تبیین اثرات جابجایی سکونتگاههای روستایی درمحدوده سدهای استان خوزستان با تأکید بر مخاطرات انسانی

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

صادق الهیاری ^{1 *} , نصراله مولایی هشجین ² , تیمور آمار ³

1 - عضوهیئت علمی دانشگاه پیام نور
2 - گروه جغرافیا. دانشگاه آزاداسلامی رشت
3 - گروه جغرافیا دانشگاه آزاد اسلامی رشت

تاریخ دریافت : 1397/11/13 تاریخ پذیرش : 1398/07/26 تاریخ انتشار : 1398/07/01

کلید واژه: خوزستان, سکونتگاههای روستایی, سدسازی, آثار وپیامدها, جابجایی اجباری,

چکیده مقاله :

ایجاد سدها سبب اشتغالزایی در بخش صنعت برای روستاییان، افزایش درآمدزایی و حضور فعّال روستاییان در فعّالیتهای غیرکشاورزی می شود، ولی در روستاهای پیرامونی، باعث مسائل عمده ای از جمله مهاجرتهای بی رویه، تغییر شغل روستاییان، کاهش تولید و بهره وری از منابع آب وخاک و به طورکلّی تخریب بسیاری از روستاها و مهاجرت اجباری روستاییان می گردند. لذا ضرورت دارد فعالیت سدسازی به عنوان یک عامل تاثیرگذار بیرونی که درعرصه فضایی تحولات ساختاری-کارکردی در محدوده مورد مطالعه موثر بوده است و زمینه های تحولی در ابعاد مختلف زندگی درناحیه مورد مطالعه ایجادکرده است، مورد بررسی قرارگیرد. لذا دراین تحقیق سعی گردیده بررسی گردد که چگونه سدسازی برخی کارکردهای اساسی این سکونتگاهها را که درنتیجه تولید فضای جدید باویژگیهای خاص درابعاد مکانی و فضایی به وجودآمده است راتغییرداده است. جامعه آماری 1587خانوارساکن درمحدوده سدهای استان خوزستان می باشد که ازبین آنها 10 روستا به روش نمونه گیری چند مرحله ای وبراساس موقعیت خاص جغرافیایی (دوری ونزدیکی به سد) و ملاک جمعیتی انتخاب گردیده اند. انتخاب وحجم نمونه براساس فرمول کوکران باخطای 05/0 برابربا209خانوار تعیین و برای اطمینان بیشترتعداد نمونه ها به 210نمونه ارتقایافته، ابزار پژوهش پرسشنامه می باشد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزاز spss و آزمون ویلکاکسون استفاده شده است ونقشه ها ازطریق g.i.s تهیه شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که سدسازی دراستان خوزستان باعث ازبین بردن بعضی منابع درآمد و تغییر نظام معیشت، بیکاری ،اختلال در امور بهداشتی و سلامت، ازبین بردن آسایش عمومی، درگیریهای قومی ،افزایش جمعیت حاشیه نشین درشهرها،تغییرفرهنگ بومی، مهاجرت ناخواسته وسرگردانی عده زیادی از روستاییان حاشیه سدها شده است.

چکیده انگلیسی:

An explanation of the impacts of rural settlements In the area of dams of Khuzestan province With emphasis on Human risks
Although dams create jobs in the industrial sector for the villagers, increase income, cause active participation of villagers in non-agricultural activities, and so on. but in peripheral villages, it causes major issues such as over-migrating, changing the jobs of villagers, reducing production and productivity of water resources, and, in general, destroying many villages and forced displacement of villagers. The statistical population of 1587 families is located in the Khuzestan province, among which 10 villages were selected by multi-stage sampling method and based on the specific geographical location (distances to the dam) and population criterion. The sample size and sample size were determined according to the Cochran formula with an error of 0.05, with 209 households, and to make sure more samples were transferred to 210 improved samples, the tool was a questionnaire. Data analysis was done using SPSS software and Wilcoxon test and maps were prepared through GIs. The results of the research show that the most impact of dam construction in Khuzestan province was in economic indicators with 64.92%, social with 51.6% and culture with 1 / 47, which has led to the elimination of some sources of income and the change in livelihoods, unemployment, disruption to health and safety, loss of public comfort, ethnic conflicts, increased marginalization of the population in cities, the development of indigenous populations, unwanted migration, and many other dangers of marginalization.

