آینده پژوهی بازار گردشگری شهری مبتنی بر رویکرد گردشگری پست مدرن مطالعه موردی:کلانشهر تبریز

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

محمدعلی سالکی ملکی ¹ , رحیم حیدری ^{2 *} , شهریور روستایی ³

1 - دانشگاه تبریز
2 - دانشگاه تبریز
3 - دانشگاه تبریز

تاریخ دریافت : 1401/02/28 تاریخ پذیرش : 1401/04/09 تاریخ انتشار : 1401/07/12

کلید واژه: گردشگری شهری, کلانشهر تبریز, آینده پژوهی, گردشگری پست مدرن, پیشران های حیاتی,

چکیده مقاله :

مطالعه سیر تحول تاریخی برنامه ریزی شهری و به تبع آن برنامه ریزی صنعت گردشگری دو رویکرد و یا به اصطلاح دو مگا تئوری مدرنیسم و پست مدرنیسم را نشان می دهد. اکثر تغییر و تحولات در حوزه این دو تئوری بوده و ویژگی و مشخصات هر یک از آنها یک دوران و عصر جدید را پدید آورده است. شرایط ویژه فرهنگی و سیاسی کشور ما در حال حاضر مشوق و تقویت کننده گردشگری انبوه و مدرن نیست و آمارهای گردشگری تائید کننده این امر است در این میان شهر تبریز به عنوان پنجمین شهر پر جمعیت ایران متاثر از شرایط و سیاست های کلان کشور بوده و هست و با توجه به پتانسیل های بالای گردشگری این شهر همواره به عنوان یک شهر صنعتی و تجاری شناخته شده است و بخش گردشگری در این شهر تضعیف شده است. با این شرایط می توان نتیجه گیری کرد گونه گردشگری انبوه (مدرن) در کشور ما نه انچنان وجود دارد و نه شرایط ظهور و رشد کافی(با توجه به دلایل سیاسی و اجتماعی کشور) را دارا است .اما در حوزه گردشگری پست مدرن با توجه به شرایط منحصر به فرد فرهنگی،تاریخی و سیاسی می تواند برای گردشگران پست مدرن بسیار جذاب باشد .لذا برای جذب چنین گردشگرانی با توجه به پیچیدگی مفهوم گردشگری پست مدرن بیش از پیش نیازمند مطالعه و برنامه ریزی در این حوزه هستیم .در این راستا مهمترین هدف این تحقیق مطالعه و ارزیابی شاخص ها و پیشران های موثر بر این گونه از گردشگری است.روش تحقیق از نوع روش توصیفی-تحلیلی بوده و مهمترین ابزارهای تحقیق روش ها و نرم افزارهای متداول آینده پژوهی من جمله روش تحلیل ساختاری و نرم افزار میک مک است. بر اساس نتایج از بین 49 شاخص منتخب از دیدگاه متخصصین 21 شاخص به عنوان پیشران های حیاتی انتخاب شدند.که در این میان شاخص برگزاری نمایشگاه‌های گردشگری با مجموع امتیاز تأثیرگذاری 1014 به‌عنوان مؤثرترین شاخص و رویدادهای فرهنگی-آئینی با امتیاز 459 به‌عنوان 21 امین شاخص انتخاب‌شده‌اند.

چکیده انگلیسی:

The study of the historical evolution of urban planning and, consequently, tourism industry planning shows two approaches or the so-called two mega-theories of modernism and postmodernism. Most of the changes and developments are in the field of these two theories and the characteristics of each of them have created a new era. The special cultural and political conditions of our country do not currently encourage and strengthen mass and modern tourism, and tourism statistics confirm this. Meanwhile, the city of Tabriz, as the fifth most populous city in Iran, has been affected by the conditions and policies of the country. Due to the high potential of tourism, this city has always been known as an industrial and commercial city and the tourism sector in this city has been weakened. With these conditions, it can be concluded that the type of mass tourism (modern) in our country does not exist and does not have sufficient conditions for emergence and growth (according to the political and social reasons of the country). Due to its unique cultural, historical and political conditions, it can be very attractive for postmodern tourists. Therefore, in order to attract such tourists, due to the complexity of the concept of postmodern tourism, we need to study and plan in this field. In this regard, the most important the purpose of this study is to study and evaluate the indicators and drivers of this type of tourism. Based on the results, from 49 selected indicators from the perspective of experts, 21 indicators were selected as vital drivers.Among these, the index of holding tourism exhibitions with a total impact score of 1014 has been selected as the most effective index and cultural-religious events with a score of 459 as the 21st index.

متن کامل:



Futures studies of urban tourism market based on postmodern tourism approach

Case study: Tabriz metropolis

Abstract:

It can be concluded that the type of mass tourism (modern) in our country does not exist and does not have sufficient conditions for emergence and growth (according to the political and social reasons of the country). Due to its unique cultural, historical and political conditions of our country in general and the historical city of Tabriz in particular, it can be very attractive for postmodern tourists. Therefore, in order to attract such tourists, due to the complexity of the concept of postmodern tourism, we need to study and plan in this field. In this regard, the most important the purpose of this study is to study and evaluate the indicators and drivers of this type of tourism. The most important research tools are questionnaires and interviews with experts and specialists in the field of tourism and urban planning based on the Delphi model. Common future research methods and software, including structural analysis and Mick Mac software, have been used to analyze the data. Given the complexity of postmodern tourism; the distribution diagram of the variables indicates the instability of the system. Based on the results, among 49 selected indicators from the perspective of experts, 21 indicators were selected as vital drivers, among which the tourism exhibition index with a total impact score of 1014 was selected as the most effective index and cultural-religious events with 459 points as the 21st indicator. According to the mentioned characteristics for postmodern tourism, it is observed that the selected vital drivers often have the characteristics of postmodern tourism and can properly play a role in promoting this type of tourism. 

Keywords: Urban tourism, postmodern tourism, futures studies, vital drivers, Tabriz metropolis

Extended Abstract:

Introduction:

Postmodern tourism is a type of tourism that has emerged with the change of philosophical and social structures in recent decades and is becoming a dominant model in tourism. Mass tourism (modern) in our country does not exist and does not have the conditions for emergence and sufficient growth (due to political and social reasons). But in the field of postmodern tourism due to the unique cultural and historical conditions and politics can be very attractive for postmodern tourists. Therefore, to attract such tourists, due to the complexity of the concept of postmodern tourism, we need more study and planning in this area. In this regard, the most important purpose of this study is to study and identify indicators and the drivers of this kind of tourism.

Research Methods:

The research process consists of two general stages. In the first stage, using the Delphi technique and the questionnaire tool, effective factors and indicators in the development of urban tourism in Tabriz were identified. The study is conducted and after selecting them, the process of conducting a survey and extracting their opinions regarding the development of urban tourism in the metropolis of Tabriz has been done. It was evaluated, analyzed and numerically evaluated by Delphi experts and the final matrix was entered into Micmac software to analyze and extract vital propellants and related tables and graphs. Finally, key factors were identified and tables and graphs related to the research results were identified. Drawn and presented using the software.

 Results and discussion:

In this article, using the Delphi method, after surveying the relevant experts in urban tourism, the factors and variables involved are extracted, and after weighing based on the experts' opinions, in Mick Mac structural software, the driving factors for the future development of Tabriz urban tourism. Marked by a postmodern approach. Therefore, the development of postmodern tourism in the city of Tabriz for the current and future situation requires considering these key factors in planning. In order to develop this type of tourism in the city of Tabriz, all the factors involved, such as a system with intertwined elements, and as a structure, are considered, and the relationships of these factors are measured and the top factors that are more effective are extracted Has been Finally, 21 indicators based on scores and replication in both direct and indirect methods were selected as critical drivers.

Conclusion:

Urban and tourism management in the country and especially the city of Tabriz has always followed specific, stereotypical and repetitive patterns in tourism management with a partial and non-systematic view and never seeks to discover new and hidden sources and so-called postmodern tourism sources Has not been Postmodern tourism resources are hidden in the heart of society and can be turned into huge economic talents with the least cost and investment. The introduced drivers can in fact become postmodern tourism resources and transform the tourism economy of Tabriz with a careful and strategic planning. In addition, considering that the majority of this type of tourism is foreign tourists, it can have a favorable currency for the country.

 

آینده‌پژوهی بازار گردشگری شهری مبتنی بر رویکرد گردشگری پست‌مدرن

مطالعه موردی:کلان‌شهر تبریز

چکیده: 

گونه گردشگری انبوه (مدرن) در کشور ما نه آن‌چنان وجود دارد و نه شرایط ظهور و رشد کافی(با توجه به دلایل سیاسی و اجتماعی کشور) را دارا است .اما در حوزه گردشگری پست‌مدرن با توجه به شرایط منحصربه‌فرد فرهنگی،تاریخی و سیاسی کشورمان به صورت عام و شهر تاریخی تبریز به صورت خاص می‌تواند برای گردشگران پست‌مدرن بسیار جذاب باشد .لذا برای جذب چنین گردشگرانی با توجه به پیچیدگی مفهوم گردشگری پست‌مدرن بیش‌ازپیش نیازمند مطالعه و برنامه‌ریزی در این حوزه هستیم .در این راستا مهم‌ترین هدف این تحقیق مطالعه و ارزیابی شاخص‌ها و پیشران‌های مؤثر بر این‌گونه از گردشگری است.روش تحقیق از نوع روش توصیفی-تحلیلی بوده و مهم‌ترین ابزارهای تحقیق  پرسشنامه و مصاحبه با خبرگان و متخصصین حوزه گردشگری و برنامه ریزی شهری بر مبنای مدل دلفی است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش‌ها و نرم‌افزارهای متداول آینده‌پژوهی من‌جمله روش تحلیل ساختاری و نرم‌افزار میک مک¹ استفاده شده است. با توجه به پیچیدگی موضوع گردشگری پست مدرن؛ نمودار پراکنش متغیر ها حاکی از ناپایداری سیستم است. بر اساس نتایج از بین 49 شاخص منتخب از دیدگاه متخصصین 21 شاخص به‌عنوان پیشران‌های حیاتی انتخاب شدند که در این میان شاخص برگزاری نمایشگاه‌های گردشگری با مجموع امتیاز تأثیرگذاری 1014 به‌عنوان مؤثرترین شاخص و رویدادهای فرهنگی-آئینی با امتیاز 459 به‌عنوان 21 امین شاخص انتخاب‌شده‌اند. با توجه به ویژگیهای ذکر شده برای گردشگری پست مدرن مشاهده می شود که پیشران های حیاتی منتخب نیز غالبا دارای مشخصه های گردشگری پست مدرن هستند و به درستی می توانند در ارتقا این گونه از گردشگری نقش ایفا کنند. 

