سنجش و تحلیل شاخص‌های توسعه مسکن روستایی (مورد مطالعه: روستاهای استان تهران)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

محمد رضا رضوانی ¹ (دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران)
مصطفی هرائینی ² (دانشگاه تهران)
معصومه امانی ³ (دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی)

تاریخ دریافت : 1396/12/12 تاریخ پذیرش : 1398/04/12 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: تحلیل عاملی, روش ویکور, شاخص‌های کمی و کیفی مسکن, مناطق روستایی تهران,

چکیده مقاله :

       توسعه روستایی از عوامل مختلفی نشأت می‌گیرد که یکی از آن‌ها مسکن مطلوب است که یکی از شاخص‌های تعیین کیفیت زندگی و رفاه اجتماعی نیز می‌باشد، بنابراین برنامه‌ریزی برای مسکن روستایی به‌عنوان یکی اجزای اصلی نظام سکونت گزینی امری ضروری می‌باشد. یکی از راه‌های مهم آگاهی از وضعیت مسکن در فرایند برنامه‌ریزی روستایی، استفاده از شاخص‌های مسکن است این شاخص‌ها بیانگر وضعیت کمی و کیفی مسکن روستایی در هر مقطع زمانی است. پژوهش حاضر از  نوع کاربردی- توسعه‌ای و ازنظر روش توصیفی تحلیلی بوده که با هدف بررسی شاخص‌های کمی و کیفی مسکن مناطق روستایی استان تهران انجام‌شده است. آﻣﺎرﻫﺎی ﻣﻮردﻧﻴﺎز از ﺳﺮﺷﻤﺎری ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻔﻮس و ﻣﺴﻜﻦ 1395 مربوط به استان تهران استخراج گردیده و سپس 19 شاخص اصلی با بهره‌گیری از اصول آماری شاخص سازی و داده‌پردازی در 52 شاخص مسکن روستایی، ترکیب و استنتاج گردیده‌اند و  با استفاده از روش تحلیل عاملی مهم‌ترین عوامل مؤثر در وضعیت مسکن روستایی تعیین‌ شده‌اند. در مرحله بعد با بهره‌گیری از روش ویکور مناطق روستایی شهرستان‌های استان ازلحاظ برخورداری از شاخص‌های مسکن رتبه‌بندی و سطح‌بندی شدند. یافته‌های پژوهش حاصل از تحلیل عاملی، بیانگر تقلیل شاخص‌های مورد مطالعه به چهار عامل است که جمعاً 67/93 درصد از واریانس را دربر می‌گیرند. در بین 4 عامل استخراج‌شده، عامل رفاهی به‌تنهایی 79/59 درصد واریانس را پوشش می‌دهد. که تأثیرگذارترین عامل در مطالعه است. نتایج به‌دست‌آمده از مدل ویکور جهت رتبه‌بندی مناطق روستایی تهران بر اساس شاخص‌های مورد بررسی حاکی از آن است که شهرستان شمیران با مقدار Q (98/0) در رتبه نخست و شهرستان‌های قدس و ملارد نیز با مقدار  Q(20/0 و 19/0) در رتبه آخر قرارگرفته‌اند.

چکیده انگلیسی:

Rural development comes from several factors, one of which is desirable housing. One of the important ways of knowing the housing situation in the rural planning process is the use of housing indices. These indicators represent the quantitative and qualitative status of rural housing at any time. The present research is an applied-developmental and descriptive-analytic method with the aim of evaluating the quantitative and qualitative indices of housing in rural areas of Tehran province using quantitative models such as factor analysis and viik technique. Among the 52 rural housing indicators, the 18 indicators of housing index were used for statistical analysis. The research findings from factor analysis indicate that the indexes are reduced to four factors, which include 93/67of the variance. Among the four extracted factors, the welfare factor alone covers 59/89of the variance. Which is the most influential factor in the study. The results of the viquor method for ranking the rural areas of Tehran according to the survey indices indicate that the city of Shemiran with the highest Q (0.98) ranked first and the cities of Qods and Malard with Q (0.20 and 0.19) Are in the last rank.

منابع و مأخذ:

1. امیری، مقصود، دارستانی فراهانی، احمد (1392)، تصمیم گیری با معیارهای چندگانه، نشر دانشگاهی کیان، تهران.


2. امین پور، احمد، مدنی، رامین، حیاتی، حامد و علی دلداده (1394)، بازشناسی مفاهیم مسکن و سکونت بر اساس آموزه‌های اسلامی، مدیریت شهری، شماره 40، صص 60-47.


