مطالعه و بررسی توسعه نواحی روستایی با تأکید بر سرمایه اجتماعی (مطالعه موردی روستاهای استان کرمانشاه)

علیرضا اسماعیلی ¹ ( جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد آزاد شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران )
منصور امینی ² ( دانشجوی دکتری جامعه شناسی،دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران )
آذر اسکندری چراتی ³ ( گروه جامعه شناسی، دانشکده جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران )
رحمت الله امیر احمدی ⁴ ( گروه جامعه شناسی، دانشکده جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران )

تاریخ ارسال : 1403/03/23 تاریخ تایید : 1403/05/22

کلید واژه: سرمایه اجتماعی, استان کرمانشاه, توسعه نواحی روستایی,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر مطالعه و بررسی توسعه نواحی روستایی با تأکید بر سرمایه اجتماعی در روستاهای استان کرمانشاه است. روش پژوهش به لحاظ ماهیت از نوع کمی، به لحاظ هدف از نوع کاربردی و به لحاظ گردآوری داده‌، توصیفی از نوع پیمایشی می‌باشد. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه بود که شامل هفت مؤلفه اصلی و 44 گویه حاصل از مطالعه پیشینه، با اعتبار محاسبه از آلفای کرونباخ (84/0) می‌باشد و روایی محتوایی آن توسط متخصصین تایید گردید. جامعه آماری این تحقیق شامل کل جمعیت (چهل و هفت هزار نفری) روستانشینان استان کرمانشاه می‌باشد که جهت به‌دست آوردن حجم نمونه از روش کوکران استفاده گردید. با استفاده از نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله ای، 85 روستا انتخاب و براساس جمعیت سرانه هر روستا (پرسشنامه محقق ساخته سنجش سرمایه اجتماعی توسعه نواحی روستایی کرمانشاه) داده شد تا اقدام به تکمیل آن نمایند. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از رگرسیون خطی ساده و معادلات ساختاری که از طریق نرم افزار آماری SPSS نسخه 26 و نرم افزار مدل‌سازی معادلات ساختاری (PLS-Smart) استفاده گردید. از بین شاخص‌های سرمایه اجتماعی (مدیریت دانش کشاورزی، اعتماد اجتماعی، انسجام و ارتباط اجتماعی، مشارکت اجتماعی)، شاخص مشارکت اجتماعی با ضریب بتای (674/0) بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته (توسعه نواحی روستایی) داشته است. شاخص مدیریت دانش کشاورزی کمترین تاثیر را بر متغیر وابسته (توسعه نواحی روستایی) داشته است. به منظور تعیین میزان توانایی متغیر مستقل سرمایه اجتماعی در پیش بینی متغیر توسعه نواحی روستایی، از آزمون رگرسیون چند متغیره بهره گرفته شد. نتایج ضریب رگرسیون چند متغیره نشان داد که با توجه به سطح معناداری (95/0) از بین شاخص‌های سرمایه اجتماعی (مدیریت دانش کشاورزی، اعتماد اجتماعی، انسجام و ارتباط اجتماعی، مشارکت اجتماعی)، شاخص مشارکت اجتماعی با ضریب بتای (674/0) بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته (توسعه نواحی روستایی) داشته است.
واژگان کلیدی: اعتماد اجتماعی، جمعیت، سرانه، مشارکت اجتماعی

چکیده انگلیسی :

The present study is a study and investigation of the development of rural areas with an emphasis on social capital in the villages of Kermanshah province. The research method is quantitative in nature, applied in purpose, and descriptive survey in terms of data collection. The data collection tool was a questionnaire, which includes seven main components and 44 items from the background study, with the reliability calculated from Cronbach's alpha (0.84), and its content validity was confirmed by experts. The statistical population of this research includes the entire population (forty-seven thousand people) of the villagers of Kermanshah province, which Kochran's method was used to obtain the sample size. Using multi-stage cluster sampling, 85 villages were selected and based on the per capita population of each village (questionnaire developed by the researcher for measuring the social capital of the rural areas of Kermanshah) to complete it. To analyze the data, simple linear regression and structural equations were used through SPSS version 26 statistical software and structural equation modeling software (PLS-Smart). Among the indicators of social capital (agricultural knowledge management, social trust, social cohesion and communication, social participation), social participation index with beta coefficient (0.674) had the greatest impact on the dependent variable (development of rural areas). Agricultural knowledge management index had the least impact on the dependent variable (development of rural areas). In order to determine the ability of the independent variable of social capital in predicting the development variable of rural areas, a multivariate regression test was used. The results of the multivariate regression coefficient showed that according to the significance level (0.95) among the social capital indicators (agricultural knowledge management, social trust, social cohesion and communication, social participation), the social participation index with a beta coefficient (0.674) ) has had the greatest impact on the dependent variable (development of rural areas).
Keywords: social trust, population, per capita, social participation

متن کامل:



 

مطالعه و بررسی توسعه نواحی روستایی با تأکید بر سرمایه اجتماعی (مطالعه موردی روستاهای استان کرمانشاه)

 

 

چکیده

پژوهش حاضر مطالعه و بررسی توسعه نواحی روستایی با تأکید بر سرمایه اجتماعی در روستاهای استان کرمانشاه است. روش پژوهش به لحاظ ماهیت از نوع کمی، به لحاظ هدف از نوع کاربردی و به لحاظ گردآوری داده‌، توصیفی از نوع پیمایشی می‌باشد. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه بود که شامل هفت مؤلفه اصلی و 44 گویه حاصل از مطالعه پیشینه، با اعتبار محاسبه از آلفای کرونباخ (84/0) می‌باشد و روایی محتوایی آن توسط متخصصین تایید گردید. جامعه آماری این تحقیق شامل کل جمعیت (چهل و هفت هزار نفری) روستانشینان استان کرمانشاه می‌باشد که جهت به‌دست آوردن حجم نمونه از روش کوکران استفاده گردید. با استفاده از نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله ای، 85 روستا انتخاب و براساس جمعیت سرانه هر روستا (پرسشنامه محقق ساخته سنجش سرمایه اجتماعی توسعه نواحی روستایی کرمانشاه) داده شد تا اقدام به تکمیل آن نمایند. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از رگرسیون خطی ساده و معادلات ساختاری که از طریق نرم افزار آماری SPSS نسخه 26 و نرم افزار مدل‌سازی معادلات ساختاری (PLS-Smart) استفاده گردید. از بین شاخص‌های سرمایه اجتماعی (مدیریت دانش کشاورزی، اعتماد اجتماعی، انسجام و ارتباط اجتماعی، مشارکت اجتماعی)، شاخص مشارکت اجتماعی با ضریب بتای (674/0) بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته (توسعه نواحی روستایی) داشته است. شاخص مدیریت دانش کشاورزی کمترین تاثیر را بر متغیر وابسته (توسعه نواحی روستایی) داشته است. به منظور تعیین میزان توانایی متغیر مستقل سرمایه اجتماعی در پیش بینی متغیر توسعه نواحی روستایی، از آزمون رگرسیون چند متغیره بهره گرفته شد. نتایج ضریب رگرسیون چند متغیره نشان داد که با توجه به سطح معناداری (95/0) از بین شاخص‌های سرمایه اجتماعی (مدیریت دانش کشاورزی، اعتماد اجتماعی، انسجام و ارتباط اجتماعی، مشارکت اجتماعی)، شاخص مشارکت اجتماعی با ضریب بتای (674/0) بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته (توسعه نواحی روستایی) داشته است.

واژگان کلیدی: اعتماد اجتماعی، جمعیت، سرانه، مشارکت اجتماعی

 

مقدمه

یکی از ویژگی‌های هر جامعه‌ای توسعه آن جامعه است. روستاها نیز از این مسأله غافل نیستند و پایداری و دوام آن‌ها به توسعه روستایی بستگی دارد. همچنین عدم توسعه روستاها باعث مهاجرت به شهرها شده و سکونتگاه‌های شهری را دچار مخدل می‌نماید. به عبارتی توسعه روستاها می‌تواند جلوی مهاجرت را گرفته و تعادل را در جامعه حفظ نماید. لذا یکی از عواملی که می‌تواند به توسعه روستایی کمک نماید، سرمایه اجتماعی روستاها است. 

توسعه روستایی یکی از مهمترین دغدغه‌های توسعه در ایران و دغدغه اصلی پژوهشگران مناطق روستایی استان کرمانشاه است. توسعه روستایی به عنوان متغیر وابسته در این تحقیق متاثر از عواملی مانند سرمایه اجتماعی و میزان مشارکت و داشتن دانش کشاورزی و همچنین حمایت اجتماعی همراه با اعتماد اجتماعی از کشاورزان و روستاییان به دولت و دولت است. علاوه بر توسعه اقتصادی به عنوان یک اصل اساسی، در چارچوب هنجارهای مثبت سرمایه اجتماعی نیز به سرانجام مثبتی خواهد رسید (آکان¹،2020). در دو دهه اخیر مفهوم سرمایه اجتماعی به دلیل ارتباط آن با مولفه‌های اساسی اجتماعی شامل آگاهی، مشارکت، اعتماد، انسجام و شبکه اجتماعی در راستای توسعه پایدار جوامع به ویژه جوامع روستایی مورد تاکید قرار گرفته است. (تینکلر²،2020). علاوه بر سرمایة اجتماعی جوامع با سرمایه‌هایی همچون سرمایه‌های فیزیکی، اقتصادی، انسانی، طبیعی و نهادی نیز سر و کار وجود دارد که با هم رابطه متقابل نیز دارند (راهایو و همکاران، 2024). لذا برای رسیدن به توسعه پایدار روستایی، برخورداری از این سرمایه‌های توسعه‌ای از ضروریات می‌باشد. وجود سرمایة اجتماعی در مناطق روستایی، نقش کلیدی و مهمّی را در توسعة روستایی داراست؛ زیرا توسعة روستایی با مشارکت، اعتماد و انسجام محلّی ایجاد می‌شود (سپهوند و نادری،1400).

