پهنه بندی ژئومورفولوژیکی تناسب زمین در شهرستان اراک با استفاده از مدل منطق فازی (با رویکرد توسعه آتی شهر اراک)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

موسی عابدینی ¹ (دانشیار ژئومورفولوژی در برنامه ریزی محیطی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران)
بهاره میرزاخانی ² (دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی در برنامه ریزی محیطی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران)
آتنا عسکری ³ (دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی در برنامه ریزی محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)

تاریخ دریافت : 1392/12/08 تاریخ پذیرش : 1394/03/23 تاریخ انتشار : 1394/03/01

کلید واژه: توسعه فضایی, عملگر فازی, پارامترهای ژئومورفولوژیکی, اراک,

چکیده مقاله :

      هدف عمده پژوهش حاضر پهنه­بندی شهرستان اراک به کمک پارامترهای ژئومورفولوژیکی با استفاده از مدل منطق فازی بوده است. در راستای تحقق هدف مذکور، 10 شاخص مؤثر شامل ارتفاع، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه اصلی، فاصله از آبراهه فرعی، فاصله از راه ارتباطی، درصد شیب، فاصله از سکونتگاه، تیپ اراضی، میزان فرسایش­پذیری و پتانسیل لرزه خیزی در قالب نقشه­های وکتوری و رستری تهیه گردید. برای هریک از لایه­های رستری بر اساس مطالعات میدانی و نظر کارشناسی یک تابع تعریف شد، اما لایه­های وکتوری با قرار گرفتن در یک بازه 0 و 1 دیگر نیازی به تعریف تابع نداشتند. پس از اعمال توابع، عملیات ضرب، جمع و مقادیر مختلف گامای فازی نیز بر روی لایه­ها اجرا گردیدند. بدین­منظور از نرم­افزارهای ARC GIS 9.3وERDAS 9.1 استفاده شد. در نهایت مقایسه تحلیلی بین پهنه­های مناسب وضع موجود شهر بر اساس پهنه­های بحرانی و پهنه­های مناسب حاصل از مقادیر گاما انجام گرفت. بر اساس یافته­ها مشخص شد گامای 7/0 فازی بیشترین تطابق را با اراضی مناسب وضع موجود شهرستان دارد. نتایج حاکی از آن بود که دو هسته در غرب و شرق شهرستان جهت توسعه آتی شهر اراک مناسب به نظر می­رسد و در حال حاضر، پهنه­ی شمال و شمال­غربی شهر در اولویت می­باشد. در نهایت نقشه نهایی به 5 کلاس طبقه­بندی گردید، بطوری­که مناطق به ترتیب؛ تناسب بسیار کم با 2189، تناسب کم با 389، تناسب متوسط با 593 ،تناسب زیاد با 552 و تناسب بسیار زیاد با 381 کیلومتر مربع مساحت، مشخص شدند.

چکیده انگلیسی:

  The main objective of this study refers to zone Arak city by using geomorphological parameters of the fuzzy logic model. In order to fulfil these objectives, 10 parameters such as effective height, the distance from fault, the distance from the main channel, the distance from sub-channel, distance out of the way of communication, slope percent, distance from settlements, topography type, land erosion and seismic vulnerability in the form of raster and vector maps were prepared. Each raster layer was defined based on research studies and expert’s opinion. But being in a range of vector layers 0 and 1 did not need to be defined. After applying the functions, operations, multiplication, addition and different values of gamma phase were also performed on the layers. So, ARC GIS 9.3 and ERDAS 9.1 software were used. Since, comparison analysis has been done between the suitable arenas to real situation of city according to the critical arenas and suitable arenas of the gammas quantities. Based on finding, the fuzzy gammas have been in match with the most suitable lands of the town. The results indicated that two stations in the West and the East of County seemed suitable for the future development of Arak, but the north and northeast arena of city were the first priority at present time. At last, the final map was classified to 5 classes: very low portion 2189, low proportion 389, medium proportion 593, high proportion 552 and very high proportion 381 with a great square kilometers were defined, respectively.  

منابع و مأخذ:

1. بهرام سلطانی، کامبیز (1371): مجموعه مباحث و روش های شهرسازی–  محیط زیست تهران، چاپ اول، انتشارات فروزش، تهران.


2. پورجعفر، محمدرضا؛ منتظر الحجه، مهدی؛ رنجبر، احسان و رضا کبیری (1390): «بررسی روند توسعه فیزیکی شهر جدید سهند و تعیین محدودیت­های مناسب به منظور توسعه آتی آن»، مجله مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه­ای، سال چهارم، شماره 13، اصفهان، صص 114-95.


3. حامدپناه، رضا (1379): «بررسی مکان مناسب پخش سیلاب با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره ای و سامانه اطلاعات جغرافیایی در حوزه طغرود قم»، پایان نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری، مرکز پژوهش های کویری و بیابانی، دانشگاه تهران.


