اولویت بندی عوامل موثر بر توسعه منطقه ای در ایران
اسماعیل امید علی
1
(
گروه شهرسازی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
)
زهره فنی
2
(
گروه شهرسازی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران و دانشیار و عضو هیئت علمی گروه جغرافیای انسانی و آمایش دانشگاه
)
ناصر شفیعی ثابت
3
(
گروه شهرسازی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران و دانشیار و عضو هیئت علمی گروه جغرافیای انسانی و آمایش دانشگاه
)
کلید واژه: ایران, تحلیل سلسله مراتبی, توسعه منطقهای, شاخصهای توسعه, نابرابری,
چکیده مقاله :
پیش از تلاش برای اجرای هرگونه استراتژی رشد متعادل منطقهای، لازم است تا عوامل موثر بر توسعه منطقهای از ابعاد گوناگون شناسایی شود. در این راستا در پژوهش حاضر به اولویت بندی عوامل موثر بر توسعه منطقهای از لحاظ شاخصهای مختلف در ایران پرداخته شده است. این پژوهش از لحاظ هدف تحقیق، کاربردی- توسعهای و از نظر روش تحقیق، تلفیقی از روشهای توصیفی- تحلیلی است که از روش تحلیل سلسله مراتبی برای وزن دادن به شاخصها و روش فراتحلیل برای تبیین نظریه های اولویت بندی شاخصهای توسعه منطقهای در ایران استفاده شده است. پس از مقایسات زوجی میان شاخصها و معیارها وزن و اهمیت هریک، در راستای توسعه منطقهای مشخص گردید. از میان 7 شاخص منتخب عامل ارتقا کارایی اقتصادی، توزیع متوازن امکانات و توزیع متوازن زیرساخت ها نسبت به 4 شاخص دیگر از تاثیرگذاری بیشتری در توسعه منطقهای برخودار میباشد. از سوی دیگر، نتایج مقایسات زوجی میان معیارهای 22 گانه نیز نشان میدهد که به ترتیب فرصت شغلی، درآمد، بهداشتی- درمانی، آموزشی- فرهنگی، حمل و نقل، گردشگری، تفریحی- رفاهی، فناوری اطلاعات و احساس امنیت و ... از اهمیت و تاثیرگذاری بیشتری نسبت به سایر معیارها در توسعه منطقهای برخوردار است. استفاده از نتایج حاصل از پژوهشهای پیشین با استفاده از روش فرامطالعه و اخذ نظرات کارشناسان در حوزههای مختلف علمی، اجرایی و تدوین مطالعات به منظور اولویت بندی عوامل موثر بر توسعه منطقهای ایران با یک دیدگاه فضایی و همه جانبه به صورت جامع و متناسب با واقعیت های اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی و ... کشور به عنوان تفاوت و ارزش افزوده این پژوهش میباشد. با توجه به نتایج حاصل از پژوهش در بخش پیشنهادات، راهبردهایی در راستای توسعه متوازن منطقهای در کشور ارائه شده است.
چکیده انگلیسی :
Before trying to implement any balanced regional growth strategy, it is necessary to identify factors affecting regional development from various dimensions. In this regard, in the present research, the factors affecting regional development have been prioritized in terms of various indicators in Iran. In terms of the purpose of the research, this research is applied-developmental and in terms of the research method, it is a combination of descriptive-analytical methods that use the hierarchical analysis method to weight the indicators and the meta-analysis method to explain the theories of prioritization of the regional development indicators. It has been used in Iran. After pairwise comparisons between indicators and criteria, the weight and importance of each was determined in line with regional development. Among the 7 selected indicators that promote economic efficiency, balanced distribution of facilities and balanced distribution of infrastructures are more effective in regional development than the other 4 indicators. On the other hand, the results of paired comparisons among the 22 criteria also show that job opportunity, income, health-treatment, education-culture, transportation, tourism, recreation-welfare, information technology and sense of security, respectively. It is more important and effective than other criteria in regional development. Using the results of previous researches by using the meta-study method and obtaining the opinions of experts in various scientific and executive fields and compiling studies in order to prioritize the factors affecting the regional development of Iran with a spatial and comprehensive perspective in the form of It is comprehensive and appropriate to the socio-cultural, economic, environmental, etc. realities of the country as the difference and added value of this research. According to the results of the research in the suggestions section, strategies have been presented in the direction of balanced regional development in the country.
_||_
اولویت بندی عوامل موثر بر توسعه منطقهای در ایران
چکیده
پیش از تلاش برای اجرای هرگونه استراتژی رشد متعادل منطقهای، لازم است تا عوامل موثر بر توسعه منطقهای از ابعاد گوناگون شناسایی شود. در این راستا در پژوهش حاضر به اولویت بندی عوامل موثر بر توسعه منطقهای از لحاظ شاخصهای مختلف در ایران پرداخته شده است. این پژوهش از لحاظ هدف تحقیق، کاربردی- توسعهای و از نظر روش تحقیق، تلفیقی از روشهای توصیفی- تحلیلی است که از روش تحلیل سلسله مراتبی برای وزن دادن به شاخصها و روش فراتحلیل برای تبیین نظریه های اولویت بندی شاخصهای توسعه منطقهای در ایران استفاده شده است. پس از مقایسات زوجی میان شاخصها و معیارها وزن و اهمیت هریک، در راستای توسعه منطقهای مشخص گردید. از میان 7 شاخص منتخب عامل ارتقا کارایی اقتصادی، توزیع متوازن امکانات و توزیع متوازن زیرساخت ها نسبت به 4 شاخص دیگر از تاثیرگذاری بیشتری در توسعه منطقهای برخودار میباشد. از سوی دیگر، نتایج مقایسات زوجی میان معیارهای 22 گانه نیز نشان میدهد که به ترتیب فرصت شغلی، درآمد، بهداشتی- درمانی، آموزشی- فرهنگی، حمل و نقل، گردشگری، تفریحی- رفاهی، فناوری اطلاعات و احساس امنیت و ... از اهمیت و تاثیرگذاری بیشتری نسبت به سایر معیارها در توسعه منطقهای برخوردار است. استفاده از نتایج حاصل از پژوهشهای پیشین با استفاده از روش فرامطالعه و اخذ نظرات کارشناسان در حوزههای مختلف علمی، اجرایی و تدوین مطالعات به منظور اولویت بندی عوامل موثر بر توسعه منطقهای ایران با یک دیدگاه فضایی و همه جانبه به صورت جامع و متناسب با واقعیت های اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی و ... کشور به عنوان تفاوت و ارزش افزوده این پژوهش میباشد. با توجه به نتایج حاصل از پژوهش در بخش پیشنهادات، راهبردهایی در راستای توسعه متوازن منطقهای در کشور ارائه شده است.
کلید واژهها
توسعه منطقهای، نابرابری، شاخصهای توسعه، تحلیل سلسله مراتبی، ایران.
