و تمايل افراد را براي همکاري با گروه‌هاي مختلف جامعه افزايش مي‌دهد. اعتماد در زبان فارسي مترادف با تکيه كردن به كسي، واگذاشتن كار به كسي، اطمینان، وثوق، باور و اعتقاد، به كار گرفته مي‌شود (عميد، 1360). عناصر اصلي اعتماد را صداقت، صراحت، اطمینان، تمايلات همکاري جويانه، سهيم كردن و اعتماد نهادي تشکيل مي‌دهند (زتومکا، 1383).
اعتماد، مهمترين انگيزه است كه افراد را به داشتن ارتباط دوسويه يا چندسويه تشويق می‌كند. بسياري از انديشمندان اجتماعي، اعتماد را حسي مي‌دانند كه به تعاون و همکاري منجر مي شود و فقط در اين حالت است كه انسان در عين تفاوت‌ها، قادر به حل مشکلات خواهد بود. اعتماد اجتماعي از جمله پديده‌هاي اجتماعي است كه در روابط و تعامل انساني نقشی حياتي ايفا می‌كند (میرفردی و احمدی، 1394). اعتماد و مشارکت، در افزايش رضايت از سطح زندگي و حتي افزايش اميد به زندگي اثرگذار است (Newton, 2002). سرمایه اجتماعی بر روابط بین انسان و نهاد ها تاکید می‌کند (Bastelaer, 2002). سرمایه اجتماعی با افزایش همکاري در نیل به منافع عمومی، تسهیل کنش جمعی و ایجاد مشارکت و اعتماد در بین افراد جامعه نه تنها به کاستن از اختلافات می‌انجامد(Gülümser et al, 2012). به عقیده برخی از محققین مفهوم سرمایه اجتماعی می‌تواند در تشریح تفاوت‌هاي توسعه در داخل مناطق و بین مناطق بسیار تعیین کننده باشد (Shucksmith 2000; Kajanoja and Simpura 2000).
تحقیقات تجربی جدید نشان داده است که جوامع روستایی با داشتن سرمایه اجتماعی (شبکه‌هاي اجتماعی و هنجارها و ارزش‌هاي همراه با روابط اجتماعی) موقعیت قويتري براي حل مشاجرات و منازعات، تقسیم و به اشتراك‌گذاري اطلاعات مفید و اجراي موفقتر پروژه هاي توسعه را فراهم می‌سازد در حالیکه فاکتورهاي تولید سنتی (سرمایه طبیعی، فیزیکی و انسانی) نمی‌تواند به طور ضروري منجر به الگوهاي مناسب رشد اقتصادي در سایر جوامع باشد (وودهوس، 2006). همچنین سرمایه اجتماعی به‌عنوان یک موضوع اساسی در ادبیات توسعه است و اهمیت آن در تسهیلگري (ایجاد تسهیل) در فرآیند توسعه به طور روزافزونی مورد توجه قرار گرفته است. با این وجود بیشتر مباحث درباره سرمایه اجتماعی با ابهامات متعددي هم به لحاظ پیچیدگی مفهومی و هم دارا بودن ابعاد
چندگانه همراه است و همچنین بیشتر واقعیت‌ها درباره آن ناملموس، غیرقابل مشاهده بوده و سنجش آن مشکل
است (کلمن، 1990). بوردیو (1997) سرمایة اجتماعی را مبنای سایر انواع سرمایه‌ها دانسته است. برای او هم سرمایة اجتماعی و هم سرمایة فرهنگی نشان‌دهندة تولید کار انباشته شده است که باید در عرصة اجتماعی مبادله شوند. از نظر بوردیو، نظم و امنیت اجتماعی پایدار در وضعیتی شکل می‌گیرد که سرمایة اجتماعی به میزان زیادی وجود داشته باشد. همبستگی مبتنی بر سرمایة اجتماعی، توسعة سیاسی و اقتصادی را نیز به وجود می‌آورد که این دو، خود بر نظم اجتماعی تاثیر می‌گذارند. به عبارت دیگر، در جوامع توسعه یافتة سیاسی و اقتصادی، جرائم و ناامنی‌های اجماعی نیز کاهش می‌یابند؛ بنابراین، نظم اجتماعی به طور عمده از طریق هنجارهایی نظیر اعتماد اجتماعی، ارزش‌ها و جز آن به شکل بهتری تامین و ماندگار می‌شود (حیدری ساربان، 1396)
توسعه یک فرایند یادگیري و تعامل است و سرمایه اجتماعی به عنوان روح و نرم افزار این فرایند از طریق مواردي مانند ایجاد اعتماد، تقویت انسجام، بهبود آگاهی و شناخت و مهارت براي شروع اجرای همکاری‌های جدید کمک می‌کند (lehot, 2001). یکی از چالش‌های امروز توسعه روستایی، عدم توجه به سرمایه‌ي اجتماعی روستاییانی است که به صورت هزاران خرده فرهنگ در پهنه جغرافیایی کشور ایران گسترده شده‌اند شناخت این سرمایه قطعاً روند برنامه‌ریزي براي توسعه روستایی را براي متخصصان مربوطه تسهیل و مشارکت روستاییان را در اجراي بهتر برنامه به همراه دارد (سلمانی و همکاران، 1387).
