سطح بندی سکونتگاه های روستایی بر اساس توان انسانی از دیدگاه آمایش سرزمین (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان شیراز)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

سمانه تیموری ¹ (کارشناس ارشد برنامه ریزی و آمایش سرزمین، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
علی شکور ² (دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران)
امیر گندمکار ³ (استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/04/26 تاریخ پذیرش : 1395/02/30 تاریخ انتشار : 1395/02/01

کلید واژه: توسعه روستایی, شیراز, آمایش سرزمین, توزیع فضایی خدمات,

چکیده مقاله :

یکی از مشکلات اساسی جامعه روستایی در گذشته فقدان برنامه راهبردی برای ساماندهی فضاها و مراکز روستایی بوده است و امروزه نیز عمران و توسعه روستایی کشور در گرو ساماندهی سنجیده محیط روستایی و تجهیز سلسله­مراتبی این مراکز و فضاها طبق استانداردهای معین می­باشد. این موضوع مورد توجه برنامه­های عمرانی دوم، سوم و چهارم کشور نیز  قرار گرفته است. در این راستا تعیین و تشکیل سلسله­مراتبی از سکونتگاه­های روستایی که بتواند چارچوب مؤثری برای توزیع جمعیت، خدمات و کارکردها باشد، ضروری است. هدف از این پژوهش بررسی و سطح­بندی روستاهای بخش مرکزی شهرستان شیراز از نظر سطح توسعه­یافتگی می­باشد. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و از نظر هدف، کاربردی است که در آن با استفاده از مستندات آماری و مدل­های کاربردی در جغرافیا به تحلیل موضوع پرداخته می­شود. روش جمع­آوری اطلاعات، کتابخانه­ای می­باشد. برای انجام پژوهش ابتدا با مراجعه به کتابخانه استانداری فارس و سپس سایت مرکز آمار ایران، اطلاعات مورد نیاز به شیوه اسنادی گردآوری شد. سپس با به کارگیری 24 متغیر در قالب 7 شاخص مختلف و با استفاده از شاخص مرکزیت و روش تحلیل خوشه­ایK  میانگین، به سطح­بندی روستاهای منتخب در 3 سطح توسعه یافته، درحال توسعه و توسعه نیافته اقدام گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بیشتر روستاهای بخش مرکزی شهرستان شیراز، در خوشه 3 قرار گرفته و همچنین از نظر سطح توسعه­یافتگی نیز 54/72 درصد توسعه نیافته، 52/24 درصد درحال توسعه و 94/2 درصد توسعه یافته می­باشند.

چکیده انگلیسی:

 
 
One of the basic problems of the rural community has been the lack of a strategic plan for the organization of spaces and rural centers in the past. Today, it is measured depends on organizing rural development and equipping hierarchy of centers and spaces are certain standards. The concern of development programs is placed in the second, third, and fourth of the society. In this regard, setting and forming a hierarchy of rural settlements that can be an effective framework for the distribution of population, services and functions is essential. The purpose of this study was to evaluate and village ranking of central part of Shiraz regarded as development level. This descriptive-analytic study is used statistical documential and geography models to analyze the problems of the rural community. Data collection method in this research is library documentation. To do this research, Data of this study were collected by using documentary such as referring to the Fars library and Iran Statistical Center for this study. Then, the selected villages were ranked in three levels of developed, developing and underdeveloped by using 24 variables in the form of 8 different indicators, centrality analysis methods and clustering analysis. The results of this study showed that most of the villages in the central part of Shiraz are located in 3 clusters of development level: 72.54 undeveloped, 24.52 developing and 2.94 developed.

منابع و مأخذ:

1. حاجی نژاد، علی (1375): ساماندهی فضایی سلسه­مراتب خدمات سکونتگاه های روستایی مورد: بخش شیب آب شهرستان زابل، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیای روستایی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.


2. حکمت نیا، حسن و میرنجف موسوی (1392): کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه­ریزی شهری و ناحیه­ای، انتشارات آزادپیما، چاپ سوم، تهران.


