بررسی میزان برخورداری از خدمات عمومی در نواحی شهری (مطالعه موردی: شهر‌های استان مازندران)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

حسین نظم فر ¹ (دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیا، دانشگاه محقق اردبیلی)
انور امان اله پور ² (دانشگاه محقق اردبیلی)
هاجر سلمانی جلودار ³ (دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی)
بهاره کریمی ⁴ (گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران)

تاریخ دریافت : 1395/04/29 تاریخ پذیرش : 1398/05/27 تاریخ انتشار : 1398/07/01

کلید واژه: توسعه‌یافتگی, استان مازندران, خدمات شهری, روش ANP,

چکیده مقاله :

مشکالت ناشی از توزیع نامناسب خدمات شهری، باعث شده است که توزیع خددمات شدهری یکدی از مهد تدری مادا ل پدیو روی ا لدب کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه میباشد و با وجود نابرابری و عدم تعادل فضایی در نواحی مختلف یک شهر و عددم تعدادل در توزیدع خددمات شهری، تفاوتهای فضایی شهرها تشدید شده است؛ همچنی در کشور ایران نیز، مائله توزیع نامناسب خدمات عمومی شدهری در شدهرهای مختلدف نگرانکننده شده است. یکی از مه تری پیامدهای رشد شتابان شهرنشینی و توسعه فیزیکی شهرهای کشور در دهههای اخیدر از هد پاشدیدگی ن دام توزیع مراکز خدمات شهری بوده که زمینهساز نابرابری اجتماعی شهروندان در برخورداری از ای خدمات شده است؛ بنابرای هدف اصلی ای پژوهو در مرتبه اول: رتبه بندی شهرهای استان مازندران ازن ر برخورداری از زیرساختهای خدمات شهری است؛ در مرتبده دوم: مشدخص کدردن نحدوه توزیدع زیرساخت های خدمات شهری در سطح استان مازندران است؛ در ای پژوهو ابتدا اطالعات و آمار مورد نیاز در ارتباط با زیرساخت هدای مربدوط بده خدمات شهری در سطح شهرهای استان مورد مطالعه جمعآوری گردیده و در نرمافزار گاترده Excel بانک دادهها تشکیل شد؛ سپس رتبهبندی شهرها از طریق مدل تصمی گیری چند معیاره تشابه به حل ایدآل تعیی گردید و در نرمافزار 3.ArcGis10 بهصورت نقشه نشان دادهشده و ضریب اهمیت هر یک از معیارهای زیرساختی با روش فرآیند تحلیل شبکهای مشخص شده است؛ در نهایت، نحوه توزیع زیرساختهای خدمات شهری با ضریب چدولگی پیرسونی در سطح شهرها تعیی گردید. نتایج تحقیق نشان داد که شهر آمل با 222/5 درصد برخورداری جزو برخوردارتری و شهر پدلسدفید بدا 552/5 درصد جزو محرومتری شهر ازن ر زیرساختهای خدمات شهری در استان مازندران میباشند؛ همچنی نحوه توزیع زیرساخت های خدمات شدهری در سطح استان مازندران از نوع نامتقارن با چولگی مثبت است

چکیده انگلیسی:

The Problems caused by inadequate distribution of city services has caused distribution city services one of the most important issues facing developed and developing countries and despite the imbalance space in different areas of the city and the imbalance in the distribution city services, spatial differences have been exacerbated cities. Also in the Iran Country, and the different city is worried the problem of city public services. One of the most important problems are speed growth city and physical development in all citys early decade also its broken center of place and city services is bad for people in the used of city services. The aim of this study is the first order: Ranking citys of Mazandaran in terms of infrastructure and municipal services; The second: to determine the distribution of urban services infrastructure in Mazandaran province; In this research, statistics and information required in connection with infrastructure for urban services in the city have been collected and studied Province and Extensive application database was created in Excel; The ranking of cities was determined by TOPSIS multi-criteria decision model and ArcGis 10.3 for the map shown in software and infrastructure criteria importance of each factor was determined by ANP. The finally, the distribution of city services infrastructure with Pearson coefficient of skewness of the city was determined. The results showed that the city of Amol at 0/949 percent, the most among and Pol sefid city with a 0/069 percent of the city's most deprived city services in the province are in terms of infrastructure; The distribution of city services infrastructure in the province of asymmetric with positive skewness.

منابع و مأخذ:

1. امان پور، سعید، هادی علیزاده و صفیه دامن باغ (زمستان 1392): «ارزیابی میزان توسعه یافتگی شهرستان های استان کرمانشاه از لحاظ برخورداری از شاخص های خدمات شهری»، فصلنامه آمایش محیط، سال ششم، شماره 23، صص 124-106.