با وجود گذشت قرون متمادی که از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه قدیم می‌گذرد، اما همچنان با چالش‌های فراوانی روبرو هستند و به دلیل وجود دوگانگی‌های نامطلوب مختلف بین عدم توسعه اقتصادی و عدم توجه به هنجارهای سرمایه اجتماعی مرتبط با بافت روستا، در ایران و مناطق مختلف در مسیر توسعه، آنها با مشکلات عدیده‌ای روبه رو هستند و اندیشمندان توسعه این شکاف عظیم درآمدی بین طبقات پایین و بالای جامعه در کشورهای در حال توسعه را نه تنها یک مزیت اقتصادی، بلکه مانعی برای رشد و توسعه اقتصادی تلقی می‌کنند (میدینگی و هو، 2021).  براساس پژوهش حیدری و همکاران (1397) مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی 685/0 درصد از تغییرات توسعه پایدار کشاورزی را تبیین می‌کند. همچنین بر اساس نتایج می‌توان بیان کرد که شاخص‌های توسعه پایدار کشاورزی در سطح مطلوبی قرار ندارند. بنابراین وجود سرمایه اجتماعی در روستاها نقش کلیدی و مهمی در توسعه روستایی دارد. چون توسعه روستایی با مشارکت، اعتماد و انسجام محلی ایجاد می‌شود. به طوری که پیامد نابرابری درآمدی و فقر به قدری مختلف، گسترده، تأثیرگذار و شامل بخش‌های مسلط ساختار عملکردی جامعه است که در شرایط حاد و بحرانی، اساس نظام جامعه و دستگاه‌های اجرایی حکومت را تحت تأثیر قرار می‌دهد (محمدی یگانه و کرمشاهی، 1398). تجربه تاریخی فرآیند توسعه در کشورهای توسعه یافته و پیشرفته و به عبارتی توسعه روستایی با چالش‌های فراوانی مواجه است، زیرا راهبردهای گذشته در حوزه توسعه روستایی موفق نبوده و نتوانسته مسائلی مانند فقر، اشتغال، سلامت، امنیت غذایی و پایداری محیط زیست را تامین کند. این معضل باعث شده است که در سال‌های اخیر بار دیگر توسعه روستایی مورد توجه قرار گرفته و نظریه پردازان، برنامه‌ریزان و مدیران دولتی با ارائه راهکارهای جدید سعی در کاهش مشکلات و مسائلی که گریبان‌گیر آن است را داشته باشند (دنگ و همکاران، 2023). یکی از این راهکارها که اخیراً مورد توجه جامعه شناسان و برنامه ریزان توسعه در بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته و توانسته نقش موثری در توسعه روستاها داشته باشد، نقش سرمایه اجتماعی است. سرمایه‌گذاری عمده در روابط با دیگران و کاربرد آن در دسترسی‌های مختلف به منابع متعلق به محله ها، جوامع، مناطق و بخش‌ها و از سوی دیگر باید برای غلبه بر معضلات مختلف اجتماعی از جمله فقر، جرم و جنایت، اقتصاد کم بازده به کار گرفته شود. لذا توسعه روستایی یک ضرورت اساسی برای توسعه ملی است و باید در اولویت برنامه‌های توسعه قرار گیرد (بوتام، 2020).

امروزه برای دستیابی به توسعه بیشتر در روستاها اقدامات و تدابیر مختلفی اندیشیده شده است. راهکارهای افزایش تولید، ارتقای سطح دانش و فناوری، بهبود شبکه ارتباطی، افزایش درآمد و ایجاد اشتغال بیشتر، کاهش فقر و نابرابری، تنوع بخشیدن به اقتصاد روستایی و توسعه پایدار روستایی کمک می‌کند  (ازکیا و همکاران، 1387: 8). یکی از چالش‌های امروز توسعه روستایی عدم توجه به سرمایه اجتماعی ساکنین روستا است که در قالب هزاران خرده فرهنگ در گستره جغرافیایی ایران پراکنده شده است که شناخت این سرمایه قطعا روندی با برنامه را به همراه دارد (سلمانی و همکاران، 1390: 112). امروزه توسعه سرمایه اجتماعی نقش بسیار مهمی از سرمایه فیزیکی و انسانی در سازمان‌ها و جوامع ایفا می‌کند و شبکه‌های روابط جمعی و گروهی بخشی از انسجام بین مردم، سازمان‌ها و مردم و سازمان‌ها با سازمان‌ها هستند. در غیاب سرمایه اجتماعی، سایر سرمایه‌ها کارایی خود را از دست می‌دهند و بدون سرمایه اجتماعی، پیمودن مسیرهای توسعه و بهبود فرهنگی و اقتصادی دشوار و ناهموار می‌شود (وزینی افضل و همکاران، 1399: 142). در حال حاضر اهمیت سرمایه اجتماعی برای دستیابی به توسعه روستایی موضوع رو به رشد بسیاری از مطالعات در سال‌های اخیر، شرط لازم برای پیشرفت هر جامعه به ویژه جوامع روستایی، توسعه انسجام اجتماعی، توسعه مشارکت اجتماعی، و مهم‌تر از همه اعتماد متقابل (افراد و دولت) که این ساختارها اجزای سرمایه اجتماعی هستند. معمولاً وقتی از مشکلات اقتصادی صحبت می‌شود، اغلب از کمبود سرمایه فیزیکی یاد می‌شود، زیرا از زمان مشکلات اقتصادی، سرمایه فیزیکی (مادی) به عنوان یکی از بزرگترین مشکلات ذکر می‌شود و سرمایه اجتماعی اصلاً مطرح نمی‌شود. این در حالی است که نیاز به سرمایه اجتماعی در شرایط «رکود و تورم» که مستلزم «اعتمادسازی» است بیش از هر سرمایه دیگری احساس می‌شود و می‌تواند بسیاری از معماهای اجتماعی غیرقابل‌ حل را از سر راه حرکت‌های توسعه جامعه بردارد (دادورخانی و همکاران، 1392: 145).

استدلال می‌شود که هنجارهای اجتماعی قوی متقابل و اعتماد اجتماعی در جوامع با سرمایه اجتماعی بالا پرورش می‌یابد و از نتایج مثبت در اشتغال، وضعیت اجتماعی-اقتصادی و آموزش حمایت می‌کند (اری و همکاران، 2024). ارتباطات محلی ایجاد شده و خدمات ارائه شده در گروه‌های مدنی در تقویت ظرفیت و اعتماد مدنی بسیار مهم است، که به نوبه خود با نتایج مطلوب مانند بهبود نتایج آموزشی و افزایش امنیت جامعه مرتبط است. در نتیجه، ادعا می‌شود که سرمایه اجتماعی و موفقیت جامعه همبستگی مثبت دارند (لیو و همکاران، 2022؛ اری و همکاران، 2024).

 در استان کرمانشاه به دلیل محرومیت زیاد به‌ویژه در نواحی روستایی آن، بررسی سطح سرمایة اجتماعی و تأثیر آن بر سطح توسعه‌یافتگی نواحی روستایی ضروری به نظر می‌رسد؛ بنابراین این پژوهش وضعیت سرمایة اجتماعی سکونت گاه‌های روستایی کرمانشاه و تأثیر آن را بر شکل‌گیری توسعة پایدار در روستاهای نمونه بررسی کرده و در کنار آن، سنجش میزان سرمایة اجتماعی هریک از روستاها به همراه رتبه‌بندی روستاهای بررسی‌شده براساس میزان سرمایة اجتماعی و توسعة پایدار روستایی مدنظر بوده است. لذا مسئلة اصلی پژوهش حاضر این است که میزان اثرگذاری سرمایه‌های اجتماعی بر روند تغییرات سطح توسعة پایدار روستایی در منطقة مطالعه‌شده چقدر است.

در استان کرمانشاه به دلیل محرومیت زیاد به ویژه در مناطق روستایی آن، بررسی میزان سرمایه اجتماعی و تأثیر آن بر سطح توسعه یافتگی روستاها ضروری به نظر می‌رسد. از این رو، این پژوهش به بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی سکونتگاه‌های روستایی کرمانشاه و تأثیر آن بر شکل گیری توسعه پایدار در روستاهای نمونه پرداخته و در کنار آن، میزان سرمایه اجتماعی هر یک از روستاها را به همراه رتبه بندی سنجیده شده است. روستاهای مورد بررسی بر اساس میزان سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار روستایی مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین موضوع اصلی تحقیق حاضر این است که توسعه نواحی روستایی با تأکید بر سرمایه اجتماعی در روستاهای استان کرمانشاه مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد.

بنابراین پژوهشگر با توجه به مستندات موجود در صدد بر آمد با انجام پژوهش حاضر به اين سوال به شيوه علمي پاسخ دهد: چه برداشت مناسبي را مي توان در راستاي ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه ارائه داد؟ آیا مدل مناسب ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه دارای برازش مناسب می‌باشد؟

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

یکی از مفاهیم اساسی که در چند دهه اخیر در جوامع مورد توجه قرار گرفته است، مفهوم سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی به دلیل داشتن ویژگی هایی مانند دانش، اعتماد، همکاری متقابل و مشارکت اجتماعی می‌تواند نقش بسزایی در تسهیل روابط مبتنی بر احترام و در نهایت شکل گیری شهروندان فعال و قدرتمند داشته باشد (دینگ، 2020). مفهوم سرمایه اجتماعی اولین بار توسط بوردیو³  مطرح شد. او سرمایه اجتماعی را نتیجه منابع دسترسی می‌داند که از طریق روابط قوی شبکه‌ای نهادینه شده اند. شبکه‌ای که هر یک از اعضا از حمایت سرمایه جمعی برخوردار هستند (تینکلر، 2020). سرمایه اجتماعی محصول سرمایه گذاری فردی یا جمعی، آگاهانه یا ناخودآگاه است که به دنبال تثبیت یا بازتولید روابط اجتماعی است که می‌تواند مستقیماً در کوتاه مدت یا بلند مدت مورد استفاده قرار گیرد (گولتکین، 2019). بوردیو بر این باور است که شکل گیری و اثربخشی سرمایه اجتماعی تابعی از عضویت در یک گروه اجتماعی است که اعضای آن از طریق تبادل اشیا و نمادها مرزهای گروهی را ایجاد کرده اند. در واقع، شخص با عضویت در یک گروه، مالکیت شبکه‌ای بادوام از روابط نهادینه شده بین افراد را به اشتراک می‌گذارد (دینگ، 2020). با توجه به اینکه فرآیند اجتماعی شدن هر فرد در سطوح مختلف محل سکونت و محیط اجتماعی و فرهنگی صورت می‌گیرد و این امر در وضعیت سرمایه اجتماعی جامعه بسیار موثر است، سرمایه اجتماعی روستایی نقش بسزایی به عنوان یک عامل مهم در توسعه پایدار روستاییان دارد (آکان، 2020). محققین توسعه بر این باورند که روستاییان حداقل سه نوع سرمایه دارند که می‌توانند از آنها برای دستیابی به اهداف توسعه روستایی و کشاورزی استفاده کنند: الف) سرمایه مالی که شامل پول سرمایه گذاری شده توسط خانواده برای پرداخت نهاده‌های کشاورزی و غیره می‌شود. ب) سرمایه انسانی که شامل توانایی و انگیزه انجام کار است ج) سرمایه اجتماعی که از طریق تعامل بین روستاییان در طی فرآیند یادگیری به دست می‌آید (آکان، 2020).