واژگان کلیدی:گردشگری شهری، گردشگری پست‌مدرن، آینده‌پژوهی، پیشران‌های حیاتی، کلان‌شهر تبریز

 

 

 

 

 

مقدمه:

گردشگری یکی از بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین صنایع در سراسر جهان است. باگذشت سال‌ها ، این روند به رشد خود ادامه می‌دهد ، زیرا مردم در سراسر جهان به جستجوی تجربیات ، فعالیت‌ها و مقاصد جدیدی که کنجکاوی و نیاز به رهایی آن‌ها را برآورده می‌کند ، سفر می‌کنند.( Andrada ،2015: 1) گردشگري به‌طور حتم يك مجموعه­ي بزرگ از فعاليت­ها را كه در جريان مسافرت يك گردشگر اتفاق مي­افتد، شامل مي­شود و شامل هرگونه فعاليتي از قبيل برنامه­ريزي سفر، مسافرت به مقصد، اقامت، بازگشت و غيره مي­شود (Shaw ،2004: 8). بـر اسـاس پیش‌بینی‌های سازمان جهاني گردشگري² تعداد گردشگران ورودی³ جهان در سال 2030 ميلادي، بـه بـيش از 8/1 ميليارد نفر خواهد رسيد که این رقم در سال 2018 (سال منتهی به همه‌گیری ویروس کرونا) به 1.4 میلیارد نفر رسیده است. از این تعداد بیشترین سهم مربوط به قاره اروپا و کمترین سهم مربوط به قاره افریقا است و سهم کشورمان از این آمار 9.11 میلیون نفر است. در مقابل در این سال رقم گردشگران خروجی⁴ 1.98 میلیارد برای کل جهان و 7.24 میلیون نفر برای ایران است. ازنظر درامدهای گردشگری⁵ نیز سهم اقتصاد صنعت گردشگری در سطح جهانی 1.44 ترلیون دلار است که از میزان سهم ایران 9.271 میلیون دلار بوده است.(UNWTO, 2022) امروزه گردشگری میزان فضای قابل‌توجهی از فضا را در قالب مقاصد شهری من‌جمله هسته‌های تاریخی شهر،انواع مختلف موزه‌ها،آب‌نماهای شهری ،پارک‌های موضوعی و اراضی و حوزه‌های خاص و تخصصی مصرف می‌کند. (Edwards ،2008: 1032)گردشگري در چهارچوب الگوهاي فضايي خاصي عمل مي­كند. يكي از اين الگوهاي فضايي گردشگري شهري است. نواحي شهري به علت آن‌که جاذبه­هاي تاريخي و فرهنگي بسياري دارند غالباً مقاصد گردشگري مهمي محسوب مي­شوند (پاپلي و سقايي، 1385: 188).درواقع يكي از مهم­ترين فضاهايي كه در كشورهاي مختلف مورد بازديد گردشگران قرار مي­گيرد فضاهاي شهري است. تأثير گردشگری بر رشد و ساختار شهري به حدي است كه امروزها فصل نويني در گردشگری به نام « گردشگری شهري» گشوده شده است (مهدي­نژاد و سقايي، 1383: 57). گردشگری شهری یا تفریح شهری، بخشی از گذران اوقات فراغت شهروندان عصر پسا مدرنتیه است (خدایی، 1400: 295). برخلاف ساير اشكال گردشگری كه به گونه چشم­گير وابسته به فصل هستند ويژگي گردشگری شهري بهره­مندي از وضعي ثابت ازنظر توزيع زماني است و اين امر نتايج اقتصادي و سازماني مهمي به بار مي­آورد. اين عدم پايبندي به فصل از ويژگي­هاي مهم گردشگری شهري است (لانکوار، 1381: 56). از اینرو در چند دهه ی گذشته، شهرها به عنوان یکی از مهمترین مقاصد گردشگری در بین گردشگران شناخته شده است (فیروزی،1396: 30) مطالعه سیر تاریخی رشته برنامه‌ریزی شهری و به‌تبع آن برنامه‌ریزی صنعت گردشگری دو رویکرد و یا به‌اصطلاح دو مگا تئوری مدرنیسم و پست‌مدرنیسم را نشان می‌دهد .اکثر تغییر و تحولات در حوزه این دو تئوری بوده و ویژگی و مشخصات هر یک از آن‌ها یک دوران و عصر جدید را پدید آورده است . Kozakو همکاران (2013) سیر تحولات تاریخی گردشگری را به سه دوره قبل از مدرن،مدرن و پست‌مدرن تقسیم کرده است .به اعتقاد بسیاری از متخصصان حوزه گردشگری ما هم‌اکنون در عصر پست‌مدرن قراردادیم .به‌موازات آنكه بشر پیچیده‌تر می‌شود،معيارهاي افراد براي رضایت‌مندی نيز متنوع می‌شود. در دنياي پست‌مدرن،مصرف‌کنندگان، ادراكات متفاوتي دارند و حتي مصرف‌کنندگان مشابه، داراي خواسته‌های متفاوتي در زمينه هاي مختلف هستند.در عصر پست‌مدرن، مرزهاي بين مشتري  سازمان در بازار، مصرف‌کننده  كارمند، سازمان  فرد نامشخص شده است. دوره مدرن رو به پايان است و دوره پست‌مدرن آغازشده است؛ دوره‌ای بلندمدت از ایده‌های متضاد به وجود آمده است كه فرايندهاي توليد را از فرايندهاي مصرف، كار را از تفريح، اقتصاد را از فرهنگ، زن را از مرد، حقيقت مداري را از نماد مداري، مركز را از حاشيه، ناحيه را از جهان و واقعي را از مصنوعي جدا نمی‌کند.(یوسفی نیا،1389: 30 ) بی‌تردید ایران ازنظر گردشگری تاریخی، فرهنگی، طبیعی و مذهبی، جاذبه‌های فراوانی دارد.به‌گونه‌ای که بیش از هر کشوری در منطقۀ خاورمیانه و غرب آسیا و حتی ترکیه، آثاری از آن در سازمان یونسکو ثبت‌شده است .اما میزان ورود گردشگر بین‌المللی و کیفیت صنعت گردشگری ایران به‌هیچ‌وجه متناسب با جاذبه‌های گردشگری آن نیست.(ویسی،1396: 101) کشور ایران با دارا بودن جاذبه‌های تاریخی فراوان، گستره‌ی متفاوتی از اقلیم‌های آب‌وهوایی و طبیعت متنوع و وجود اقوام و فرهنگ‌های متفـاوت پتانسـیل بـالایی در جذب گردشگران بین‌المللی دارد. اما با این شرایط حضور موفقی در عرصه رقابت جهانی ندارد و تنها توانسته است سالانه 5 میلیون گردشگر جذب کنـد. ایـن در حالی اسـت کـه طبق سند چشم‌انداز توسعه گردشگري، ایران باید در سال 1404 پذیراي بیست میلیـون گردشگر خارجی باشد. (نظری،1396:217)همچنین، طبق سند چشم‌انداز، سهم ایران از درآمد گردشگری جهانی باید به 2  درصد در سال 1404 رشد یابد؛ به‌گونه‌ای كه كشور ایران در سال 1404 سالانه نزدیک 25 میلیارد دلار از محل گردشگر ورودی، درآمد كسب نماید اما روند كنونی به هیچ عنوان رضایت‌بخش نیست و راه دشوار ایران برای دستیابی به 2 درصد از درآمد جهانی توریسم را نمایان می‌سازد.(نرگسی،1394: 43 ) از اسناد فرادستی ایران در خصوص گردشگری چنین برمی‌آید که سیاست‌گذاران و برنامه ریزان، قائل به گردشگری به‌عنوان یک صنعت و یکی از حوز های مهم اقتصادی نیستند. در هیچ‌یک از متون اسناد فرادستی و حتی قوانین عادی، دولت مکلف به سرمایه‌گذاری و یا حمایت از بخش خصوصی براي توسعه زیرساخت‌های و ارائه تسهیلات و خدمات در مناطق ساحلی و جزیره‌ای برای توسعه گردشگری نشده است. به همین دلیل است که در بازار گردشگري ایران سهم گردشگران بین‌المللی براي جاذبه‌های ساحلی ایران صفر است. اندک گردشگرانی که به ایران می‌آیند، در وهله اول مربوط به گردشگری تقریباً مذهبی و در وهله دوم مربوط به گردشگری تاریخی - فرهنگی است. گردشگران بین‌المللی ابناي تاریخی و فرهنگی محدود بوده و منحصر به گروه خاصی از علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ کشورها و برخی محققین و دانشجویان است که به ایران سفر می‌کنند.(ویسی،1396: 107) شهر تبریز به‌عنوان پنجمین شهر پرجمعیت ایران (مرکز آمار ایران،1395) نیز متأثر از شرایط و سیاست‌های کلان کشور بوده و هست و با توجه به پتانسیل‌های بالای گردشگری این شهر همواره به‌عنوان یک شهر صنعتی و تجاری شناخته‌شده است و بخش گردشگری در این شهر چنان تضعیف‌شده است که علاوه بر گردشگران بین‌المللی مورد استقبال آن‌چنان گردشگران داخلی نیز قرار نمی‌گیرد .این در حالی است که حداقل از منظر توانایی‌های تاریخی و فرهنگی این شهر در تراز شهرهایی همچون اصفهان و شیراز بوده ولی توفیق آن در جذب گردشگر در پایین‌ترین سطح خود بوده است چنانچه بر اساس آمارها در مورد شهر تبريز با حدود 120 هزار گردشگر ورودي خارجي و جمعيت 1.5 ميليون نفري شهرستان، سهم درآمدي توريسم بین‌المللی از توليد ناخالص داخلي آن حدود 64 صدم درصد و يا 6 هزارم خواهد بود. اين رقم حدود یک‌دهم رقم متوسط جهاني است. (ابراهیم پور،1390: 119)  با این شرایط می‌توان نتیجه‌گیری کرد گونه گردشگری انبوه (مدرن) در کشور ما نه آن‌چنان وجود دارد و نه شرایط ظهور و رشد کافی(با توجه به دلایل سیاسی و اجتماعی کشور) را دارا است .اما در حوزه گردشگری پست‌مدرن با توجه به شرایط منحصربه‌فرد فرهنگی،تاریخی و سیاسی می‌تواند برای گردشگران پست‌مدرن بسیار جذاب باشد .لذا برای جذب چنین گردشگرانی با توجه به پیچیدگی مفهوم گردشگری پست‌مدرن بیش‌ازپیش نیازمند مطالعه و برنامه‌ریزی در این حوزه هستیم .در این راستا مهم‌ترین هدف این تحقیق مطالعه و شناخت شاخص‌ها و پیشران‌های مؤثر بر این‌گونه از گردشگری است . با توجه به ماهیت اکتشافی تحقیق به جای فرضیه از سوال تحقیق استفاده شده و  درواقع مهم‌ترین سؤال این تحقیق را می‌توان چنین بیان کرد که کدام شاخص‌های مؤثر را می‌توان به‌عنوان پیشران‌های حیاتی مؤثر بر توسعه گردشگری پست‌مدرن در شهر تبریز عنوان کرد؟ 