امروزه اهمیت سرمایه اجتماعی به منظور رسیدن به توسعه روستایی، موضوع رو به رشد بسیاري از مطالعات در سالیان اخیر است، شرط لازم براي پیشرفت هر جامعه‌اي به خصوص جوامع روستایی، گسترش انسجام اجتماعی، بسط مشارکت اجتماعی و از همه مهمتر، اعتماد متقابل (شهروندان و دولت) است که این سازه‌ها از مؤلفه‌های سازه‌اي سرمایه اجتماعی به شمار می‌آید. معمولاً زمانی که از مشکلات اقتصادی سخن به میان می‌آید، اغلب کمبود سرمایه فیزیکی به عنوان یکی از بزرگترین معضلات نام برده می‌شود و از سرمایه اجتماعی هیچ سخنی به میان نمی‌آید این در حالی است که نیاز به سرمایه اجتماعی در شرایط رکود و تورمی که نیاز به اعتمادسازي است، بیش از هر سرمایه دیگري احساس می‌شود و می‌تواند بسیاري از معماهاي لاینحل اجتماعی را از سر حرکات توسعه‌ای جامعه بردارد (صیدایی و همکاران، 1388). در این میان خصوصیات ساختاری سرمایه اجتماعی شامل جنبه‌های قابل رؤیت و قابل لمس‌تر مفهوم سرمایه اجتماعی است جنبه ساختاری باعث ایجاد روابط افقی و عمودی در جامعه می‌شود و از این طریق سرمایه اجتماعی كل جامعه را تقویت می‌کند سرمایه اجتماعی را می‌توان در دو بعد مختلف درون و برون گروهی ارزیابی کرد. سرمایه اجتماعی درون گروهی تنها گروه‌های همجنس را پیوند می‌زند و سرمایه برون گروهی بعنوان پل ارتباطی گروه‌های اجتماعی گوناگون تعریف شده است و اثر مثبتی بر رشد و سرمایه اجتماعی دارد. در بررسی سرمایه اجتماعی مشارکت و اعتماد دو بعد مهم و اساسی هستند که در تعامل دوسویه و داده و ستانده به یکدیگر سرمایه اجتماعی را شکل می دهند (bodin and prell, 2011).
اصولاً از شاخص‌هاي سرمایه اجتماعی می‌توان ابزاري جهت اجراي پروژه‌هاي دولتی در روستاها در نظر گرفت و براي مشارکت و دخالت دادن بخش‌هاي محروم روستایی در نهادها و نظامی حاکم بر زندگی آنها در نظر گرفت، مادامیکه چنین رهیافت‌هایی بتواند در برخی از کشورها براي فعالیت‌ها در سطح محلی و منطقه‌اي ایجاد انگیزه نمایند، خواهد توانست در طراحی واجرایی برنامه‌ها و سیاست‌هاي توسعه روستایی مورد استفاده قرار گیرند(میسرا، 1366).
موضوع سنجش ميزان اعتماد و مشاركت مردم در برنامه‌هاي توسعه از دو جنبه نظري و كاربردي حائز اهميت است، هم تحقيقي بنيادي است و موجب شناخت بيشتر اين بعد از جامعه‌شناسي مي‌شود و هم كاربردي است و مي‌توان با شناخت متغيرهاي مؤثر بر اعتماد و مشاركت مردم در برنامه‌هاي توسعه از نتايج آن در برنامه‌ريزي روستايي و سياست‌گذاري آن استفاده كرد. در اين راستا مي‌توان گفت بطور كلي اهميت اعتقاد متقابل در تعاملات اجتماعي و مشاركت مردم در برنامه‌هاي توسعه روستا تا بدان حد است كه مي‌توانيم بگوئيم كه اگر اعتماد و مشاركت ميان اعضاي جامعه روستايي نباشد و يا اندك باشد تعاملات و روابط ميان افراد جامعه از تنظيم خارج مي‌شود و روابط پايدار ميان اعضاي جامعه كمتر برقرار مي‌شود.
وجود ویژگی‌هاي خاص وتغييرات اقتصادي و اجتماعي وسيع بستر بي‌اعتمادي فزاينده را دركشور پديد آورده است. پيدايش ارزش‌ها و نيازهاي جديد منجر به بالا رفتن سطح نيازها شده و از طرف ديگر امكان دستيابي به اين ارزش‌ها و نيازها محدود گرديده است. عدم تطبيق ابعاد مختلف پايگاه و از جمله ثروت، قدرت، منزلت و دانش،كه به دنبال رشد وگسترش عواملي چون شهرنشيني، تحصيلات و غيره فراهم مي‌آيد، انتظارها، توقعات و مطالباتي را به وجود مي‌آورد كه اجابت آن از عهده‌ي بسياري از جوامع خارج است (چلبی، 1379).
سرمایه اجتماعی دارای دو بعد ساختاری و کیفیتی (کارکردی) است که در این پژوهش به بعد کارکردی آن توجه شده است دراین بعد و در رابطة با پديده‌هايي نظير ارزش‌ها، نگرش‌ها، تعهدات، مشاركت و اعتماد مي‌باشد و ماهيت روابط اجتماعي را در بر مي‌گيرد. به عبـارت ديگر در حالي كه بعد ساختاري بر اين امر متمركز مي‌شود كـه آيـا افراد بـا هـم در ارتبـاط هستند يا خير، بعد كيفيت بر ماهيت و كيفيت اين روابط متمركز است و میزان و کیفیت آن را مورد سنجش قرار می‌دهد (ربیعی و صادق زاده، 1390).
بنابراین در تحقیق حاضر مشارکت و اعتماد اجتماعی به عنوان مؤلفه ای تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی در نظر گرفته شده اند. چرا که بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و سرمایه‌های اجتماعی برای توانمندی و تحرک اجتماعی در پرتو آموزش و جامعه پذیری بیشتر امکانپذیر می‌شود. طبق دیدگاه یادگیری، رفتار آموختنی است و فرد می تواند رفتار اجتماعی را با کمک فرایند الگوسازی و مشاهده دیگران یاد بگیرد (سلیمی و داوری، 1395). بر این اساس مدل مفهومی زیر برا انجام پژوهش ارائه شده است.