منابع و مأخذ:

1. احمدی اوندی،ذوالفقار، سجادبهمئی. عزیزالله سپهوندوعلی لجم اورک مرادی (1393): « ارزیابی پیامدهای اجتماعی وفرهنگی پروژه احداث سدکارون 3،شهرستان ایذه»، فصلنامه توسعه اجتماعی، دوره8،شماره 3.ص 52-27.


2. اردشیری،ماندانا،(1390): تدوین الگوی برنامه های اسکان مجدد طرح های سدسازی، اولین کنفرانس بین المللی و سومین کنفرانس ملی سد و نیروگاه برقابی،تهران.


3. اسماعیلی، فضل الله، مهدی خداداد و مهدیه نخعی(1394): بررسی اثرات سدسازی برتوسعه پایدار روستایی،مطالعه موردی:سدنوفل شهرستان گرگان، دومین کنگره علمی پژوهشی افق های نوین در حوزه مهندسی عمران،معماری،فرهنگ ومدیریت شهری ایران.تهران.


4. امینی،کوروش، فرزاد ویسی وسعدی محمدی(1397): « تحلیل وتبیین اثرهای احداث سدها برمعیشت پایدار نواحی روستایی، مطالعه موردی: سد داریان هورامان ». فصلنامه مطالعات راهبردی وسیاست گذاری عمومی،دوره 8،شماره 27 صص125-111.


5. پیرستانی،محمدرضا وشفقتی،مهدی (1388): « بررسی اثرات زیست محیطی احداث سد»، فصلنامه پژوهشهای جغرافیای انسانی،سال اول،شماره3،تهران،صص50-39.


6. سعیدی عباس(1391): مبانی جغرافیای روستایی،انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ پنجم، تهران.


7. -شارع پور،محمود(1384): بررسی اثرات اجرای پروژه های گاز براجتماعات محلی، انجمن جامعه شناسی ایران.


8. شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران،(1391):مطالعات جامع توسعه منابع آب حوضه سیروان،کد طرح:3384090 کد بخش1060.


9. صادقی،حجت اله،سیداسکندر، صیدایی و محمدرضا رضوانی (1396): « بررسی تاثیرات زیست محیطی سدهای مخزنی بر نواحی روستایی پیرامون، مطالعه موردی: سدکارون3،درشهرستان ایذه»،مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی،بهار1396،شماره17.


10. طاهری صفار،مرجان، ناصرشاهنوشی ولیلی ابوالحسنی(1394): «ارزیابی اثرات اقتصادی،اجتماعی و زیست محیطی احداث سد بار نیشابور»، فصلنامه جغرافیا ومخاطرات محیطی، شماره15، صص 146-127.


11. فاضلی،محمد(1391):ارزیابی تاثیرات اجتماعی،انتشارات جامعه شناسان،تهران.


12. کمیته امداد امام خمینی(ره)، (1397): ارزیابی سالانه خانوارهای تحت پوشش، معاونت اجتماعی کمیته امداد امام ایذه.


13. محمدی استادکلایه،امین، سیدحسن مطیعی لنگرودی، حمیده پهلوان زاده (1393): بررسی وسنجش پایداری اجتماعی اسکان مجدد پس از بلایا، اولین همایش علوم جغرافیایی ایران، دانشگاه تهران.


14. مرکزآمارایران (1395): نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس ومسکن استان خوزستان،سالهای1395-1385.


15. ملک حسینی،افسانه وعلی اصغر میرک زاده(1393):« ارزیابی تاثیرات اجتماعی سد سلیمانشاه سنقربر روستاهای تحت پوشش شبکه آبیاری و زهکشی سد».نشریه علمی-پژوهشی جغرافیا وبرنامه ریزی،سال19،شماره،53،صصص 351-325.