پیشینه تحقیق و مبانی نظری:

گردشگری در چارچوب الگوهای خاص فضایی به وجود می‌آید و یکی از این الگوها گردشگری شهری است. گردشگری شهری دسته‌ای از فعالیت‌های اقتصادی با نتایج مهم اجتماعی، اقتصادی و محیطی در شهرهای ویژه است و صرفاً به فعالیت‌های گردشگران که در شهرها به وجود می‌آید، برنمی‌گردد. بلکه نوع خاصی از گردشگری و بخش جدایی‌ناپذیر سنتی و صحیح زندگی شهری است که گروه‌های مختلف گردشگری را بر اساس تنوع مسافرت و انگیزه‌های گردشگری به‌سوی خود می‌کشاند(مولوی، 1391: 15)از زمانی که تمدن‌های بین‌النهرین و سومری در حال پیدایش و خلق مفهوم شهرنشینی بودند گردشگری شهری به وجود آمده است .مردم برای مشاهده و کسب تجربه در خصوص فرهنگ‌های ملی ،هنر،موسیقی،ادبیات،شکوه معماری و طراحی شهری به شهرها کشیده می‌شدند .این تمرکز،تنوع و کیفیت این فعالیت‌ها و ویژگی‌های آنان بود که برایشان جذابیت ایجاد کرده و نام شهرهای خاص را بر روی نقشه‌های گردشگری قرار گذاشت .( Edwards's ،2008: 1032) به‌طورکلی، پست‌مدرنیسم چیزی است که به‌راحتی با پارادایم‌های پیشین جامعه سازگار نیست (Best ، ۱۹۹۷: ۲۱). تئوری‌ها و بحث‌ها به این حقیقت مرتبط هستند که روش‌های مدرن زندگی تغییر کرده است و این نیاز به  تولید قوانین عمومی جدید را ایجاد کرده است. در مورد گردشگری برای مثال  این به این معنی است که اشکال جدید گردشگری به دنیا آمده‌اند و آن‌ها ممکن است اشکال موجود و حتی ساختارهای اساسی گردشگری را جایگزین یا حداقل تغییر دهند. ظهور یک انگیزه جدید پشت صنعت گردشگری بخشی از این فرآیند است. اگرچه بحث فرا مدرن اغلب به‌عنوان بی‌ثمر توصیف می‌شود  اما هنگامی‌که تصویری از جهانگردی معاصر ساخته می‌شود ، برخی از تئوری‌ها و ایده‌ها ارزش توجه دارند.گردشگری پست‌مدرن را می‌توان یک گلدان در حال ذوب در نظر گرفت که در آن گردشگری قبل از مدرن و مدرن شکل جدیدی پیدا می‌کنند.( Mustonen ،2006: 166) جهانی‌شدن گسترده با ظهور گردشگری جدید و گردشگری پست‌مدرن باعث تغییرات عمده در گردشگری شده است .( Xiao ،2007: 21) یک پذیرش گسترده وجود دارد که به دنبال تغییرات گسترده در رژیم اقتصادی پساصنعتی و ایدئولوژی کثرت‌گرایی جوامع پسا مدرن ، گردشگری به‌تدریج از اشکال بسیار سازمان‌یافته گردشگری انبوه که دوره پس از جنگ را توصیف می‌کند به سمت جایگزینی با گونه‌های خرد و قابل‌انعطاف که بازتاب دوران نیو مدرنیسمی (پست‌مدرن) ،فردگرایی و تنوع‌طلبی هستند پیش رفته است. (Gospodini ،2001: 925) گردشگری پست‌مدرن با تعدد و کثرت انگیزه‌ها،تجارب و محیط‌ها تعریف و مشخص می‌شود.در این راستا مفهوم قلمرو گوناگون و چندگانه گردشگری پست‌مدرن گامی فراتر از تعریف کوهن (1979) در مورد تنوع تجربیات گردشگران می‌گذارد.درحالی‌که کوهن اعلام کرد در گردشگری پست‌مدرن  افراد مختلف فعالیت‌های گردشگری گوناگون انجام می‌دهند و درواقع این نوع گردشگری را با تنوع فعالیت‌ها تعریف کرد ؛ Feifer (1985) گردشگری پست‌مدرن را لذت حرکت در بین انواع مختلف تجربیات گردشگری تعریف کرد .چنین مفهومی که بر چندگانگی و انعطاف تأکید دارد عکس‌العملی است در مقابل گردشگری مدرن که جامعه را به‌صورت یک کل واحد(عدم انعطاف و تنوع‌طلبی فرهنگی) می‌نگرد.( Uriely ،1997: 984).علیرغم این‌که تعریف و محدوده کاملاً مشخص و متمایزی نمی‌توان برای این‌گونه گردشگری ارائه داد ولی ویژگی‌های زیر را به‌عنوان ویژگی‌های عمومی گردشگری پست‌مدرن ارائه کرد: علاقه‌مند به سفر به مناطق بکر و دست‌نخورده، علاقه‌مند به سفرهای پیاپی و متعدد، سفرهای انفرادی و بدون استفاده از تورهای مسافرتی، انتخاب مقاصد متنوع، اقامت در مراکز خاص مانند خانه‌های روستایی، مراکز بوم گردی و....، آمیختگی اوقات فراغت بازندگی روزمره، تمایل به سفر به روستاها و مناطق عشایری، احترام به طبیعت و استفاده کمتر از پلاستیک، تمایل به گردشگری در مقیاس خرد نسبت به گردشگری انبوه، تمایل به استفاده از تجربیات سایر گردشگران، تمایل به مطالعه و آگاهی از مقاصد گردشگری، استفاده از رسانه‌ها و فضای مجازی، تمایل به شناخت و احترام به فرهنگ بومی جوامع میزبان، تمایل به استفاده از غذاهای محلی، تعامل و ارتباط با جامعه میزبان، مستندسازی تصویری از مقاصد گردشگری، خرید کالاهای خاطره‌انگیز و صنایع‌دستی، اشتراک‌گذاری تجربیات سفر در رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی، بازدید از میراث فرهنگی و تاریخی، بازدید از مناظر طبیعی و سایت‌های  اکوتوریسم، بازدید از اماکن تلخ و موزه‌های جنگ، بازدید از خانه شاعران و ادیبان و بازدید از بافت‌ها حاشیه‌نشین شهر. یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که حلقه واسط گردشگری و جغرافیا به شمار می‌آید مفهوم مقاصد گردشگری یا منابع گردشگری است . با توجه به تعاریفی که از گردشگری پست‌مدرن ارائه شد نمی‌توان منابع گردشگری پست‌مدرن را دقیقاً ذکر کرده و یا طبقه‌بندی کرد چون در گردشگری پست‌مدرن تمامی پدیده‌ها توانایی تبدیل به یک جاذبه و منبع گردشگری رادارند ولی در منابع مختلف طبقه‌بندی‌های کلی در این خصوص ارائه‌شده است .برای مثال Rojek (1993) چهار نوع منبع گردشگری برای گردشگری پست‌مدرن پیشنهاد می‌کند :1-نقاط سیاه:سایت‌های خشونت مثل گورها،مناطق جنگی یا سایت‌های حادثه 2-سایت میراث فرهنگی:سایت‌هایی که همیشه اعتبار لازم برای نشان دادن شکوه و عظمت گذشته را هم ندارند ولی با این هدف به وجود آمده‌اند3- مناظر ادبی:مکان‌های واقعی یا ساختگی که یادآور آثار افراد مشهور است 4-پارک‌های شماتیک : پارک‌های شبیه سازی شده و موضوعی که ترکیبی از تمام جنبه‌های فرهنگ جهانی ،فناوری‌های جهانی و رسانه‌ها هستند .( Rojek ،1993:136 به نقل از Dujmovic ،2015: 195). بررسی منابع و پیشینه تحقیق بر اساس جستجوهای این تحقیق(تازمان حاضر) نشان می‌دهد تاکنون هیچ مقاله و اثر علمی چه در منابع داخلی و چه در منابع خارجی مشخصاً در حوزه عنوان این مقاله و یا به عبارتی در حوزه ارزیابی و آینده‌پژوهی گردشگری پست‌مدرن از منظر جغرافیایی انجام‌نشده است ولی اندک منابع موجود در حوزه گردشگری پست‌مدرن به شرح زیر ارائه می‌شود. عمی و همکاران (1399) در مقاله ای با عنوان تحلیل شاخص های مؤثر بر توسعه گردشگری کویر با تأکید بر گردشگری سلامت (مورد مطالعه: کویر مرنجاب) به بررسی تحلیل شاخص های مؤثر بر توسعه گردشگری کویر با تمرکز بر گردشگری سلامت در کویر مرنجاب پرداخته است. روش تحقیق بر اساس روش زمینه یابی و مهمترین ابزار تحقیق پرسشنامه است و از مدل بار عاملی جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شده است. نتایج نشان میدهند که متغیرهای اکولوژی، تحول کالبدی، تصویر ذهنی مقصد، تحقیق و توسعه، سیاست‌گذاری و مسئولیت پذیری اجتماعی از مؤلفه های اثرگذار توسعه گردشگری سلامت در یک مقصد کویری می باشند. قربانی و همکاران (1398) در مقاله‌ای با عنوان پست‌مدرنیسم و طراحی مدل سازمان هوشمند مدیریت گردشگری (موردمطالعه: دفاتر ارائه خدمات گردشگری و هتل‌های سه ستاره شهر بیرجند) به بررسی سازمان‌های مدیریت گردشگری در عصر پست‌مدرن پرداخته است .روش تحقیق بر مبنای مدل دلفی و استفاده از نظرات خبرگان است .نتایج این تحقیق نشان می‌دهد کارکنان آموزش‌دیده و مسلط به زبان با بار عاملی 0.655 بیشترین تأثیر را بر ایجاد سازمان هوشمند در مدیریت گردشگری دارد و درنهایت ارائه مدل سازمان هوشمند مدیریت گردشگری مطابق با نظریات مکتب پست‌مدرن و اهمیت آن برای یک سازمان گردشگری مهم‌ترین دستاورد  این پژوهش است. امیریزدانی و همکاران (1397) در مقاله‌ای مروری با عنوان از مشاهده تا مشارکت: مسیر گردشگری مدرن تا پست‌مدرن به بررسی و مقایسه دو نوع گردشگری مدرن و پست‌مدرن از دیدگاه جامعه‌شناسی پرداخته است .آن‌چنان‌که گفته شد مقاله از نوع مروری با روش توصیفی به تحریر درآمده و ویژگی‌های هر یک از انواع گردشگری مدرن و پست‌مدرن را بیان کرده است .نتایج تحقیق نشان می‌دهد دو وجه "یافتن اصالت "و "مشارکت" از وجوه تمایز گردشگران پست‌مدرن نسبت به گردشگران مدرن است . وثوقی (1388) در مقاله‌ای با عنوان گردشگری تلخ (با تأکید بر گردشگری جنگ)به معرفی گردشگری جنگ به‌عنوان یکی از مظاهر گردشگری پست‌مدرن پرداخته است .مقاله جنبه مروری داشته و بیشتر به تعریف موضوع و بیان پیشینه و تاریخچه جهانی گردشگری جنگ پرداخته است .نتایج این تحقیق نشان می‌دهد با توجه به اینکه در دنیای پست‌مدرن هر پدیده‌ای من‌جمله آثار باقیمانده از جنگ توانایی تبدیل‌شدن به جذابیت‌های توریستی را دارد می‌توان از این پتانسیل به نفع ارتقا گردشگری کشورمان استفاده کرد . سقایی(1385)در مقاله­ای با عنوان گردشگری پسامدرن (ضرورت یک شناخت) به بررسی تئوریکی انواع گردشگری پرداخته است .مقاله با یک رویکرد مروری به بیان دو الگو و تئوری کلان گردشگری یعنی گردشگری انبوه(مدرن) و پساگردشگری انبوه(پست‌مدرن)پرداخته است .نتایج تحقیق در قالب مقایسه ویژگی‌های این دو گونه گردشگری در قالب هشت ویژگی بیان‌شده است .همچنین ازنظر نگارنده چهار عامل مشتریان جدید،فن‌آوری‌های نوین،حدود رشد و عملکرد نوین جهانی را می‌توان به‌عنوان مهم‌ترین عوامل در شکل‌گیری گردشگری پست‌مدرن نامید . پاپلی یزدی و همکاران (1382)در مقاله‌ای با عنوان گردشگری و تبارشناسی صورت‌بندی یک پدیده جغرافیایی به بررسی گونه‌های گردشگری به‌خصوص گردشگری مدرن و گردشگری پست‌مدرن پرداخته است .تأکید اصلی مقاله بر شناسایی مشخصات و ویژگی‌های انواع گردشگری است .نگارندگان درنهایت ویژگی‌هایی همچون حس دلتنگی نسبت به گذشته و توجه فزاینده به میراث،تمایل سفر به مناطق بکر،میل به سفرهای پیاپی در طول سال و... را از ویژگی‌های گردشگران پست‌مدرن نام می‌برند . López (2009) در مقاله‌ای با عنوان پست‌مدرنیسم و تنوع الگوهای رفتاری گردشگران به بررسی الگوهای رفتاری گردشگران در اندلس اسپانیا پرداخته است .در این تحقیق با استفاده از مدل کلاس پنهان گردشگران ورودی به این شهر را ازنظر الگوهای رفتاری بخش‌بندی کرده‌اند .نتایج نشان می‌دهد گردشگران در عصر پست‌مدرن الگوهای رفتاری و مشخصات شخصیتی ناهمگن و متفاوتی دارند چنانچه می‌توان گردشگران ورودی به این شهر را به پنج دسته :کلاسیک،باتجربه ،ضد پست‌مدرن(مدرن)،شدیداً پست‌مدرن و پست‌مدرن مبتدی تقسیم کرد . Kádár (2012) در پژوهشی با عنوان الگوهای فضایی گردشگری شهری در وین،پراک و بوداپست با استفاده از الگوی حرکتی گردشگران الگوهای فضایی و رفتاری گردشگران را مدل‌سازی کرده است .در این پژوهش از تئوری چیدمان فضا استفاده‌شده که مهم‌ترین منبع مورداستفاده جهت تحلیل رفتار فضایی گردشگران استفاده از تصاویر ارسالی (داده‌های ژئوتگ شده )گردشگران به سایت fliker.com  است .نتایج پژوهش نشان می‌دهد از بین سه شهر موردمطالعه شهر وین بهترین وضعیت را دارا است و با توجه به رفتار فضایی گردشگران می‌توان گفت دارای یک توسعه متوازن بود که به یک سیستم پیاده‌روی پیوسته وصل است . Dujmovic (2015) در مقاله‌ای با عنوان جامعه پست‌مدرن و گردشگری؛ به بیان ویژگی‌های گردشگری پست‌مدرن می‌پردازد .مقاله با رویکرد مروری به بیان و تفسیر نظرات اندیشمندان مختلف پرداخته است. یافته‌ها نشان می‌دهد در عصر فشردگی زمان و فضا  اشکال جدیدی از جهانگردی پدید آمده است که پتانسیل جایگزینی یا حداقل تغییر برگه‌های موجود و ساختارهای اساسی گردشگری رادارند. نوع جدیدی از تقاضای گردشگری ، ماهیت پیشنهاد گردشگری را تغییر داده است. Patiño (2016) در مقاله‌ای با عنوان تمایلات جدید در گردشگری:از جهانی‌شدن یا پست‌مدرنیسم به بررسی روند تاریخی تحول دیدگاه‌های گردشگری پرداخته است .این مقاله از نوع مروری و با روش توصیفی به بیان تحولات تئوریکی گردشگری از دوران پسافوردیسم تا پست‌مدرنیسم پرداخته است .نتایج تحقیق نشان می‌دهد در عصر حاضر (پست‌مدرن) به خاطر تغییرات عمده اجتماعی و حضور شبکه‌های اجتماعی و اینترنت؛ گردشگری چه ازنظر محتوا و چه شکل تغییرات گسترده‌ای را شاهد است و گردشگری از یک پدیده نخبه‌گرا به یک پدیده عمومی و اجتماعی تغییر کرده است . D'Urso (2016) در مقاله‌ای با عنوان بخش‌بندی بازار گردشگران پست‌مدرن با روش فازی ؛به بررسی قابلیت مدل‌های فازی جهت بخش‌بندی بازار گردشگران پست‌مدرن در شمال ایتالیا پرداخته است .در این تحقیق با استفاده از روش مصاحبه از 997 گردشگر بین‌المللی که بین سالهای 2011-2010 تعطیلات خود را در تایرول شمالی گذرانده‌اند و استفاده از تئوری فازی بازار این گردشگران را بخش‌بندی کرده‌اند.نتایج نشان می‌دهد با توجه به اینکه در دنیای پست‌مدرن تجربیات گردشگران را نمی‌توان صرفاً از یک منظر توصیف کرده آن‌ها را در یک خوشه مشخص و قطعی دسته‌بندی کرد استفاده از روش‌های فازی بر اساس عدم قطعیت می‌تواند روش پیشنهادی مناسبی جهت بخش‌بندی بازار گردشگری پست‌مدرن باشد . Kervankiran (2016) در مقاله‌ای با عنوان توسعه موزه شناسی در ترکیه ، تجزیه‌وتحلیل فضایی موزه‌ها و سهم آن‌ها در گردشگری در ترکیه؛ به بررسی نقش موزه‌ها در توسعه گردشگری و توسعه فضایی آن‌ها در ترکیه پرداخته است .روش این تحقیق توصیفی بوده و جهت تحلیل‌های فضایی از توابع تحلیلی نرم‌افزارهای سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده‌شده است .نتایج تحقیق نشان می‌دهد پس از سال 2000 به دلیلی توجه به گردشگری فرهنگی (به‌عنوان یکی از نمودهای گردشگری پست‌مدرن)در کشور ترکیه درآمد این کشور از بازدید موزه‌ها افزایش داشته است ولی بااین‌وجود موزه‌ها به‌اندازه کافی در ترکیه مورداستفاده قرار نمی‌گیرند. van der Zee (2018) در مقاله‌ای با عنوان پراکنش گردشگران در مقاصد میراث فرهنگی شهری :تحلیل مکان‌های سرد و گرم (شلوغ و خلوت) با استفاده از داده‌های بازدیدکنندگان(سایت Trip Advisor)جهت مدیریت مقصد گردشگری؛ که مستخرج از رساله دکتری نویسنده است به بررسی فضایی الگوهای رفتاری گردشگران در پنج شهر منتخب از کشور بلژیک می‌پردازد .روش تحقیق بر اساس تبدیل محتوای ایجادشده توسط کاربران (UGC) به داده‌های قابل‌تحلیل مکانی است .منبع داده‌های مورداستفاده در این تحقیق نظرات کاربران به رستوران‌ها در شهرهای منتخب است که در سایت اینترنتی TripAdvisor.com ثبت کرده‌اند .نتایج تحقیق نشان‌دهنده الگوهای رفتاری گردشگران در شهرهای منتخب است . Demir (2019) در مقاله‌ای با عنوان پراکنش جغرافیایی سکونتگاه‌های مدرن و پست‌مدرن: نمونه موردی ازمیر ترکیه ؛ سکونتگاه‌های گردشگران مدرن و پست‌مدرن را در مناطق مختلف شهر ازمیر بررسی کرده است .روش تحقیق توصیفی و ابزار مورداستفاده پرسشنامه برخط (on line) به تعداد 392 عدد است .نتایج تحقیق نشان می‌دهد سکونتگاه‌های گردشگری مدرن بیشتر در مناطق شمالی ،جنوبی و مرکز تجاری (CBD) به نام کوناک پراکنده‌شده‌اند که ویژگی‌های این مناطق نواحی ساحلی و گردشگری انبوه فرهنگی است. در مقابل سکونتگاه‌های گردشگری پست‌مدرن در مناطقی خارج از بافت مسکونی سنتی و با ویژگی‌های غیرمادی و فرهنگی پراکنده‌شده‌اند . آن‌چنان‌که مشاهده می‌شود اکثر تحقیقات علمی انجام‌شده در زمینه گردشگری پست‌مدرن جنبه نظری و تئوریک داشته و در اندک موارد به بررسی میدانی در بخش‌های موردی و بخشی پرداخته‌شده است .وجه تمایز این تحقیق با سایر تحقیقات انجام‌یافته را می‌توان در ارائه یک دید جامع و کل‌نگر به گردشگری پست‌مدرن و ارائه راهبردهای گسترش گردشگری پست‌مدرن بر اساس روش‌های آینده‌پژوهی عنوان کرد .