موضوع سرمایه اجتماعی به طور فزاینده‌ای در مطالعات توسعه مطرح می‌شود (اسچفت‌ و براون، 2003). شبکه قوی روابط متقابل مبتنی بر اعتماد، یک جامعه محلی قوی را پیش‌فرض می‌گیرد که در آن سازمان‌های غیردولتی فعال هستند، ارتباطات بین مردم مکرر است، و سطح بالایی از اعتماد به یکدیگر، غریبه‌ها و سیستم نهادی وجود دارد. سرمایه اجتماعی می‌تواند منبعی برای جامعه باشد. این به معنای روابط نزدیک بین اعضای جامعه است که مبتنی بر اعتماد است (فوزر و همکاران، 2005). 

به گفته داننز⁴، چهار نوع اعتماد می‌تواند ایجاد شود: اعتماد قراردادی، ارتباطی، شایستگی و اعتماد مراقبتی. اعتماد قراردادی زمانی قوی است که افراد به تعهدات خود عمل کنند. وقتی به آنچه می‌گویند عمل می‌کنند اعتماد ارتباطی ظریف‌تر است: یک ارتباط واضح و مکرر به افراد کمک می‌کند قوانین را رعایت کنند، از امور محلی حمایت کنند و تغییرات را در آغوش بگیرند. زمانی در مورد اعتماد به شایستگی صحبت می‌شود که افراد در کاری که انجام می‌دهند مهارت داشته باشند و بتوانند ثابت کنند که می‌توانند کار خود را به خوبی انجام دهند. مراقبت جنبه نرم‌تر اعتماد است: با اعتماد مراقبتی، می‌توان باور کرد که حتی اگر چیزی در جامعه به نتیجه نرسد، رهبران همچنان سعی می‌کنند در راستای منافع خود عمل کنند (هولتینگ، 2017). سرمایه اجتماعی در «شبکه روستایی» جایگاهی دارد. این یکی از شش بعد نظری است که توسعه دهندگان مدل شبکه روستایی (گوینجوان و همکاران، 2016) معتقدند که سرمایه اجتماعی می‌تواند بر زوال کشاورزی غلبه کند و کیفیت زندگی در مناطق روستایی را بهبود بخشد. این ابعاد عبارتند از درون‌زایی، تولید تازه، پایداری، سرمایه اجتماعی، چارچوب‌های نهادی جدید و حاکمیت بازار. روابط شکل گرفته بین این ابعاد برای استحکام و در نهایت برای توسعه «شبکه روستایی» مناطق روستایی اساسی است (‌ گوینجوان و همکاران، 2016).

پیسانی و میچلتی⁵ (2020) تأکید می‌کند که نظریه‌های سرمایه اجتماعی این ایده را مطرح می‌کنند که فرآیندهای توسعه روستایی پدیده‌های پیچیده‌ای هستند که در ساختارهای اجتماعی و سایر زمینه‌های زمینه‌ای که در آن اهداف شرکت‌کنندگان صرفاً یا لزوماً مبتنی بر آن نیست، قرار دارند. منفعت شخصی از سوی دیگر، روابط جدید شهری و روستایی صرفاً مبتنی بر نیاز زیستی نیست، بلکه اساساً مبتنی بر نیازها و الزامات اجتماعی جدید است. این بدان معنی است که هنجارها، ارزش‌ها و نگرش‌های اجتماعی تا حد زیادی تعیین کننده ایجاد یا توسعه روابط جدید شهری یا روستایی است (وستلوند و کوبایاشی، 2013). لذا امروزه توسعه سرمایه اجتماعی نقش بسیار مهمی از سرمایه فیزیکی و انسانی در سازمان‌ها و جوامع ایفا می‌کند و شبکه‌های روابط جمعی و گروهی انسجام بین مردم، سازمان‌ها و مردم و سازمان‌ها با سازمان‌ها هستند. در غیاب سرمایه اجتماعی، سایر سرمایه‌ها کارایی خود را از دست می‌دهند و بدون سرمایه اجتماعی، پیمودن مسیرهای توسعه و بهبود فرهنگی و اقتصادی دشوار و ناهموار می‌شود (وزینی افضل، 1399: 143). در حال حاضر اهمیت سرمایه اجتماعی برای دستیابی به توسعه روستایی از اهمیت بالایی برخوردار است و انجام پژوهش در این زمینه به خصوص برای جوامعی مثل جوامع روستایی ایران می‌تواند سازنده و کارا باشد.

در ادامه به مرور و ارائه خلاصه پیشینه پژوهش‌‌های پیشین در قالب جدول 1، پرداخته شده است.

جدول 1: خلاصه پژوهشهای داخلی و خارجی در زمینه موضوع پژوهش حاضر

Table 1: Summary of internal and external researches in the field of the subject of this research