مقدمه
در جهان امروز، نابرابريهاي منطقهاي پديده اي فراگير و رو به گسترش است (& Lees, 2010 United Nations, 2018). بدين خاطر توجه به برنامهريزي فضايي به منظور کاهش نابرابريها و عدم تعادل منطقهاي مورد توجه فراوان قرار گرفته است. توسعه منطقهاي مفهومي جديد در ادبيات برنامهريزي ميباشدکه هدف آن خلق چارچوبي مناسب براي دستيابي به يک مفهوم باثبات در منطقه داردAmin) Bidokht, 2017)، يکي از مهم ترين وجوه نابرابريها، نابرابري فضايي است که بيانگر وضعيتي است که واحدهاي فضايي و مناطق جغرافيايي از نظر برخورداري از شاخصهاي مختلف توسعه در سطوح متفاوتي قرار مي گيرند. تا اوايل دهه 1970 ابعاد فضايي در تحليل مسائل توسعه کمتر مورد توجه قرار ميگرفت. اما در اين دهه به تدريج با جهت گيري رويکردهاي مبتني بر عدالت اجتماعي در مفاهيم توسعه، حذف نابرابريهاي توسعه در ابعاد مختلف و توجه به توسعه مناطق به عنوان هدف اصلي برنامه هاي توسعه مد نظر قرار گرفت (Azimi, Naser Ali, Azimi, Daniyal Ali, 2022). طي سال هاي اخير بسياري از دولت ها و تصميم گيرندگان درتلاش بوده اند که از شدت نابرابريهاي منطقهاي بکاهند (Winkler, 2012, 84). يکي از عواملي که در توسعه منطقهاي مورد توجه قرار ميگيرد، توسعه خدمات و امکانات به صورت متعادل در مناطق است. توسعه متعادل و هماهنگ مناطق، یک پیشنیاز بسیار مهم برای حصول پایداری اقتصادی و پیشرفت یکپارچه کشور به‌شمار میرود. در کشورهای درحال‌توسعه، کیفیت زندگی مردم دستخوش نابرابریهای عظیمی است که در بسیاری موارد به‌سرعت در حال افزایش است(Misra, 1989) . لذا توزیع متعادل امکانات و خدمات، گامی در جهت از بین بردن عدم تعادلهای منطقهای است. زیرا هر چه تفاوتهای منطقهای از ابعاد مختلف بیشتر باشد، منجر به حرکت جمعیت و سرمایه به سمت قطبهای پرجاذبه میگردد Kalantari, Rajabi, Sefahan & Ordvan, 2021)). ازاین‌رو، دولتهای ملی توجه فزایندهای به مشکلات توسعه منطقهای معطوف داشتهاند و ماهیت منحصربه‌فرد مسائل محیطی و نتایج ناشی از آنها را شناسایی مینمایند (Parham, 1996).
در کشور ایران نیز یکی از اهداف مهم در برنامههای پس از انقلاب، کاهش محرومیت و رفع نابرابری بین مناطق مختلف بوده است. به‌منظور حل مسائل ناشی از عدم تعادلهای منطقهای، گام نخست شناخت و سطحبندی مناطق ازنظر میزان برخورداری درزمینه‌ی محیطی است(Rezvani & Sahneh, 2005) . جهت تدوین یک زیربنای علمی و منطقی برای سیاستگذاری توسعه، لازم است ارزیابی جامعی پیرامون وضعیت موجود توسعه مناطق از نظر شاخصهای مختلف محیطی صورت پذیرد. یکی از مباحث عمده و اساسی جامع در حوزه برنامهریزی توسعه آمایشی، مسأله توسعه موزون است که میتواند در قالب توسعه متعادل بخشها و یا مناطق مطرح شود. اما پیش از تلاش برای اجرای هرگونه استراتژی رشد متعادل منطقهای، لازم است تا ماهیت و الگوی تفاوتهای منطقهای از بعد محیطی شناسایی شود، تا بتوان چارچوب سیاستگذاری منطقهای متوازن را ساماندهی و هدایت کرد (Agenda, 2021). در راستای سیاست عدالت اجتماعی، به‌عنوان هدف محوری برنامههای توسعه کشور، لازم است که وضعیت مناطق مختلف ازنظر نحوه توزیع و میزان برخورداری از شاخصهای مختلف محیطی بررسی و کمبودها و نارساییها برای برنامههای آینده توسعه، در نظر گرفته شود. این‌گونه مطالعات می‌توانند وضعیت محدودههای مختلف جغرافیایی را از دیدگاه تطبیقی نشان داده و آنها را از نظر امکانات و تنگناهای توسعه ردهبندی کرده و اولویتهای توسعهای آنها را مشخص کنند (Cristina, Nicoleta, Cătălin & Margareta, 2021). به‌این‌ترتیب با ارزیابی سطح پتانسیل مناطق میتوان امکانات و تواناییهای آنها را از دیدگاههای متفاوت ارائه داد و ابزارهای لازم را برای تعیین هدف و تصمیمگیری درباره تخصیص منابع مختلف در پهنه سرزمین فراهم نمود (CZiraky et al, 2006).
در این پژوهش، سوال اصلی تحقیق این است که چگونه میتوان عوامل موثر بر توسعه منطقهای در ایران را اولویت بندی نمود. بنابراین، به منظور تعیین اولویتهای توسعه منطقهای در ایران، ابتدا به شناسایی شاخصهای توسعه بر اساس مطالعه پژوهشهای پیشین و استفاده از روش فرامطالعه جهت جمع بندی و یکسانسازی نتایج کار، بهره گرفته میشود تا از این طریق بتوان شاخصهایی را که در توسعه منطقهای ایران تاثیرگذاری بیشتر و دارای اولویت هستند را شناسایی و به کار گرفت.
پیشینه و مبانی نظری تحقیق
مفهوم توسعه منطقهاي: توسعه تغییری بنیادی در شاخصهای، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر اجتماعی محسوب میگردد و دست یابی به آن مستلزم ایجاد هماهنگی بین ابعاد مختلف آن میباشد. به عبارتی دیگر فرآیندی میباشد که در طی آن جامعه از شرایط ابتدای عقب افتادگی و توسعه نیافته با گذر از مراحل تکامل کم و بیش یکسان و تغییرات کمی و کیفی به سمت جامعه ای توسعه یافته حرکت خواهد نمود .(OmidAli, Fanni & Shafiee sabit, 2022) یکی از مهم ترین ارکان توسعه، نگاه جامعیت و یکپارچه آن در از بین بردن عدم تعادل های اقتصادی و اجتماعی درون مناطق می باشد. افزایش سطح تولیدات، دسترسی آسان به تاسیسات زیربنایی و خدماتی، ایجاد فرصتهای اشتغال مناسب، استفاده از تکنولوژی های جدید و افزایش نرخ سرمایه گذاری و مصرف در یک کشور یا منطقه را در بر می گیرد Ahmad, Khan, Anser & Jabeen, 2021)).
تحولات برنامهریزی منطقهای و مفهوم توسعه منطقهای را در یک سیری تاریخی در چهار مرحله انجام شده است. رویکرد اول بر اساس توسعه و حفظ منابع و حفظ محیط زیست بوده است، در مرحله بعد توسعه متوازن اقتصادی برای دستیابی به رفاه منطقهای، در ابعاد ملی هدف گذاری شده بود. بعد از سال 1980 بر اساس آرمان های تفکرات نئولیبرال پایه گذاری گردید و نیازهای سیاسی و فرهنگی که به وجود آمده بود منجر به ایجاد رویکردی جدیدی در تفکر برنامهریزی منطقهای گردید. در مرحله آخر توجه ویژه ای به ارتباط نزدیک بین تئوری و عمل در برنامهریزی منطقهای و فعالیت های جغرافیدانان صورت گرفته است (Soja, 2009, 259).