مواد و روش تحقیق:

محدوده موردمطالعه:

محدوده موردمطالعه این پژوهش کل محدوده شهر تبریز می‌باشد . شهر تبریز در شمال غربی ایران واقع‌شده و مرکز استان آذربایجان شرقی است . شهر تبريز به‌عنوان بزرگ‌ترین کلان‌شهر شمال غرب ايران با وسعتي حدود 24498 هکتار (مهندسین مشاور نقش محیط،1397) در  موقعيت جغرافیایی 23، 46،١١،٤۶ طول شرقی و 9، 38،١،٣۸ عرض شمالی با ارتفاع متوسط حدود ١٣٤٠ متر در جلگه‌ای به نام جلگه تبريز واقع‌شده است. فلات آذربايجان ‌که شهر تبريز در آن واقع است، حلقه اتصال مابين فلات ايران با فلات ارمنستان از سوي شمال و فلات آناتولي از سوي غرب است . جلگه تبريز در مركز اين فلات در ضلع شرقي کرانه‌های دریاچه اروميه قرارگرفته و بخشي از جلگه بزرگ كنار دریاچه اروميه محسوب می‌شود. بستر طبيعي شهر در ميان دو رشته ارتفاعاتي واقع گرديده است . در راستاي سمت شرقي شهر،ارتفاعات شمالي با انحراف حدود ٣٠ درجه نسبت به راستاي شرقي غربي و ارتفاعات جنوبي نيز با همان راستا به همديگر نزديك می‌شوند . (خوب آیند،1379: 67)موقع جغرافيايي، استقرار شهر در محل مقاطع دره‌ها و شیب‌های ملايم به همراه عوامل اقتصادي و انساني و به‌ویژه مرزهاي سياسي و فرهنگي، طرق ارتباطي داخلي و راه‌های ترانزيتي تبريز به کشورهای هم‌جوار شوروي سابق، تركيه و عراق باعث ايجاد يك موقعيت ممتاز و استراتژيك براي شهر تبريز شده است . به عبارتی عوامل فوق براي شهر موقعيتي چهارراهی ايجاد كرده است(کرمی،1382: 52)جمعیت این شهر در سرشماری نفوس و مسکن سال 1395تعداد 1593373نفر برآورد شده است (مرکز آمار ایران، 1395).

