برنامهریزی مشارکتی توسعه روستاها با تأکید بر بازارچههای مرزی (مطالعه موردی: شهرستان سردشت)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

محمد ظاهری ¹ (دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه تبریز)
حسین کریم زاده ² (استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه تبریز)
خالد علی پور ³ (دانشگاه تبریز)

تاریخ دریافت : 1397/05/10 تاریخ پذیرش : 1398/05/27 تاریخ انتشار : 1398/07/01

کلید واژه: رنامهریزی مشارکتی, توسعه روستاها, بازارچه‌های مرزی, شهرستان سردشت,

چکیده مقاله :

برنامه­ریزی توسعه روستایی، مؤلفه­های مختلف اقتصادی، اجتماعی، محیطی و مشارکتی را در بر می‌گیرد در این راستا مهم‌ترین رکن برای رسیدن به توسعه پایدار روستایی، مدیریت مشارکتی می‌باشد. مشارکت‌های روستایی در پیشبرد برنامه‌ها و فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی یکی از سیاست‌های محوری توسعه و نظام برنامه­ریزی روستایی است. بر این اساس، توجه به مشارکت به عنوان رهیافتی کارآمد، می‌تواند نقش مهمی در پیشرفت نظام مدیریتی روستاها داشته باشد. هدف پژوهش حاضر تقویت عناصر مشارکت روستایی جهت پیوند و ارتباط با بازارچه­های مرزی و توسعه برنامه­ریزی مشارکتی است. این پژوهش با رویکرد توصیفی– تحلیلی و بر اساس محتوای کیفی استقرایی است. نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران 335 نفر به دست آمد و داده­های آن با نرم­افزار SPSS، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهد شاخص­های توسعه در میان روستاهای مورد مطالعه به صورت متعادل توزیع نشده است. ساختار مدیریت روستایی و ضعف سرمایه­گذاری‌های دولتی از مهم‌ترین عوامل و محدودیت‌های مؤثر در برنامه­ریزی مشارکتی روستایی می‌باشد. بر اساس آزمون­های آماری ارائه شده تفاوت معناداری بین ارزیابی تأثیرات بازارچه‌ها از منظر کلیه ابعاد توسعه روستایی وجود دارد به طوری که ضریب معناداری در بعد زیست محیطی 029/0، در بعد اجتماعی – فرهنگی 004/0 و در بعد اقتصادی 011/0 می­باشد. بر اساس نتایج آزمون کروسکال والیس و T –Test مشاهده می­شود که روستاهای پیرامون در هر یک از ابعاد توسعه روستایی از نظر تأثیرپذیری از بازارچه‌های مرزی، دارای تفاوت‌های معنادار بودند. همچنین رابطه بین روستاها با بازارچه‌ها حالت یک طرفه دارد و روستائیان سهم چندانی از منافع آن ندارند.

چکیده انگلیسی:

Rural development planning encompasses various economic, social, environmental and participatory components. In this regard, the most important pillar for achieving sustainable rural development is participatory management. Rural partnerships in promoting economic and social programs and activities are one of the central policies of development and rural planning. Accordingly, paying attention to participation as an effective approach can play an important role in improving the management system of villages. The purpose of the present research is to strengthen the elements of rural participation for linking and connecting with border markets and development of participatory planning. This research is based on descriptive-analytic approach based on qualitative inductive content. The statistical sample was 335 from Cochran formula and its data were analyzed by SPSS software. The results indicate that development indicators among the studied villages are not distributed equilibrium. Rural management structure and the weakness of government investments are one of the most important factors and constraints affecting rural participatory planning. Based on the statistical tests, there is a significant difference between evaluating the impact of markets on all aspects of rural development, so that the significance factor in the environmental dimension is 0.029, in the socio-cultural dimension 0.004 and in the economic dimension 0.11. Based on the results of Kruskal-Wallis and T-Test tests, it can be seen that the peripheral villages in each aspect of rural development had significant differences in terms of the impact of border markets. Also, the relationship between villages and markets is one-way, and the villagers do not share much of their benefits.

منابع و مأخذ:

1. احمدی، شیرکو و توکلی، مرتضی، (1395): مهاجرت و اثرات آن بر ساختار کشاورزی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر سردشت)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 48، شماره 4، صص 659-645.


2. احمدی­پور، زهرا؛ حافظ­نیا، محمدرضا و محمدپور، علی، (1387): تأثیرات اقتصادی و اجتماعی بازگشایی مرزها نمونه موردی: بخش باجگیران در مرز ایران و ترکمنستان، دوره 41، شماره 65، صص 18-1.