4. حسینی، سید هادی و مرتضی چینی چیان (1390): «تحلیلی از ویژگی های اسکان غیررسمی در شهر اراک؛ محله های باغ خلج و شهرک علی ابن ابیطالب (ع)»، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال دوم، شماره پنجم، مرودشت، صص 82-57.


5. حسینی، سیدعلی؛ ویسی، رضا و مریم محمدی (1391): «پهنه بندی جغرافیایی محدودیت های توسعه کالبدی شهر رشت با استفاده از GIS»، چهارمین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری، مشهد، صص 17-1.


6. حسینی، هاشم؛ امیر صفاری، امیرکرم؛ قنواتی، عزت­اله و ابراهیم جاوید بهشتی (1390): «ارزیابی و مکانیابی جهات توسعه فیزیکی شهر با استفاده از مدل منطق فازی مطالعه موردی: شهر دیواندره»، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 20، شماره 23، تهران، صص 85-61.  


7. حیدری نژاد، سعید و حجت اله رنجبر (1391): «مکانیابی گمانه های اکتشافی در کانسار دره زار با استفاده از منطق فازی»، مجموعه مقالات پانزدهمین کنفرانس ژئوفیزیک ایران، تهران، صص 9-5.


8. سرور، رحیم (1384): برنامه ریزی کاربری اراضی در طر حهای توسعه و عمران ناحیه ای، انتشارات گنج هنر، چاپ اول، تهران.


9. شمس، مجید و پریسا حجی ملایری (1388): «توسعه فیزیکی و تاثیر آن در تغییرات کاربری اراضی شهر ملایر (85 و 1365)»، فصلنامه جغرافیایی آمایش، شماره 7، ملایر صص 76-61.


10. قهرودی، منیژه؛ میرزاخانی، بهاره و آتنا عسگری (1391): «پدیده کویرزایی در تالاب های ایران، نمونه موردی: پلایای میقان»، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 4، مشهد، صص 111-97.  


11. عبادی نژاد، سید علی؛ یمانی، مجتبی؛ مقصودی، مهران و صمد شادفر (1386): «ارزیابی کارایی عملگرهای منطق فازی در تعیین توانمندی زمین لغزش (مطالعه موردی: حوزه آبخیز شیرود)»، مجله علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، شماره 2، تهران، صص 39-44.


12. کرم، امیر (1390): «پهنه بندی پتانسیل رخداد زمین لغزش در ارتفاعات شمال غرب کلانشهر تهران با استفاده از مدل فازی و سیستم اطلاعات جغرافیایی»، سمینار تحلیل فضایی مخاطرات محیطی کلانشهر تهران، تهران.


13. مقیمی، ابراهیم و امیر صفاری (1387): «ارزیابی ژئومورفولوژیکی توسعه شهری در قلمروی حوضه های زهکشی سطحی مطالعه موردی: کلان شهر تهران»، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 14، شماره 1، تهران، صص 32-1.


14. واحدیان بیکی، لیلا؛ پوراحمد، احمد و فرانک سیف الدینی (1390): «اثر توسعه فیزیکی شهر تهران بر تغییر کاربری اراضی منطقه 5»، فصلنامه نگرش های نو در جغرافیای انسانی، سال چهارم، شماره 1، گرمسار، صص 46-29.

15. Ale sheikh, A., Soltani, M., Nouri, N., Khalilzadeh, M, (2008): Land Assessment for Flood Spreading Site Selection Using Geospatial Information System, International Journal of Environmental Science and Technology, Vole .5, No .4, 455-462.

16. Egger, S, (2005): Determining a sustainable city model. Environmental Modeling & Software.

1. 17.  Hanson, S, Nicholls, R. J., Balson, P., Brown, I., French, J., Spencer, T and Sutherland, W (2010): Capturing coastal geomorphological change within regional integrated assessment: an outcome-driven fuzzy logic approach. Journal of Coastal Research, 26, (5), 831-842.


2. 18.  Juang, C.H, X.H, Huang, R.D, Holtz, and Chen,J.W. (1996): Determining of relative density of sands from CPT using fuzzy sets. Journal of Geotechnical Engineering 122(1), 1- 16.

19. Jiang, H. and Eastman, R, (2000): Application of fuzzy measurement in multi_ criteria evaluation in GIS. International Journal of Geographic Information System, vol.14, No2, pp.173-184.

20. Messer Y., (2003): Impact of Remote Sensing & GIS in Management of Cities Futures, Translated by Email Youssef, Urban Management Quarterly, No. 15-16.

21. Isaai,M., Kanani,K., Tootoonchi,M., Afzali,H.R, Intelligent timetable evaluation using fuzzy AHP. Expert Systems with Applications 38 (2011): 3718–3723.

22. Vahidnia, M.H., Alesheikh, A.A., Alimohammadi, A, Hospital site selection using fuzzy AHP and its derivatives, Journal of Environmental Management 90 (2009): 3048–3056.

23. Vickers, M. and Gavin Fleming.2009.Fuzzy logic: identifuing for mineral development.Position IT.

24. United Nations settlements program me (UN-HABITAT),(2003): the challenge of slums: global report on human settlements. London: Earth scan.