 

نقشه شماره 1-موقعیت محدوده موردمطالعه/منبع: (مهندسین مشاور نقش محیط،1397)

روش بررسی:

با توجه به اینکه هدف اصلی این تحقیق را می‌توان ازنظر هدف جز تحقیقات کاربردی به شمار آورد چون نتایج این تحقیق می‌تواند به‌صورت کاربردی در سازمان‌های متولی مدیریت گردشگری به کار رود .ازنظر روش نیز این تحقیق جز روش‌های توصیفی-تحلیلی می‌باشد . مهمترین ابزار این تحقیق پرسشنامه خبره است که بر مبنای مدل دلفی و با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند اقدام به توزیع و تکمیل آن شده است. مهمترین ابزارهای تجزیه و تحلیل اطلاعات تحقیق نیز از نظر روش ؛ مدل تحلیل اثرات متقاطع است که نتایج ان در نرم افزار Micmac تحلیل شده و با استفاده از توابع تحلیل این نرم افزار عوامل کلیدی شناسایی‌شده و جداول و نمودارهای مرتبط با نتایج تحقیق ترسیم و ارائه‌شده است.

 بحث و یافته‌ها:

در این بخش بر اساس روش تحقیق این مقاله، اقدام به برآورد و بررسی عوامل تأثیرگذار بر  تقویت بازار گردشگری شهر تبریز با رویکرد گردشگری پست‌مدرن  شده است. همچنین با نگاهی سیستماتیک و ساختاری سعی شده است تمامی عوامل دخیل را مورد تحلیل و بررسی قرارداده و با استفاده از روابط ایجادشده بین این عوامل، عوامل کلیدی و پیشران که مهم‌ترین عوامل می‌باشند، استخراج نماید، لذا جهت نائل شدن به این امر، ابتدا با استفاده از روش دلفی و تحلیل عوامل مستخرج در نرم‌افزار MICMAC، ارتباط عوامل دخیل در تقویت بازار گردشگری شهر تبریز با رویکرد گردشگری پست‌مدرن را مورد تحلیل قرارداده و نهایتاً عوامل کلیدی استخراج می‌شوند.

نظرسنجی از کارشناسان توسط روش دلفی:

 در این روش از متخصصان و کارشناسان حوزه موردمطالعه درخواست می‌شود که نظریات و قضاوت‌های خود را درباره موضوع ارائه دهند. در این راستا، در پژوهش حاضر جهت شناسایی متغیرهای اولیه مؤثر بر تقویت بازار گردشگری شهر تبریز با رویکرد گردشگری پست‌مدرن  ، از روش دلفی، استفاده‌شده است، که ابتدا به جست‌وجوی انتخاب متخصصان و کارشناسان و مجریان دخیل در حوزه موردمطالعه پرداخته‌شده و بعد از انتخاب آن‌ها، فرایند انجام پرسشگری و استخراج نظرات آن‌ها در این رابطه انجام‌گرفته است. درنهایت بعد از بررسی  متغیرها، 49  متغیر در قالب 6 (اجتماعی و فرهنگی،اقتصادی، حاکمیتی و قانونی، جغرافیایی، محیطی و زیرساختی و تبلیغاتی) به‌عنوان متغیرهای اولیه مؤثر انتخاب‌شده‌اند.

جدول شماره(1)-شاخص‌های مؤثر بر تقویت بازار گردشگری شهر تبریز با رویکرد گردشگری پست‌مدرن

ردیف	شاخص کلان	شاخص فرعی	ردیف	شاخص کلان	شاخص فرعی
1	اجتماعی و فرهنگی	میراث ادبی	26		تخصیص بودجه
2		میراث تاریخی-فرهنگی	27		روابط بین‌المللی کشور
3		جاذبه‌ها و آثار ناملموس	28	جغرافیایی	شرایط آب‌وهوائی
4		مناظر تلخ(آثار باقی‌مانده از جنگ)	29		شرایط زیست‌محیطی
5		فرهنگ روستایی و عشایری	30		حیات‌وحش
6		میراث شهری(بافت شهر)	31		پوشش گیاهی
7		میراث مذهبی	32		ژئومورفولوژی منطقه
8		امنیت عمومی	33	محیطی و زیرساختی	زیرساخت‌های حمل‌ونقل
9		آموزش همگانی	34		اقامتگاه‌های روستایی و بوم گردی
10		فرهنگ پذیرش گردشگر	35		مخابرات و اینترنت
11		رویدادهای فرهنگی-آئینی	36		فضاهای شاخص معماری
12		صنایع‌دستی	37		فضاهای عمومی شهری
13		غذاهای محلی	38		بازآفرینی شهری
14		پژوهش و نوآوری	39		ژئو پارک
15	اقتصادی	نیروی انسانی ماهر	40		مناظر طبیعی
16		برگزاری نمایشگاه‌های گردشگری	41	تبلیغاتی	بخش‌بندی بازار گردشگری
17		توانمندسازی مالکان گردشگری خرد	42		برند سازی مقاصد و جذابیت‌های ناملموس
18		بیمه گردشگری	43		حضور در نمایشگاه‌های گردشگری
19		مشارکت بخش خصوصی	44		مدیریت تصویر مقصد
20		سرمایه‌گذاری خارجی	45		مراکز اطلاع‌رسانی گردشگری شهری
21		تسهیلات بانکی	46		تبلیغات رسانه‌ای و مجازی
22	حاکمیتی و قانونی	صدور ویزا	47		پایگاه‌های اطلاعاتی اشتراک تجربیات گردشگری
23		صدور حق مالکیت به سرمایه‌گذاران خارجی	48		آژانس‌های مسافرتی
24		طرح‌های توسعه گردشگری	49		ارائه تورها و مقاصد متنوع
25		مقررات و سیاست‌های تشویقی

منبع:نگارندگان

 تحلیل کلی محیط سیستم:

 بر اساس روش دلفی که در بالا اشاره شد، 49 متغیر در۶ حوزه به‌عنوان عوامل مؤثر بر وضعیت تقویت بازار گردشگری شهر تبریز با رویکرد گردشگری پست‌مدرن   شناسایی شده است و سپس با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل یا ساختاری توسط نرم‌افزار MICMAC جهت استخراج عوامل اصلی تأثیرگذار بر وضعیت آینده محیط موردمطالعه مورد تحلیل قرار گرفتند. بر اساس تعداد متغیرها ابعاد ماتریس 49*49  می‌باشد. با قراردادن این عوامل در یک ماتریس 49 در 49 تأثیر هرکدام از این عوامل بر یکدیگر توسط وزن دهی به عوامل ( از صفر تا ۳) مشخص شد. تمامی عوامل دخیل ، همچون سیستمی با عناصر در همتنیده، و به‌صورت یک ساختار، در نظر گرفته می‌شود، و ارتباطات این عوامل باهم موردسنجش قرار می‌گیرد تا عوامل برتر که تأثیرگذاری بیشتری دارند استخراج شوند. تعداد تکرار تعامل متغیرها برهم6 بار در نظر گرفته‌شده است و درجه پرشدگی ماتریس 30 درصد است. از مجموع 2401 رابطه قابل ارزیابی در این ماتریس، 1726 رابطه عدد صفر، 449 رابطه عدد یک، 149 رابطه عدد دو و 77 رابطه عدد سه بوده است. همچنین ماتریس بر اساس شاخص‌های آماری با 6  بار چرخش داده‌ای از مطلوبیت و بهینه‌شدگی ۱۰۰ درصد برخوردار بوده که حاکی از روایی بالای پرسشنامه و پاسخ‌های آن است. در ادامه جهت تحلیل کلی محیط سیستم و درنهایت جهت شناسایی پیشران‌ها، عوامل کلیدی مؤثر به بررسی پلان تأثیرگذاری و تاتیر پذیری متغیرها و همچنین به بررسی رتبه‌بندی و میزان جابجایی متغیرها پرداخته‌شده است.

ارزیابی پلان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری متغیرها:

 شیوه توزیع و پراکنش متغیرها در صفحه پراکندگی، حاکی از میزان پایداری و یا ناپایداری سیستم است. در حوزه روش تحلیل اثرات متقاطع ساختاری، تحت نرم‌افزار MICMAC درمجموع دو نوع پراکنش تعریف‌شده است که به نام سیستم‌های پایدار و سیستمهای ناپایدار معروف هستند. آنچه از وضعیت صفحه پراکندگی متغیرهای مؤثر بر وضعیت آینده  تقویت بازار گردشگری شهر تبریز با رویکرد گردشگری پست‌مدرن   می‌توان فهمید، وضعیت ناپایداری سیستم است. متغیرها دارای دو نوع تأثیر هستند، تأثیرات مستقیم و تأثیرات غیرمستقیم که در زیر به‌تفصیل توضیح داده می‌شود.

ارزیابی تأثیرگذاری و تأثیرپذیری مستقیم متغیرها:

جهت تحلیل تأثيرات مستقیم متغیرها، هرکدام از روابط متغیرها توسط نرم‌افزار MICMAC سنجیده می‌شود. با توجه به جدول شماره (2)، میزان و درجه تأثیرات مستقیم متغیرها بر همدیگر به‌دست‌آمده است و همچنین به دلیل اینکه شیوه توزیع و پراکنش متغیرهای مؤثر در صفحه پراکندگی طبق تصویر شماره (1)، حاکی از ناپایداری سیستم می‌باشد، پس بنابراین، 5 دسته متغیر قابل‌شناسایی هستند که توضیح داده می‌شود.