نابرابری در توسعه منطقهای: در سطح منطقه، ایجاد تعادل منطقی بین مردم، اشتغال و محیط زیست یکی از آرمان‌های پسندیده میباشد. منظور از رشد متعادل منطقهای به این معنا نیست که مناطق فقیرتر تندتر از مناطق توسعه یافته رشد نمایند تا سطوح درآمدی متعادل شود. گذشته از تعادل درآمدی، ایجاد برابری در موقعیت‌های اقتصادی، اجتماعی، محیطی و شرایط زیست جمعیت و به کارگیری تمام ظرفیت‌ها و بالا بردن کیفیت زندگی نیز به تعادل منطقهای کمک کرد (Milchakov, 2021). با توجه به تعریف نابرابری، تمرکز فعالیت‌های تولیدی و خدماتی نوین مانند صنایع، خدمات رفاهی و به طور کلی تمرکز توسعه در یک یا چند منطقه مستعد و یا در حد تاسیسات پیشرفته شهری، در یک یا چند شهر بزرگ سبب میشود که پدیده تورم رشد به صورت غده‌ها و کوژه‌های توسعه در یک یا چند نقطه کشور پدید آید و همه امکانات اقتصادی ـ اجتماعی از منابع مالی و فنی گرفته تا اشتغال و نیروی انسانی را به سمت خود جذب می‌نماید و در مقابل مناطق یا شهرهایی را باقی می‌گذارد که در گودال عقب افتادگی و توسعه نیافتگی دست می‌زنند(United Nation, (2018 .
آنچه از تعاریف توسعه منطقه ای استنباط میگردد، تمرکز بر ویژگیهای خاص هر منطقه و استفاده از مزایای نسبی آن برای برنامهریزی در زمینههای مرتبط میباشد. لذا در این پژوهش، مفهوم توسعه منطقهای، توسعه مبتنی بر مزیتهای خاص هر منطقه و برنامهریزی برای توسعه متوزان و یکنواخت در راستای اهداف ملی، منطقهای و محلی است تا در نهایت منجر به توسعه متوازن و فراگیر و بر اساس طرحهای بالادستی در سطح کل کشور را فرا گیرد.
در زمینه سنجش نابرابریهای منطقهای در سطح جهانی و حتی در کشور پژوهشهای زیادی صورت گرفته است که در این بخش به برخی از آنها پرداخته می شود؛ میخائیل وی. میلچاکوف1 (2021) در پژوهشی با عنوان «اجرای اولویتهای توسعه منطقهای تحت شرایط همه‌گیری COVID-19» به این نتیجه دست یافتهاند که در زمینه همه‌گیری، چالش‌های جدیدی در رابطه با کندی رشد اقتصادی و محدودیت‌های بودجه ظاهر شدهاند. این مقاله به بررسی ویژگیهای شکل‌گیری برنامههای فردی برای توسعه اجتماعی-اقتصادی مناطق مشکل‌دار و همچنین وضعیت شهرهای با بیش از ۱ میلیون نفر جمعیت در طول همه‌گیری می‌پردازد. نویسنده پیشنهادهایی را برای بهبود اقدامات مندرج در استراتژی توسعه فضایی ارائه میکند .(Milchakov, 2021)
کریستینا و همکاران2 (2021) در پژوهشی با عنوان «توسعه منطقهای در رومانی: شواهد تجربی در مورد عوامل اندازهگیری یک اقتصاد شکوفا و پایدار» به این نتیجه دست یافتهاند که بزرگترین چالش در دستیابی به اهداف توسعه پایدار از طریق اجرای سیاستهای عمومی مؤثر در حوزه پژوهش بر عهده دولت است که از طریق مؤسسات خود و با هدف ارائه اقداماتی برای مبارزه با فقر در سطح ملی انجام میگیرد (.(Cristina, Nicoleta, Cătălin & Margareta, 2021
منیر احمد و همکاران3 (2021) در پژوهشی با عنوان «آیا مهاجرت روستایی-شهری و تراکم صنعتی تخریب محیط زیست در سطوح توسعه منطقهای چین را کاهش میدهد؟» به این نتیجه دست یافتهاند که، یک پیوند مثبت یک طرفه از تراکم صنعتی و مهاجرت روستا به شهر به استفاده از انرژی آشکار میشود. این پیوندها ناهمگونی را در سطوح توسعه نشان میدهد و بیشترین تأثیرات در مناطق بسیار توسعه یافته (استان های شرقی) کشف شده است، در حالی که کمترین تأثیرات در مناطق کم توسعه یافته (استانهای غربی) یافت میشود(Ahmad, (Khan, Anser, & Jabeen, 2021.
مصیبزاده، مظفرینیا و شبستر (1400) در پژوهشی با عنوان «تحلیلی بر نابرابریهای فضایی و سنجش وضعیت توسعه منطقهای در استانهای ایران» به این نتیجه دست یافتهاند که سازمان فضایی ایران چند سطحی شده و استانهایی که قطبهای توسعه هستند از نظر شاخصهای توسعه یافتگی از مناطق پایین دست خود بریدهاند و با تمرکز بخشی در زمینه جذب سرمایه، جمعیت و صنعت زمینههای عدم تعادل فضایی درون و برون منطقهای را سبب شدهاند (Mosayebzadeh, Mozaffarinia & Shabester, 2021).
خداپناه و همکاران (1400) در پژوهشی با عنوان «شناسایی موانع نهادی توسعه کارآفرینی منطقهای در ایران (رویکردی انتقادی به نظام تاریخی سیاست گذاری کارآفرینی)» به این نتیجه دست یافتهاند که ریشه اصلی عدم توسعه یافتگی کارآفرینی در ایران را بایستی در گذرگاه تاریخ بررسی نمود و مساعد نبودن محیط کسب و کار در زمان فعلی تنها دلیل عدم توسعه یافتگی کارآفرینی در کشور نیست (Khodapanah, Moradi, Pargar & Sakhdari, 2021).
علی نژاد و همکاران (1400) در پژوهشی با عنوان«طبقهبندی استانهای ایران از منظر شاخص اقتصاد دانش بنیان منطقهای با استفاده از الگوریتم خوشهبندی k-means و c-means فازی» به این نتیجه دست یافتهاند که پیرو تأکید بر ضرورت تحقق اقتصاد دانش بنیان در اسناد بالادستی برنامهریزی، تا کنون تلاشهای پراکندهای در این رابطه، صورت گرفته است. سند چشم انداز بیست ساله و سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی، از جمله مهمترین این اسناد هستند؛ اما بدون در اختیار داشتن تصویر درستی از وضعیت موجود، هر تلاشی برای برنامه ریزی، دستاورد چندانی نخواهد داشت (Alinezhad, najafi, Fathollahi & zali, 2021).
روتر ( 2019 ) در پژوهشي با عنوان «تأثير نابرابريهاي درون منطقهاي بر توسعه منطقهاي در چين» پرداخته است که اين تحقيق نشان ميدهد که نابرابريهاي منطقهاي به لحاظ شاخصهاي توسعه يافتگي با روند تغييرات سطح توسعه ملي رابطهي منفي و معنيدار دارد. يعني با افزايش توسعه و رشد شاخصهاي اقتصادي در سطح ملي ميزان نابرابريهاي منطقهاي افزايش يافته و توسعه يافتگي به صورت جزيرهاي اتفاق افتاده است.
پریزادی و میرزازاده (1397) در پژوهشی تحت عنوان توسعه منطقهای در ایران با رویکرد عدالت توزیعی به این نتیجه رسیدهاند که بین استانهای کشور از نظر توسعه یافتگی، تفاوت ها دارای نابرابریهایی میباشد، به طوری که استان تهران بالاترین سطح توسعه یافتگی و استان سیستان بلوچستان پایین ترین سطح در بین استان های دیگر را دار میباشد.
ملکی و همکاران (1397) در پژوهشی تحت عنوان تحلیل فضایی شاخص های توسعه اقتصاد منطقه ای در استان آذربایجان شرقی، انجام دادهانده که نتایج پژوهش حاکی از یک الگو مرکز- پیرامون در رابطه با برخورداری از شاخصهای توسعه اقتصادی در سطح استان بین مرکز استان و بقیه شهرستانهای استان میباشد.