شکل شماره 1: مدل مفهومی پژوهش
روش‌شناسی
تحقيق حاضر به ارزیابی تاسیس صندوق‌های توان افزایی در افزایش یا کاهش سرمایه اجتماعی جوامع محلی می‌پردازد. براي اجراي این تحقیق از دو روش معمول در تحقيقات علوم اجتماعي و جامعه شناسي و توسعه روستايي به نام‌هاي روش اسنادي و روش ميداني (پيمايشي) استفاده شده است. در روش اسنادي جهت تدوين چارچوب نظري تحقيق، از مطالعات قبلي و نظريات جامعه شناسي و توسعه روستايي در تحليل اعتماد، انسجام و مشاركت اجتماعي در طرح‌هاي توسعه روستايي استفاده شده و پس از ارزيابي تحقيقات و نظريات مرتبط با موضوع از يك طرف و شناخت وضعيت فعلي جامعه به تدوين شاخص‌ها و متغيرهاي تحقيق پرداخته شد. در ادامه برای ارزیابی و بررسی شاخص‌ها از روش كمي و ابزار پرسشنامه استفاده شده است. در اين روش از طريق پيمايش به سنجش سرمايه اجتماعي روستاييان در دو دوره قبل از ایجاد صندوق‌ها و بعد از آن و مقایسه نقش آنها در توسعه روستايي با دو معيار ذهني و عيني پرداخته شده است. در تحقیق حاضر جهت جمع‌آوری اطلاعات، تحلیل و بررسی شاخص‌های اصلی هدف طرح توان‌افزایی بخش احمدی پرسشنامه طراحی‌شده است؛ این پرسشنامهها شامل سؤالاتی(سؤالات بسته) در مقیاس‌های مختلف اسمی، ترتیبی، فاصله‌ای و نسبی است. در این پرسشنامهها به بررسی ویژگی‌های عمومی فردی(جنسیت، شغل، سن و سطح تحصیلات)، بعد خانوار و نحوه سکونت اعضای صندوق‌های آبادانی و پیشرفت و شاخص‌های اصلی هدف طرح توان‌افزایی در سرمایه اجتماعی یعنی وضعیت اعتماد و انسجام اجتماعی و میزان مشارکت پرداخته شده است. روایی (اعتبار صوری) پرسش‌نامه‌های تحقیق حاضر، پس از تهیه پرسشنامهها، توسط خبرگان و متخصصان حوزه علوم انسانی و اجتماعی و اعضای هیات علمی جهاددانشگاهی مورد بررسی قرار گرفت. پایایی پرسشنامه نیز از طریق آلفای کرونباخ برابر 928/0 به دست آمده است که گویای پایایی مناسب پرسشنامه است. پرسشنامه با کمک تسهیلگران جامعه محلی جهت تکمیل اطلاعات مورد نیاز از اعضای صندوق آبادانی و پیشرفت روستاها توزیع و تکمیل گردید. جامعه آماری پژوهش 30 روستای هدف طرح در بخش احمدی هرمزگان است که پرسشنامهها به روش طبقه بندی با انتساب متناسب بر اساس تعداد گروه‌ها و اعضای عضو صندوق در هر روستا توزیع گردید.
جهت تجزیه وتحلیل اطلاعات و داده‌های به‌دست‌آمده، از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم‌افزار SPSS استفاده شده است.آمار توصیفی شامل ابزارها و روش‌هایی برای توصیف مجموعه‌ای از مشاهدات است. در این پژوهش از روش‌های آماری توصیفی شامل جدول توزیع فراوانی، نمایش گرایش به مرکز و اندازه‌های پراکندگی(میانگین، واریانس و انحراف معیار) و آمار استنباطی استفاده شده است.
قلمرو مكاني اين تحقيق شامل 30 روستای هدف طرح توان‌افزایی بخش احمدی در دو دهستان احمدی و کوهشاه است. جمعیت اعضای صندوق‌های آبادانی و پیشرفت این بخش تا مرحله انجام طرح توان‌افزایی برابر با 2542 عضو و 222 گروه بود که جامعه آماری این تحقیق را شامل می‌گردد همچنین این مطالعه در مهرماه و آبان ماه انجام شده است. با توجه به اهداف طرح توان‌افزایی و موضوع مورد بررسی (بررسی تغییرات سرمایه اجتماعی در بین اعضای صندوق‌های آبادانی و پیشرفت) برای تعیین حجم نمونه تصادفی به‌منظور تکمیل پرسشنامهها در سطح هر روستا، در مرحله اول از طریق فرمول کوکران و فرمول تعدیل آن برای جامعه آماری با سطح اطمینان 95% درصد و دقت احتمالی 5 درصد و پیش برآورد واریانس 25/0 S2= حجم نمونه برابر (n=341) در نظر گرفته شد.
| ||||||||
نام روستا | تعداد کل | تعداد نمونه | نام روستا | تعداد کل | تعداد نمونه | نام روستا | تعداد کل | تعداد نمونه |
توشهر | 65 | 10 | چاه بنه | 61 | 8 | گل پرک | 70 | 10 |
خرایی بالا | 85 | 12 | آبید | 51 | 7 | بندان | 51 | 9 |
سراح | 172 | 22 | کلیتوتیه | 34 | 5 | شیخ عالی | 43 | 6 |
جلالی | 74 | 10 | پور | 202 | 24 | حسن آباد | 134 | 15 |
چاه میر | 47 | 6 | حشم بلم | 101 | 16 | گیشاب | 67 | 9 |
درموتوئیه | 103 | 13 | میرحسینی | 53 | 7 | رزدر | 63 | 8 |
باغ چنار | 35 | 5 | پاشخ | 54 | 7 | بررود | 66 | 8 |
چاله مورت | 252 | 33 | بانگود | 65 | 9 | مازگرد | 184 | 25 |
چاله الیاس | 67 | 10 | سربلم | 64 | 9 | احمد آباد | 42 | 5 |
چک چک | 99 | 12 | بیدوئیه کوجین | 36 | 5 | جغان | 100 | 16 |
جهت تحلیل و بررسی شاخص‌های اصلی هدف طرح توان‌افزایی، به تدوین گویه های مربوطه پرداخته شد. انتخاب و تبیین گویه‌های شاخص‌های اصلی پژوهش وضعیت اعتماد اجتماعی و میزان مشارکت در هر روستا، با توجه به ادبیات موضوع (سرمایه اجتماعی) و ویژگی‌های جغرافیایی و فرهنگی بخش احمدی انجام شد.
در مطالعه حاضر از شاخص هاي کلیدي سرمایه اجتماعی یعنی (اعتماد و مشارکت)که از یک طرف دربرگیرنده بقیه فاکتورهاي سرمایه اجتماعی هستند، و از طرفی مکمل یکدیگرند، مورد بررسی قرار گرفت و نقش آن در توسعه روستایی مورد توجه قرار گرفته است. در زیر به معرفی این دو شاخص کلیدي سرمایه اجتماعی پرداخته شده و در جدول ادامه فاکتورهای مورد بررسی نشان داده شده است.