3. استعلاجی، علیرضا، (1391): بررسی الگوی مدیریت روستایی در ایران با تاکید بر مدیریت محلی و مشارکتی دهیاری­ها؛ فصلنامه جغرافیا (فصلنامه علمی – پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، دوره جدید، سال دهم، شماره 32، صص 258-239.


4. افتخاری، عبدالرضا رکن الدین؛ پاپلی یزدی، محمد حسین و عبدی، عرفان، (1388): ارزیابی تأثیر اقتصادی بازارهای مرزی بر بازتاب توسعه مرزها (مطالعه موردی: بازارچه مرزی شیخ صالح، ثلاث باباجانی، استان کرمانشاه)، فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 4، شماره 12، صص 82-10.


5. بدری، علی؛ دربان آستانه، علیرضا و سعدی، سیما، (1396): تأثیر بازارچه­های مرزی بر ارتقاء شاخص­های اقتصادی - اجتماعی مناطق روستایی مرزنشین (مطالعة موردی: مرز باشماق مریوان)، فصلنامه برنامه­ریزی فضایی، سال هفتم، شماره 3 (پیاپی 26)، صص 62-41.


6. پاپلی یزدی، محمدحسین و ابراهیمی، محمد امیر، (1394): نظریه­های توسعه روستایی، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.


7. تقوایی، مسعود؛ طهماسبی­پور، راضیه و نصرت مرادی، حسین، (1390): تعیین و تحلیل سطوح برخورداری شهرستان­های استان بوشهر با استفاده از مدل اسکالوگرام، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، دوره 1، شماره 2، صص74-59.


8. جمعه­پور، محمود، (1389): توسعه پایدار شهری، استاندارد کیفیت زندگی و توسعه فضای شهری، ماهنامه علوم اجتماعی، دوره جدید، شماره 32، صص 93-86.


9. حافظ نیا، محمدرضا، (1397): جغرافیای سیاسی ایران. تهران، انتشارات سمت.


10. حسن­پور بغده کندی، حسن، (1391): وضعیت و جایگاه مشارکت و عوامل مؤثر بر آن در برنامه­ریزی روستایی (مطالعه موردی؛ جمعیت روستایی شهرستان بوکان)، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره 21، شماره 81، صص 85-80.


11. دادورخانی، فضیله؛ سلمانی، محمد، فرهادی، صامت و زارع، زهره، (1390): حکمروایی خوب راهبردی برای کاهش فقر روستایی، فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره چهارم، صص120-103.


12. رضوانی، محمدرضا؛ بدری، سیدعلی، ترابی، ذبیح الله و حاجری، بهرام، (1395): شناسایی راهکارهای توسعه روستایی با استفاده از چارچوب مشارکتی SOAR مورد: روستای میغان، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، جلد 5، شماره 18، صص 43-27.


13. رفیع, ابوالفضل؛ شیری­پور، مهدی و موسوی، سیدرفیع، (1394): رویکرد برنامه­ریزی مشارکتی راه­حلی برای توسعه شهری، نخستین همایش ملی جامعه، معماری و شهر، تهران، موسسه پژوهشی معماری و شهرسازی شبستان -انجمن جامعه شناسی ایران.


14. زاهدی، محمد جواد؛ غفاری، غلامرضا، ابراهیمی، عادل، (1391): نقد نظری برنامه­ریزی توسعه روستایی در ایران، فصلنامه پژوهش­های روستایی، شماره 12، صص 24-1.


15. طالب، مهدی و عنبری، موسی، (1387): جامعه شناسی روستایی، ابعاد تغییر و توسعه در جامعه روستایی ایران، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.


16. طیب نیا، سید هادی و منوچهری، سوران، (1395): نقش بازارچه­های مرزی در توسعه اجتماعی و اقتصادی مناطق روستایی، مورد: روستاهای خاو و میرآباد شهرستان مریوان، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره 5، شماره 15، صص 172-147.


17. عابدی سروستانی، احمد، (1385): جایگاه ترویج در توسعه با تأکید بر مشارکت، فصلنامه روستا و توسعه، دوره 9، شماره 1، تهران، صص 166-137.


18. عنابستانی، علی اکبر؛ شایان، حمید، جلالیان، حمید، تقیلو، علی اکبر، خسرو بیگی، رضا، (1391): تحلیل عوامل ساختاری مؤثر بر مشارکت روستاییان در توسعه­ی نواحی روستایی (مطالعه موردی شهرستان ایجرود استان زنجان)، فصلنامه تحقیقات کاربردی جغرافیا، سال 12، شماره 24، صص 45-25.