3. رحمانی فضلی، عبدالرضا، هدایت اله درویشی، مصطفی بیغم و مریم بیرانوند زاده (1391): «سطح بندی سکونتگاه های  روستایی آذربایجان غربی با استفاده از تکنیک تاپسیس»، همایش ملی توسعه پایدار کشاورزی و محیط زیست سالم، همدان.


4. سعیدی، عباس (1381): مبانی جغرافیای روستایی، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران.


5. شکور، علی و علی شمس­الدینی (1391): «نقش­آفرینی کانون­های شهری در ایجاد تعادل و توسعه نواحی روستایی (مطالعه موردی: شهر مصیری و روستاهای پیرامونی)»، فصلنامه چشم­انداز جغرافیایی، سال 7، شماره 21، رشت، صص 77-63 .


6. شمس­الدینی، علی و علیرضا رحیمی (1392): «سطح بندی سکونتگاه های روستایی شهرستان ممسنی با استفاده از تکنیک های ساماندهی فضا»، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال سوم، شماره 14، مرودشت، صص102-87.


7. طالشی، مصطفی و مصطفی امیرفخریان (1391): «کاربرد الگوهای کمی تحلیل فضایی جمعیت در آمایش سکونتگاه های روستایی (مطالعه موردی: استان خراسان رضوی)»، فصلنامه پژوهش های روستایی، سال 1، شماره 4، تهران، صص 128-105.


8. کلانتری، خلیل (1391): پردازش و تحلیل داده ها در تحقیقات اجتماعی– اقتصادی، انتشارات فرهنگ صبا، چاپ پنجم، تهران.


9. کلانتری، خلیل (1380): برنامه ریزی و توسعه منطقه­ای (تئوری ها و تکنیک­ها)، انتشارات خوشبین، چاپ اول، تهران.


10. مابوگونج، آ.ال و آر. پی .میسرا (1368): توسعه منطقه ای؛ روش های نو، ترجمه: عباس مخبر، انتشارات مخبر، چاپ اول، تهران.


11. مرکز آمار ایران (1390): شناسنامه آبادی های استان فارس، انتشارات استانداری فارس، شیراز.

12. معاونت برنامه­ریزی استانداری فارس (1392): سالنامه 1392 استان فارس، انتشارات استانداری فارس، شیراز.                                                                                                                          


13. مهدوی، مسعود و آئیژ عزمی (1388): «فضا، آمایش و توسعه روستایی»، فصلنامه جغرافیای سرزمین، شماره 22، صص42-25 .                                                                                                                                                                                                                                                                       


14. مهدوی، مسعود (1381): مقدمه ای بر جغرافیای روستایی ایران، انتشارات سمت، چاپ سوم، تهران.


15. وحیدی، پریدخت (1373): «آمایش سرزمین: راهنمایی برای آموزش عالی»، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره 7، تهران، صص104-75 .                                                                                                                         


16. Dahms, F & Mccombo, J. )1999( : counter urbanization Interaction and  Function all change in Rural Amenity Area – a cnaadian Example, Journal of Rural studies, vol.15, No.2, pp.146.


17. Heldak, M. (2010) :Functional standardization of Rural Area of Dolnoslakie vivodeship, Bullent of Geography socio – Economic series, NO.13, pp.127-137.


18. Hasmen, N.M. (1970): French Redional  planning. Edinburgh Indian university press.


19. Henry, w.(2002): curriculum: perspective, paradigm & possibility, Leonard Hill Books.


20. Kuklinski, A. (1979): social Issues in Regional policy and Reigional planning, Netherlands Economic In statute.


21. Long, H., Hang, G., Li, X.& Heilig, G.K. (2007): Socio- Economic Driving Forces of land use change in kunshan, they angtz River Delta Economic Area of chaina Journal of Environmental Management, No.83, PP.351- 364 


22. Yu, T., zhang, J,x., sun, L,J. (2009): Research on Rural spatial Distribution in chaina Based on urban –Rural Integrated planning Management, Fourth Internation conference on computer sciences and convergence Information Technology seoul, korea, pp.269-299.