-1 مشارکت اجتماعی به معناي شرکت فعالانه و ارادي (مستقیم و غیر مستقیم) انسان‌ها در حیات سیاسی، اقتصادي و فرهنگی و به طور کلی تمامی ابعاد زندگی است (طالب و نجفی، 1389).
2- اعتماد اجتماعی دلالت بر انتظارات و تعهدات اکتسابی و تایید شده به لحاظ اجتماعی دارد، که افراد نسبت به یکدیگر و نسبت به نهادهاي مربوطه به زندگی اجتماعیشان دارند اعتماد داراي دو بعد امنیت شخصی، انتظار همکاري و سود متقابل است (کیانی و میرزاپور، 1388). به‌طوری‌که شاخص‌های اصلی ذکر شده و گویه‌های آن به شرح جدول شماره 2 سنجیده شده است.
جدول شماره 2: متغیرها، شاخص‌ها و گویه های عملیاتی تحقیق
متغیر | شاخص | گویه و معرف‌ها |
سرمایه اجتماعی | اعتماد اجتماعی | ۱-میزان مراجعه و همکاری مردم با یکدیگر۲- میزان امانت دادن ابزار و وسایل زندگی۳- میزان پایبندی به قول و قرار۴- میزان تمایل برای ضمانت کردن یکدیگر۵- میزان قرض دادن پول۶-م یزان اعتماد به شورا و دهیار۷- میزان اعتماد به دستگاه‌های دولتی ۸- میزان اعتماد به نیروهای نظامی و امنیتی۹ - میزان اعتماد به نهادهای عمومی10- میزان اعتماد به روحانیون و نهادهای مذهبی |
مشارکت اجتماعی | ۱-میزان مشارکت اهالی درحل مسائل و مشکلات ۲- میزان مشارکت در فعالیت‌های خیریه ۳- میزان مشارکت زنان در حل مشکلات روستا ۴- میزان مشارکت اهالی با شورا و دهیار ۵- میزان مشارکت شورا و دهیار با مردم۶- میزان مشارکت اهالی در کارهای جمعی۷- میزان مشارکت در ساخت مدرسه۸ - میزان مشارکت اهالی در صندوق‌های خانوادگی و قرض الحسنه روستا ۹- میزان مشارکت در فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی |
شرح و تفسیر نتایج
یافته‌های توصیفی
در ابتدا برای شناخت جامعه هدف طرح یافته‌های توصیفی پژوهش ارائه می‌شود در این پژوهش یکی از شاخص‌های مورد بررسی جنسیت پاسخگویان بود. نتایج نشان داد که نمونه آماری پژوهش در بخش احمدی 9/56 درصد پاسخگویان را مرد و 1/43 درصد پاسخگویان را زنان تشکیل می‌دهند.
جدول شماره 3: بررسی وضعیت جنسیت نمونه آماری (پاسخگویان) پژوهش
جنس | فراوانی | درصد |
مرد | 194 | 9/56 |
زن | 147 | 1/43 |
جمع | 341 | 100 |
بررسی سن نمونه آماری بیانگر آن است که در بین پاسخگویان 45/ 45 درصد آنها در رده سنی 21 تا 35 سال قرار دارند و این گروه بیشترین فراوانی و درصد را دارا است و در مرتبه دوم، رده سنی 36- 45 سال با 46/23 درصد قرار گرفته است. این امر نشان می‌دهد که بیشتر کسانی که عضو صندوق آبادانی و پیشرفت روستاها هستند در گروه سنی جوانان وسن اشتغال قرار دارند.
جدول شماره 4: بررسی وضعیت سنی نمونه آماری (پاسخگویان) پژوهش
رده سنی | تعداد | درصد | رده سنی | تعداد | درصد |
20-15 | 12 | 52/3 | 56-65 | 21 | 16/6 |
21- 35 | 155 | 45/45 | بالای 65 سال | 16 | 69/4 |
36- 45 | 80 | 46/23 | بدون پاسخ | 6 | 76/1 |
46-55 | 51 | 96/14 | جمع | 341 | 100 |
سطح تحصیلات پاسخگویان نشان می‌دهد که بیشترین افراد پاسخگو و عضو صندوق آبادانی و پیشرفت روستاها دارای تحصیلات دیپلم با 9/29 درصد و در رده بعدی تحصیلات ابتدایی با 5/23 درصد قرار دارند همچنین افراد دارای تحصیلات عالی و کارشناسی و بالاتر با 6/19 درصد تعداد قابل توجهی را دارا هستند.
جدول شماره 5: بررسی وضعیت تحصیلی و سطح سواد نمونه آماری (پاسخگویان) پژوهش
سطح تحصیلات | فراوانی | درصد | سطح تحصیلات | فراوانی | درصد |
|---|---|---|---|---|---|
بیسواد | 9 | 2.6 | کاردانی | 27 | 7.9 |
ابتدایی | 80 | 23.5 | کارشناسی و بالاتر | 67 | 19.6 |
راهنمایی | 46 | 13.5 | جمع | 333 | 97.7 |
دبیرستان | 2 | .6 | بدون پاسخ | 8 | 2.3 |
دیپلم | 102 | 29.9 | جمع | 341 | 100.0 |
بررسی وضعیت شغلی پاسخگویان نشان داد که زنان خانه‌دار بیشترین تعداد و فراوانی را دارا هستند این امر به این دلیل است که نیمی از نمونه آماری را زنان عضو صندوق تشکیل می‌دهد که بیشتر به شغل خانه‌داری مشغول هستند این گروه با 4/31 درصد بیشترین تعداد هستند. در رده بعدی سایر مشاغل از جمله مشاغل آزاد و یا مشاغلی غیر از کشاورزی و دامداری که بیشتر نخل‌داری و باغداری و یا کارگری در شهرهای حاجی آباد، بندرعباس و یا ارزوئیه است را با 30.5 درصد شامل شده است. رده بعدی کشاورزان و دامداران با 3/12 درصد از نمونه آماری هستند. جدول و نمودار زیر فراوانی و درصد پاسخگویان بر حسب شغل را نشان می‌دهد.