رهنما و همکاران (1397) در پژوهشی با عنوان شناسایی و تحلیل پپیشران های موثر بر توسعه منطقه ای استان البرز با رویکرد برنامه ریزی سناریو مبنا، نشان دهنده آن است که سناریو های مطلوب برای استان البرز شامل: همجواری با استان تهران، استفاده از ظرفیتهای جمعیتی، اقتصادی و ... به عنوان سناریو های مطلوب شناسایی شده است.
نتایج تحقیق داداش‌پور و دیگران (1390) در مقاله‌ای تحت عنوان بررسی و تحلیل روند توسعه‌یافتگی و نابرابریهای فضایی در شهرستانهای استان آذربایجان غربی، نشان میدهد که طی دوره زمانی 1365 تا 1385 از میزان توسعه یافتگی شهرستانهای استان آذربایجان غربی کاسته شده و بر تعداد شهرستانهای محروم این استان افزوده شده است. عدم توزیع شاخصهای آموزشی و بهداشتی از دلایل اصلی نابرابری فضایی در این استان میباشد.
با توجه به بررسی پیشینه پژوهشهای داخلی و خارجی صورت گرفته، هر کدام در مقاطعی از زمان و بر اساس دیدگاههای متخصصان امر به تعیین شاخصهای توسعه و بعضا اولویتبندی شاخصهای توسعه به صورت موردی پرداختهاند. لذا در این پژوهش با استفاده از روش فرامطالعه و تبیین روشهای به کار گرفته شده مطالعات صورت گرفته و نیز با استفاده از نظر متخصصان که از طریق پرسشنامه و مصاحبه انجام شده، اولویتهای عوامل موثر بر توسعه منطقهای در ایران مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است.
روش پژوهش
جامعه آماری این پژوهش کارشناسان خبره حوزههای برنامهریزی توسعه، برنامه و بودجه، مدیران میانی و ستادی کشور و استادان دانشگاه می باشند. بر اساس سوالات و اهداف پژوهش، تعداد 33 پرسشنامه توسط کارشناسان یاد شده تکمیل گردید. پس از انتخاب روش انجام کار به وسیله تحلیل سلسله مراتبی در این قسمت به تبیین الگوریتم انجام پژوهش پرداخته می شود: گام 1: تعیین هدف یا اهداف تحقیق، گام 2: شناسایی معیارها و شاخص ها با توجه به اهداف تحقیق و بر مبنای مطالعات پیشین، گام 3: انتخاب روش تحلیل سلسله مراتبی، گام 4: تشکیل درخت سلسله مراتب شاخص ها و معیارها، گام 5: تشکیل ماتریس مربعی بطوری که سطرها و ستون ها همان معیارهای تصمیمگیری باشند. به منظور سهولت در انجام مقایسات زوجی از شیوه سطری به جای شیوه ماتریسی استفاده میشود، گام 6: انجام مقایسات زوجی میان شاخص ها و معیارها بر پایه نظرات خبرگان، گام 7: تعیین اهمیت (وزن) هر یک معیارها نسبت به معیار مقابل با استفاده از بازه عددی 1 تا 9 و کسب از نظر خبرگان بایستی توجه داشت که نرخ سازگاری ماتریس مقایسه زوجی کمتر از 1/0 باشد چرا که مقایسات زوجی دچار خطا خواهد شد (شکل 1).
شکل 1: فرآیند پژوهش در مدل تحلیل سلسله مراتبی
با توجه به اهميت تجزيه و تحليل اطلاعات و نشان دادن نتايج پژوهش، داده‌ها و اطلاعات به دست‌آمده از «روش ترکيبي» استفاده شده است، که به صورت دو روش كيفي و كمّي مورد تجزيه و تحليل قرار ميگيرد. در تحقيق حاضر اطلاعاتي که از نهادها، سازمان‌ها و نخبگان گردآوري شده اند با استفاده از «منطق» و «استدلال عقلي» مورد تحليل کيفي قرار گرفته اند. پس از ارزيابي کيفي و کنترل آنها با ديدگاه‌هاي صاحب‌نظران و جمع‌آوري آمار و اطلاعات در دسترس از منابع آماري رسمي کشور، اطلاعات تکميلي مورد نياز از طريق مصاحبه، جمع‌آوري‌شده و با استفاده از آزمون‌هاي آماري موجود، براي يافتن روابط و همبستگي داده‌ها از آمار توصيفي شامل تهيه و تنظيم جدول توزيع فراواني، ترسيم نمودار و ... استفاده شده است. سپس براي تجزيه و تحليل داده‌ها و اندازه‌گيري روابط بين متغيرها از نرم‌افزارهاي رايانه‌اي مانند Excel و SPSS استفاده شده و برای جمع بندی نظریه ها و تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از پژوهش های پیشین و در نهایت اولویت بندی شاخصهای توسعه منطقهای در ایران از روش فرامطالعه استفاده شده است.
یافته های تحقیق
با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) ابتدا معیارهای بیست و دوگانه منتخب را در قالب 7 شاخص طبقه بندی نموده و سپس با استفاده از نظرات خبرگان (پاسخ دهندگان) مقایسات زوجی میان معیارها را انجام داده در نهایت به رتبه بندی هریک از شاخصها و معیارهای تاثیر گذار بر توسعه منطقهای پرداخته شده است.
تحلیل عوامل موثر بر توسعه منطقهای: زمانی که از روش AHP به عنوان ابزار ارزیابی و تصمیمگیری استفاده میشود، در آغاز باید یک درخت سلسله مراتب مناسب، که بیان کننده مسأله تحت مطالعه بوده و دارای سطوح مختلف میباشد، طراحی گردد. سطح اول هر درخت بیان کننده هدف تصمیمگیری و سطح آخر نیز بیان کننده گزینههای مختلف بوده و سطوح میانی نیز نشاندهندهی فاکتورهایی است که ملاک مقایسه گزینهها هستند Azar & Memariani, 1994)) با توجه به هدف اصلی این پژوهش که شناسایی عوامل تاثیرگذار بر توسعه منطقه ای میباشد لذا سطح اول درخت سلسله مراتب این موضوع را در بر میگیرد.
سطح دوم این نظام سلسله مراتب نشاندهنده معیارها و مؤلفههای اصلی است که بر اساس آنها گزینههای مختلف با هم مقایسه میشوند. مؤلفهها اصلی در هفت عامل توزیع متوازن جمعیت، توزیع متوازن زیرساخت ها، توزیع متوازن امکانات، ارتقا کارایی اقتصادی، کاهش فقر، افزایش کیفیت زندگی و کاهش نابرابری میتوان دسته بندی نمود. برای تعیین این مؤلفهها از منابع علمی متعدد الهام گرفته شده است.
سطح سوم درخت تصمیم نشانگر زیرمعیارها و یا زیرمؤلفهها میباشد. برای هر یک از هفت مولفه ذکر شده 3 تا 4 مولفه ارائه شده است. هر چند که ارائه تمام موارد مذکور دیدی جامع نسبت به موضوع ایجاد خواهد کرد، اما در عین حال تعدد موارد به پیچیدگی تحلیل و انجام مقایسات نیز دامن خواهد زد و احتمال خطای تصمیم را نیز به دنبال خواهد داشت. در نتیجه برای تعیین زیرمعیارهای اصلی سعی شده مواردی را که در بیشتر منابع همپوشانی داشته و البته متناسب با شرایط بوده انتخاب و ارائه شود. برخی از موارد نیز براساس نظر کارشناسان باز آفرینی از ادغام دو یا چند مورد حاصل شده است که در ادامه معرفی میگردد. در مجموع این درخت تصمیم در نمودار 1 ارائه شده است.
