پهنه بندی فضایی سکونتگاه های روستایی در معرض مخاطرات محیطی با استفاده از تکنیک تصمیم گیری چند معیاره ویکور (مطالعه موردی: شهرستان تالش)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

سید علی علوی ¹ , یاسر رمضان نژاد ² , احدالله فتاحی ³ , ابراهیم خلیفه ⁴

1 - استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
4 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1392/11/23 تاریخ پذیرش : 1394/11/05 تاریخ انتشار : 1394/11/01

کلید واژه: GIS, vikor, زلزله, پهنه بندی فضایی, سکونتگاه روستایی, تالش,

چکیده مقاله :

      شناخت نواحی در معرض مخاطرات طبیعی همچون زلزله یکی از گام­های اولیه در مدیریت مخاطرات و برنامه­ریزی­ توسعه­ای و عمرانی است. مقوله زلزله یکی از مخاطرات طبیعی است که وقوع آن می­تواند تلفات، خسارت و آسیب­های بسیاری را ایجاد کند. مخاطرات طبیعی مانند سیل، زلزله و غیره در طول حیات کره زمین همواره وجود داشته است. در دهه­های اخیر علی­رغم پیشرفت­های علمی و تکنولوژی گسترده در پیش­بینی حوادث، ساختمان­سازی و مدیریت بحران، بلایای طبیعی همچنان هزینه­های سنگینی را به جوامع انسانی تحمیل نموده است. هدف از این پژوهش شناسایی روستاهای در معرض وقوع زلزله می­باشد، که نیاز به پهنه­بندی فضایی مناطق زلزله­خیز است. روش تحقیق به صورت توصیفی­- تحلیلی می­باشد. در بحث توصیفی با استفاده از مطالعات کتابخانه­ای و اسنادی داده­های مورد نیاز گردآوری شده است و در بحث تحلیلی با استفاده از لایه­های رقومی مورد نیاز و مدل ویکور پهنه­بندی فضایی مناطق آسیب­پذیر روستایی در برابر زلزله در شهرستان تالش صورت گرفته است. معیارهای استقاده در این پژوهش لایه­های گسل، زمین­شناسی، عمق و شدت زلزله­های رخ داده در شهرستان تالش می­باشد. برای وزن­دهی معیارها از مدل تحلیلی AHP استفاده شده است. پس از اجرای عملیات پهنه­بندی فضایی در مدل ویکور، مشخص گردید که از 315 روستای شهرستان تالش 155روستا یعنی 49 درصد از سکونتگاهای روستایی شهرستان در منطقه خطر بالای زلزله استقرار یافته­اند. با مشخص شدن روستاهای در معرض، گام بعدی شناسایی مساکن مستعد (کم دوام) در این روستاها می­باشد تا از طریق ظرفیت­سازی که از طریق برنامه­ریزی کالبدی توسط متولیان امر بهسازی و نوسازی مساکن، در جهت افزایش مقاومت مساکن کم­ دوام در مقابل زلزله اقدام گردد.

چکیده انگلیسی:

        Identifying areas vulnerable to natural disaster such as earthquake is one of the initial steps in the risk management plan development and construction. Earthquake is categorized as a natural disaster that could be the occurrence of loss, damage and cause a lot of damage. Natural disasters such as floods, earthquakes, etc. have always existed on the Earth life. In recent decades, despite massive advances in science and technology to predict events, construction-building and managing crises, natural disasters also have imposed heavy costs on human societies. Predict the location of the occurrence, severity and impact of many natural disasters require accessibility to a database of information. The purpose of this study is to identify villages at risk of earthquakes that require spatial zoning in earthquake-prone areas. Research Method is descriptive-analytical. Data collection is done by using library studies and studying documents. Data analysis is done by using the required digital layers, (VIKOR) model, Spatial zoning of vulnerable areas of rural exposed to Earthquakes in Talesh. The criteria used in this study are layers of geology, depth and intensity of earthquakes occurred in Talesh. AHP analytical model is used for weighting the criteria. After the spatial zoning operation in the Vikor Model, it was determined that there are 155 villages of 315 villages in Talesh county endangered by high risk of earthquake region. After rrevealing the villages at risk, the next step is to identify housing at risk (short-lived) in the rural areas in order to update and upgrade them for increasing the strength of them against earthquakes.