جدول شماره (2)-تأثیرات مستقیم متغیرها

ردیف	شاخص	تأثیرگذاری	تأثیرپذیری	ردیف	شاخص	تأثیرگذاری	تأثیرپذیری
1	ميراث ادبي	16	30	26	تخصيص بودجه	32	8
2	ميراث تاريخي-فرهنگي	36	39	27	روابط بین‌المللی کشور	27	32
3	جاذبه‌ها و آثار ناملموس	36	47	28	شرايط آب‌وهوائي	15	10
4	مناظر تلخ	17	30	29	شرايط زیست‌محیطی	13	11
5	فرهنگ روستايي و عشايري	49	28	30	حیات‌وحش	9	12
6	ميراث شهري	39	35	31	پوشش گياهي	7	16
7	ميراث مذهبي	11	34	32	ژئومورفولوژي منطقه	11	12
8	امنيت عمومي	3	17	33	زیرساخت‌های حمل‌ونقل	4	3
9	آموزش همگاني	33	7	34	اقامتگاه‌های روستايي و بوم گردي	24	47
10	فرهنگ پذيرش گردشگر	14	16	35	مخابرات و اينترنت	19	2
11	رويدادهاي فرهنگي-آئيني	22	40	36	فضاهاي شاخص معماري	21	19
12	صنایع‌دستی	25	37	37	فضاهاي عمومي شهري	6	10
13	غذاهاي محلي	5	35	38	بازآفرینی شهري	16	12
14	پژوهش و نوآوري	15	13	39	ژئو پارک	26	18
15	نيروي انساني ماهر	11	8	40	مناظر طبيعي	8	12
16	برگزاري نمایشگاه‌های گردشگري	53	22	41	بخش‌بندی بازار گردشگري	18	11
17	توانمندسازی مالکان گردشگري خرد	25	16	42	برند سازي مقاصد و جذابیت‌های ناملموس	35	41
18	بيمه گردشگري	9	5	43	حضور در نمایشگاه‌های گردشگري	9	24
19	مشارکت بخش خصوصي	32	38	44	مديريت تصوير مقصد	15	55
20	سرمایه‌گذاری خارجي	15	45	45	مراکز اطلاع‌رسانی گردشگري شهري	10	13
21	تسهيلات بانکي	35	4	46	تبليغات رسانه‌ای و مجازي	10	18
22	صدور ويزا	35	6	47	پایگاه‌های اطلاعاتي اشتراک تجربيات گردشگري	13	12
23	صدور حق مالکيت به سرمایه‌گذاران خارجي	9	8	48	آژانس‌های مسافرتي	6	15
24	طرح‌های توسعه گردشگري	45	9	49	ارائه تورها و مقاصد متنوع	26	25
25	مقررات و سیاست‌های تشويقي	41	4		جمع	1011	1011

منبع:نگارندگان

 

تصویر شماره (.1)-پلان تأثیرگذاری مستقیم متغیرها

                منبع:نگارندگان

1-متغیرهای تأثیرگذار:

متغیرهایی که درصد تأثیرگذاری آن‌ها نسبت به تأثیرپذیری آن‌ها بسیار بالاتر هستند، متغیرهای تأثیرگذار نامیده می‌شوند. و این متغیرها در شمال غربی پلان تأثیرگذاری - تأثیرپذیری قرار می‌گیرند. این متغیرها بیشتر تأثیرگذار بوده و کم‌تر تأثیرپذیر می‌باشند. بنابراین سیستم بیشتر به این متغیرها بستگی دارد. متغیرهای تأثیرگذار بحرانی‌ترین مؤلفه‌ها می‌باشند، زیرا که تغییرات سیستم وابسته به آن‌ها است و میزان کنترل بر این متغیرها بسیار مهم می‌باشد. از طرف دیگر، این متغیرها، به‌عنوان متغیرهای ورودی سیستم می‌باشند. متغیرهای زیر با توجه به موقعیت قرارگیری آن‌ها در پلان تأثیرگذاری تأثیرپذیری متغیرهای تأثیرگذار شناخته می‌شوند.

آموزش همگاني، برگزاري نمایشگاه‌های گردشگري، مقررات و سیاست‌های تشويقي، طرح‌های توسعه گردشگري، صدور ويزا، تسهيلات بانکي و تخصيص بودجه متغیرهایی هستند که بسیار مهم و تأثیرگذار می‌باشند.

2-متغیرهای دووجهی:

 متغیرهای دووجهی دارای تأثیرگذاری بالا و تأثیرپذیری بالا هستند و هر عملی بر روی این متغیرها، بر روی سایر متغیرها نیز واکنش و تغییری را ایجاد خواهد کرد. موقعیت قرارگیری این متغیرها در پلان تأثیرگذاری-تأثیرپذیری در ناحیه شمال شرقی قرار دارند. متغیرهای دووجهی ظرفیت بسیار بالایی جهت تبدیل‌شدن به متغیرهای کلیدی سیستم را دارا هستند. متغیرهای زیر با توجه به موقعیت قرارگیری آن‌ها در پلان تأثیرگذاری- تأثیرپذیری جزء متغیرهای دووجهی شناخته می‌شوند:

ميراث شهري، ميراث تاريخي-فرهنگي، جاذبه‌ها و آثار ناملموس، مشارکت بخش خصوصي و برند سازي مقاصد و جذابیت‌های ناملموس

3-متغیرهای تنظیمی:

 متغیرهای تنظیمی در اطراف مرکز ثقل نمودار یا پلان تأثیرگذاری – تأثیرپذیری قرار دارند و گاه به‌عنوان اهرمی ثانویه (متغیرهای هدف ضعیف و متغیرهای ریسک ضعیف) عمل می‌کنند. این متغیرها می‌توانند به متغیرهای تأثیرگذار و یا متغیرهای (متغیرهای هدف و ریسک) ارتقاء یابند. متغیرهای زیر با توجه به موقعیت قرارگیری آن‌ها در پلان تأثیرگذاری – تأثیرپذیری متغیرهای تنظیمی شناخته می‌شوند:

فرهنگ روستايي و عشايري، صنایع‌دستی، رويدادهاي فرهنگي-آئيني، روابط بین‌المللی کشور، ارائه تورها و مقاصد متنوع، توانمندسازی مالکان گردشگري خرد و اقامتگاه‌های روستايي و بوم گردي و فضاهاي شاخص معماري.

4-متغیرهای تأثیرپذیر:

 این متغیرها در قسمت جنوب شرقی پلان تأثیرگذاری – تأثیرپذیری قرار دارند و می‌توان آن‌ها را متغیرهای نتیجه نیز نامید. این متغیرها از تأثیرپذیری بسیار بالا از سیستم و تأثیرگذاری بسیار پایین در سیستم برخوردار هستند. متغیرهای زیر با توجه به موقعیت قرارگیری آن‌ها در پلان تأثیرگذاری- تأثیرپذیری، متغیرهای تأثیرپذیر شناخته می‌شوند:

مديريت تصوير مقصد، سرمایه‌گذاری خارجي، غذاهاي محلي، ميراث مذهبي و ميراث ادبي.مناظر تلخ

۵ - متغیرهای مستقل :

متغیرهای مستقل، شمال متغیرهایی است که دارای تأثیرگذاری پائین و همچنین میزان تأثیرپذیری پایین باشد. این متغیرها در قسمت جنوب غربی پلان تأثیرگذاری - تأثیرپذیری قرار دارند. متغیرهای زیر با توجه به موقعیت قرارگیری آن‌ها در پلان تأثیرگذاری – تأثیرپذیری متغیرهای مستقل خوانده می‌شوند:

امنيت عمومي، فرهنگ پذيرش گردشگر، پژوهش و نوآوري، نيروي انساني ماهر، بيمه گردشگري، صدور حق مالکيت به سرمایه‌گذاران خارجي، شرايط آب‌وهوائي، شرايط زیست‌محیطی، حیات‌وحش، پوشش گياهي، ژئومورفولوژي منطقه، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، مخابرات و اينترنت، فضاهاي عمومي شهري، بازآفرینی شهري، ژئو پارک، مناظر طبيعي، بخش‌بندی بازار گردشگري، حضور در نمایشگاه‌های گردشگري، مراکز اطلاع‌رسانی گردشگري شهري، تبليغات رسانه‌ای و مجازي، پایگاه‌های اطلاعاتي اشتراک تجربيات گردشگري و آژانس‌های مسافرتي.

 ارزیابی تأثیرگذاری و تأثیرپذیری غیرمستقیم متغیرها:

در این روش هرکدام از روابط متغیرها توسط نرم‌افزار به توآن‌های ۲، ۳ ، ۴، ۵ و ... رسانده و بر این اساس اثرات غیرمستقیم متغیرها سنجیده می‌شود. در تحلیل صفحه پراکندگی تأثیرات غیرمستقیم متغیرهای مؤثر بر  تقویت بازار گردشگری شهر تبریز با رویکرد گردشگری پست‌مدرن  ، همانند صفحه پراکندگی تأثیرات مستقیم متغیرها می‌توان پنج  دسته از متغیرهای مذکور  را در سیستم شناسایی کرد. آنچه از مقایسه نتایج تحلیل اثرات مستقیم و غیرمستقیم به‌دست‌آمده این است که این پنج دسته از متغیرها را در سیستم با کمترین تغییرات و جابجایی در ارزیابی تأثیرات غیرمستقیم متغیرها تکرار شده‌اند که در جدول زیر میزان تأثیرات غیرمستقیم متغیرها و نمودار زیر پراکندگی انواع متغیرها را نشان داده است.

جدول شماره (3)-میزان تأثیر غیرمستقیم متغیرها

ردیف	شاخص	تأثیرگذاری	تأثیرپذیری	ردیف	شاخص	تأثیرگذاری	تأثیرپذیری
1	ميراث ادبي	9752	16493	26	تخصيص بودجه	16309	4084
2	ميراث تاريخي-فرهنگي	19318	20285	27	روابط بین‌المللی کشور	12843	14259
3	جاذبه‌ها و آثار ناملموس	20036	29427	28	شرايط آب‌وهوائي	4967	2552
4	مناظر تلخ	9528	15997	29	شرايط زیست‌محیطی	4649	2694
5	فرهنگ روستايي و عشايري	24082	14028	30	حیات‌وحش	3174	2836
6	ميراث شهري	20473	17516	31	پوشش گياهي	2419	3999
7	ميراث مذهبي	6099	19650	32	ژئومورفولوژي منطقه	3920	2902
8	امنيت عمومي	1079	7410	33	زیرساخت‌های حمل‌ونقل	1748	979
9	آموزش همگاني	13000	1674	34	اقامتگاه‌های روستايي و بوم گردي	12430	22085
10	فرهنگ پذيرش گردشگر	8337	9459	35	مخابرات و اينترنت	6591	289
11	رويدادهاي فرهنگي-آئيني	12531	23870	36	فضاهاي شاخص معماري	14246	11857
12	صنایع‌دستی	16428	22551	37	فضاهاي عمومي شهري	3353	4030
13	غذاهاي محلي	4664	21531	38	بازآفرینی شهري	9838	5510
14	پژوهش و نوآوري	7274	3835	39	ژئو پارک	11199	9419
15	نيروي انساني ماهر	5090	3951	40	مناظر طبيعي	4457	5291
16	برگزاري نمایشگاه‌های گردشگري	25390	16143	41	بخش‌بندی بازار گردشگري	9449	4375
17	توانمندسازی مالکان گردشگري خرد	14679	6406	42	برند سازي مقاصد و جذابیت‌های ناملموس	17637	24146
18	بيمه گردشگري	4651	1309	43	حضور در نمایشگاه‌های گردشگري	3480	15007
19	مشارکت بخش خصوصي	18995	20305	44	مديريت تصوير مقصد	7393	30985
20	سرمایه‌گذاری خارجي	8481	23895	45	مراکز اطلاع‌رسانی گردشگري شهري	5419	3593
21	تسهيلات بانکي	18658	2695	46	تبليغات رسانه‌ای و مجازي	5789	6525
22	صدور ويزا	16413	2331	47	پایگاه‌های اطلاعاتي اشتراک تجربيات گردشگري	7843	3037
23	صدور حق مالکيت به سرمایه‌گذاران خارجي	3836	3487	48	آژانس‌های مسافرتي	4508	9317
24	طرح‌های توسعه گردشگري	20128	4385	49	ارائه تورها و مقاصد متنوع	15137	16496
25	مقررات و سیاست‌های تشويقي	19949	2769		جمع	1011	1011