جدول شماره 6: بررسی وضعیت شغلی نمونه آماری (پاسخگویان) پژوهش
نوع اشتغال | فراوانی | درصد | نوع اشتغال | فراوانی | درصد |
|---|---|---|---|---|---|
بیکار | 34 | 0/10 | سایر مشاغل | 104 | 5/30 |
کشاورز و دامدار | 42 | 3/12 | جمع | 326 | 6/95 |
خانه دار | 107 | 4/31 | بدون پاسخ | 15 | 4/4 |
کارمند | 39 | 4/11 | جمع | 341 | 100.0 |
مولفه دیگری که مورد بررسی قرار گرفت تعداد خانوارهای ساکن در یک واحد مسکونی روستایی بود. در این بررسی مشخص شد نزدیک به 6/73 درصد خانوارهای روستایی به صورت تک خانواری در یک واحد مسکونی زندگی می‌کنند و فرزندان بعد از ازدواج دارای خانه و ملک مسکونی جداگانه می‌شوند و در حدود 8/15 درصد نیز در یک واحد مسکونی دو خانوار یا بیشتر زندگی می‌کنند.
جدول شماره 7: بررسی وضعیت خانوار نمونه آماری (پاسخگویان) پژوهش
وضعیت خانوار | فراوانی | درصد | |
|---|---|---|---|
| یک خانواری | 251 | 6/73 |
دو خانوار و بیشتر | 54 | 8/15 | |
جمع | 305 | 4/89 | |
| بدون پاسخ | 36 | 6/10 |
جمع کل | 341 | 100.0 | |
یافته‌های استنباطی
به منظور پاسخگویی به سوال تحقیق و در راستای ارزیابی نقش صندوق‌های توان افزایی در سرمایه اجتماعی مطالعه در دو مقطع (خرداد و تیرماه 1388 و 1399) به انجام رسید. در این قسمت به تحلیل یافته‌های پژوهش و بررسی نقش آنها در سرمایه اجتماعی پرداخته می‌شود.
الف: اعتماد اجتماعی
در راستای سنجش و ارزیابی وضعیت ایجاد صندوق‌های توان افزایی در افزایش یا کاهش سرمایه اجتماعی مطالعه در دو مقطع زمانی قبل از ایجاد صندوق‌های توان افزایی و یک سال بعد از ایجاد صندوق های توان افزایی در جامعه روستایی هدف انجام پذیرفت. بررسی وضعیت اعتماد اجتماعی در قبل از ایجاد صندوق های توان افزایی بیانگر آن است که اعتماد به نهاد روحانیون و نهادهای مذهبی با میانگین 9/4 در بهترین وضعیت اعتمادی در قبل از ایجاد صندوق‌ها قرار دارد و میزان پایبندی به قول و قرار و میزان اعتماد به شورا و دهیاری با میانگین 7/3 درصد دارای وضعیت مناسبی است کمترین میزان اعتماد در بحث ضمانت برای وام یکدیگر است که با 9/2 در پایین ترین سطح قرار دارد. در جدول زیر وضعیت شاخص های سنجش اعتماد اجتماعی در روستاهای بخش احمدی در قبل از ایجاد صندوق‌های توان افزایی نشان داده شده است.
گویه و معرف | نتایج | ||
میانگین | انحراف معیار | ||
میزان همکاری مردم با یکدیگر | 4/3 | 765/0 | |
میزان امانت دادن ابزار و وسایل زندگی | 4/3 | 830/0 | |
میزان پایبندی به قول و قرار | 8/3 | 751/0 | |
میزان تمایل برای ضمانت کردن یکدیگر | 9/2 | 997/0 | |
میزان قرض دادن پول | 3 | 708/0 | |
میزان اعتماد به شورا و دهیار | 7/3 | 889/0 | |
میزان اعتماد به دستگاه‌های دولتی | 4/3 | 968/0 | |
میزان اعتماد به نیروهای نظامی و امنیتی | 6/3 | 994/0 | |
میزان اعتماد به نهادهای عمومی | 6/3 | 898/0 | |
میزان اعتماد به نهاد روحانیون و نهادهای مذهبی | 9/4 | 767/0 | |
ماخذ: یافته‌های پژوهش، خرداد 1388
بررسی و تحلیل یافته‌های پرسشنامه در دور دوم و بعد از ایجاد صندوق های توان افزایی نشان می‌دهد که همانند دور اول اعتماد به نهاد روحانیون و نهادهای مذهبی با میانگین 3.9 در بالاترین سطح در گویه‌های اعتماد اجتماعی قرار دارد، در این دور میزان اعتماد به نیروهای نظامی و امنیتی افزایش داشته است و در رده دوم قرار گرفته است و همچنین میزان اعتماد به نهادهای عمومی وضعیت مناسبتری پیدا کرده است. بطور کلی در بعد از افتتاح صندوق‌های میزان اعتماد اجتماعی مردم بالاتر رفته است و تمامی میانگین‌ها از حد وسط بالاتر بوده است و رشد خوبی داشته است، همچنین در این بین شاخص اعتماد به شورا و دهیار و شاخص تمایل برای ضمانت وام نیز افزایش پیدا کرده است، گویا صندوق‌های توان افزایی توانسته است بعنوان پشتیبانی مالی برای افراد جایگاه خود را به دست آورد.