پژوهش‌‌های داخلی و خارجی Internal and external research
خبیری و همکاران	(1403)	نتایج نشان داد که سرمایه اجتماعی در روستاهای مورد مطالعه در وضعیت ضعیفی قرار دارد. بین متغیرهای شبکه اجتماعی و انسجام اجتماعی بیشترین میزان ارتباط وجود داشت. همچنین بعد اجتماعی با آماره 46/30 ارتباط بیشتری نسبت به سایر ابعاد با توسعه پایدار روستاهای مورد پژوهش داشته است.
حیدری و همکاران	(1402)	یافته‌های پژوهش نشان داد که در بین ابعاد سرمایه اجتماعی، میزان انسجام اجتماعی نسبت به ابعاد مشارکت اجتماعی و اعتماد اجتماعی بالاتر است.
سپهوند و کریم نادری	(1400)	نتایج نشان داد که مؤلفه‌های استفاده از ظرفیت تولید هر روستا، ایجاد واحدهای صنعتی در اطراف محیط‌های روستایی، تقویت زیرساخت‌های ارتباطی، حمایت‌های اجتماعی از قبیل بیمه و نیز ایجاد بنگاه‌های زودبازده، با بیشترین اثرات مستقیم و غیرمستقیم بر سایر مؤلفه‌ها، از مهم‌ترین راهکارها در راستای متنوع‌سازی اقتصاد جوامع روستایی نهاوند به‌شمار می‌روند.
گیاهی و همکاران	(1400)	یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در تمامی متغیرهای تحقیق (اقتصادی، 40/3، اجتماعی، 37/3، گردشگری، 26/3، زیست‌محیطی، 07/3) میانگین شناسایی شده بالاتر از میانه‌ی نظری (3) است، از این رو رونق صنایع‌دستی نقش مؤثر و مفیدی در توسعه روستایی منطقه (نسبت به موقعیت و وضعیت اقتصادی و غیره کلی آن) ایفا می‌کند. همچنین نتایج حاصل از روش (AHP) در بین متغیرهای مورد بررسی نشان می‌دهد، مؤلفه‌های اقتصادی و اجتماعی به ترتیب با وزن‌های 574/0، 167/0 درصد، مهم‌ترین عوامل مؤثر بر توسعه روستایی می‌باشند و مؤلفه‌های گردشگری و زیست‌محیطی به ترتیب با وزن‌های 159/0 و 098/0 از اهمیت کمتری نسبت به سایر عوامل دارند. بنابراین توجه ویژه به رونق صنایع‌دستی به عنوان رویکردی خلاق و نوین در توسعه روستایی برای سایر سکونتگاه‌های روستایی پیشنهاد می‌گردد.
سمنانی و همکاران	(1400)	مدل پارادایمی بهبود سرمایه‌های اجتماعی در توسعه ترکیبی از عامل هویت اجتماعی شامل مولفه‌های خانوادگی، فردی و فرهنگی، عامل شبکه اجتماعی شامل مولفه‌های روابط اجتماعی و مناسبات اجتماعی، عامل آسیب‌های اجتماعی شامل مولفه‌های هنجارهای اجتماعی و بی اعتمادی اجتماعی، عامل آگاهی اجتماعی شامل مولفه‌های دانش اجتماعی و توسعه ارزش‌های اجتماعی و عامل مسئولیت پذیری اجتماعی شامل مولفه‌های انسجام اجتماعی و اعتماد اجتماعی است
جعفری مجد، زارعی متین	(1400)	،" توسعۀ ساختاری، مدیریتی، فردی، سازمانی" مقولۀ محوری مطرح هستند. مقوله‌های "تعامل، مدیریت دانش،امکانات و تدارکات" عللی تلقی می‌شوند که نقش فعال در ایجاد و توسعه سرمایه اجتماعی در آموزش وپرورش دارند. راهبردهای اتخاذ شده عبارت‌اند از: " فعالیت‌های فرهنگی، تفریحی و علمی، شبکه سازی، و چرخۀ دانش" مشکلات کارکنان، جو محیطی سازمان و گروه کارکنان" شرایط بسترهستند. "استراتژی‌های مدیریت منابع انسانی، ساختار و فرهنگ سازمانی" به منزلۀ شرایط مداخله‌گر الگوی پارادایمی مورد توجه قرار گرفتند و پیامدهای توسعۀ سرمایۀ اجتماعی " پیامدهای فردی و سازمانی" هستند.
حمیدی زاده	(1397)	در بین عوامل شناسایی شده، افزایش فردگرایی با هفت تکرار، و ضعف در عملکرد مدیران با شش تکرار، به عنوان مهمترین عوامل اثر گذار بر افول سرمایه اجتماعی شناسایی شدند.
سلطانی فر و ملکیان	(1396)	متغیر امنیت اجتماعی در شهر کرج پایین تر از حد متوسط است و بین متغیر اعتماد فردی و مشارکت عینی و متغیر سرمایه اجتماعی رابطه معنادار وجود دارد.
دهقانی و همکاران	(1396)	مولفه‌های سرمایه اجتماعی در بخش کیفی، با روش تحلیل متن قیاسی استقرایی و در قالب مدل سه بعدی شناختی، رابطه‌ای و ساختاری از پژوهش‌های پیشین و منابع اسلامی (آیات و روایات)، احصاء و زیر مولفه‌های هر یک استخراج شده است.
عبدالشاه	(1396)	نقش رهبری اخلاقی بر تولید سرمایه‌های اجتماعی در سازمان‌های دولتی معنادار است، بدان معنا که با به کارگیری رهبری اخلاقی می‌توان برای اعضای سازمان، آینده مشترکی متصور شد که سبب ایجاد وحدت میان اعضای سازمان خواهد شد. این وحدت سرانجام به تعامل سازنده و آن هم به رابطه‌ای برد – برد میان اعضا می‌انجامد.
عرفان	(1396)	سرمايه اجتماعي پيش بيني كننده بكار گيري ابعاد بازاريابي كار آفرينانه در اين كسب و كارها است. همچنين، مشخص شد سطوح بالاتر سرمايه اجتماعي مي تواند احتمال تسهيم دانش را افزايش دهند. در نهايت، ترويج فرهنگ تسهيم دانش مي تواند محركي براي به كار گيري بازار يابي كار آفرينانه باشد.
ایمانی و همکاران	(1396)	تأثیر مستقیم عدالت زبانی بر سرمایه اجتماعی برابر 917/0 و تأثیر غیرمستقیم آن به واسطة متغیر میانجی اعتماد عمومی برابر با 120/0 است. با توجه به این نتایج، مدیران سازمان‌های دولتی می‌توانند با رعایت عدالت زبانی در سازمان و تقویت اعتماد عمومی، سرمایه اجتماعی سازمان را ارتقا دهند.
طاهری و خوشبخت	(1395)	مولفه اصلی اعتماد و مشارکت و انسجام بیشترین میانگین و آزادی عمل کمترین میانگین داشته است. نتایج نشان داد که بین نظر پاسخگویان از لحاظ متغیر جنسیت، تحصیلات و سابقه کار تفاوت چندانی وجود ندارد.
زرقانی و حجازی جوشقانی	(1395)	بین اعتماد به شهرداری و اعتماد به اثر بخشی شورا، اعتماد به سایر اعضای شورا و اعتماد به اثر بخشی شورا، اعتماد به شهرداری و تمایل به مشارکت اعضا در امور محله، اعتماد به اثر بخشی شورا و تمایل به مشارکت اعضا در امور محله، احساس تعلق به محله و تمایل به مشارکت اعضا در امور محله رابطه مثبتی وجود دارد و دو متغیر اعتماد به سایر اعضای شورا و تمایل به مشارکت اعضا در امور محله با همدیگر همبستگی نداشتند.
راهایو و همکاران	(2024)	این مطالعه نشان داد که هنجارها، اعتماد، شبکه‌های اجتماعی و زیرساخت‌ها تأثیر مثبتی بر توسعه بر توسعه سرمایه اجتماعی روستاها دارند.
اری و همکاران	(2024)	یافته‌ها نشان می‌دهد که سرمایه اجتماعی در پیشبرد گردشگری کاکائویی، به ویژه برای افرادی که مستقیماً در صنعت گردشگری درگیر نیستند، بسیار مهم است.
فرکس6	(2021)	بین سرمایه اجتماعی و توسعه روستایی پیوند وجود دارد، اما این رابطه همیشه مشهود یا یک طرفه نیست.
بریز و همکاران	(2020)	اهمیت ابعاد سرمایه اجتماعی را به عنوان اهرمی برای تقویت اشتراک دانش برجسته می‌کند. همچنین نشان می‌دهد که رفاه کارمندان در ارتباط بین سرمایه اجتماعی ساختاری و رابطه‌ای و اشتراک دانش نقش واسطه‌ای دارد.
کارهینا و همکاران7	(2019)	سرمايه اجتماعي يکی از عوامل تعيين كننده اجتماعي،سلامت است كه برعدالت و رفاه نیز موثر است، که ممکن است به طور نابرابر در بین هر جمعیت توزیع شده باشد. بعلاوه کاهش نابرابری جنسیتی و هویتی و درآمد در توزیع سرمایه اجتماعی در جامعه تأثیر می‌گذارد.
اکینتیمهین و همکاران	(2019)	هویت فردی از جمله سن و شغل شرکت کننده بر میزان سرمایه اجتماعی تأثیر دارد. بعلاوه سرمایه اجتماعی با موفقیت تجاری نیز رابطه دارد.
هوسر	(2015)	از طریق سطح هدف گیری جمعی و اعتماد مشترک اعضا تحقیق می‌یا بد که با تسهیل ا قدام جمعی موفق ارزش ایجاد می‌کنند. وی شیوه‌های اشتغال را به عنوان مکانیزم‌های اولیه‌ای یاد می‌کند که به و سیله آنها سرمایه اجتماعی در سازمان‌ها تقویت یا تضعیف می‌شود.
بارتولینی	(2015)	طبق این پژوهش به طور کلی تغییراتی محسوس در سرمایه اجتماعی مشاهده نشده و وضعیت سرمایه اجتماعی طی این چند سال، بهبود یافته است. نتیجه پژوهش یاد شده با نتایج سایر پژوهش‌ها در کشورهای دیگر متفاوت است. از معدود شاخص هایی که در این کشور کاهش یافته، دیدار با دوستان است که علت این اتفاق نیز تغییر ماهیت ارتباطات به واسطه تکنولوژی‌های نوین بیان شده است.
کرایپندروف8	(2004)	بر اساس یافته‌های پژوهش، وجود رهبری اسلامی در راس امور و رابطه داشتن اعضای جامعه و سازمان بر مبنای اخوت برای تقویت بعد ساختاری سرمایه اجتماعی اسلامی در سازمان و جامعه، ضروری به نظر می‌رسد. عنصر محوری در بعد شناختی، مسئله اعتماد است که هم باید میان رهبر و اعضاء و هم میان اعضای جامعه تعمیق داده شود. همچنین برای تحکیم بعد رابطه ای، بر تقویت هنجارهای دینی و حذف ناهنجاری‌ها که در اصطلاح دینی «معروف» و «منکر» نامیده می‌شود، تاکید شده است. یافته‌های مطالعه در بخش کمی نیز حاکی از آن است که در سند تحول، 49درصد به بعد ساختاری، 22درصد به بعد شناختی و 29درصد به بعد رابطه‌ای پرداخته شده است.

 

روش‌شناسی

این تحقیق به لحاظ ماهیت داده از نوع کمی، به لحاظ هدف از نوع کاربردی و به لحاظ نحوه گردآوری داده، توصیفی از نوع پیمایشی می­باشد. جامعه آماری این تحقیق شامل کل جمعیت (چهل و هفت هزار نفری) روستا نشینان استان کرمانشاه می‌باشد. جهت به‌دست آوردن حجم نمونه از روش کوکران استفاده گردید. بر اساس فرمول فوق در سطح معنی داری 5/0حجم نمونه‌ای برابر با 400 نفر بدست آمده است. جهت جبران و ارتقاء بهتر و کاهش داده‌های پرت حجم نمونه کمی بیشتر از فرمول در نظر گرفته شد. روش نمونه گیری در این پژوهش خوشه‌ای چند مرحله‌ای می‌باشد. براساس سرشماری سال 1395، جمعیت استان کرمانشاه، 1952434 نفر بوده است که تعداد 1468615 نفر در مناطق شهری و 478444 در مناطق روستایی سکونت دارند. این استان دارای 14 شهرستان، 27بخش، 26 شهر و 85 دهستان و 3172 روستا است. لازم به ذکر است که نحوه انتخاب نمونه‌ها در هر روستا به صورت تصادفی سیتماتیک بوده است (جدول شماره 2).

 

جدول 2: جمعیت ونمونه روستاهای استان کرمانشاه برای پژوهش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی

Table 2: Population and sample of villages in Kermanshah province for social capital research in the development of rural areas

روستا Village	جمعیت population	نمونه Sample	روستا Village	جمعیت population	نمونه Sample	روستا Village	جمعیت population	نمونه Sample	روستا Village	جمعیت population	نمونه Sample
بنچله	603	12	باتمان	445	8	کمرزرد	630	14	کوچکینه	287	5
ژلان تپه کاکه	113	2	کاسرا	463	8	رحمان آباد	176	3	پشت تنگ	105	2
خلیفه باپیر	77	3	هزارخانی	139	2	چقاماران	265	5	کله پا	95	2
داربسر	49	3	بانی پاریاب	109	2	ده خداداد	207	4	سوخوررشید	188	3
وانی سر	179	3	ده الیاس	265	5	بابا رستم	104	2	حوض سید مراد	82	3
افریانج	66	3	گرانمیر	125	2	بیوله	430	7	امامقلی	68	3
پشت کلان	98	2	بیوند علیا	190	3	شلین	229	4	بانی میران	151	3
مله بید	80	3	گلوزی	354	6	خیل فاتکی کن	90	2	بلشت	235	4
قیطول	146	2	حسین آباد	93	2	چمن زارعلیا	179	3	بان یاران تیمور	70	3
همت آباد	98	2	قره ولی	163	3	علی بارانی	237	4	بکترعلیا	129	2
چشمه بیگی	177	3	عزیزآباد	304	5	علی آباد	161	3	پلنگ گرد	583	10
بانی بید	276	5	داربلوط	148	3	تومیانه	278	5	قلعه قاضی سفلی	118	2
سراب میله سر	317	5	سیدایاز	413	7	نیلک	205	4	امام حسن سفلی	92	2
بزگوره	194	3	انجیرک	764	13	کرکهرک	395	7	فرح خانی	197	4
چشمه میران	235	4	گراوه اسماعیل	167	3	اریت	143	3	بهرام آباد	277	5
حسن آباد	955	16	بانوره	3043	52	باتمان	438	3	مزیدی	184	3
کانی شریف	220	4	پیر مرد	54	3	جانجان	103	2	سرجوب	230	4
کوهالی	227	4	ده موسی	142	4	تازه آباد مرکزی	58	3	پاطاق	262	4
میرحسین	142	2	نسمه	568	10	بلوان	232	4	چشمه درازه	83	3
کلاوه	460	8	دوریسان	112	3	میرزا آباد	244	4	تپه کبود سفلی	112	3
دارتوت	571	10	دوآب	268	8	تعداد روستا:85			حجم نمونه: 400

جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف معیار، و از آمار استنباطی شامل آزمون کولموگروف- اسمیرنف برای بررسی نرمال بودن داده، همبستگی و رگرسیون خطی استفاده شده است. نرم‌افزار مورد استفاده Spss26 و SmartPls3. 0 می‌باشد.