منبع:نگارندگان

رتبه‌بندی تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرها:

 با توجه به اعداد پرسشنامه که به‌صورت ماتریس تکمیل‌شده است. نرم‌افزار رابطه آن‌ها را محاسبه کرده و درنهایت برای هر عامل یک امتیاز عددی در نظر می‌گیرد. سپس بر اساس این امتیاز عوامل را بر اساس تأثیرگذاری و تأثیرپذیری به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم رتبه‌بندی می‌کند. که در این حالت عواملی که بیشترین امتیاز را کسب کنند میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری آن‌ها نیز بر این اساس تغییر می‌کند. در تصویر  زیر عوامل را بر اساس تأثیرپذیر و تأثیرگذاری به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم رتبه‌بندی کرده است.

جدول شماره (4)-رتبه‌بندی متغیرها

رتبه	متغیر	تاثیرمستقیم	متغیر	تاثیرغیرمستقیم	رتبه	متغیر	تاثیرمستقیم	متغیر	تاثیرغیرمستقیم
1	نمايشگاه	524	نمايشگاه	490	26	بازآفرینی	158	خارجي	163
2	روستا	484	روستا	465	27	پژوهش	148	پذيرش	161
3	طرح	445	شهري	395	28	خارجي	148	اشتراک	151
4	مقررات	405	طرح	388	29	آب‌وهوا	148	تصویر مقصد	142
5	شهري	385	ناملموس	387	30	تصویر مقصد	148	پژوهش	140
6	تاريخي	356	مقررات	385	31	پذيرش	138	اينترنت	127
7	ناملموس	356	تاريخي	373	32	زيست محيط	128	مذهبي	117
8	تسهيلات	346	بخش خصوصي	366	33	اشتراک	128	تبليغات	111
9	صدور ويزا	346	تسهيلات	360	34	مذهبي	108	اطلاع‌رسان	104
10	برند سازی	346	برند سازی	340	35	نيروي ماهر	108	نيروي ماهر	98
11	آموزش	326	دستي	317	36	ژئومورفولوژی	108	آب‌وهوا	95
12	بخش خصوصي	316	صدور ويزا	317	37	اطلاع‌رسان	98	غذا	90
13	بودجه	316	بودجه	315	38	تبليغات	98	بيمه	89
14	روابط	267	تور	292	39	بيمه	89	زيست محيط	89
15	ژئو پارک	257	توانمند	283	40	حق مالکيت	89	آژانس	87
16	تور	257	معماري	275	41	حیات‌وحش	89	مناظر	86
17	دستي	247	آموزش	251	42	نمايشگاه	89	ژئومورفولوژی	75
18	توانمند	247	روابط	248	43	مناظر	79	حق مالکيت	74
19	بوم گردي	237	آئيني	242	44	پوشش گياهي	69	نمايشگاه	67
20	آئيني	217	بوم گردي	240	45	فضاي عمومي	59	فضاي عمومي	64
21	معماري	207	ژئو پارک	216	46	آژانس	59	حیات‌وحش	61
22	اينترنت	187	بازآفرینی	190	47	غذا	49	پوشش گياهي	46
23	بخش‌بندی	178	ادبي	188	48	حمل‌ونقل	39	حمل‌ونقل	33
24	تلخ	168	تلخ	184	49	امنيت	29	امنيت	20
25	ادبي	158	بخش‌بندی	182

منبع:نگارندگان

 موقعیت و وضعیت عوامل تقویت بازار گردشگری شهر تبریز با رویکرد گردشگری پست‌مدرن:

 در نمودار میک مک در این فصل، ابتدا به بررسی وضعیت عوامل دخیل در  تقویت بازار گردشگری شهر تبریز با رویکرد گردشگری پست‌مدرن   و به تحلیل کلی سیستم پرداخته شد. طبق مباحث پیشین، 49  عامل شناسایی شد و تأثیرات آن‌ها برهم سنجیده شد. و نهایتا21  عامل به‌عنوان پیشران‌های کلیدی مؤثر بر  تقویت بازار گردشگری شهر تبریز با رویکرد گردشگری پست‌مدرن استخراج شد که همه این 21 عامل در هر دو روش مستقیم و غیرمستقیم تکرار شدند. مقایسه ویژگی‌های تعداد غالب پیشران‌های حیاتی منتخب با مشخصات و ویژگی‌های گردشگری پست‌مدرن  که در بخش مبانی نظری مطرح‌شده‌اند نشان می‌دهد که شاخص‌های منتخب را می‌توان به‌عنوان پیشران‌های حیاتی مؤثر بر گردشگری پست‌مدرن در نظر گرفت.

عوامل کلیدی با توجه به ترتیب وزنشان به شرح جدول زیر می‌باشند.

جدول شماره (5)-پیشران‌های کلیدی

رتبه	متغیر	تاثیرمستقیم	تاثیرغیرمستقیم	مجموع تأثیرگذاری
1	برگزاری نمایشگاه‌های گردشگری	524	490	1014
2	فرهنگ روستایی و عشایری	484	465	949
3	طرح‌های توسعه گردشگری	445	388	833
4	مقررات و سیاست‌های تشویقی	405	385	790
5	میراث شهری(بافت شهر)	385	395	780
6	جاذبه‌ها و آثار ناملموس	356	387	743
7	میراث تاریخی-فرهنگی	356	373	729
8	تسهیلات بانکی	346	360	706
9	برند سازی مقاصد و جذابیت‌های ناملموس	346	340	686
10	مشارکت بخش خصوصی	316	366	682
11	تسهیل صدور ویزا	346	317	663
12	تخصیص بودجه	316	315	631
13	آموزش همگانی	326	251	577
14	صنایع‌دستی	247	317	564
15	ارائه تورها و مقاصد متنوع	257	292	549
16	توانمندسازی مالکان گردشگری خرد	247	283	530
17	روابط بین‌المللی کشور	267	248	515
18	فضاهای شاخص معماری	207	275	482
19	اقامتگاه‌های روستایی و بوم گردی	237	240	477
20	ژئو پارک	257	216	473
21	رویدادهای فرهنگی-آئینی	217	242	459

منبع:نگارندگان

آن‌چنان‌که مشاهده می‌شود پیشران‌های منتخب بر اساس امتیاز مجموع تأثیرگذاری رتبه‌بندی شده‌اند که در این میان شاخص برگزاری نمایشگاه‌های گردشگری با مجموع امتیاز تأثیرگذاری 1014 به‌عنوان مؤثرترین شاخص و رویدادهای فرهنگی-آئینی با امتیاز 459 به‌عنوان 21 امین شاخص انتخاب‌شده‌اند.

نتیجه‌گیری:

در این مقاله با استفاده از روش دلفی پس ازنظر سنجی از کارشناسان مرتبط در امر گردشگری شهری، عوامل و متغیرهای دخیل استخراج‌شده و پس از وزن دهی بر اساس نظر کارشناسان، در نرم‌افزار ساختاری میک مک، عوامل پیشران جهت توسعه آینده گردشگری شهری تبریز با رویکرد پست‌مدرن مشخص‌شده است. بنابراین توسعه گردشگری پست‌مدرن در شهر تبریز برای وضعیت موجود و آینده مستلزم در نظر گرفتن این عوامل کلیدی در برنامه‌ریزی‌ها می‌باشد. جهت توسعه این‌گونه گردشگری در شهر تبریز، تمامی عوامل دخیل ، همچون سیستمی با عناصر در همتنیده، و به‌صورت یک ساختار، در نظر گرفته می‌شود، و ارتباطات این عوامل باهم موردسنجش قرارگرفته و عوامل برتر که تأثیرگذاری بیشتری دارند استخراج‌شده است. درنهایت 21 شاخص بر اساس امتیاز و تکرار در هر دو روش مستقیم و غیرمستقیم به‌عنوان پیشران‌های حیاتی انتخاب شدند. در این میان شاخص برگزاری نمایشگاه‌های گردشگری با مجموع امتیاز تأثیرگذاری 1014 به‌عنوان مؤثرترین شاخص و رویدادهای فرهنگی-آئینی با امتیاز 459 به‌عنوان 21 امین شاخص انتخاب‌شده‌اند. با توجه به اینکه این تحقیق اولین تحقیق در خصوص آینده‌پژوهی گردشگری پست‌مدرن است نتایج آن می‌تواند ملاکی برای مطالعه تطبیقی سایر تحقیقات مشابه قرار گیرد.

آن‌چنان‌که گفته شد گردشگری پست‌مدرن گونه‌ای از گردشگری است که ماهیت متفاوتی با گونه‌های رایج و مدرن گردشگری دارد و لذا شاخص‌های آن نیز تفاوت‌های ماهیتی با سایر گونه‌ها دارد. فارغ از شاخص‌های عمومی مانند مقررات و سیاست‌های تشویقی، طرح‌های توسعه گردشگری، تسهیلات بانکی، تسهیل صدور ویزا و تخصیص بودجه مابقی شاخص‌های مستخرج در جدول پیشران‌های حیاتی نشان‌دهنده ویژگی‌های تعدد، تکثر، انعطاف‌پذیری، بازگشت به گذشته، خاطره‌انگیزی (نوستالژی) را برای شاخص‌ها نشان می‌دهد که مشخصه‌های اصلی گردشگری پست‌مدرن است.

