مورفولوژی فضائی دیاپیر نمکی در تعامل با ژئوتوریسم داخلی و خارجی و نقش آن در توسعه پایدار منطقه ای استان فارس

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

مهرنوش بیات ¹ , نرگس قاسمی ²

1 - مربی گروه زمین شناسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
2 - استادیار گروه زمین شناسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

تاریخ دریافت : 1393/10/22 تاریخ پذیرش : 1394/11/05 تاریخ انتشار : 1394/11/01

کلید واژه: فارس, مدیریت ژئوتوریسم, مورفولوژی فضایی, دیاپیر نمکی, ژئومورفیک,

چکیده مقاله :

       استان فارس به سبب تنوع مکان­های ژئومورفیک در ارتباط با عملکرد دیاپیریسم، از توانایی بالقوه آمایش ژئوتوریسمی برخوردار است. عملکرد این دیاپیریسم در استان، به صورت پلاگ­ها و گنبدهای نمکی رخنمون یافته­است. به­گونه­ای که تعداد 56 پلاگ نمکی در محدوده فارس و در زون زمین­شناسی کمربند زاگرس گزارش شده ­است. اکثر این مکان­ها دارای جاذبه زمین­شناختی بوده و قابلیت تبدیل شدن به ژئوسایت را دارند. هم­چنین با توجه به ارزش علمی، فرهنگی- تاریخی، زیبایی شناختی و اجتماعی- اقتصادی، از گنبدهای نمکی می­توان به عنوان مکان­های ژئومورفیک نام برد. در پژوهش حاضر سعی بر ورود برآوردهای کمی در مدیریت ژئوتوریسمی کشور شده است. این­ کار با استناد به اطلاعات و آمار موجود اعم از ژئولوژیک، ژئومورفیک، توپوگرافیک و حوزه­های دموگرافیکی استان و با بهره­گیری از آنالیزهای اولیه در محیط سیستم اطلاعات جغرافیائی (GIS) انجام گردیده است. متغیرهای مختلفی در مدیریت بهینه ژئوتوریسم دیاپیری استان فارس مورد بررسی قرار گرفته­اند که با توجه به ضابطه­ها و محاسبات انجام ­شده به این ترتیب اولویت­بندی­ شده­اند: راه (تقریباً 100%)، تجهیزات مراکز شهرستان (98%)، ارتفاع گنبدها (97%)، فاصله گنبدها از آبادی­ها (82%). خروجی­های این پژوهش، کاربرد ژئوتوریسم دیاپیری در تسریع روند توسعه­ پایدار منطقه و پیشرفت اقتصادی مراکز شهرستان­ها و حتی آبادی­های نزدیک این گنبدها، که بستر ژئوسایت­ها هستند را نشان می­دهد.

چکیده انگلیسی:

         Fars province has the potential of geo-tourism manipulation due to having a variety of geomorphic sites with diapirism function. The performance of this diapirism has been exposed as plugs and salt-domes form in this province. 56 Salt plugs reported within Fars region and the Zagros geological belt-zone are as great evidence. Most of these phenomena have geological attraction, which makes them wonderful places as geo-sites. In addition, salt domes can be considered as geomorphic sites due to having scientific, cultural, historical, aesthetical and economical value. Despite of most investigations, which have been done on descriptive method, this research integrates quantitative results with geo-tourism agenda, based on existing data on geologic, geomorphic, topographic and demographic zones in the province by using Geographical Information System (GIS) as the primary analysis field. Different evaluated variables, in the optimal management of diapir geo-tourism, have been sorted as following based on the existing criteria and research calculations: Roads (about 100%), the equipment of county centers (98%), domes’ height (97%), distance between the domes and villages/oasis (82%).The result of this research will show the function of diapir geo-tourism on the acceleration of sustainable development process in the area as well as the economic progress of county centers and other oasis near these domes, as the main bases of geo-sites.

منابع و مأخذ:

1. اسدی، ناصر؛ زارع، محمد و  Filippi, M., Bruthans, J. (1386): «نقش گنبدها و غارهای نمکی در ایجاد ژئوپارک و توسعه ژئوتوریسم در ایران»، مجموعه مقالات همایش نقش ژئوپارک در توسعه گردشگری، سازمان منطقه آزاد قشم، کمیسیون ملی یونسکو، قشم.


2. بیات، مهرنوش و نرگس قاسمی (1393): طرح پژوهشی «معرفی پدیده های زمین شناسی با کاربرد گردشگری زمین­شناسی در محدوده استان فارس و تعیین جایگاه آن­ها با استفاده از GIS»، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز. 


3. بیات، مهرنوش و پگاه هاشمی حسینی (1388): «پتانسیل­های گردشگری گنبدهای نمکی با تأکید بر توریسم درمانی»، مجموعه مقالات بیست و هفتمین گردهمایى علوم زمین، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران.


4. ثروتی، محمدرضا و الهام کزازی (1385): «ژئوتوریسم و فرصت­های برنامه­ریزی آن در استان همدان»، فصل نامه فضای جغرافیایی، شماره 16، اهـر، صص 38-1.