جدول شماره 9: بررسی وضعیت شاخص‌های اعتماد اجتماعی در بعد از ایجاد صندوق‌های توان افزایی جامعه محلی (خرداد 1399)
| نتایج | ||
میانگین | انحراف معیار | ||
میزان همکاری مردم با یکدیگر | 3.5 | 818/0 | |
میزان امانت دادن ابزار و وسایل زندگی | 3.6 | 778/0 | |
میزان پایبندی به قول و قرار | 3.6 | 936/1 | |
میزان تمایل برای ضمانت کردن یکدیگر | 3.0 | 562/2 | |
میزان قرض دادن پول | 3.0 | 794/0 | |
میزان اعتماد به شورا و دهیار | 3.7 | 882/0 | |
میزان اعتماد به دستگاه‌های دولتی | 3.4 | 880/0 | |
میزان اعتماد به نیروهای نظامی و امنیتی | 3.8 | 881/0 | |
میزان اعتماد به نهادهای عمومی | 3.6 | 858/0 | |
میزان اعتماد به نهاد روحانیون و نهادهای مذهبی | 3.9 | 763/0 | |
ماخذ: یافته‌های پژوهش، خرداد 1399
ب: مشارکت اجتماعی
در بررسی شاخص‌های مورد بررسی در بعد مشارکت اجتماعی مشخص گردید که شاخص کلی مشارکت در حد متوسط قرار دارد و بهترین و بیشترین میانگین مشارکت، مشارکت اهالی در کارهای جمعی روستا با میانگین 4.4 است و در رده دوم مشارکت اهالی با شورا و دهیاری است که با میانگین 3.9 وضعیت مناسبی دارد. کمترین میزان میانگین در مشارکت میزان مشارکت اهالی در صندوق‌های قرض الحسنه خانوادگی و غیررسمی در روستا با میانگین 3 درصد است. در جدول زیر اطلاعات میانگین و انحراف معیار شاخص‌های مورد بررسی در مشارکت اجتماعی اهالی روستایی بخش احمدی در قبل از ایجاد صندوق‌های توان‌افزایی نشان داده شده است.
جدول شماره 10: بررسی وضعیت شاخص‌های مشارکت اجتماعی در قبل از ایجاد صندوق‌های توان افزایی جامعه محلی (خرداد 1388)
گویه و معرف | اعضای صندوق | ||
میانگین | انحراف معیار | ||
میزان مشارکت اهالی درحل مسائل و مشکلات | 2/3 | 969/0 | |
میزان مشارکت در فعالیت‌های خیریه و عام المنفعه | 2/3 | 000/1 | |
میزان مشارکت زنان در حل مشکلات روستا | 3/3 | 961/0 | |
میزان مشارکت اهالی با شورا و دهیار | 9/3 | 819/0 | |
میزان مشارکت شورا و دهیار با مردم | 5/3 | 940/0 | |
میزان مشارکت اهالی در کارهای جمعی | 4/4 | 678/0 | |
میزان مشارکت در ساخت مدرسه | 3/3 | 989/0 | |
میزان مشارکت اهالی در صندوق‌های خانوادگی(غیررسمی) | 0/3 | 049/1 | |
میزان مشارکت در فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی | 5/3 | 932/0 | |
ماخذ: یافته‌های پژوهش، خرداد 1388
بعد از ایجاد و شروع بکار صندوق‌های توان افزایی و انجام ارزیابی دور دوم بررسی مولفه‌ها و شاخص‌های مشارکت اجتماعی در دور دوم در جدول زیر نشان داده شده است. مقایسه مشارکت اجتماعی این دور و دور قبل نشان می دهد که در این دور نیز مشارکت در کارهای جمعی با میانگین بالاتر از 3 و همانند دور اول با متوسط میانگین 4 و در حد 4.15 بالاترین میزان مشارکت را دارا است همچنین مشارکت در مشارکت اهالی با شورا و دهیار همانند دور اول با میانگین 3.85 در رتبه دوم قرار دارد. تنها تفاوت آن با دوره اول در میزان مشارکت اهالی در ساخت مدرسه است که کاهش پیدا کرده و عضویت آنها در صندوق‌های خانوادگی و همکاری گروهی فامیلی آنها افزایش یافته است. نتایج بررسی پرسشنامهها در جدول زیر نشان داده شده است.
جدول شماره 11: بررسی وضعیت شاخص‌های مشارکت اجتماعی در قبل از ایجاد صندوق‌های توان‌افزایی جامعه محلی (خرداد 1399)
| اعضای صندوق | ||
میانگین | انحراف معیار | ||
میزان مشارکت اهالی درحل مسائل و مشکلات | 3.3 | 950/0 | |
میزان مشارکت در فعالیت‌های خیریه و عام المنفعه | 3.1 | 804/0 | |
میزان مشارکت زنان در حل مشکلات روستا | 3.4 | 860/0 | |
میزان مشارکت اهالی با شورا و دهیار | 3.8 | 770/0 | |
میزان مشارکت شورا و دهیار با مردم | 3.5 | 901/0 | |
میزان مشارکت اهالی در کارهای جمعی | 4.1 | 671/0 | |
میزان مشارکت در ساخت مدرسه | 3.0 | 952/0 | |
میزان مشارکت اهالی در صندوق‌های خانوادگی(غیررسمی) | 3.2 | 824/0 | |
میزان مشارکت در فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی | 3.3 | 932/0 | |
ماخذ: یافته‌های پژوهش، خرداد 1399
در ادامه برای بررسی میزان همبستگی بین مولفه‌های مورد مطالعه با سرمایه اجتماعی در بین سکونتگاههای روستایی مورد مطالعه از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده گردید. همانگونه که در جدول شماره 12 نشان داده شده است ضریب همبستگی 465/0 بین مولفه اعتماد اجتماعی با سرمایه اجتماعی وجود دارد و بین مولفه مشارکت اجتماعی با ضریب همبستگی 421/0 با سرمایه اجتماعی برقرار است و نشان دهنده‌ی وجود رابطه معنی‌دار هستند. این موارد بیانگر آن است که این مولفه‌ها تاثیر مستقیمی در تقویت و توسعه سرمایه اجتماعی ایفا می‌نماید.