مدیریت شهری و گردشگری در کشور و علی‌الخصوص شهر تبریز همواره با نگاهی بخشی و غیر سیستمی همواره از الگوهای مشخص، کلیشه‌ای و تکراری در مدیریت گردشگری تبعیت کرده است و هیچ‌وقت به دنبال کشف منابع جدید و پنهان و به‌اصطلاح منابع گردشگری پست‌مدرن نبوده است. منابع گردشگری پست‌مدرن پنهان در بطن جامعه است و با کمترین هزینه و سرمایه‌گذاری می‌تواند به استعدادهای عظیم اقتصادی تبدیل شوند. پیشران‌های معرفی‌شده نیز درواقع می‌توانند به منابع گردشگری پست‌مدرن تبدیل شوند و با یک برنامه‌ریزی دقیق و راهبردی اقتصاد گردشگری شهر تبریز را متحول کنند. علاوه بر این با توجه به اینکه بیشترین مخاطب این‌گونه از گردشگری، گردشگران خارجی هستند می‌تواند ارزآوری مطلوبی برای کشور داشته باشد.

جهت نیل به اهداف تحقیق پیشنهاد‌های زیر قابل‌ارائه هستند:

1-شناسایی دقیق بازار گردشگری تبریز(بخش‌بندی بازار) با تأکید بر گردشگری پست‌مدرن.

2-توجه به میراث ادبی شهر تبریز و بازآفرینی بافت‌های واجد ارزش‌های ادبی مانند بافت‌های مجاور مقبره الشعرا، خانه استاد شهریار و پروین اعتصامی و...

3-شناسایی و برند سازی آثار و جاذبه‌های ناملموس شهر تبریز.

4-توجه به مناظر تلخ و برند سازی مقاصد تلخ مانند پارک موزه دفاع مقدس (پارک شمیم پایداری)

5-بازآفرینی بافت‌های واجد ارزش تاریخی شهر و توجه به میراث معماری شهر.

6-برند سازی رویدادهای فرهنگی-آئینی مانند مراسم عزاداری ایام محرم در محلات مختلف مانند مراسم سرای مظفریه و...

7-برگزاری نمایشگاه‌های مختلف و شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی جهت شناسایی ظرفیت‌های گردشگری پست‌مدرن شهر تبریز.

8-توانمندسازی سرمایه‌گذاران خرد گردشگری جهت توسعه اماکن گردشگری بومی مانند اقامتگاه‌های روستایی، عشایری و بوم گردی.

9-گسترش روابط بین‌المللی و تسهیل صدور روادید برای گردشگران بین‌المللی.

10-استفاده از ظرفیت ژئوپارک‌های منطقه مانند ژئوپارک‌های متعدد ارس و برند سازی ژئو سایت‌های موجود مانند کوه‌های رنگی صوفیان و...

11-تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل و زیرساخت‌های ارتباط‌جمعی(اینترنت و...)

12-تقویت تبلیغات رسانه‌ای در فضای مجازی و ایجاد پایگاه‌های اشتراک تجربیات سفر .

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع:

1.       ابراهیم پور لنبران،احد(1390) توسعه توريسم شهري، با رويكرد برنامه ريزي مبتني بر بخش‌بندی نمونه موردي: بازار توريسم بین‌المللی شهر تبريز،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تبریز،تبریز.

2.       امیر یزدانی, حمیده و مهراب صادق نیا( ۱۳۹۷) از مشاهده تا مشارکت: مسیر گردشگری مدرن تا پست‌مدرن، سومین همایش ملی فرهنگ، گردشگری و هویت شهری، کرمان، موسسه علمی پژوهشی مهر اندیشان ارفع.

3.       پاپلی یزدی، محمدحسین و سقایی، مهدی.(1385)، گردشگری (ماهیت و مفاهیم)، تهران، انتشارات سمت.

4.       پاپلی‌یزدی, ‌محمد‌حسین, سقایی, ‌مهدی. (1382). گردشگری و تبارشناسی صورتبندی یک پدیده جغرافیایی. تحقیقات جغرافیایی, 68(18), 24-49.‎

5.       خدائی, یوسف, کارگر, بهمن, سرور, رحیم. (1400). بررسی نقش و اثرات گردشگری شهری بر بازآفرینی شهر زنجان. فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای, 11(44), 291-308.

6.       خوب آیند،سعید،(1379)روش‌های تامین مسکن گروه‌های کم درآمد در ایران(نمونه موردی :تبریز)،رساله کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری،دانشکده علوم انسانی،دانشگاه تبریز.

7.       دانایی, قربانی, برزگر, همتیان, هادی. (1398). پست‌مدرنیسم و طراحی مدل سازمان هوشمند مدیریت گردشگری (موردمطالعه: دفاتر ارائه خدمات گردشگری و هتل‌های سه ستاره شهر بیرجند). برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری, 8(28), 50-69.‎

8.       سقایی،مهدی(1385)« گردشگري پسامدرن ( ضرورت يک شناخت)» ، همايش جغرافيا و قرن بیست و یکم ، دانشگاه آزاد نجف آباد،

9.       شری زاده, عادل, حیدری,رحیم، حسین پور, مازیار, هریسچیان،مهدی  (1397). مقایسه تطبیقی ارزشگذاری اقتصادی CVM مقاصد گردشگری شهری (مطالعه موردی: پارک‌های ائل‌گلی و باغلارباغی کلان‌شهر تبریز). نشریه گردشگری شهری, 5(3), 33-48.

10.       عمی, فاطمه, وکیل الرعایا, یونس. (1399). تحلیل شاخص های مؤثر بر توسعه گردشگری کویر با تأکید بر گردشگری سلامت (مورد مطالعه: کویر مرنجاب). فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه ریزی منطقه ای, 10(39), 125-140.

11.       فیروزی, محمدعلی, زادولی خواجه, شاهرخ. (1396). مدل استراتژیک SOAR گامی به سوی برنامه‌ریزی راهبردی توسعه‌ی گردشگری شهری (نمونه موردی: کلانشهر تبریز). فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه ریزی منطقه ای, 7(25), 29-40.

12.       کرمی،محمد رضا،(1382)مکان یابی هنرستآن‌های فنی و حرفه ای با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیائی (نمونه موردی تبریز)،رساله کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری،دانشکده علوم انسانی،دانشگاه تبریز.

13.       لانکوار، روبر (1381) جامعه­شناسی جهانگردی و مسافرت، ترجمه صلاح­الدین محلاتی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

14.       مرکز آمار ایران(1395)نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن .

15.       مهدی نژاد, مهدی، سقایی،محسن  (1383). چالش هاى صنعت توریسم درایران. فصلنامه علمی-پژوهشی اطلاعات جغرافیایی «سپهر», 13(51), 53-57.‎

16.       مهندسین مشاور نقش محیط (1397)مطالعات طرح جامع شهر تبریز،اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی .

17.       نرگسي، شهين, بابکي، روح اله, عفتي ،مهناز.(1397) بررسي رابطه بين گردشگري، رشد اقتصادي و توسعه مالي در ايران ،فصلنامه اقتصاد مالی،سال دوازدهم،شماره 44،41-67 .

18.       نظری, محسن, اسفیدانی, محمد رحیم, طباطبایی, سید مهدی. (1396). ارزیابی عوامل مؤثر بر جذب گردشگران بین‌المللی با استفاده از مدل جاذبه. تحقیقات اقتصادی, 52(1), 215-243.

19.       وثوقی،لیلا (1388). گردشگری تلخ (با تأکید بر گردشگری جنگ). مطالعات مدیریت گردشگری, 3(10), 105-128.‎

20.       ویسی, هادی. (1396). بررسی سیاست‌گذاری صنعت گردشگری در قوانین بالادستی جمهوری اسلامی ایران. مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی, 7(25), 93-112.‎

21.       یوسفی نیا،مرتضی،فرحبد،فرزین (1389)بازاریابی به زبان پست‌مدرن،تدبیر،215،29-34 .

 

22.       Andrada II, R. T. (2015). Relating urban forests and urban tourism: Exploring people's perceptions, preferences and movement in Washington DC. West Virginia University.

23.       Best, S. and Kellner, D. (1997) the Postmodern Turn. New York and London: The Guilford Press.

24.       Cohen, E (1979) A Phenomenology of Tourist Types. Sociology, 13,179-201.

25.       Demir, E, Emekli, G. (2019). GEOGRAPHICAL DISTRIBUTION OF MODERN AND POSTMODERN ACCOMMODATION SUPPLY: A CASE STUDY OF İZMİR (TURKEY). Ege Coğrafya Dergisi, 28 (1), 33-50.

26.       Dujmovic, M. (2015, April). Postmodern society and tourism. In 3rd International Scientific Conference Tourism in Southern and Eastern Europe.49-6.

27.       D'Urso, P., Disegna, M., Massari, R., & Osti, L. (2016). Fuzzy segmentation of postmodern tourists. Tourism Management, 55, 297-308.

28.       Edwards, D., Griffin, T., & Hayllar, B. (2008). Urban tourism research: developing an agenda. Annals of Tourism Research, 35(4), 1032-1052.

29.       Feifer, M. (1985). Going places. The ways of the tourist from Imperial Rome to the present day. MacMillan, London, 288pp.

30.       Gospodini, A. (2001). Urban design, urban space morphology, urban tourism: an emerging new paradigm concerning their relationship. European Planning Studies, 9(7), 925-934.

31.       Kádár, B. (2012). Spatial patterns of urban tourism in Vienna, Prague and Budapest. Metropolitan regions in Europe, 277-312.

32.       Kervankiran, I., Temurcin, K., & Yakar, M. (2016). The Development of Museology in Turkey, a Spatial Analysis of Museums and their Contribution to Tourism in Turkey. Almatourism-Journal of Tourism, Culture and Territorial Development, 7(13), 1-22.

33.       Kozak, M. A., Evren, S., & ÇAKIR, O. (2013). Tarihsel süreç içinde turizm paradigması. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 24(1), 7-22.

34.       López-Bonilla, L. M., & López-Bonilla, J. M. (2008). Postmodernism and heterogeneity of leisure tourist behavior patterns. Leisure Sciences, 31(1), 68-83.

35.       Mustonen, P. (2006). Volunteer tourism: Postmodern pilgrimage? Journal of Tourism and Cultural Change, 3(3), 160-177.

36.       Rojek, C. (1993) Fatal Attractions. In: Ways of Escape. Palgrave Macmillan, London

37.       Shaw, G., & Williams, A. M. (2004). Tourism and tourism spaces. Sage.

38.       Van der Zee, E., Bertocchi, D., & Vanneste, D. (2018). Distribution of tourists within urban heritage destinations: a hot spot/cold spot analysis of TripAdvisor data as support for destination management. Current Issues in Tourism, 1-22.

39.       Xiao, G. (2007). Urban tourism: global-local relationships in Dalian, China. University of Waterloo.

40.       Y Patiño, M. G., Medina, F. X., & Arilla, J. M. P. (2016). New trends in tourism? From globalization to postmodernism. International Journal of Scientific Management and Tourism, 2(3), 417-433.

 

 

---

[1]  Micmac

[2]  UNWTO

[3]  Inbound

[4]  Outbound

[5]  Tourism Expenditure

---