5. ثروتی، محمدرضا؛ حمدی، بهاء الدین. یزجردی، کورس و محبوبه ادیب پور (1389): «بررسی مورفولوژی گنبد نمکی جهانی در جنوب غرب فیروزآباد»، فصل نامه جغرافیای طبیعی، سال سوم، شماره هفتم، لارستان ، صص 32-15.


6. ثروتی، محمدرضا و افشان قاسمی(1387): «راهبردهای ژئوتوریسم در استان فارس»، مجله فضای جغرافیایی، شماره 12، اهـر، صص 49-23.


7. حاج­علیلو، بهزاد و بهرام نکویی صدر (1390): ژئوتوریسم، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ اول، تهران.


8. خسروشاهی، محمد؛ محمودی، فرج اله و محمدتقی کاشکی (1390): «محدوده های بیابانی ایران با تأکید بر نقش عوامل زمین­شناختی مؤثر در تشکیل آن­ها» ، فصل­نامه علوم زمین، سال بیستم، شماره 80، تهران، صص 22-15.


9. رحمانی، علی (1388): «ژئوتوریسم گنبد نمکی دارابگرد»، مجموعه مقالات بیست و هفتمین گردهمایى علوم زمین، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران.


10. شایان، سیاوش و غلامرضا زارع (1390): «گنبدهای­نمکی ایران»، رشد آموزش جغرافیا، شماره 94، تهران، صص 25-18.


11. عفیفی، محمد ابراهیم و عبدالرسول­ قنبری (1388): «بررسی جاذبه­های ژئوتوریستی­گنبدهای­نمکی لارستان (مطالعه موردی گنبد نمکی کرموستج)»، فصل­نامه جغرافیای طبیعی، سال دوم، شماره 6، لارستان، صص 47-31.


12. مختاری، داود (1393): «اصول موضوعه دانش ژئومورفولوژی و جایگاه ژئوتوریسم (نقدی در حوزه دانش ژئومورفولوژی ایران)»، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال بیست و پنجم، شماره 53، اصفهان، صص109-91.


13. مختاری، داود (1389): «ارزیابی توانمندی اکوتوریستی مکان­های ژئومورفیکی حوضه­ آبریز آسیاب خرابه در شمال­غرب ایران به روش پرالونگ (prolong)»، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 18، زاهدان، صص52-27.


14. مرکز آمار ایران (1390): سرشماری عمومی نفوس و مسکن کل کشور1390، قابل دسترسی در سایت www.amar.org.ir.
    
    
    1. Binal, A. and M. Ercanoglu, (2010): Assessment of Rockfall Potential in the Kula  (Manisa, Turkey) Geopark Region, Environmental Earth Sciences, No. 61, pp 1361–1373.
    
    
    2. Castaldini, D. (2008): Maps and Multimedia Tool for the Environmental Tourism in Protected Areas of the Modena Apennine (Northern Italy), geo  Journal of Tourism and Geosites, 1(1), pp 13-33.
    
    
    3. Deville, E., Battan, A., Griboulard, R., Guer Luis, S., Herbni, j.p., Houzay, j.p., Muller, C. and A. Prinzhofer, (2003): The origin and processes of mud volcanism: new insights from Trinidad, geological society, London, special publications, V. 216, pp 475-490.
    
    
    4. Gates, A. E. (2006): Geotourism: a perspective from the USA, in: Geotourism, Dowling, R.K., Newsome, D., Chapter Nine, Elsevier, Oxford, pp 157-179.
    
    
    5. Goldstein, Lay, Schneider, Asmar, (2006): Brief calculus and its applications, (11th ed). Prentice-Hall.
    
    
    6. Hamann, B. and J. L. Chen, (1994): Data point selection for piecewise linear curve approximation. Computer Aided Geometric Design 11 (3), pp 289-301.
    
    
    7. Newsome, D. and R.K. Dowling, (2006): The Scope and Nature of Geotourism, Geotourism, Dowling, R.K., Newsome, D., Chapter One, Elsevier, Oxford, pp 3-25.
    
    
    8. Spivak, M. (1994): Calculus (3rd ed.), Publish or Perish.
    
    
    9. Stewart, J. (2002): Calculus (5th ed.), Brooks Cole.
    
    
    10. Sturm, B. (1994): The geotope concept: geological nature conservation by town and country planning, Geological and Landscape Conservation, In: D. O'Halloran, C. Green, M. Harley et al. (Eds), Geological Society: pp 27-31.
    
    
    11. Williams, P., Pigram, C. and D. Dow Amiruddin, (1984): Melange production and the importance of shale diapirism in accretionary terrains. Nature 309, pp 145-146.
    
    
    12. Worrall, D. M. and S. Snelson, (1989): Evolution of the northern Gulf of Mexico, with emphasis on Cenozoic growth faulting and the role of salt. In, A.W. Bally and A.R. Palmer (Eds.), the Geology of North America - An Overview. Geological Society of America, v. A, pp 97-138.