نمودار 1: درخت سلسله مراتب تصمیم عوامل توسعه منطقهای
در نمودار 1 روابط بین سه سطح مدل AHP پژوهش حاضر به وضوح نشان داده شده است. در ادامه به معرفی سایر مراحل پرداخته میشود.
انجام مقایسه زوجی معیارها و زیرمعیارها: جدولهای مقایسهای براساس درخت سلسله مراتب از پایین به بالا تهیه میشوند؛ بهعبارت دیگر گزینههای مختلف سطح آخر باید به واسطه هر یک از فاکتورهای سطوح بالاتر (معیارها و درصورت وجود زیرمعیارها) مورد مقایسه دو به دو قرار گیرند (آذر و معماریانی، 1374: 24) و در تمام مراحل انجام مقایسهها سطح اول درخت تصمیم (هدف) مدنظر خواهد بود. این مقایسهها با استفاده از مقیاسی که از ترجیح یکسان تا بیاندازه مرجح، طراحی شده است. برای اطمینان از صحت مقایسات زوجی، نرخ سازگاری (CR) بایستی محاسبه نمود. اگر CR کمتر از 1/0 باشد، مقایسات زوجی قابل قبول است در غیر این صورت کلیه وزنها باید نرمالیزه شوند. از طریق رابطههای زیر میتوان شاخص و نرخ سازگاری وزنهای بدست آمده محاسبه نمود (جدول1).
CR = | CI= |
جدول 1: میانگین (RI) برای ماتریسهایی با اندازههای مختلف
(n) | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
(RI) | 0 | 0 | 58/0 | 90/0 | 12/1 | 24/1 | 32/1 | 41/1 | 45/1 | 49/1 | 51/1 | 48/1 | 56/1 | 57/1 | 59/1 |
در این مرحله، تعداد 7 ماتریس در بخش مقایسات زوجی میان شاخصها تشکیل گردیده است که نتایج حاصل از تعیین اهمیت هریک از شاخصها در این بخش برابر با نرخ ناسازگاری با کمتر از 1/0 میباشد که از این لحاظ مقایسات انجام شده قابل قبول میباشد. نتایج بدست آمده در اشکال قابل مشاهده می باشد (شکل 1 و نمودار2)
|
شکل1: مقایسه زوجی شاخص های 7 گانه |
|
نمودار2: مقایسه زوجی شاخص های 7 گانه |
مقایسه زوجی گزینهها براساس معیارها یا زیرمعیارها: پس از انجام مقایسههای زوجی معیارها و زیرمعیارها، در این مرحله، ارجحیت هریک از گزینهها در ارتباط با هریک از زیرمعیارها و اگر معیاری زیرمعیار نداشته باشد مستقیماً با خود آن معیار، مورد قضاوت و داوری قرار میگیرد. مبنای این قضاوت نیز همان مقیاس 9 کمیتی ساعتی است با این تفاوت که در مقایسهی گزینهها در ارتباط با هر یک از زیرمعیارها (یا معیارها، حسب مورد)، بحث «کدام گزینه مهمتر است؟ » مطرح نیست، بلکه «کدام گزینه ارجح تر است؟ و چقدر؟ » مطرح است.
مقایسه زوجی معیارها براساس عامل (شاخص) توزیع متوازن جمعیت: بر اساس جدول ضریب تمامی معیارها بر اساس عامل توزیع متوازن جمعیت تعیین گردیده است. همان طور که در شکل مشاهده میشود؛ تمامی مولفهها اختلاف کمی با هم دارند به طوری که مؤلفه «فرصت شغلی» بیشترین وزن را داشته (0.108) و پس از آن «درآمد» با درجه تاثیرگذاری (0.097) قرار دارد و کمترین وزن و ضریب اهمیت را نیز مؤلفه «جنسیت» با وزن (0.013) دارد. شکل 2 و نمودار 3 درجه تاثیرگذاری هریک از معیارها را با توجه به عامل توزیع متوازن جمعیت نمایش میدهد.
شکل2: مقایسات زوجی معیارها بر اساس شاخص توزیع متوازن جمعیت |
|
|
نمودار3: درجه اهمیت (تاثیرگذاری) معیارها بر اساس شاخص توزیع متوازن جمعیت |
مقایسه زوجی معیارها براساس عامل (شاخص) توزیع متوازن زیرساختها: در جدول میزان تاثیرگذاری هریک از معیارها بر اساس عامل توزیع متوازن زیرساخت ها مشخص گردیده است. بر این اساس، تمامی مولفهها اختلاف کمی با هم دارند به طوری که مؤلفه «حمل و نقل» بیشترین وزن را داشته ( 0.100 ) و پس از آن «فناوری اطلاعات» با درجه تاثیرگذاری (0.097) قرار دارد و کمترین وزن و ضریب اهمیت را نیز مؤلفه «جنسیت» با وزن (0.018) دارد. شکل نمودار درجه تاثیرگذاری هریک از معیارها را با توجه به عامل توزیع متوازن زیرساخت ها نمایش میدهد.
مقایسه زوجی معیارها بر اساس عامل (شاخص) توزیع متوازن امکانات: پس از انجام مقایسات زوجی معیارها بر اساس شاخص توزیع متوازن امکانات مطابق جدول 4-4 مشخص گردید که مؤلفههای «بهداشتی- درمانی» بیشترین وزن را داشته (0.085) و پس از آن «آموزشی- فرهنگی» با درجه تاثیرگذاری (0.082) قرار دارد و کمترین وزن و ضریب اهمیت را نیز مؤلفه «جنسیت» با وزن (0.019) دارد. شکل 3 و4 درجه تاثیرگذاری هریک از معیارها را با توجه به عامل توزیع متوازن امکانات نمایش میدهد.
شکل 3: مقایسات زوجی معیاری ها بر اساس شاخص توزیع متوازن زیرساخت ها |
|
|
نمودار 4: درجه اهمیت (تاثیرگذاری) معیارها بر اساس شاخص توزیع متوازن زیرساخت ها |
شکل 4: مقایسات زوجی معیارها بر اساس شاخص توزیع متوازن امکانات |
|
|
نمودار5: درجه اهمیت (تاثیرگذاری) معیارها بر اساس شاخص توزیع متوازن امکانات |
مقایسه زوجی معیارها بر اساس عامل (شاخص) ارتقا کارایی اقتصادی: پس از انجام مقایسات زوجی، ضریب اهمیت و وزن معیارها بر اساس شاخص ارتقا کارایی اقتصادی مطابق جدول ، مؤلفه «معاملات و مبادلات» بیشترین وزن را داشته (0.073) و پس از آن «درآمد» با درجه تاثیرگذاری (0.072) قرار دارد و کمترین وزن و ضریب اهمیت را نیز مؤلفه «دسترسی به غذا» با وزن (0.023) دارد. شکل 5 و نمودار 6 درجه تاثیرگذاری هریک از معیارها را با توجه به عامل ارتقا کارایی اقتصادی نمایش میدهد.