ابزار جمع آوری اطلاعات این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته وضعیت ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه تشکیل می‌دهد. که پرسشنامه فوق از متن پیشینه و بر اساس شاخص‌های نظریه‌های موجود و معتبرشناسایی شده، سپس طراحی و پس از بررسی از لحاظ روایی و پایایی بین گروه کمی تحقیق توزیع شده است. سرمایه اجتماعی شامل مولفه‌های: مدیریت دانش کشاورزی، اعتماد اجتماعی، انسجام و ارتباط اجتماعی، مشارکت اجتماعی و توسعه روستایی شامل مولفه‌های: پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی، پایداری بهره وری محیطی می‌باشند. با استفاده از آزمون کایزر (KMO)، میزان روایی گویه‌های تبیین کنندة سرمایة اجتماعی و توسعة پایدار روستایی برابر با (944/0) است و براساس نتایج آزمون اعتبار سازه ای، ضریب آلفای کرونباخ به دست اعتبار خورده آزمون‌های پرسشنامه ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه با استفاده از آلفای کرونباخ با میانگین 84/0 از اعتبار خوبی برخوردار بوده است. زیرا هرچه مقدار اعتبار وآلفای کرونباخ به یک نزدیکتر باشد آزمون از تعمیم نتایج یا به اصطلاح از اعتبار بیرونی بیشتری برخوردار است. بنابراین پرسشنامه ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه دارای اعتبار است. مولفه‌ها و شاخص‌های سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه شامل 7مولفه اصلی در دو بخش اصلی متغیرها بوده (شکل1) و عبارتند از، بخش اول: سرمایه اجتماعی شامل مولفه های:مدیریت دانش کشاورزی ، اعتماد اجتماعی،انسجام و ارتباط اجتماعی، مشارکت اجتماعی و بخش دوم: توسعه روستایی شامل مولفه‌های: پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی،پایداری بهره‌وری محیطی می‌باشند.

 

شکل 1: مدل مفهومی اولیه پژوهش، با مولفه‌های اصلی حاصل از پیشینه با مولفه‌های اصلی ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه

Figure 1: The initial conceptual model of the research, with the main components obtained from the background with the main components of evaluating the role of social capital in the development of rural areas of Kermanshah province

براساس مدل مفهومی پژوهش، با اعمال نظر خبرگان از طریق پرسشنامه ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه شامل 7 مولفه اصلی و 44 مولفه فرعی (گویه) می‌باشد.

 

یافته‌ها

-یافته‌های توصیفی (توصیف متغیرها و بررسی نرمال بودن داده‌ها)

از بین 400 نفر پاسخ‏دهنده، 70 درصد آنها (280نفر) مرد و 120 نفر آنها (30درصد) نيز زن می‌باشند.

از آزمون آماری کولموگروف اسمیرنوف جهت تعیین وضعیت توزیع داده­ها (نرمال بودن) استفاده شد. نتایج به دست آمده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف (جدول3) بیانگر این است که فرض توزیع نرمال متغیرها را نمی‌توان رد کرد (01/0 <P). سطح معنی داری بدست آمده برای تمامی متغیرها بیشتر از مقدار 01/. است. در مجموع نتایج نشان از این دارد که توزیع متغیرهای اصلی، انحراف قابل توجهی از توزیع نرمال ندارد و می‌توان توزیع متغیرهای پژوهش را نرمال یا نزدیک به نرمال ارزیابی کرد و از آزمون‌های پارامتریک بهره برد.

 

جدول 3: توصیف متغیرهای تحقیق و بررسی نرمال بودن داده از طریق آزمون کولموگروف اسمیرنوف

 Table 3: Description of the research variables and checking the normality of the data through the Kolmogorov Smirnov test

سطح معنی داری The significance level	آمارهK-S Statistics K-S	انحراف استاندارد The standard deviation	میانگین Average	گویه object	شاخص index	متغیر Variable
048/0	29/1	117/0	432/3	استفاده از ابزارها و فنّاوري هاي روزکشاورزی	مدیریت دانش کشاورزی	سرمایه اجتماعی
065/0	31/1	082/0	268/3	تدوین راهبرد مناسب مدیریت دانش و مهارت کشاورزی
		158/0	761/2	شناسایی نیازهاي حال و آینده  مدیریت دانش کشاورزی
141/0	15/1	43/3	36/3	اعتماد به همسایگان و کمک آنان	اعتماد اجتماعی
114/0	20/1	113/0	411/2	اعتماد به کشاورزان همسایه
081/0	27/1	084/0	267/3	اعتماد کشاورزان به نهادهای اجتماعی
084/0	26/1	158/0	761/2	اعتماد کشاورزان به مراکز کشاورزی و تعاون روستایی
072/0	29/1	43/3	36/3	میزان اعتماد کشاورزان به دهیاری و شورای روستا
074/0	28/1	084/0	267/3	اعتماد به صاحبان زمین‌های همسایه
070/0	29/1	158/0	761/2	میزان اعتماد به افراد خارج از محیط روستا
084/0	26/1	43/3	362/3	همدلی و احترام به ارزش‌ها	انسجام و ارتباط اجتماعی
069/0	30/1	116/0	566/2	صمیمیت دربین اهالی روستا و کشاورزان
084/0	26/1	084/0	267/3	کمک به هم در موقع مشکلات
079/0	27/1	158/0	761/2	ترویج فرهنگ  پیشگیری از تنش با رویکرد کدخدا منشی
072/0	29/1	43/3	366/3	شنیدن نظرات همدیگر و مقید بودن به گردهمایی روستایی
074/0	28/1	158/0	761/2	مهارت‌های ارتباطی با سایر کشاورزان
070/0	29/1	43/3	369/3	مشارکت و همیاری در حل مشکلات روستا	مشارکت اجتماعی
084/0	26/1	084/0	267/3	ارتقای  شرکت در گردهمایی روستا
069/0	30/1	158/0	761/2	مشارکت در بهره‌گیری مصرف آب و آبیاری جدید
062/0	32/1	084/0	267/3	مشورت با کارشناسان خدمات کشاورزی
065/0	31/1	158/0	761/2	شرکت در تصمیم گیری‌های محلی
141/0	15/1	43/3	361/3	کمک مالی و همکاری در حل مشکلات زمین
114/0	20/1	119/0	517/3	مشارکت در حفظ محیط زیست روستا
081/0	27/1	084/0	267/3	بازنگری  افزایش درآمد و سودمحصولات	پایداری اقتصادی
084/0	26/1	158/0	761/2	عدالت اقتصادی در خرید تضمینی محصولات کشاورزی
079/0	27/1	44/3	362/3	دسترسی عادلانه به ماشین آلات کشاورزی
072/0	29/1	084/0	267/3	اعطای تسهیلات و وام به کشاورزان
074/0	28/1	158/0	761/2	اجرای صحیح بیمه محصولات کشاورزی
070/0	29/1	158/0	761/2	عرضه و تقاضای تولید محصولات کشاورزی
084/0	26/1	42/3	365/3	کاهش فقر و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی
069/0	30/1	43/3	363/3	توزیع ارزان نهاده‌های کشاورزی
084/0	26/1	158/0	761/2	گسترش فعالیت‌های تعاونی کشاورزان	پایداری اجتماعی	توسعه پایدار روستایی
069/0	30/1	084/0	267/3	میزان رضایت از شغل کشاورزی
062/0	32/1	158/0	761/2	علاقه نسل جوان به کشاورزی
065/0	31/1	43/3	361/3	رقابت در بهره وری کشاورزی
141/0	15/1	119/0	517/3	توزیع عادلانه بهره گیری از اطلاعات و مجلات ترویج کشاورزی
114/0	20/1	084/0	267/3	رضایت از آینده شغل کشاورزی
081/0	27/1	158/0	761/2	کاهش مصرف موادشیمیایی و کود‌های مضر	پایداری بهره‌وری محیطی
084/0	26/1	44/3	362/3	استفاده بهینه از آب و خاک و تغییر در تکنیک‌های آبیاری
079/0	27/1	084/0	267/3	استفاده از کود حیوانی برای تقویت خاک
072/0	29/1	158/0	761/2	استفاده از بذر‌های اصلاح شده
074/0	28/1	158/0	761/2	رعایت مراحل کاشت و برداشت و مبارزه با آفات
070/0	29/1	42/3	365/3	محافظت از حریم رودخانه
084/0	26/1	43/3	363/3	حفظ مراتع و بافت جنگل و کاشت درخت

نتایج به دست آمده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف بیانگر این است که فرض توزیع نرمال متغیرها را نمی‌توان رد کرد. سطح معنی‌داری به‌دست آمده برای تمامی متغیرها در حد قابل قبول قرار دارد.

- یافته‌های استنباطی (آزمون خطی بودن متغیرها و تحلیل سؤال‌های پژوهش) 

نتايج (جدول 4) بيانگر آن است كه مقادير سطح معناداري(sig) كمتر از 05/0 مي باشد و رابطه خطي بودن در بين متغير‌های ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه برقرار است.

جدول 4: مقادير آزمون خطي بودن متغيرهای اصلی ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه.

Table 4: Linearity test values of the main variables for evaluating the role of social capital in the development of rural areas of Kermanshah province

 

Sig	F	ميانگين مجذورات Average of squares	درجه آزادي Degrees of freedom	مجموع مجذورات sum of roots	متغير Variable
003/0	674/7	573/3	1	573/3	مدیریت دانش کشاورزی
002/0	232/6	2. 844	1	2. 844	اعتماد اجتماعی
004/0	671/4	522/3	1	533/3	انسجام و ارتباط اجتماعی
001/0	048/4	908/1	1	908/1	مشارکت اجتماعی
001/0	456/5	5. 833	1	5. 833	توسعه اقتصادی
002/0	232/6	2. 844	1	2. 844	توسعه اجتماعی
004/0	671/4	522/3	1	533/3	توسعه بهره وری محیطی

آزمون فرضیه‌های پژوهش:

1. بین اعتماد اجتماعی و توسعه   نواحی روستایی استان کرمانشاه رابطه معنی داری وجود دارد.

2. بین مشارکت اجتماعی و توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه رابطه معنی داری وجود دارد.

3. بین انسجام اجتماعی وتوسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه رابطه معنی داری وجود دارد.

4. بین ارتباط اجتماعی وتوسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه رابطه معنی داری وجود دارد.

برای آزمودن فرضیه‌های پژوهش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه از ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید(جدول5) . بین مولفه‌های سرمایه اجتماعی و توسعه روستایی رابطه مثبت معنی دار برقرار می‌باشد،به طوری که مولفه مشارکت اجتماعی با ضریب همبستگی (744/0) و سطح معنی داری (000/0) دارای بیشترین میزان همبستگی و مولفه‌های مدیریت دانش کشاورزی و اعتماد اجتماعی با ضریب همبستگی(523/0) و (531/0) سطح معنی داری 000/0 دارای کمترین میزان همبستگی می‌باشند.