2. امان پور، سعید، فاطمه رزمگیر، صفیه دامن باغ و مهناز حسینی سیاه گلی (تابستان 1393): «تحلیل تطبیقی توزیع خدمات شهری در شهر اهواز با استفاده از تحلیل سلسله مراتبیFAHP»، فصل نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، سال ششم، شماره 20، صص 158-138.


3. بزی، خدارحم و ابوالفضل عبدالهی پورحقیقی (بهار 1392): «تحلیل پراکنش مکانی خدمات شهری بر مبانی خواست مردم (مطالعه موردی: شهر استبهان)»، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی،  دوره 24، شماره 1، صص214-201.


4. پورطاهری، مهدی (1393): «کاربرد روش­های تصمیم­گیری چندشاخصه در جغرافیا»، چاپ چهارم، انتشارات سمت، تهران.


5. تقوایی، مسعود، حمیدرضا وارثی و رعنا شیخ بیگلو (زمستان 1390): «تحلیل نابرابری های توسعة ناحیه ای در ایران»، پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 43، شماره 87، صص 162-153.


6. تقوایی، مسعود و قائد رحمتی (پاییز و زمستان 1385): «تحلیل شاخص­های توسعه فرهنگی استان­های کشور»، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، دوره 4، شماره 7، صص 117-132.


7. تیربند، مجید و اذانی، مهری (تابستان 1391): «توزیع امکانات و خدمات شهری براساس عدالت اجتماعی (مطالعه موردی: شهر یاسوج)»، جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و سوم، شماره 2، صص 138-109.


8. حاتمی نژاد، حسین، فرهودی، رحمت ا...، محمدپور جابری، مرتضی (پاییز 1387): «تحلیل نابرابری اجتماعی در برخورداری از کاربری­های خدمات شهری مورد مطالعه: شهر اسفراین»، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 40، شماره 65، صص 85-71.


9. حسین­زاده دلیر، کریم (1393): «برنامه ریزی ناحیه ای»، چاپ نهم، انتشارات سمت، تهران.


10. حکمت نیا، حسن، گیوه­چی، سعید، حیدری نوشهر، نیر و مهری حیدری نوشهر (پاییز 1390): «تحلیل توزیع فضایی خدمات عمومی شهری با استفاده از روش استانداردسازی داده ها، تاکسونومی عددی و مدل ضریب ویژگی(مطالعه ی موردی: شهر اردکان)»، پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 43، شماره 77، صص 179-165.


11. داداشپور، هاشم و فرامرز رستمی (پاییز 1390): «سنجش عدالت فضایی یکپارچه خدمات عمومی شهری بر اساس توزیع جمعیت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج»، مجله­ی مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال سوم، شماره دهم، صص 22-1.


12. رضوانی، علی اصغر (1389): «جغرافیا و صنعت توریسم»، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.


13. رنجبران، هادی (1392): «آمار و احتمال و کاربرد آن در اقتصاد»، انتشارت اثبات، چاپ بیستم، تهران.


14. رهنما، محمدرحیم و جواد ذبیحی (تابستان1390): «تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچه دسترسی در مشهد»، فصلنامه جغرافیا و توسعه، دوره 9، شماره 23، صص 26-5.


15. روستایی، شهریور، الی­ناز بابایی و زهرا کاملی­فر (زمستان1393): «ارزیابی عدالت فضایی در پراکنش خدمات شهری (مطالعه موردی: کلان­شهر تبریز)»، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال سوم، شماره مسلسل دهم، صص 97-82.


16. زبردست، اسفندیار (بهار1389): «کاربرد فرآیند تحلیل شبکه‏ای (ANP) در برنامه‏ریزی شهری و منطقه‏ای»، مجله هنرهای زیبا، دوره 2، شماره 41، صص 90-79.


17. زنگی آبادی، علی و جابر علیزاده و مهدی احمدیان (بهار1390): «تحلیلی بر درجه توسعه یافتگی شهرستان های اذربایجان شرقی»، فصلنامه علمی پزوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی،سال چهارم، شماره اول، صص 84-69.


18. زیاری، کرامت­اله، مهدیان بهمنیری، معصومه و علی مهدی (بهار1392): «بررسی و سنجش عدالت فضاییِ بهره­مندی از خدمات عمومی شهری براساس توزیع جمعیت و قابلیت دسترسی در شهر بابلسر»، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی سال سیزدهم، شماره 28، صص 241-218.


19. سازمان میراث فرهنگی(1395): صنایع دستی و گردشگری استان مازندران.


20. سالنامه آماری استان مازندران(1395): مرکز آمار ایران.