شکل 5: مقایسات زوجی معیارها بر اساس شاخص ارتقا کارایی اقتصادی |
|
|
نمودار 6: درجه اهمیت (تاثیرگذاری) معیارها بر اساس شاخص ارتقا کارایی اقتصادی |
شکل 6: مقایسات زوجی معیارها بر اساس شاخص کاهش فقر |
|
|
نمودار 7: درجه اهمیت (تاثیر گذاری) معیارها بر اساس شاخص کاهش فقر |
مقایسه زوجی معیارها بر اساس عامل(شاخص) کاهش فقر: پس از انجام مقایسات زوجی، ضریب اهمیت و وزن معیارها بر اساس شاخص کاهش فقر مطابق جدول ، مؤلفه «دسترسی به غذا» بیشترین وزن را داشته (0.095) و پس از آن «دسترسی به آب بهداشتی» با درجه تاثیرگذاری (0.083) قرار دارد و کمترین وزن و ضریب اهمیت را نیز مؤلفه «شکاف اجتماعی» با وزن (0.016) دارد. شکل 6 و نمودار 7 درجه تاثیرگذاری هریک از معیارها را با توجه به عامل کاهش فقر نمایش میدهد.
شکل 7: مقایسات زوجی معیاری ها بر اساس شاخص افزایش کیفیت زندگی |
|
|
نمودار 8: درجه اهمیت (تاثیر گذاری) معیارها بر اساس شاخص افزایش کیفیت زندگی |
شکل 8: مقایسات زوجی معیاری ها بر اساس شاخص کاهش نابرابری |
|
|
نمودار 9: درجه اهمیت (تاثیر گذاری) معیارها بر اساس شاخص کاهش نابرابری |
مقایسه زوجی معیارها براساس عامل (شاخص) افزایش کیفیت زندگی: بر اساس ضریب تمامی معیارها طبق جدول که بر اساس عامل افزایش کیفیت زندگی تعیین گردیده است. مشاهده میشود؛ تمامی مولفهها اختلاف کمی با هم دارند به طوری که مؤلفه «احساس امنیت» بیشترین وزن را داشته (0.112) و پس از آن «امید به زندگی» با درجه تاثیرگذاری (0.099) قرار دارد و کمترین وزن و ضریب اهمیت را نیز مؤلفه «جنسیت» با وزن (0.012) دارد. شکل 7 و نمودار 8 درجه تاثیرگذاری هریک از معیارها را با توجه به عامل افزایش کیفیت زندگی نمایش میدهد.
مقایسه زوجی معیارها براساس عامل (شاخص) کاهش نابرابری: جدول میزان تاثیرگذاری هریک از معیارها را بر اساس عامل کاهش نابرابری نشان می دهد. بر اساس نتایج حاصل شده، تمامی مولفهها اختلاف کمی با هم دارند به طوری که مؤلفه «اختلاف طبقاتی» بیشترین وزن را داشته ( 0.106 ) و پس از آن «شکاف اجتماعی» با درجه تاثیرگذاری (0.104) قرار دارد و کمترین وزن و ضریب اهمیت را نیز مؤلفه «جمعیت جوان» با وزن (0.016) دارد. شکل 8 و نمودار 9 درجه تاثیرگذاری هریک از معیارها را با توجه به عامل کاهش نابرابری نمایش میدهد.
امتیاز نهایی معیارها: امتیازات نهایی معیارها نشان میدهد که در مجموع «فرصت شغلی» با امتیاز نهایی (0.088) مهمترین معیار تاثیرگذار بر توسعه منطقه ای می باشد و پس از آن «درآمد» با امتیاز (0.086) قرار دارد و کمترین اهمیت تاثیرگذاری را نیز «نیروی کار ماهر» با امتیاز (0.021) و «جنسیت» با امتیاز (0.020) دارا میباشند. هر چند هریک از این معیارها در چارچوب شاخص ها و عوامل اصلی امتیازات متفاوتی دریافت نموده اند اما جمع بندی نهایی حاصل از هریک از معیارها در نرم افزار اکسپرت چویس4 قابل مشاهده است.
|
| |
جدول 2: امتیاز معیارها بر اساس شاخص های 7 گانه | ||
| ||
نمودار 11: تفاوت ضریب اهمیت معیارها | ||
با توجه به هدف پژوهش حاضر، با استفاده از روش منتخب (روش تحلیل سلسله مراتبی) ابتدا معیارها مشخص شد، سپس به صورت درخت سلسله مراتب تصمیم ترسیم گردید. در ادامه سلسله مراتب تصمیم، عوامل مورد مقایسه و گزینه های رقیب مورد ارزیابی قرار گرفت. پس از یک سری مقایسات زوجی میان شاخص ها و معیارها وزن و اهمیت هریک، در راستای توسعه منطقهای مشخص گردید. در واقع از میان 7 شاخص منتخب عامل ارتقا کارایی اقتصادی، توزیع متوازن امکانات و توزیع متوازن زیرساختها نسبت به 4 شاخص دیگر از تاثیرگذاری بیشتری در توسعه منطقهای برخودار میباشد. از سوی دیگر، نتایج مقایسات زوجی میان معیارهای 22 گانه نیز نشان میدهد که به ترتیب فرصت شغلی، درآمد، بهداشتی- درمانی، آموزشی- فرهنگی، حمل و نقل، گردشگری، تفریحی- رفاهی، فناوری اطلاعات و احساس امنیت و ... از اهمیت و تاثیرگذاری بیشتری نسبت به سایر معیارها در توسعه منطقهای برخوردار است.
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها
با توجه نتایج حاصل از پژوهش حاضر مشخص گردید که توجه به همگن سازی مناطق از دیدگاه برخورداری از امکانات و شاخصهای اجتماعی و اقتصادی، موضوعی است که میتواند در راه نیل به اهداف کمی و کیفی، چارچوب سیاستگذاری منطقهای را سازماندهی نماید. بدین منظور لازم است سازماندهی ساختار روابط میان انسان، فضا و فعالیت‌ها به گونهای صورت گیرد که بتوان در کنار توسعه پایدار اقتصادی و بهبود شاخصهای اجتماعی، تفاوت میان مناطق را کاهش داد. شعار عدالت اجتماعی در کشور، همواره مورد نظر برنامههای توسعه بوده است. بنابراین شایسته است که بعد از چند برنامه توسعه، وضعیت مناطق مختلف از نظر میزان برخورداری از شاخصهای مختلف اجتماعی ـ اقتصادی، مجددا مورد بررسی قرار گرفته و کمبودها و نارسائی‌ها برای برنامههای بعدی در نظر گرفته شود.
نتایج حاصل از تحقیق نشان میدهد که شاخصهای اجتماعی ـ اقتصادی می‌توانند وضعیت محدودههای مختلف جغرافیایی را از دیدگاه توصیفی ـ تطبیقی نشان داده و آنها را از نظر امکانات و تنگناها ردهبندی کرده و اولویت بخشند. بدین ترتیب با استفاده از این شاخصها باید بتوانیم امکانات و تواناییهای محدودههای مختلف را از دیدگاههای متفاوت نظیر بهرهمندی از خدمات رفاهی و شغلی ارائه دهیم و ابزار لازم برای تصمیمگیری و تعیین هدف را فراهم کنیم. تمرکزگرایی شدید در ایران باعث عدم تعادل در توسعه اجتماعی و اقتصادی در مناطق کشور گردیده است. عدم وجود برنامهریزی منطقهای به شیوه علمی و جذب جریان‌های اقتصادی توسط مرکز یعنی پایتخت کشور این عدم تعادل را گسترده کرده است. بررسی مشاهده‌ای از داده‌های آماری کشور که مورد استفاده در این پژوهش بود، این مسئله را به خوبی آشکار ساخت. بنابراین، اتخاذ شیوه‌هایی جهت شناخت این تفاوت‌ها میتواند برنامه‌ریزان را در جهت کاهش نابرابریهای فضایی و ناهماهنگی‌های میان بخشی کمک نموده و واقعیت‌ها و وضع موجود این فرآیندها را به روشنی نشان میدهد.