 

 

جدول 5: نتایج ضریب همبستگی پیرسون سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه

Table 5: Pearson correlation coefficient results of social capital in the development of rural areas of Kermanshah province

متغیر مستقل independent variable	متغیر وابسته dependent variable	ضریب همبستگی correlation coefficient	سطح معنی داری significance level
مدیریت دانش کشاورزی	توسعه نواحی روستایی	523/0	000/0
اعتماد اجتماعی		531/0	000/0
انسجام و ارتباط اجتماعی		650/0	000/0
مشارکت اجتماعی		744/0	000/0

در تحقیق حاضر، جهت مطالعه روابط همبستگی بین سرمایه اجتماعی و توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج نشان داد که بین مولفه‌های سرمایه اجتماعی و توسعه روستایی رابطه مثبت معنی دار برقرار می‌باشد،به طوری که مولفه مشارکت اجتماعی با ضریب همبستگی (744/0) و سطح معنی داری (000/0) دارای بیشترین میزان همبستگی و مولفه‌های مدیریت دانش کشاورزی و اعتماد اجتماعی با ضریب همبستگی(523/0) و (531/0) سطح معنی داری 000/0 دارای کمترین میزان همبستگی می‌باشند. بنابراین می‌توان چنین استنباط نمود که،بین سرمایه اجتماعی و توسعه نواحی روستایی (کشاورزی پایدار) با سطح معنی داری (000/0) همبستگی معنی دار مثبت وجود دارد و توسعه روستایی از مولفه‌های سرمایه اجتماعی تاثیر می‌پذیرد. به منظور تعیین میزان توانایی متغیر مستقل سرمایه اجتماعی در پیش بینی متغیر توسعه نواحی روستایی، از آزمون رگرسیون چند متغیره بهره گرفته شد (جدول6) . همان گونه که در جدول(4-6) نتایج ضریب رگرسیون چند متغیره نشان  داد که، با توجه به سطح معناداری (95/0) از بین شاخص‌های سرمایه اجتماعی (مدیریت دانش کشاورزی،اعتماد اجتماعی،انسجام و ارتباط اجتماعی،مشارکت اجتماعی)، شاخص مشارکت اجتماعی با ضریب بتای (674/0) بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته(توسعه نواحی روستایی) داشته است. شاخص مدیریت دانش کشاورزی با ضریب بتای (421/0) کمترین تاثیر را بر متغیر وابسته(توسعه نواحی روستایی) داشته است.

بنابراین:

1. بین اعتماد اجتماعی و توسعه   نواحی روستایی استان کرمانشاه رابطه معنی داری وجود دارد.

2. بین مشارکت اجتماعی و توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه رابطه معنی داری وجود دارد.

3. بین انسجام اجتماعی وتوسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه رابطه معنی داری وجود دارد.

4. بین ارتباط اجتماعی وتوسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه رابطه معنی داری وجود دارد. 

 

جدول6: نتایج ضریب رگرسیون چند متغیره مولفه‌های سرمایه اجتماعی و توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه

Table 6: Results of multivariate regression coefficient of social capital components and development of rural areas of Kermanshah province

 

شاخص index	ضرایب غیر استاندارد Non-standard coefficients		ضرایب استاندارد Standard coefficients	T	P
	B	S. E	Beta
عدد ثابت(عرض از مبداء) مدیریت دانش کشاورزی	714/0	087/0	--	--	--
	615/0	030/0	421/0	758/17	000/0
اعتماد اجتماعی	539/0	018/0	481/0	624/18	000/0
انسجام و ارتباط اجتماعی	613/0	027/0	611/0	028/20	000/0
مشارکت اجتماعی	668/0	029/0	674/0	028/22	000/0

 

به منظور تعیین میزان توانایی متغیر مستقل سرمایه اجتماعی در پیش بینی متغیر توسعه نواحی روستایی، از آزمون رگرسیون چند متغیره بهره گرفته شد. همان گونه که در جدول(6) نتایج ضریب رگرسیون چند متغیره نشان داد که، با توجه به سطح معناداری (95/0) از بین شاخص‌های سرمایه اجتماعی (مدیریت دانش کشاورزی،اعتماد اجتماعی،انسجام و ارتباط اجتماعی،مشارکت اجتماعی)، شاخص مشارکت اجتماعی با ضریب بتای (674/0) بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته(توسعه نواحی روستایی) داشته است. شاخص مدیریت دانش کشاورزی با ضریب بتای (421/0) کمترین تاثیر را بر متغیر وابسته(توسعه نواحی روستایی) داشته است.

به منظور تعیین توانایی متغیر مستقل سرمایه اجتماعی در پیش بین متغیر وابسته توسعه نواحی روستایی از آزمون رگرسیون چند گانه استفاده شد. همان گونه که در جدول(7) نتایج ضریب رگرسیون چند گانه را نشان می‌دهد،می توان بیان نمود که با توجه به سطح معنی داری آزمون

 

جدول7: آزمون رگرسیون چند گانه سرمایه اجتماعی در پیش بینی متغیر وابسته توسعه نواحی روستایی

Table 7: Multiple regression test of social capital in predicting the dependent variable of rural development

 

شاخص index	ضریب رگرسیون regression coefficient	ضریب تعیین R2 Coefficient of determination R2	مقدارF value of F	Adj. r2	سطح معنی داری significance level
مدیریت دانش کشاورزی	531/0	506/0	531/512	23/0	000/0
اعتماد اجتماعی	634/0	511/0	765/583	52/0	000/0
انسجام و ارتباط اجتماعی	645/0	521/0	324/572	43/0	000/0
مشارکت اجتماعی	736/0	684/0	233/672	68/0	000/0

برای سطح اطمینان 05/0 از بین شاخص‌های سرمایه اجتماعی، شاخص مشارکت اجتماعی با ضریب بتای (684/0)، بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته داشته است و684/0 از واریانس توسعه نواحی کشاورزی کرمانشاه را تبیین می‌نماید. شاخص انسجام و ارتباط اجتماعی با ضریب بتای (542/0)، در مرتبه دوم تاثیر را بر متغیر وابسته قرار دارد و52/0 از واریانس توسعه نواحی کشاورزی کرمانشاه را تبیین می‌نماید.

بحث و نتیجه‌گیری

فرضیه 1: بین مشارکت اجتماعی و توسعه نواحی روستایی  استان کرمانشاه ارتباط معنا داری وجود دارد.

نتایج نشان داد که، بین سرمایه اجتماعی و توسعه نواحی روستایی (کشاورزی پایدار) با سطح معنی داری (000/0) همبستگی معنی‌دار مثبت وجود دارد و توسعه روستایی از مولفه‌های سرمایه اجتماعی تاثیر می‌پذیرد.

یافته‌های این پژوهش با پژوهش‌های فوکویاما⁹، (2015)، آلواریز (2017)¹⁰، رستمعلی‌زاده و همکاران (1390) افراخته و همکاران (1393) و پوتنام (1993)، (صیدایی وهمکاران، 1388)، (هاردینگ¹¹، 2006) همسو و هم‌جهت است. همان‌گونه که صاحب‌نظرانی چون پانتام¹²، اینگلهارت¹³، گیدنز¹⁴ تأکید کرده‌اند، و در تبیین این نتایج می‌توان گفت که، دستیابی به توسعة پایدار، بدون مشارکت،اعتماد و انسجام، امکان پذیر نیست. توسعه فرآیندی پیچیده و چند بعدی است ؛ شامل تغییرات اساسی در ساختارهای اجتماعی، رفتارها و نهادهای ملی درکنار رشد اقتصادی، کاهش فقر و نابرابری و بهبود کیفیت زندگی(عابدینی و میرسپاسی،1400). مشارکت اجتماعی به گسترش روابط بین گروهی در قالب انجمن‌ها، کانون‌ها، اتحادیه‌های روستایی و گروه‌های داوطلبانه اطلاق می‌شود که معمولاً جنبه محلی و غیردولتی دارند و هدف آن مشارکت مردم در فرآیندهای مختلف اجتماعی در قالب اجتماعی است. تعدد و گستردگی تشکل‌های محلی و غیردولتی در یک جامعه حاکی از وجود مشارکت اجتماعی در آن جامعه است تا جایی که جامعه مدنی با گسترش مشارکت اجتماعی و نهادهای مدنی تعریف می‌شود. در حال حاضر اهمیت مشارکت اجتماعی به عنوان یکی از ابعاد سرمایه اجتماعی در جهت دستیابی به توسعه روستایی موضوع فزاینده بسیاری از مطالعات در سال‌های اخیر است، شرط لازم برای پیشرفت هر جامعه به ویژه جوامع روستایی، توسعه، مشارکت و مهمترین آنها اعتماد متقابل (افراد و دولت) است که این ساختارها جزء اجزای اجتماعی هستند. معمولاً وقتی صحبت از مشکلات اقتصادی می‌شود، اغلب از کمبود سرمایه فیزیکی نام برده می‌شود، سرمایه فیزیکی (مادی) به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مشکلات مطرح می‌شود و از مشارکت اجتماعی خبری نیست. در این میان نیاز به مشارکت اجتماعی در شرایط «رکود و تورم» که مستلزم «اعتمادسازی» است بیش از هر سرمایه دیگری احساسی می شود و می تواند بسیاری از معماهای غیرقابل حل اجتماعی را از سر راه حرکت‌های توسعه‌ای جامعه بردارد.

فرضیه2: بین اعتماد اجتماعی  وتوسعه نواحی روستایی  استان کرمانشاه ارتباط معنا داری وجود دارد.

نتایج نشان داد که، بین سرمایه اجتماعی و توسعه نواحی روستایی (کشاورزی پایدار) با سطح معنی داری (000/0) همبستگی معنی دار مثبت وجود دارد و توسعه روستایی از مولفه‌های سرمایه اجتماعی تاثیر می‌پذیرد.