16. نظریان،اصغر،رحمتی،علیرضا)1392 (:«بررسی تاثیرات اقتصادی،احتماعی ومحیط زیستی سکونتگاههای مشمول جابجایی ناشی از ایجادسدها،مطالعه موردی،سدگتوندعلیا،رودخانه کارون»، فصلنامه پژوهش های محیط زیست،سال1،شماره2،صص 51-39.
    
    
    1. Arce Gomez,Antonio,Donovan,Jerome.D.and Bedggood, Rowan.E.(2015): Social impact assessments: Developing a consolidated Conceptual framework. Environmental Impact Assessment Review.vol:50,pp:85-94.
    
    
    2. Cernea Michael M. and Kudat Ayse (2015): Social Assessments for Better Development, Case Studies in Russia and Central Asia. environmentally sustainable development studies and monographs series. NO. 16.
    
    
    3. Costanza, R. (2007), Quality of life: An Approach Integration Opportunities, Human Needs, and Subjective Well-Being, Ecological Economics, No. 61, pp 267-276.
    
    
    4. Croll, E.J, (1999): Involuntary resettlement in China, The local view. China Quarterly, 158, 469-483.
    
    
    5. Gleick, P.H, (2008): Three Gorges Dam Project, Yangtze River, China. The World’s Water 2008–2009. pp. 139-150.
    
    
    6. Marcus W. Beck and et al.( 2012).:ENVIERMENTAL AND LIVELIHOOD IMPACTS OF DAMS: COMMON LESSONS ACROSS DEVELOPMENT GRADIENTS THAT CHALLANGE SUSTAINABILITY. INTERNATIONAL JOURNAL OF RIVER BASIN. MANAGMENT. DOI: 10.1080/15715124.2012.656133.
    
    
    7. Scudder, (2005): SOCIAL IMPACTS OF LARGE DAM.PROJECTS: A COMPARISON OF INTERNATIONAL CASE STUDIES AND IMPLICATIONS FOR BEST PRACTICE ACOMPARISON OF INTERNATIONAL CASE STUDIES AND IMPLICATIONS FOR BEST.PRACTICE,JOURNAL OF ENVIRONMENTAL MANAGMANT90-S249-S257
    
    
    8. simberling, (2003): Environmental and Social Impact Assessment for Large Dams, WCD Thematic Review V.2 prepared as an input to the World Commission on Dams, Cape Town, www.dams.org.
    
    
    9. Tahmicioglu, Sait et al, (2016): Positive and negative impact of dams on the environment. International Congress on River Basin Management. Turkey. Chapter 2. Pp. 759-769.
    
    
    10. Tilt, B., Braun, Y. and Hedaming, D, (2008): SOCIAL IMPACTS OF LARGE DAM PROJECTS: A COMPARISON OF INTERNATIONAL CASE STUDIES AND IMPLICATIONS FOR BEST PRACTICE ACOMPARISON OF INTERNATIONAL CASE STUDIES AND IMPLICATIONS FOR BEST.PRACTICE JOURNAL OF ENVIORMENTAL MANAGEMENT 90 (2008) S249–S257.
    
    
    11. Vanclay,Frank(2018): International Principles for Social impact assessment Impact Assess project Appraisal,vol:21,Issu:1,pp:90-107.
    
    
    12. Wang. Pu. Et al,(2013): A FRAMEWORK FOR SOCIAL IMPACT ANALYSIS OF LARGE DAMS: A CASE STUDY OF CASCADING DAMS ON THE UPPER-MEKONG RIVER. CHINA. JOURNAL OF ENVIROMENTAL MANEGMENT. JOURNAL HOMEPAGE: ww.elsevier.com/locate/ jenvman.
    
    
    13. World Commission on Dams, (2003): Dams and Development, London: Earthscan Publishers, 448 pages. http://www.dams.or,(feb,2018).