گروه بندی بافت های فرسوده شهری در استان خراسان رضوی (با تأکید بر روش تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

علیرضا پویا ¹ , میلاد حکیم زاده ²

1 - استادیار گروه مدیریت، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 - دانشجوی دکتری مدیریت، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

تاریخ دریافت : 1393/01/31 تاریخ پذیرش : 1394/03/23 تاریخ انتشار : 1394/03/01

کلید واژه: بافت فرسوده, خراسان رضوی, تحلیل خوشه ای, توسعه یافتگی شهری,

چکیده مقاله :

    سیستم پویای شهرها مدام در حال تغییر و تحول است. در این میان مشکلاتی مانند تغییرات فرهنگی و اجتماعی، فقر، آلودگی­های بهداشتی- زیست محیطی و ناپایداری­های کالبدی، برخی نقاط شهر را دگرگون ساخته و رنگ و بویی متفاوت از گذشته که نشانه­هایی از عدم توسعه پایدار شهری است، بر آنها می­نشاند. کیفیت توسعه و زیرساخت­های آن در اثر برنامه­ریزی­های نامطلوب گذشته مسائل عمده­ای را در روند توسعه شهرهای استان خراسان رضوی ایجاد کرده است. از این­رو نخستین گام در برنامه­ریزی مناسب توسعه پایدار بافت­های فرسوده، شناخت و سطح­بندی نواحی یاد شده در سطح استان خراسان رضوی می­باشد. روش کار این پژوهش، ترکیبی از روش­های توصیفی- تحلیلی است.20 ناحیه فرسوده منتخب استان در پانزده شهرستان و پنج ناحیه در شهر مشهد با ارسال پرسشنامه 42 سنجه­ای در چهار بخش اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی، فنی- کالبدی و بهداشتی- زیست محیطی با تکنیک تحلیل خوشه­ای سلسله­مراتبی و به کمک نرم­افزار 16spss در چهار خوشه، گروه­بندی گردید. یافته­ها نشان دهنده تفاوت­ها و نابرابری­هایی در سطح توسعه یافتگی بافت­های فرسوده خراسان رضوی می­باشد. لذا این تفاوت­ها لزوم تهیه و اجرای برنامه­ها و طرح­های هدفمند را برای توسعه یکپارچه و متوازن شهرها مانند تخصیص متوازن بودجه به شهرها، تدوین برنامه­های نوسازی و بهسازی در بافت­های فرسوده کمتر توسعه یافته در راستای بهبود زیرساخت­های کالبدی- نهادی و زیست محیطی و تدوین برنامه های مناسب فرهنگی و اجتماعی ایجاب می­کند.

چکیده انگلیسی:

The dynamic system of cities has constantly been changed and developed. In this regard, the problems such as cultural changes, poverty, environmental pollution and physical instability have been changed some parts of cities with new differences which are the signs of unsustainable urban development. The quality of development and its infrastructures had been made major effect on the development of cities in Khorasan Razavi province because of the inappropriate planning in the past. The first step to solve the problems arisen from the regional imbalance is identifying and classifying the distressed textures of province in different fields of sustainable urban development. This descriptive-analytical study is clustered and ranked 20 selected districts of Mashhad province by sending questionnaire in four economic, cultural-social, technical-physical and health- environmental aspects by hierarchical cluster technique via SPSS software. The research results indicated that there were differences and disparities at development level in the distressed textures of Razavi Khorasan Province. Thus, these differences made it essential to prepare and implement the targeted programs and projects for integration and balancing development of cities such as balanced budgets allocated to cities as well as developed renovation and improved plans in less developed distressed texture in line with improving the physical-institutional, environmental infrastructures and developing the appropriate cultural and social programs.

منابع و مأخذ:

1. ابراهیم­زاده، عیسی؛ سرایی، محمدحسین و محمد اسکندری­ثانی (1387): «تحلیل و سنجش توسعه برخورداری مراکز شهری موردشناسی: شهر مشهد»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 95، اصفهان، صص 54-29.


2. امین بیدخت، علی­اکبر (1385): «سنجش توسعه یافتگی شهرستان های استان سمنان»، مجله رشد آموزش جغرافیا، دوره 21، شماره 1، تهران، صص 26-19.


3. پویا، علیرضا و حامد مختاری (1391): «پیکره بندی راهبردهای عملیات خدماتی در صنعت هتلداری ایران مورد مطالعه: هتلها و هتل آپارتمان­های شهر مشهد»، فصلنامه مطالعه مدیریت گردشگری، سال هفتم، شماره 17، تهران، صص 60-23.


4. پرهیز، فریاد؛ صمصام شریعت، جمال­الدین؛ کریمیان، مسعود؛ زیاری، کرامت­اله و داود جمینی (1391): «تحلیلی بر وضعیت مسکن در استان لرستان با استفاده از مدل‏های تحلیل عاملی (تاکسونومی عددی و ویلیامسون)»، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، سال 2، شماره 8، مرودشت، صص 42-29.