نتایج پژوهش حاضر با نتایج پژوهش های(فوکویاما، 2015)،( پاتنام، ۱۹۹۳ )، (تولایی وشریفیان ثانی،1387)،( مک گوان¹⁵، 2006)، (آکان، 2020)، (اسنلگرو¹⁶،2009 )، (ازرکن الدین افتخاری، 1395 و آذرباد، 1389)، (رضوانی، 1381) همسو بوده و در تبیین این نتایج می‌توان گفت که، اعتماد اجتماعی بنیاد هرگونه همکاری و مشارکت را تشکیل می‌دهد؛ فزونی آن باعث مشارکت بیشتر و کمبود آن باعث مشارکت کمتر می‌شود. خروج از حوزه خصوصی و ورود به عرصه عمومی منجر به گذر از برخی منافع شخصی و مشارکت در اقدام تعاونی و جمعی و حل مشکلات و تفاهم متقابل می‌شود. اقدام مشارکتی مستلزم وجود اعتماد و احترام به ارزش است و هر گونه امید و مقاومت جمعی و فردی را به دنبال دارد. اعتماد و اطمینان مشارکت و توانمندی افراد را افزایش می‌دهد. بنابراین هر چه میزان شناخت اعتماد اجتماعی روستاییان بیشتر باشد، فعالیت‌های مرتبط با پایداری توسعه کشاورزی و توسعه اقتصادی با کمک نهادهای دولتی و خصوصی افزایش می یابد. عملکرد نامناسب نهادهای کشاورزی و منابع طبیعی و سایر ارگان‌های دولتی موجب بدبینی و کاهش اعتماد اجتماعی روستاییان شده و این امر موجب کاهش توسعه مناطق روستایی در استان کرمانشاه شده است. در این چارچوب، تحلیل رابطه بین اعتماد اجتماعی به عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی سرمایه اجتماعی و توسعه روستایی با در نظر گرفتن موضوعاتی چون کارایی برنامه‌ریزی، حکمرانی، مشارکت مدنی، عضویت در انجمن‌ها و توسعه شبکه‌های مبتنی بر همکاری‌های متقابل محلی، همبستگی اجتماعی، هنجارها، ارزش ها و باورها و نیاز به ارتباطات و تعاملات بستر مناسبی را برای توسعه پایدار جوامع روستایی فراهم می‌کند.

فرضیه 3: بین انسجام اجتماعی و توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه  ارتباط معنا داری وجود دارد.

نتایج نشان داد که شاخص انسجام و ارتباط اجتماعی با ضریب بتای (542/0)، در مرتبه دوم تاثیر را بر متغیر وابسته قرار دارد و 52/0 از واریانس توسعه نواحی کشاورزی کرمانشاه را تبیین می‌نماید.

نتایج پژوهش حاضر با نتایج پژوهش‌های (مریدالسادات و همکاران، 1396)، (فوکویاما، 2006)،  (توسلی و همکاران،1392)، (ساربان، 1398) همسو بوده و در تبیین این نتایج می‌توان گفت که، انسجام اجتماعی به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن اجزای جامعه به گونه‌ای به یکدیگر متصل می‌شوند که یک کل معنادار و مؤثر ایجاد می‌کنند. به عبارت دیگر، انسجام اجتماعی نوعی آرایش اجتماعی است که تضمین می‌کند افراد، گروه‌ها و طبقات مختلف اجتماعی به یک اشتراک ذهنی (الگوی ذهنی مشترک)، تسلیم شدن به قوانین و مقررات آن، استفاده از امکانات آن و در مقابل توانایی‌های خود، دست یابند. آنها را بر اساس هوش و توانایی های چندگانه بشناسند و پرورش دهند و مشارکت همه جانبه و موثر در جامعه داشته باشند که به نوبه خود موجب توسعه ظرفیت ها و توانایی های جامعه می شود. در چنین فضایی شرایط مساعدی برای پذیرش ایده‌های نو و به کارگیری و آزمون آن‌ها، پذیرش تفکر علمی، توجه بیشتر به برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری حول محور بهره‌وری و کارایی فراهم می شود. تمامی معیارهای ذکر شده با رشد و توسعه اقتصادی ارتباط مثبت دارند.

یوکویاما (2006) تأثیر انسجام اجتماعی و ارتباطات را به عنوان یک شاخص مهم در سرمایه اجتماعی، بار رفاه با تسهیل فعالیت‌های جمعی در جوامع روستایی کشور از جمله ژاپن، تایوان، مالزی، تایلند، اندونزی، هند و ایران بررسی کرده است. وی معتقد است که عامل انسجام و ارتباطات اجتماعی مؤلفه مؤثری از سرمایه اجتماعی است، در مفهومی گسترده که شامل نهادها، ارتباطات، نگرش ها و ارزش‌هایی است که تعامل بین افراد را هدایت می‌کند و در توسعه اقتصادی و اجتماعی نقش دارد. از دیدگاه وی سه نوع اثر سرمایه اجتماعی شامل افزایش دسترسی به اطلاعات و کاهش هزینه آن، تسهیل تصمیم‌گیری و اقدام جمعی و کاهش رفتارهای فرصت‌طلبانه اعضای جامعه است. بر این اساس سرمایه اجتماعی به عنوان ابزار نظری بسیار مهمی برای تحلیل نقش متغیرهای اجتماعی در توسعه پایدار روستایی تلقی می شود.

فرضیه:4 بین مدیریت دانش کشاورزی وتوسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه ارتباط معنا داری وجود دارد.

نتایج ضریب رگرسیون چند متغیره نشان داد که، با توجه به سطح معناداری (95/0) از بین شاخص‌های سرمایه اجتماعی (مدیریت دانش کشاورزی، اعتماد اجتماعی، انسجام و ارتباط اجتماعی، مشارکت اجتماعی)، شاخص مدیریت دانش کشاورزی با ضریب بتای (421/0) کمترین تاثیر را بر متغیر وابسته (توسعه نواحی روستایی) داشته است. نتایج پژوهش حاضر با نتایج پژوهش‌های (ساربان و همکاران،1397)، (فراهانی، 1391)، (مریدالسادات و همکاران، 1396)، (فردریک وریچارد¹⁷،2011) همسو بوده و در توضیح این نتایج می‌توان گفت که به دلیل توزیع ناعادلانه ادوات کشاورزی و همچنین گرانی این تجهیزات، پایین بودن سطح درآمد کشاورزان و روستاییان استان کرمانشاه، عدم ترویج و آموزش کافی در کشاورزی و عدم دسترسی به دانش و فناوری‌های نوین آبیاری و سم پاشی، کودهای آلی مفید توسط نهادهای زیرمجموعه مانند جهاد کشاورزی و تعاون روستایی و منابع طبیعی کمترین رابطه را بین مدیریت دانش کشاورزی و توسعه روستایی استان کرمانشاه وجود دارد. و این عقب ماندگی در توسعه پایدار مناطق روستایی کرمانشاه باعث بازداری و عدم توسعه پایدار در بخش کشاورزی روستاییان شده است. استفاده از ابزارها و فناوری‌های نوین کشاورزی، تدوین استراتژی مناسب برای مدیریت دانش و مهارت کشاورزی، شناسایی نیازهای فعلی و آتی روستاییان برای توسعه پایدار روستاها از نظر ثبات اقتصادی و اجتماعی امری اجتناب ناپذیر است و دولت و ذیربط سازمان‌ها باید اقداماتی را برای جبران کاستی‌های آن انجام دهند. زیرا در صورت توسعه روستاها و ایجاد امکانات مناسب برای زیرساخت‌های اقتصاد کشاورزی، مهاجرت معکوس از شهر به روستا انجام می‌شود و توسعه روستاها رونق می‌گیرد.

 

پيشنهادهای كاربردي

-       کلیه هفت عاملی ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی استان کرمانشاه در برنامه‌های خرد و کلان وزارت جهادکشاورزی وسازمان تعاون روستایی ایران بصورت دوره‌های خلاقیت بازآفرینی در فرآیندهای برنامه ریزی استراتژیک گنجانده شود.

-       آمایش سرزمین ازمنظر توسعه اقتصادی و ایجاد شغل و توسعه نقش سرمایه اجتماعی در نواحی روستایی استان کرمانشاه در برنامه‌های خرد و کلان دولتمردان از سوی دولت ومجلس انجام پذیرد زیرا توسعه یافتگی نواحی روستایی رضایت مندی و بهره وری را در کشاورزان کرمانشاه به دنبال خواهد داشت.

-       افزایش تاب‌آوری روستایی و تعهد در جهت افزایش مشارکت روستاییان.

-       تشکیل انجمن‌ها، گروه‌ها و کانون‌های کوچک در سطح روستاها به‌مثابة یکی از راه‌های اعتماد در بین روستاییان و خدمات‌رسانی به آنها که روند توسعه را سرعت می‌بخشد.

-       توانمندسازی روستاییان از طریق ایجاد صداقت و اعتماد بین فردی و افزایش آن در بین روستاییان.

-       همکاری روستاییان در مسائل و مشکلات روستا و نهادینه‌کردن مشارکت در روستاییان.

-       جامعه‌نگرشدن برنامه‌های توسعة روستایی در جهت افزایش مشارکت.

 

 

 

 

 

منابع

-       ازکیا، مصطفی، ایمانی، علی، (1387). توسعة پایدار روستایی، چاپ اول، تهران، انتشارات اطلاعات.

-       امیرخانی، طیبه؛ سپوند، رضا و عارف نژاد، محسن (1393). وظایف مدیریت منابع انسانی و عملکرد سازمان. فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال نهم، شماره 34، صص 105

-       ایمانی، علی، صادقی، سهیلا و شفیعی، علی (1396)، بررسی تأثیر عدالت زبانی مدیران سازمان‌های دولتی بر سرمایه اجتماعی با میانجی گری اعتماد عمومی (مورد مطالعه: ادارات کل استان خراسان جنوبی)، پژوهشنامه مديريت اجراييِ سال دهم، شماره 1.

-       بابازاده، معصومه و رسولزاده، صمد (1395)، بررسي رابطه بين سرمايه اجتماعي خانواده‌ها و موفقيت تحصيلي دانش آموزان دختر دبيرستاني شهر تبريز، مجله مطالعات جامعه شناسي، مقاله علمي پژوهشي 6، دوره 8، شماره 28، پاييز 1394، صفحات 110-95

-       جعفری مجد، بهنام و زارعی متین، حسن. (1400). طراحی الگوی سرمایه اجتماعی سازمانی در آموزش و پرورش (مورد پژوهش: ادارۀ کل آموزش و پرورش استان لرستان)، مجله سرمایه اجتماعی، پردیس فارابی، شماره یازده، فصل 2، صص 54-43.

-       حق شناس کاشانی، فریده، میرسپاسی، ناصر و عابدینی، مریم (1398) تحت عنوان:ارائه مدل توسعه منابع انسانی با رویکرد ارتقاء سرمایه اجتماعی سازمانی، نشریه: مدیریت منابع در نیروی انتظامی، سال:1398، دوره:7، شماره:1 صفحه:31-54.

-       حمیدی زاده، علی. (1397). واکاوی افول سرمایۀ اجتماعی در ایران. مجله علمی "مدیریت سرمایه اجتماعی"، 5(1)، 91-109.