تفاوت این پژوهش با پژوهشهای پیشین که در واقع به عنوان ارزش افزوده پژوهش نیز محسوب میشود، استفاده از نتایج حاصل از پژوهشهای پیشین با استفاده از روش فرامطالعه و اخذ نظرات کارشناسان در حوزههای مختلف علمی، اجرایی و تدوین مطالعات میباشد. لذا اولویتهای عوامل موثر بر توسعه منطقهای ایران که هدف پژوهش است با یک دیدگاه فضایی و همه جانبه به صورت جامع و متناسب با واقعیت های اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی و ... کشور ارائه شده است.
بر اساس نتایج حاصل از پژوهش و در راستای توسعه متوازن منطقهای در کشور، راهبردهای ذیل ارائه و پیشنهاد میگردد؛
- ظرفيتسازي براي نقشآفرینی کلان شهرهای سطح یک در شبکه شهرهاي جهانی و به عنوان همکار کلان شهر تهران در مناسبات جهانی
- بهرهگيري از رویکرد «خواهرخواندگی» بين شهرهاي منتخب داخلی و بينالمللی و رویکرد دیپلماسی و ارتباط بين استانی با سایر کشورها
- توسعه، تقویت، تجهيز و بهره برداري بهينه از شبکه مدلهاي حمل و نقلی ملی منطبق بر گذرراههاي ترانزیتی منطقهاي و جهانی و تمرکز بر ارائه خدمات رقابتی
- استفاده از انرژي‌هاي نو و ترغيب عموم مردم به استفاده از آن.
- افزايش دسترسي به شاخصهاي حياتي به‌ويژه براي افراد ساکن در کلانشهرها
- تقويت کارآفريني و زمينه سازي تحقق پذيري توسعه خلاق شهري و منطقهاي
- تمرکز زدایی و پالایش عملکردي منطقه کلانشهري تهران با حفظ و توسعه کارکرد پایتختی
- محدود کردن رشد جمعيتی و کالبدي شهرهاي مادر در مناطق کلانشهري کشور
- تقویت نقش چند عملکردي شهرهاي ميانی
- هدایت جریانهاي مهاجرتی به سمت شهرهاي ميانی
- سطحبندي مراکز آموزشی، بهداشتی، علمی و فناوري متناسب با سطحبندي خدماتی نظام سکونتگاهی
- تقویت و احياي ارزشهاي اصيل فرهنگی، تاریخی، قومی و بومی جامعه عشایر
- تقویت نقش چند کارکردي مناطق عشایري و نظام مشارکت تشکلهاي عشایري در امنيت ملی، امنيت غذایی و پایداري محيط زیستی
- ساماندهی و تقویت منظومههاي روستایی و ایجاد مناطق روستا- شهري همکار و هم پيوند
- تقویت پيوند روستاها با شهرهاي کوچک و ميانی
- ممانعت از تبدیل بیرویه نقاط روستایی به شهر
- تقویت مکانهاي مرکزي روستایی با تأکيد بر نيمه جنوبی و شرقی کشور
- تنوعبخشی به فعاليتهاي اقتصادي روستاها و تعریف نقش و عملکرد خاص براي روستاهاي داراي مزیت نسبی و رقابتی
- تقویت نظام نهادي و تصميم سازي پيوستار توسعه روستا- شهري در بستر شبکه منطقهاي
- ایجاد محيط روستاییِ بومگرا، منسجم و همسو با صيانت از ميراث طبيعی، تاریخی، فرهنگی
- تمرکز بر فعاليتهاي اجتماعی و فرهنگی خاص اعتمادسازي و منطبق بر خواستهها و گرایشهاي ساکنان مناطق مختلف سرزمين
- توانمندسازي اجتماعات محلی و مشارکت دادن مردم در فرایندهاي تصميمسازي و اجراي برنامههاي توسعه
- افزایش پاسخگویی و مسئوليتپذیري نهادهاي دولتی و حاکميتی در مسائل اجتماعی و فرهنگی
- ایفاي نقش نهادهاي دولتی و حاکميتی به عنوان تسهيلگر در مسائل اجتماعی و فرهنگی
- افزایش سهم و نقش شبکههاي اجتماعی رسمی و نهادهاي مرجع در جهتدهی به مطالبات و خواستههاي شهروندان
- افزایش اختيار استانها در سياستگذاري و تصميمگيري در خصوص مسائل اجتماعی و فرهنگی
- اجتناب از امنيتی کردن پدیدهها و مسائل اجتماعی (در سطح کلان کشور، استانها و سطوح محلی) و اتخاذ رویکردهاي نرم و اجتماعی در این حوزه
- کاهش آسيبهاي اجتماعی با تأکيد بر نقش آفرینی نهادهاي غيردولتی و مردممحور
- تسهيل در شکلگيري و تداوم فعاليت سازمانهاي مردمنهاد به عنوان یک عامل مؤثر در اقدامات توسعهاي
- فراهم نمودن دسترسی عادلانه به زیرساخت و خدمات به ویژه آموزشی، بهداشتی و درمانی با کيفيت مطلوب در سراسر کشور بخصوص مناطق مرزي و کمتر برخوردار
- حکمروایی انسجام بخش و مدیریت یکپارچه سرزمينی
- اتخاذ و اجراي اصول حکمروایی خوب (نظير فساد ستيزي، پاسخگویی، شفافيت، مسئوليتپذیري، برابري و همهشمولی، حاکميت قانون، مشارکت، اجماعگرایی) توسط نهادها و سازمانهاي دولتی و حاکميتی
- ارتقاء اميد به زندگی، تأمين سلامت، تغذیه سالم جمعيت و دسترسی به مسکن مناسب براي ساکنان همه مناطق کشور
- رعایت تناسبهاي قومی فرهنگی مورد نياز در استقرار فعاليت و جمعيت در سرزمين
Refrences
1. Azar, Adel, Memariani, Azizullah. (1994). AHP, a new technique for group decision-making, Management Science, University of Tehran, No. 27 and 28.
2. Ashkevari, Seyyed Hassan. (2006). Principles and basics of regional planning. Third edition, Tehran, Payam Publications.
3. Azimi, Nasser Ali, Azimi, Daniyal Ali. (2022). Investigating the effect of globalization on the economic complexity of countries, regional planning scientific-research quarterly, Islamic Azad University, Morvdasht branch. 12(45), 19-32. doi: 10.30495/jzpm.2022.4248
4. OmidAli, Esmaeil, Fanni, Zohreh and Shafiee sabet, Nasser. (2022). Explaining the role of metropolitan competitiveness in regional development (case study: Tehran metropolis), Human Geography Research, 54(1), 253-267. Doi:10.22059/jhgr.2021.317480.1008237.
5. Jalilian, Laiya and Choghajerdi, Iman. (2017). Spatial distribution analysis of citizens' sense of security in Hormozgan province, Quarterly Journal of Geography and Environmental Studies, 7th year, number 26, pp. 118-105.
6. Hosseinzadeh Dalir, Karim. (2006). Regional planning. First edition, Tehran: Somit Publications.
7. Khakpour, Barat Ali. (2006). Measuring the level of development of Shirvan's villages for the purpose of regional planning. Regional Development Geography Quarterly, No. 7, pp. 145-133.
8. Khodapanah, Bahman, Moradi, Mohammad Ali, Pargar, Hamid, Sakhdari, Kamal. (2021). Identifying the institutional obstacles to the development of regional entrepreneurship in Iran (a critical approach to the historical system of entrepreneurship policy, Critical Research Journal of Humanities Texts and Programs, 21(4), 85-111. doi: 10.30465/crtls.2021.34210.2087
9. Rezvani, Mohammad Reza and Sahneh, Bahman. (2005). Measuring the development levels of rural areas using the fuzzy logic method, Village and Development Quarterly, No. 8, pp. 1-32.