19. قاسمی، محمدعلی، (1384): بررسی عوامل اقتصادی مؤثر در مشارکت روستاییان در برنامه­های توسعه، فصلنامه روستا و توسعه، تهران، سال 8، شماره 4، صص 112-79.


20. قدیری معصوم، مجتبی؛ ریاحی، وحید، (1383): بررسی محورها و چالش­های مدیریت روستایی در ایران، فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی، دوره36، شماره50، صص198-177.


21. قرنی آرانی، بهروز، (1393): بررسی نقش برنامه‌ریزی مشارکتی در کاهش فقر روستایی به روش کیفی (مطالعة موردی: روستای لزور)، فصلنامه پژوهش­های روستایی، دوره 5، شماره 3، صص 488-467.


22. قنبری، ابوالفضل؛ سرداری، ایوب، زندکریمی، آرش، زندکریمی، شیدا، (1394): راهبرد‌های آمایش مناطق مرزی بر اساس مدل‌های SWOT – AHP و SWOT- ANP (مورد مطالعه: سیستان و بلوچستان)، دوره 7، شماره 1، صص 164-145.


23. کریمی، آرام، مرادی، ثروت اله و تابعی، نادر، (1396): تعیین عوامل مؤثر در تنظیم مناطق مرزی (مطالعه موردی:  شهرستان جوانرود)، فصلنامه تحقیقات مرزی، سال 6، شماره 2، صص 92-71.


24. گودرزی، محمد؛ نعمتی ینگجه، شکور، شیخ الاسلامی، علیرضا، (1393): نقش ارزیابی سریع مشارکتی PRA در توسعه مناطق روستایی (مطالعه موردی دهستان جوشین آذربایجان شرقی: روستاهای ینگجه سقای و نگارستان)، اولین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه ریزی، معماری و شهرسازی، تهران، موسسه آموزش عالی مهر اروند، مرکز راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار.


25. مطیعی لنگرودی، سیدحسین، (1382): برنامه­ریزی روستایی با تأکید بر ایران، چاپ اول، انتشارات دانشگاه مشهد، مشهد.


26. ویسی، فرزاد؛ داستوار، عدنان، (1395): ارزیابی نقش بازارچه‌های مشترک مرزی در توسعه پس‌کرانه‌های روستایی (مطالعه موردی: بازارچه‌های پیران و دره وران مریوان)، فصلنامه علوم و فنون مرزی، دوره 5، شماره 16،صص 21-1.
    
    
    1. Chandoevwit, Worawan, Yongyuth Chalamwwong, Srawooth Paitoonpong (2004): THAILAND S CROSS BORDER ECONOMY, A CASE STUDY OF SA KAYOED CHIANG RAI, Thailand Development Resource Institute.
    
    
    2. Leebouapao, Leeber; Phonesaly Souksavath, Phetsamone Sone ,Souphith Darachanthara, Vanthana Norintha ;(2004): LAO PDR CROSS BORDER ECONOMY,CASE STUDY IN DANSAVANH, SAVANNAKHET, and Houaysai/ Tonpheung, Lao PDR ,National Economic Research Institute. 44-59.
    
    
    3. Murshid.K.a.s, Tuot, Sokphally; (2005): THE CROSS BORDER ECONOMY OF CAMBODIA CAMBODIA DEVELOPMENT RESOURCE INSTITUTE, Development Analysis Network with the Support of the Rockefeller Foundation Phnom Penh.104-126.
    
    
    4. Niebuhr, A (2005): THE IMPACT OF EU ENLARGEMENT ON EUROPEAN BORDER REGIONS, HWWA Discussion Paper, No33, P28.
    
    
    5. Niebuhr, A, & Stiller, S; (2002): INTEGRATION EFFECTS IN BORDER REGIONS-A SURVEY OF ECONOMIC THEORY AND EMPIRICAL STUDIES, Hamburgisches welt – Wirtschafts – Archive (HwwA) Hamburg institute of international Economics, ISSN, 1608 –1616.Lewis, David And Weigert Andrew (1985), Trust As A Reality, Social Forces, Vol 63 No 4, PP: 976-985.
    
    
    6. Terluin, Ida; (2003): DIFFERENCES IN ECONOMIC DEVELOPMENT IN RURAL REGIONS OF ADVANCED COUNTRIES:AN OVERVIEW AND CRITICAL ANALYSIS OF THEORIES; Journal of Rural Studies 19 (2003) 327–344 .