-       حیدری ساربان، وکیل؛ باختر، سهیلا و زیارتی، مینا (1397). تأثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه پایدار کشاورزی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: روستاهای استان کرمانشاه)، جغرافیا و پایداری محیط (پژوهشنامه جغرافیایی)، سال:1397، دوره:8، شماره:27، صفحات:59-74.

-       حیدری، حسین؛ قاسمی سیانی، محمد؛ شکیبا، احمد؛ مداحی، جواد؛ کبیری، سعید؛ رنجبرکی، علی (1402). تحلیل سرمایه اجتماعی در سکونتگاه‌های روستایی شهرستان ملکشاهی ایلام. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 12(46)، 65-84.

-       خیبری، مهوش؛ سلیمانی، حسین و غفاری، سید رامین (1403). تحلیل أثرات مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی بر توسعه پایدار سکونتگاه‌های روستایی (مورد مطالعه: شهرستان اردل)، روستا و توسعه پایدار فضا، 5(1)، 49-73. doi: 10.22077/vssd.2023.6848.1206

-       دهقانی، مرضیه؛ سلیمانی، فاطمه و فرجی، محدثه (1396). مطالعه مولفه‌های سرمایه اجتماعی اسلامی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، نشریه علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، پاییز و زمستان 1396 شماره 9.

-       رضی پور، مریم (1396)، نقش رسانه در سرمايه اجتماعي، ماهنامه مديريت و توسعه، شماره 12. ص:40-46-

-       زرقانی، سید هادی و حجازی جوشقانی، محسن (1395)، ارزیابی تاثیر مولفه‌های سرمایه اجتماعی بر تمایل به مشارکت اعضای شورای اجتماعی محلات مشهد، مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال دوم، شماره دوم، پیاپی 3، صص 105-121.

-       سپهوند؛ فاطمه و کریم نادری؛ مهدی (1400). راهکارهای توسعه مناطق روستایی در شهرستان نهاوند با تأکید بر متنوع‌سازی اقتصاد، فصلنامه علمی روستا و توسعه، دوره دوم، شماره 4، صص 34-45.

-       سلطانی فر، سعيد و ملکیان، رضا (1396)، رابطه سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی، تهران: ماهنامه مديريت و توسعه شماره 12.

-       سلمانی، محمد؛ رضوانی، محمد رضا؛ پور طاهری، مهدی و ویسی، فرزاد. (1390). نقش مهاجرت فصلی نیروی کار در معیشت خانوارهای روستایی (مطالعه‎ی موردی: شهرستان سروآباد ـ استان کردستان). پژوهشهای جغرافیای انسانی، 43(3)، 111-127.

-       سمنانی، ناهید؛ حنیفی، فریبا و شریفی، اصغر (1400). مدل ارتقاء یافته مولفه‌های سرمایه اجتماعی آموزش و پرورش، فصلنامه علمی - پژوهشی تحقیقات مدیریت آموزشی سال سیزدهم، شماره اول، پاییز، پیاپی 49. ص 47-35.

-       طاهری، عبدالمحمد و خوشبخت، زهرا (1395). شناسایی مولفه‌های سرمایه اجتماعی در آموزش و پرورش ناحیه یک شیراز، اولین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نوین در حوزه علوم تربیتی و روانشناسی و مطالعات اجتماعی ایران – 1395، جویشگرعلم نت.

-       عبدالشاه، محمد (1396)، رهبری اخلاقی و تاثیر آن بر سرمایه اجتماعی در سازمان‌های خدماتی دولتی، مورد مطالعه سازمان ثبت اسناد و املاک، تهران، فصلنامه مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره 2، شماره 2، صص 245-264.

-       عرفان، مجتبی (1396)، سرمایه اجتماعی، بازاریابی کار آفرینانه و نقش میانجی تسهیم دانش، تهران: پژوهشنامه مديريت اجراييِ سال دهم، شماره 1. ص:32-34-

-       عسگریان، مصطفی؛ دهقان نجم آبادي، منصور و برجی خانی، محمدعلی (1394). بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه منابع انسانی. فصلنامه آموزش و توسعه منابع انسانی، سال دوم، شماره.125- 5، صص 97.

-       گیاهی، حسن؛ بوزرجمهری، خدیجه؛ عنابستانی؛ علی اکبر و کرمانی، مهدی (1401). شناسایی و تحلیل اثرات رونق صنایع دستی بومی در توسعه سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان‌های تربت جام- تایباد)، فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، دوره 9، شماره 2، تیر 1401، صفحه 145-162.

-       محمدی یگانه، بهروز و کرمشاهی، سکینه (1398). مکانیابی صنایع تبدیلی و تکمیلی محصولات کشاورزی جهت دستیابی به توسعه اقتصادی در نواحی روستایی مطالعه موردی: دهستان زرین دشت شهرستان دره شهر. علوم جغرافیایی (جغرافیای کاربردی)، 15(31)، 89-106.

-       هنری، حبیب. (1390). طراحی مدل معادلات ساختاری سرمایه اجتماعی و مدیریت دانش در سازمان‌های ورزشی، نشریه: پژوهش‌های مدیریت ورزشی و علوم حرکتی، سال:1390، دوره:1، شماره:1 (پیاپی 1)، صفحه شروع:85، صفحه پایان:105.

-       وزینی افضل، مجتبی؛ گایینی، ابوالفضل و عبدالهی، محمدعلی (1399). راهکار‌های تقویت سرمایه اجتماعی از دیدگاه نظام ارزشی اسلام، فصلنامه مدیریت اسلامی، 282(3)، 141-170.

 

-       Acun, Ismail (2020). Niversity Students' Social Capital, Social Media Usage and Democratic Citizenship Behaviors. International Journal of Progressive Education, v16 n1 p223-236.

-       Akintimehin, O. O., Eniola, A. A., Alabi, O. J., Eluyela, D. F., Okere, W., & Ozordi, E. (2019). Social capital and its effect on business performance in the Nigeria informal sector. Heliyon, 5(7).

-       Ari, I. R. D., Prayitno, G., Fikriyah, F., Dinanti, D., Usman, F., Prasetyo, N. E., ... & Onishi, M. (2024). Reciprocity and Social Capital for Sustainable Rural Development. Societies, 14(2), 14.

-       Bartolini, S., & Sarracino, F. (2015). The dark side of Chinese growth: Declining social capital and well-being in times of economic boom. World Development, 74, 333–351.

-       Berraies, S., Lajili, R., & Chtioui, R. (2020). Social capital, employees' well-being and knowledge sharing: does enterprise social networks use matter? Case of Tunisian knowledge-intensive firms. Journal of Intellectual Capital, 21(6), 1153-1183.

-       Bothma, F. (2020). Accountability as a Mechanism towards Professionalizing Teaching in Higher Education. Bulgarian Comparative Education Society, 18(6), 233-239.

-       Ding, Y. (2020). The Relationship between Parents' Access to Social Capital and Children's Educational Outcomes in a Global Context. Online Submission.

-       Dong, W. A. N. G., CHEN, C. L., & Findlay, C. (2023). A review of rural transformation studies: Definition, measurement, and indicators. Journal of Integrative Agriculture, 22(12), 3568-3581.

-       Farkas, T. (2021). The role of the social capital in rural development. Case study analysis of village research camps in Romania and Hungary. European Countryside, 13(3), 584-598.

-       Füzér, K., Gerő, M., Sik, E. & Zongor, G. (2005). A társadalmi tőke növelésének lehetőségei fejlesztéspolitikai eszközökkel. Fejlesztéspolitika társadalmi hatásai 4. Budapest: TÁRKI. Accessed 2011.07.13. Retrieved from. http://www.tarki.hu/adatbank-h/kutjel/pdf/a768.pdf

-       Guinjoan, E., Badia, A., Tulla., A. (2016). The new paradigm of rural development. Theoretical considerations and reconceptualization using the ‘rural web’. Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles 71, 495–500.

-       Gültekin, O. (2019). Social Capital's Effect on Physical Education and Teachers' Job Satisfaction. Journal of education and learning, 8(1), 164-171.

-       Hauser, C. (2015). Effects of employee social capital on wage satisfaction, job satisfaction and organizational commitment (No. 2015-12). Working Papers in Economics and Statistics.

-       Hoelting,         J.         (2017).         Building         trust         in         communities.         UMN Extension https://extension.umn.edu/vital-connections/building-trust-communities.

-       Karhinaa,b, M. Erikssonc, M. Ghazinourd, N. Nga,(2019). What determines gender inequalities in social capital in Ukraine? SSM - Population Health 8 (2019) 100383.journal homepage: www.elsevier.com/locate/ssmph.

-       Ko, M. C. (2021). An examination of the links between organizational social capital and employee well-being: Focusing on the mediating role of quality of work life. Review of Public Personnel Administration, 41(1), 163-193.

-       Liu, Y., Cao, L., Yang, D., & Anderson, B. C. (2022). How social capital influences community resilience management development. Environmental Science & Policy, 136, 642-651.

-       Mdingi, K., & Ho, S. Y. (2021). Literature review on income inequality and economic growth. MethodsX, 8, 101402.

-       Pisani, E. & Micheletti, S. (2020). Social capital and rural development research in Chile. A qualitative review and quantitative analysis based on academic articles. Journal of Rural Studies 80, 101–122. DOI: 10.1016/j.jrurstud.2020.08.002.

-       Rahayu, M. J., Mukaromah, H., & Mulyanto, M. (2024). Social capital-based strategy of sustainable village-owned enterprises (BUMDes) development. International Journal of Social Economics, 51(3), 297-312.

-       Schafft, K. & Brown, D. (2003). Social capital, social networks, and social power. Social Epistemology 17(4), 329–342. DOI: 10.1080/0269172032000151795.

-       Tinkler, A., & Tinkler, B. (2020). Building Social Capital through Community-Based Service-Learning in Teacher Education. Journal of Community Engagement and Higher Education, 12(2), 44-58.

-       Westlund, H. & Kobayashi K., eds. (2013). Social capital and sustainable urban–rural relationships in the global knowledge society. Cheltenham: Edward Elgar. DOI: 10.4337/9781782540601.

 

 

 

---

[1] . Acun 

[2] . Tinkler

[3] . Pierre Felix Bourdieu

[4] . Dunens

[5] . Pisani & Micheletti

[6] . Farkas

[7] . Karhinaa & et al

[8] . Kraipendrouf

[9] . Fokoyama

[10] 2. Alvariz

[11] . Harding

[12] . Pantam

[13] . Inglehart

[14] . Giddens

[15] . McGowan

[16] . Snelgrove et al

[17] . Frederic & Richard 

---