منابع و مأخذ:

1. آیالا، ﺍﻳﺮﺍﺳﻤﺎ (1389): «ژئومورفولوژی، مخاطرات طبیعی»، ترجمه: رضا خوش­رفتار، مجله رشد آموزش جغرافیا، شماره 2، تهران، صص 23- 14. 


2. بیرودیان، نادر (1385): مدیریت بحران اصول ایمنی در حوادث غیر منتظره، نشر جهاد دانشگاهی مشهد، مشهد.


3. پورسعید، تهمینه (1386): جایگاه شهرهای کوچک در سازمان فضایی غرب گیلان (مطالعه موردی شهر اسالم)، پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه آزاد واحد رشت.


4. پورشریفی، جواد (1376): «ریز پهنه­بندی لرزه­ای شهر قزوین با استفاده از روش انتشار امواج»، پایان نامه کارشناسی ارشد زمین شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشکده تربیت مدرس.


5. رضایی، علی و کوروش پرتو (1384): «بررسی آسیب­پذیری بافت­های شهری در برابر بلایای طبیعی(زلزله، سیل) و ارائه راهکارهای لازم جهت کاهش اثرات آن (نمونه موردی: منطقه1 شهرداری تهران)»، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس.


6. روستا، شهرام و حسن احمدزاده (1391): «پهنه­بندی مناطق متأثر از خطر زمین لغزش در جاده­ای تبریز­­- مرند با استفاده از سنجش از دور و  GIS »، مجله پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی، شماره1، مشهد، صص 58-47.


7. سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور (1383): سند فرابخشی توسعه روستایی برنامه چهارم توسعه اقتصادی و اجتماعی، تهران: کمیته تدوین سند فرابخشی توسعه روستایی، تهران.


8. سعیدی، عباس؛ پولادی، کمال؛ پولادی، کمال؛ کریمی، سریر؛ شمس­الله، سهیلا و گوهر نصرتی (1387): دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور، تهران.


9. شریفی­کیا، محمد؛ امیری، شهرام و سیاوش شایان (1390): «سنجش آسیب­پذیری سکونتگاه­های روستایی ناحیه ولست از مخاطرات طبیعی»، فصلنامه برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره 15، شماره 1، تهران، صص150- 125.


10. شمسی­پور، علی اکبر و محمد شیخی (1389): «پهنه­بندی مناطق حساس و آسیب پذیری محیطی در ناحیه غرب فارس، با روش طبقه بندی فازی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی»، فصلنامه پژوه­­های جغرافیای طبیعی، شماره 73،  تهران، صص 68- 53.


11. عباسیان، بابک و پرویز شهبازی (1383): «اصول کلی در طرح و اجرای ساختمان­های روستایی در مناطق زلزله­خیز»، یازدهمین کنفرانس دانشجویان عمران سراسرکشور، هرمزگان، صص 186-179.


12. فرجی سبکبار، حسن علی و سید حسن مطیعی لنگرودی (1381): «مدل­های فضایی مکانی و پهنه­بندی»، نشریه مدیریت، شماره 64-63، تهران، صص 65-59.


13. قنواتی، عزت­الله؛ قلمی، شبنم و اصغر عبدلی (1388): «توانمندسازی مدیریت بحران شهری در جهت کاهش بلایای طبیعی (زلزله) نمونه موردی: شهر خرم­آباد»، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال اول، شماره4، تهران، صص 24-15.


14. قهرودی، منیژه (1388): «کاربرد  Web GIS در مدیریت یکپارچه مخاطرات طبیعی»، مجله امداد و نجات، دوره 1، شماره 1، تهران، صص 68-53.