جدول شماره 12: ماتریس همبستگی بین شاخص‌های پژوهش و سرمایه اجتماعی
شاخص‌ها | سرمایه اجتماعی | |
اعتماد اجتماعی | ضریب همبستگی | 465/0* |
سطح معنی داری | 019/0 | |
مشارکت اجتماعی | ضریب همبستگی | 421/0* |
سطح معنی داری | 019/0 | |
ماخذ: یافته‌های پژوهش، 1399
نتیجه‌گیری
هدف کلی پژوهش حاضر تحلیل و ارزیابی نقش تاسیس صندوق توان‌افزایی در مولفه‌های سرمایه اجتماعی جوامع محلی است. سرمایه اجتماعی را می‌توان سرمایه‌ای حاصل از تعامل‌های اجتماعی افراد در شبکه های مختلف اجتماعی دانست که نتیجه آن، شکل گیری سطحی از مشارکت و اعتماد مردمی است برای رسیدن به اهداف جمعی در قالب گروه‌های اجتماعی که زمینه توسعه پایدار را فراهم می‌کند. در این راستا، بیان شده است که در فرایند ارتقاي توسعه روستایی متغیرهاي اجتماعی به خصوص سرمایه اجتماعی نقش کلیدي ایفا می‌کند، چرا که هیچ توسعه‌اي بدون مشارکت مردم، رضایتمندي و اعتماد اجتماعی محلی شکل نمی‌گیرد، به عبارت دیگر، سرمایه اجتماعی با ایجاد همبستگی در بین افراد به عنوان منبع کنش‌هاي اجتماعی در عرصه‌هاي مختلف زندگی از سطح محلی (خرد) تا سطح حکومت (کلان) مطرح می‌شود و می‌تواند جامعه را در برخورد با مسائل تواناتر ساخته و کاهش آن منجر به بروز مسائل و معضلات حاد اجتماعی می‌شود. جنبة اعتماد يكي از اصليترين عناصر سرماية اجتماعي است كـه بـه دليـل حـساسيت بالا هميشه در معرض تخريب قرار دارد و عنصري است كه روابـط اجتمـاعي و سـاير ابعاد سرماية اجتماعي را تشكيل مي‌دهد و زمينه‌ساز مشاركت ميان اعضاي يك گـروه كاري است.
در این تحقیق براي ارزیابی نقش صندوق‌های توان افزایی در میزان سرمایه اجتماعی و توسعه روستایی به بررسی شاخص‌های دو مولفه اصلی سرمایه اجتماعی (اعتماد اجتماعی و مشارکت) در دو مقطع زمانی با فاصله یکسال پرداخته شد. نتایج مقاله نشان داد که تاسیس و ایجاد صندوق‌های توان افزایی روستایی در بخش احمدی توانسته منجر به توسعه و افزایش سرمایه اجتماعی و توانمندی جامعه محلی در راستای توسعه روستایی شود. در هر دو مولفه اعتماد و مشارکت اجتماعی شاخص‌ها مورد بررسی روند افزایش داشته است. در حقیقت سرمایه اجتماعی از طریق ایجاد هماهنگی و ارتباط میان انواع دیگر سرمایه‌ها از قبیل سرمایه‌هاي مالی، طبیعی و انسانی در قالب شبکه‌اي از روابط مبتنی بر اعتماد متقابل و مشارکت میان افراد، انسجام و همبستگی زمینه را جهت دستیابی به سود مشترك(توسعه) فراهم آورده است. در این رابطه کاربرد سرمایه اجتماعی در مناطق روستایی منطقه از اهمیت ویژه‌اي برخوردار است. چرا که اکثریت ساکنین منطقه را کشاورزان فقیر و خرده مالک دارای باغات نخل و نارنگی تشکیل می‌دهند و آنها نیز، نیازمند برنامه‌هایی براي افزایش مشارکت، اعتماد متقابل به یکدیگر و به مسئولین، همچنین نیازمند انسجام درون گروهی هستند در این راستا میسر شدن پیشرفت در هر یک از زمینه‌هاي فوق، مستلزم حضور، اعتماد و مشارکت آحاد روستاییان در روند توسعه است و این امر امکان پذیر نیست، مگر آنکه روحیه‌ي مشارکت و اعتماد اجتماعی و همبستگی اجتماعی را به شکلی مدرن و در قالب تشکل‌هاي دولتی و غیر دولتی در روستا بالا برد که تاسیس صندوق‌های توان افزایی بعنوان یک تشکل غیردولتی و برخواسته از درون مردم و با مشارکت جامعه محلی توانسته است مسیر توسعه را در روستاها فراهم نماید.
نتایج پژوهش‌های قربانی، 1394؛ سالاری، 1393؛ ابراهیمی و همکاران، 1393؛ قربانی و همکاران، 1393؛ بادین و همکاران، 2006؛ جاتل، 2013 و قربانی، 1395 یافته‌های پژوهش حاضر را تایید می‌کنند. بنابراین تشکیل گروه‌های عضو صندوق در قالب طرح توان‌افزایی، به افزایش و تقویت اعتماد ومشارکت در میان افراد و گروه‌ها انجامیده است بطوری که سرمایه اجتماعی شکل گرفته در قالب تشکل‌های محلی مردم را توانمند نموده است تا به کاهش فقر خود کمک نمایند. بدین ترتیب می‌توان استدلال کرد که توانمندسازی و سرمایه اجتماعی در جوامع محلی لازم و ملزوم یکدیگر هستند و هر گونه فعالیت در راستای افزایش توانمندی‌ها، زمینه سازی افزایش سرمایه اجتماعی و بهبود سطح اعتماد و مشارکت و در نهایت، حفظ و استحکام ساختارهای اجتماعی روستا می‌شود که خود زمینه‌ساز توسعه جامعه محلی و توسعه پایدار است.
در این تحقیق با توجه به حضور تیم تحقیق به صورت یکسال متمادی در روستاهای مذکور به منظور افزايش سرمایه اجتماعی ميـان افـراد در جامعـة مـورد مطالعـه، مـي‌تـوان پيشنهادات زير را مطرح كرد:
· تشكيل گروه‌های خویشاوندی روستایی و برگزاري جلسات ماهيانه به منظور تبـادل نظـرات و تجربيـات و ايجـاد همبستگي و افزايش اعتماد ميان اعضا.
· برگزاری و ايجاد برنامه‌هاي گروهي جهت افزايش روحية كار تيمي در راستای ایجاد احساس مسئوليت اجتماعي
· تشكيل گروه‌هـاي حـل اختلافـات حرفـه‌اي بـه منظـور كـاهش تنش‌ها و ايجاد فضاي همكاري مبتني بر اعتماد متقابل
· برگزاری انتخابات دوره‌ای به منظور تعیین مدیران صندوق‌ها در راستای برقرار انسجام اجتماعی
· تقویت مشارکت زنان در صندوق‌ها در راستای ایجاد برابری جنسیتی و افزایش اعتماد و مشارکت آنها در امور خانواده و روستا
سپاسگزاری
این مقاله برگرفته از طرح توان افزایی جامعه محلی در بخش احمدی شهرستان حاجی آباد استان هرمزگان است که توسط موسسه آموزش عالی جهاددانشگاهی کرمانشاه و به کارفرمایی بنیاد علوی انجام پذیرفته است.