10. Rahnama, Mohammad Rahim, Shakrami, Kian and Abbasi, Hamed. (2017). Identification and analysis of drivers affecting the regional development of Alborz province with a scenario-based planning approach, Amash Sarmeen magazine, 10th volume, spring and summer 2017, number 1, serial 18.
11. Pilgrimage, honor of God. (2016). Principles and methods of regional planning. 7th edition, Tehran: Tehran University Press.
12. Sadr Mousavi, Mirsatar, Abedini, Asghar and Khezrnejad, Bakhshan. (2016). Spatial analysis and ranking of the cities of West Azarbaijan Province based on urban poverty indicators, Aamish Mohit, Volume 10, Number 37, pp. 123-148.
13. Salahi Esfahani, Giti, Iranshahi, Ali, Ghafari, Seyyed Ramin and Talshi, Mostafa. (2017). Spatial analysis of rural poverty in rural settlements of Pa Kodasht using spatial autocorrelation methods, Urban Management, No. 51, pp. 107-127.
14. Fetros, Mohammad Hassan and Beheshti Far, Mahmoud. (2006). Determining the level of development of the country's provinces and the inequality between them during the years 1373 and 1383, Economic Letter, No. 57, pp. 101-122.
15. Kalantari, Hossein, Rajabi, Azita, Sefahan, Afshin, Behzad, Ordvan. (2021). Determining the indicators of regional development in Iran based on the Multimora method, research case: cities of Sistan district, regional planning scientific-research quarterly, Islamic Azad University, Maroodasht branch. 11(43), 32-46. doi: 10.30495/jzpm.2021.4333
16. Mosayebzadeh, A., Mozaffarinia, A., and Shabester, M. (2021). An analysis of spatial inequalities and assessment of the state of regional development in Iran's provinces. Geography and environmental studies.
17. Mohammadi Yeganeh, Behrouz, Cheraghi Mehdi, Yazdani Zahra. (2013). Analysis of factors affecting the spatial distribution of poverty in rural areas, with an emphasis on the socio-economic features of the case study; Mahmoud Abad District, Shahin Dej County, Geography and Urban-Regional Planning, Winter 2013, Volume 4, Number 13, pp. 83-95.
18. Movahed, Ali, Valinouri, Saman, Hataminejad, Hossein, Zanganeh, Ahmed and Kamanroudi Kajouri, Musa. (2015). Spatial analysis of urban poverty in Tehran metropolis, Economics and Urban Management, Volume 4, Number 15, pp. 19-36.
19. Misra, Rameshwar Prasad. (1989). New methods of regional development. Abbas Mokhbar, first edition, Tehran: Publications of the Program and Budget Organization.
20. Nazmfar, Hossein, Eshghi Chaharborj, Ali, Alavi, Saeeda. (2018). Monitoring the spatial distribution of poverty in the country's provinces, Majlis and Strategy Quarterly, twenty-sixth year, number one hundred, winter 2018, pp. 149-175.
21. Yousefi, Ali, Mahdian, Shakiba, Khalaj, Sakineh. (2014). Identifying the determinants of multidimensional poverty in rural areas of Iran, Rural Research, Volume 6, Number 4, pp. 699-721.
23. Ahmad, M., Khan, Z., Anser, M. K., & Jabeen, G. (2021). Do rural-urban migration and industrial agglomeration mitigate the environmental degradation across China's regional development levels? Sustainable Production and Consumption, 27, 679-697.
24. Alinejad, Zahra, Najafi, Seyyed Mohammad Bagher, Fethullahi, Jamal, Zali, Nader. (2021). Identifying the drivers of realizing knowledge-based agriculture with an emphasis on technology development (case study of Kermanshah province). Iran Future Research, 6(2), 273-303. doi: 10.30479/jfs.2021.15383.1281.
25. Amin Bi Dokht, A. A. (2017). Ranking of Semnan Cities by level of Development, Growth of Geography Educating Journal 76, PP. 17-23
26. Arief, S, (1982). Regional disparities in Malaysia, Social Indicators Research, 11(3),pp. 259-267.
28. Cziráky, D, Sambt, J, Rovan, J, & Puljiz, J. (2006). Regional development assessment: A structural equation approach, European Journal of Operational Research, 174(1) ),pp. 427-442.
29. Dawson, J. I. (2001). Latvia's Russian minority: balancing the imperatives of regional development and environmental justice, Political geography, 20(7), pp. 787-815.
30. Martić, M, & Savić, G. (2001). An application of DEA for comparative analysis and ranking of regions in Serbia with regards to social-economic development, European Journal of Operational Research, 132(2) ),pp. 343-356.
31. Matsumoto, M. (2008). Redistribution and regional development under tax competition, Journal of Urban Economics, 64(2), pp. 480-487.
32. Milchakov, M. V. (2021). Implementation of Regional Development Priorities Under the Conditions of the COVID-19 Pandemic. Finansovyj žhurnal-Financial Journal(2), 93-113
33. Parham, P, & Ohta, T.( 1996). Population biology of antigen presentation by MHC class I molecules, Science, 272(5258), 67-74.
34. Purohit, B. C. (2008). Health and human development at sub-state level in India, The Journal of Socio-Economics, 37(6) ),pp. 2248-2260.
35. United Nations. (2018). Spatial Planning، Key Instrument for Development and Effective Governance with Special Reference to Countries in Transition, Printed at United Nations, Geneva, Switzerland.
36. Winkler, A. (2012). Measuring regional inequality, an index of socio-economic pressure for Serbia. Zbornik radova-Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu, (60)، 81-102.
37. Yu. L, Hou. X, Gao. M, Shi. P. (2010). Assessment of coastal zone sustainable development: A case study of Yantai, China, Ecological Indicators, 10(6), pp. 1218-1225.
Prioritization of factors affecting regional development in Iran
Abstract
Before trying to implement any balanced regional growth strategy, it is necessary to identify factors affecting regional development from various dimensions. In this regard, in the present research, the factors affecting regional development have been prioritized in terms of various indicators in Iran. In terms of the purpose of the research, this research is applied-developmental and in terms of the research method, it is a combination of descriptive-analytical methods that use the hierarchical analysis method to weight the indicators and the meta-analysis method to explain the theories of prioritization of the regional development indicators. It has been used in Iran. After pairwise comparisons between indicators and criteria, the weight and importance of each was determined in line with regional development. Among the 7 selected indicators that promote economic efficiency, balanced distribution of facilities and balanced distribution of infrastructures are more effective in regional development than the other 4 indicators. On the other hand, the results of paired comparisons among the 22 criteria also show that job opportunity, income, health-treatment, education-culture, transportation, tourism, recreation-welfare, information technology and sense of security, respectively. It is more important and effective than other criteria in regional development. Using the results of previous researches by using the meta-study method and obtaining the opinions of experts in various scientific and executive fields and compiling studies in order to prioritize the factors affecting the regional development of Iran with a spatial and comprehensive perspective in the form of It is comprehensive and appropriate to the socio-cultural, economic, environmental, etc. realities of the country as the difference and added value of this research. According to the results of the research in the suggestions section, strategies have been presented in the direction of balanced regional development in the country.
Keywords:
Regional development, inequality, development indicators, hierarchical analysis, Iran.
[1] Mikhail V. Milchakov
[2] Cristina, I. O. M., Nicoleta, C., Cătălin, D. R., & Margareta, F.
[3] MunirAhmad et al
- [4] Expert Choice