15. کرم، عبدالامیر (1383): «کاربرد مدل ترکیب خطی وزین (WLC) مطالعه موردی: منقه سرخون استان چهارمحال و بختیاری»، مجله جغرایا و توسعه، زاهدان، صص 146- 131.


16. مولایی هشجین، نصراله (1379): گزارش طرح هادی روستایی بالاده، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، رشت.


17. ویسه، یدالله (1378): نگرشی بر مطالعات شهرسازی و برنامه­ریزی شهری در مناطق زلزله خیز، انتشارات مؤسسه بین­المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، چاپ اول، تهران.
    
    
    1. Amiri, Aflaton and Tabatabaei Ramin. (2008): "Earthquake Risk Management Strategy Plan Using Nonparametric Estimation of Hazard Rate", American Journal of Applied Sciences 5 (5): ISSN 1546-9239, pp581-585.
    
    
    2. Oliveria, carlos Sousa, Roca, Antoni, Goula, Xavier, (2008): Assessing and Managing Earthquake Risk, Geo-scientific and Engineering Knowledge for Earthquake Risk Mitigation: developments, tools, techniques, Published by Springer.
    
    
    3. Champman, C.B.& Ward, S. (1997): Project Risk Management: Process, Techniques and insights, john Wiley and sons, chichichster. 
    
    
    4. Cutter, S.L, Mitchell, J.T., and Scott, M.S., (2000): Revealing the Vulnerability of People and Places: A case study of Georgetown County, South Carolina, annals of association of American geographer’s. 90, pp713-737.
    
    
    5. FIG(2006(: The contribution of the surveying profession to Disaster Risk Management, A publication of FIG working Group 8.4 international federation of surveys(FIG), www.fig.net.
    
    
    6. Ford,(2002): Vulnerability: Concepts and Issues; A literature review of the concept of vulnerability, its definition and application in studies dealing with human-environment interactions,  part of PhD Scholarly Field Paper For course Geog*6100, University of Guelph.
    
    
    7. Ghafory Ashtiany, M (1999): Rescue Operation and Reconstructions in Iran, Disaster Prevention and Management, Volume 8, Number 1, MCB University, ISSN 0965- 3562.
    
    
    8. Jessamy, V.R., (2000): Program of Vulnerability of OECS, a historical analysis of root causes, The society for Caribbean studies annual conference paper, edited by Sandra courtman, v0l.3, ISSN 1471-2024, : http://www.scsonline. Freeserve.co.uk/o1vo3.html.
    
    
    9. Opricovic, Serafim and Tzeng, Gwo-Hshiung (2006): Extended VIKOR Method in Comparison with Outranking Methods, European Journal of Operational Research.
    
    
    10. Red Cross,(2001): World Disaster Report, Red crescent publication.
    
    
    11. Shadfar, S., Norouzi, A. A., Goddosi, J., Geyomiyan, J (2005): Landslide Risk Zonation in Laktrashan Basin, Journal of Soil and Water Protection, No.1, PP.1-10.
    
    
    12. Smith K., (2000): Environmental hazards: Assessing risk and reducing disaster, 3rd Ed,Routledge, New York.
    
    
    13. Stonich,S., (2000): The Human Dimensions of Climate Change, The Political Ecology of Vulnerability, available on: http://www.isodarco.it/ courses/candriao1/paper candria01 stonich.html.
    
    
    14. The our community time. (2006): Earthquake Tips IITK-BMTPC , www.nicee.org.
    
    
    15. Trondheim, R.J, (2000): Reducing Disaster Vulnerability Through Local Knowledge and Capacity: The Case Earthquake prone Rural Communities in India and Nepal, Dr. ing Thesis, Norwegian University of Science and Technology, Faculty of Architecture and Fine Art Department of Town and Regional Planning.42, pp 92–111
    
    
    16. World Bank, (2006): Mainstreaming Hazard Risk Management in Rural Project, WRITEN BY Watson, Jolanta Kryspin, http://www.Worldbank.org/hazards.