Sources
· Alavi, B, (2008), The role of social capital in development, Tadbir monthly, N 116, p 3
· Amid (1989). Amid Persian Dictionary. Teried. Tehran. Amirkabir
· Asgari, H, SHerafat, S (2015). Analysis of Factors Affecting the Formation of Social Trust in Rural Communities, Case Study: Hojdan Dasht County, Marivan County, Quarterly Journal of Rural Research, V 2, N 2. Pp851-879
· Babri, A. Eamiri, N., Haghighatdost, S., & Ashori, J. (2016). [The relationship between job burnout, perceived social support and psychological hardiness with mental health among nurses. Scientific Journal of Hamadan Nursing. N24, P120-128
· Bastelaer, Evan (2002) Building Social Capital in Rural Areas: Does Public Action Help?, Restructuring in Marginal Rural Areas (RESTRIM) –The International Centre for Development Studies, University of Aberdeen, GB.
· Bodin, O. and Prell, C. (2011), Social network in Natural Resources Management, Cambridge University Press
· Bolino. M. (2002), citizenship behavior and creation of social capital in organizations, academy of management review, vol: 27. P 22
· Bourdieu, Peire. (1997) The Forms of Capital, in J. Richardson (ed.) Handbook of Theory and Research for Sociology of Education, N. Y. Greenwood Press.
· Bourdieu, Peire. (2016). "Capital forms" in Social capital, Democracy and Development, by Kian Tajbakhsh, Translated to Persian by Afshin Khakbaz and Hassn Pouyan, Shirazh. Publications, Tehran
· CHalapi. M. (1997). Analysis of the relationship between social capital and crime at the micro and macro levels, Journal of Iranian Sociology. P 6. N,2 .PP 3-44
· Colman, J., (1990), "Social Capital in the Creation of Human Capital", American Journal of Sociology, 94: 95-121
· Farahani, hosein & jamshid einali and abdoli somayeh (2014), Assessing the role of social capital in rural development Case study; Mashhad Miqan village, Arak city, Journal of Applied Research in Geographical, N 29. Pp 21- 34
· GHafari, gh, Niyazi, M (2007), Sociology of Participation, Near Publishing, Tehran
· Gidenz, A (1989), Modernity and individuality, society and personal identity in the new age, ternslate by Nser movafaghiyan. Tehran. Ney
· Gülümser, A, Levent, T, Nijkamp, Peter and Poot, J. (2012) The role of local and newcomer entrepreneurs in rural development: A comparative meta- analytic study, Research
· Heydari sarban,v (2017). Explaining social capital with a sense of social security of rural residents of Meshkinshahr. Strategic research on social order and security, year 1, N2. P 17. Pp45- 62
· Kafi, Mehde. (2001). Investigate the feeling of security and the factors affecting it. Social Science Research Quarterly. N1.P1. PP 1-25
· Kajanoja, J, and Simpura, J. (eds.) (2000) Social Capital. Global and Local Perspectives. Government Institute for Economic Research. VATT-publications 29. Helsinki.
· Kazemi, saied & omran malekan (2016), Social capital and its role in the organization. 2national conferense on management and humanitistic science research in iran. Tehtan.
· Kiyani, a, mirzapoor, s (2009), A Study of Spatial-Spatial Differentiation in Social Capital Dimensions: A Case Study of Khorramabad, Journal of Geographical Space, years 9, N 28. Pp 125- 147
· Lehto, Esko (2001) Social Capital in Rural Development: How can rural communities compete effectively in the global economy?, University of Joensuu, Finland
· Mariyela, J. (2012). Farmers, trust. And the Market Solution to Water Pollution: the Role of Social Embeddedness in Water Quality Trading, Journal of Rural Studies, No 28: pp 577-589
· Miessra, A.R.P (1988). Rural development, issues and problems. Tehran. Samt
· Mosavi, yaghob, & mohammad ghasemisiani & anvar mostafavi (2018). Investigation of socio-cultural factors affecting the slowness of the modernization process and Improving the worn-out urban fabric. Region 12 tehran. Iranian Anthropological Research, N 7.pp71.94
· Nat, T. k., Inoue M. and Pretty J. (2011). Formation and Function of Social Capital for Forest Resource Management and the Improved Livelihoods of Indigenous People in Bangladesh. Journal of Rural and COommunity Development. No 3: pp 104- 122
· Newton. j. (2002) , new venture creation, Boston home wood publishe, P: 175
· Putnam. R, D.(2012) , democracies in flux, The evolution of social capital in contemporary society, Oxford university press
· Rahmani, Mahmood & ali kavoosi (2009), Measuring and Comparing Social Capital in Public and Private Sectors, Tehran: Vice Chancellor for Research, Islamic Azad University
· Salimi . N. Davari. H, (2010). Investigating the effective factors on the tendency of villagers to use drugs, M.Sc. Thesis, Faculty of Social Sciences, University of Tehran
· Seydayie, S. A, Ahmadi, M. Moeinabadi. H (2009). An introduction to social capital and its relationship with the components of social development in Iran. Journal of Rahbord. N 19. P: 225- 188
· SHirvaniyan, A, Najafi.B. (2010). Investigating the Relationship between Social Capital and Entrepreneurship. Social Welfare Research Quarterly, Years 11, n41
· Shucksmith, M. (2000) Endogenous Development, Social Capital and Social Inclusion: Perspectives from LEADER in the UK. Sociologia Ruralis 40, No 2, 208-218.
· Taleb, M, Najafi asl, Z. (2010). Lessons from the process of rural participation in Iran, Journal of Applied Sociology, years 21, N37
· Tavasoli. Gholamabbas.& marziyeh mosavi (2015). The concept of capital in classical and modern theories with emphasis on social capital, Social Science Letter , N 36. Pp 1-32
· Zetomka, P (2001), Sociological theory of trust, ternslate by GHolamreza ghafari, Tehran. Shirazeh