21. شماعی، علی و جعفر موسوی وند (پاییز1390): «سطح بندی شهرستان های استان اصفهان از لحاظ زیرساخت های گردشگری با استفاده از مدل های TOPSISوAHP »، پژوهش های شهری و منطقه ای، سال سوم، شماره10، صص 40-23.


22. ضرابی، اصغر و نازنین تبریزی (بهار1390): «تعیین سطح توسعه یافتگی شهرستان­های استان مازندران-رویکرد تحلیل عاملی»، فصل نامه جغرافیایی آمایش محیط، دوره 4، شماره 12، صص 77-63.


23. طاهری دمنه، محسن، سکینه فرمانی و رضا مستوفی الممالکی (بهار1390): «بررسی چالشهای موجود در صنعت گردشگری شهر شیراز در ارتباط با محدودیت مراکز اقامتی»، مجله ی مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال دوم، شماره هشتم، صص 132-117.


24. عبدی دانشپور، زهره (بهار1387): «تحلیل عدم تعادل فضایی در شهرها، مورد تهران»، نشریه صفه، سال نهم، شماره 23، صص 57-34.


25. قدسی پور، سید حسن (1392): «مباحثی در تصمیم گیری چند معیاره (روش­های وزن­دهی بعد از حل)»، انتشارات دانشگاه امیر کبیر، چاپ نهم، تهران.


26. مجیدی­خامنه، بتول، جنگی، حسن و سعید ضرعامی (بهار1394): «سنجش رضایت مردم از خدمات رفاه عمومی در نظام کاربری اراضی شهری (مطالعه موردی: مناطق 14، 15 و 16 شهررداری تهران)»، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال ششم، شماره 20، صص 138-121.


27. مرصوصی، نفیسه و کاظم خزایی (پاییز1393): «توزیع فضایی خدمات شهری و نقش آن در توسعه پایدار شهر مورد مطالعه (مطالعه موردی: مادر شهر تهران)»، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال پنجم، شماره 18، صص 40-21.


28. معصومی اشکوری، سیدحسن (1391): «اصول و مبانی برنامه ریزی منطقه­ای»، چاپ هفتم، انتشارات علم، تهران.


29. مؤمنی، منصور (1391): «میاحث نوین تحقیق در عملیات»، چاپ چهارم، انتشارات گنج شایگان، تهران.


30. میره­ای، محمد، مسلم عارفی و آیت رشنوفر (بهار1395): «پژوهشی بر توسعه یافتگی و نابرابری های آن در استان لرستان»، فصلنامه برنامهریزی منطقهای، سال 6، شمارۀ پیاپی 12، صص 16-1.


31. وارثی، حمیدرضا، زنگی­آبادی، علی و حسین یغفوری (بهار و تابستان1387): «بررسی تطبیقی خدمات همومی شهری از منظر عدالت اجتماعی، موردشناسی: زاهدان»، مجله جغرافیا و توسعه، سال ششم، شماره 11، صص 159-136.


32. وارثی، حمیدرضا، تقوایی، مسعود و احمد شاهیوند (زمستان1390): «تحلیلی بر وضعیت زیرساخت های گردشگری در شهر اصفهان»، مجله جغرافیا برنامه ریزی محیطی، دوره 22، شماره 4، صص 44-32.


33. Butler, R. W. (2013): The concept of tourist area cycle of evolution: Implications for management of resources. Canadian Geographer. 24, 5-12.


34. Cho, Chun Man. (2003): Study on effects 0f resident-perceived neighborhood boundaries on public services: Accessibility & its relation to utilization: Using Geographic Information System focusing on the case of public parks in Austin, Texas A&M University, Texas.


35. Greer, John Robert. (2002): Equity in the spatial distribution of municipal services: how to opera tionalize the concepts and institutionalize a program. The University of Texas at Dallas.


36. Harvey, D. (1997): Social Justice and the City, Farah Hesamyan and Others, Tehran Municipality, Tehran.


37. Hewko, Jared Neil. (2001): Spatial Equity in the Urban Environment: Assessing Neighbourhood Accessibility to Public Amenities, University of Alberta, Canada.


38. Kaphle, I. (2006): evaluating people’s accessibility to public parks using Geographic Information Systems: A case study in Ames, Iowa, Iowa State University, USA.


39. Saeednia, A. (2004): Green Book of  Municpalities: Urban planning, Vol. One, Iran Municipalities Organisation, Fourth Ed, Tehran.


40. Savas, E.S. (1978): On Equity in Providing Public Services. Management Science, Vol.24, No.8.


41. Talen, E. (2002): the Social Goals of New Urbanism. Housing Policy Debate, Vol. 13, No. 1, pp: 165-188.


42. Yüksel, İ., Dağdeviren, M., (2012): Using the analytic network process (ANP) in a SWOT analysis-A case study for a textile firm, Information Sciences, 177(16), pp. 3364-3382.