5. تقوایی، مسعود؛ بسحاق، محمدرضا و اسماعیل سالاروند (1391): آزمون فرضیه های پژوهش با استفاده از spss، انتشارات معظمی، چاپ اول، اصفهان.


6. تیموری، پرویز و دیگر همکاران (1389): «بافت فرسوده ملایر و راههای ساماندهی آن»، فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی، شماره 8، تهران، صص 18-1.


7. حکمت­نیا، حسن و میرنجف موسوی (1385): کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه ای، انتشارات علم نوین، چاپ اول، یزد.


8. دانایی فرد، حسن و شمس السادات زاهدی (1380): «مدیریت توسعه پایدار»، فصلنامه مطالعات مدیریت، شماره 36، تهران، صص 32-13.


9. فرهادیان، امیر و همکاران (1391): طرح پژوهشی «مطالعه و بررسی میزان تاثیرات نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده روی شاخص های توسعه پایدار شهری در ایران- شهر مقدس مشهد با تأکید بر طرح نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع)»، شهرداری منطقه ثامن شهرداری مشهد، مشهد.


10. صداقتی، عاطفه و مریم مشرفی (1389): «سنجش میزان توسعه یافتگی محلات شهری با رویکرد توسعه پایدار (نمونه موردی بافت فرسوده هجرت و آبکوه مشهد)»، نخستین همایش ملی توسعه پایدار شهری، دانشگاه گیلان، گروه جغرافیا، گیلان.


11. محمودی­نژاد، هادی (1385): «توسعه پایدار شهری: متغیرهای درونی و متأثرهای بیرونی کنکاشی در رابطه با توسعه پایدار»، فصلنامه عمران، معماری و شهرسازی، شماره 35، صص 15-10.


12. مرصوصی، نفیسه (1383): «توسعه یافتگی و عدالت اجتماعی در شهر»، فصلنامه پژوهش های اقتصادی، شماره 14، تهران، صص 31-19.


13. موسی­زاده کاظم، مهدی (1378): ارزیابی توسعه پایدار در توسعه شهری: پژوهش موردی شهر قم، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیای روستایی، دانشگاه تربیت مدرس تهران.


14. نسترن، مهین و همکاران (1389): «کاربرد تکنینک تاپسیس در تحلیل و اولویت­بندی توسعه پایدار مناطق شهری (مطالعه موردی مناطق شهری اصفهان)»، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال 21، شماره 38، اصفهان، صص 100-83.

15. Bergh, Jeroen C.J.M. van den Hofkes. Marjan W. (1997): A Survey of Economic Modeling of Sustainable Development, Amsterdam; inbergen instate http://hdl.handle.net/1871/9276.

16. Ciegies, Remigijus (2003): Record Management. Principle of Societys Sustainable development and Transformation of Economy, Transformation in Business $ Economic, vol (2), Nom2, pp:141-155.

17. Craig, John L. (2004): Science and sustainable development in new Zealand, Journal of the Royal Society of New Zealand, Volume 34. Number1, pp:9-22.

18. Desendorf,M., )2001): “Sustainability and sustainable development” in Dunphy, Sustainability Center Pty Ltd, PO Box 221, Epping NSW 1710, Austrlia.

19. Hass, J. L, F. Brunvoll and H. Hoie (2002): “Overview of Sustainable Development Indicator used by National and International Agencies” OECD Statistics Working Papers, OECD Publishing, OECD Statistic Working Papers.

20. Korhonen , Jouni (2004): Industrial ecology in the strategic sustainable development model: strategic application of industrial ecology, Journal of Cleaner Production 12,pp: 809-823.

21. Reed , Bill: ALA. Eed (2006): Shifting our Mental Model ” sustainability” to Regeneration, Integrative Design Collaborative and Regenesis, United State of America, A Paper submitted  for the  Conference: Rethinking sustainable Construction 2006 : Next Generation Green Building, September 19-21.

22. Robert, K-H, Daly, H, Haaken, P. and Holmberg,J . (2001): A compass for sustainable Development, International Journal of Sustainable Development and Word Ecology (4),pp: 79-92

23. Schaltegger, Stefan; Wagner, Marcus (2006): Integrative msnsgement of sustainability performance, measurement and reporting, Int. J. Accounting Auditing and Performance Evaution, vol 3.Nom1,pp: 68-89.

24. Steurer , Reinhard (2004): Strategic Public Management as Holistic Approach to Policy Integration, Vienna University of University of Economics and Business Administration. Research Focus Area Managing sustainability, Vienna,Austria.

25. Victor ,peter A. (1991): Indicator of sustainable development: some lessons from capital theory, Ecological Economics, Elsevier Science Publishers B.V., Amsretdam, VHB Research and Consulting Inc.

26. Wiener, Jonathan (2000): From sustainable development to sustainable governance, Law school and Nicholas school of the envieonment, Duke University,http//WWW.law.duk.edu/.

27. Http://www.sustainabledevelopment.un.org/.