3. اهری، زهرا و دیگران (1367)، مسکن حداقل، تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، وزارت مسکن و شهرسازی.


4. بردی آنامرادنژاد، رحیم (1394)، ارزیابی ویژگی‌های کمی و کیفی مسکن در ایران طی دوره‌های 1390-1345، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال ششم، شماره بیستم.  صص 50-35.


5. بهروز نسب، جانعلی (1379)، مسکن روستایی در ایران، مجموعه مقالات سمینار سیاست‌های توسعه مسکن در ایران.


6. بهفروز، فاطمـه (1374)، زمینه‌های غالب در جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران.


7. پور طاهری، مهدی، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و منصوره نیک‌بخت (1390)، اثرات تغییرات فرهنگی بر الگوی مسکن روستایی (نمونه: روستاهای بخش مرکزی شهرستان قزوین)، فصلنامه فضای جغرافیایی، سال11، شماره 35، صص134-115.


8. پورمحمدی، محمدرضا (1382)، برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، تهران: انتشارات سمت.


9. حکمت نیا، حسن، انصاری، زینوس(1391)، برنامه ریزی مسکن شهر میبد با رویکرد توسعه پایدار، پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 79، صص 207-191.


10. زرگر، اکبر (1378)، درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.


11. زیاری، کرامت اله (1388)، اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای، چاپ هفتم، انتشارات دانشگاه تهران.


12. ستارزاده، داود(1388)، شاخص‌های مسکن در استان سیستان و بلوچستان، فصلنامه جغرافیایی چشم‌انداز زاگرس، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد، سال اول، شماره یکم، صص 100-86.


13. ستارزاده، داوود (1388)، مسکن ایران در سال 1385فصلنامه جمعیت، شماره 68-67، صص 57-79.


14. سرتیپی پور، (1385)، مسکن روستایی در برنامه‌های توسعه، فصلنامه هنرهای زیبا، شماره 27، صص56-47.


15. سرتیپی پور، محسن (1388)، بررسی تحلیلی مسکن روستایی در ایران، مجله صفه، شماره 49، دوره 19، صص 59-48.


16. سعیدی، عباس، عبدالرضا رحمانی فضلی، فرهاد عزیز پور و علی‌اکبر محبی (1392)، مسکن و پیوستگی ساختاری-کارکردی: بحثی در نظاموارگی فضای روستایی، مورد: روستاهای بخش راز و جرگلان شهرستان بجنورد (خراسان شمالی)، جغرافیا (فصلنامه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران) دوره جدید، سال یازدهم، شماره 39، صص 32-8.


17. سعیدی، عباس، فریبا امینی (1389)، ناپایداری سکونتگاهی و تحول کارکردی مسکن روستایی، مورد: روستای خفر(ناحیه نطنز- بادرود)، جغرافیا (فصلنامه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران) دوره جدید، سال هشتم، شماره ،27، صص 43-30.


18. سعیدی، عباس، مصطفی طالشی و علیرضا رابط (1392)، نوسازی مسکن و دگرگونی ساختاری-کارکردی خانه‌های روستایی، مورد: روستاهای شهرستان ایجرود (استان زنجان) ، جغرافیا، دوره جدید، سال یازدهم، شماره 38، صص 31-6.


19. سلطانی، علی و دیگران (1393)، تحلیلی بر ویژگی‌های اجتماعی- اقتصادی ساکنان مسکن مهر، مطالعه موردی شهرهای شیراز، فیروزآباد، آباده، نورآباد و استهبان، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال ششم، شماره22، صص 84-67.


20. شکویی، حسین (1372)، جغرافیای اجتماعی شهرها، انتشارات جهاد دانشگاهی (ماجد).


21. صرافی، مظفر (1387)، تحلیل عوامل موثر اسکان غیر رسمی در ایران، شیراز، انتشارات معاونت شهرسازی و معماری شهرداری.


22. عزیزی، محمدمهدی (1384)، جایگاه شاخص‌های مسکن در فرایند برنامه‌ریزی مسکن، نشریه هنرهای زیبا دانشگاه تهران، شماره 17، صص 34-25.


23. قادر مرزی، حامد، داود جمینی، علیرضا جمشیدی و رامین چراغی (1392)، تحلیل نابرابری فضایی شاخص های مسکن در مناطق روستایی استان کرمانشاه"، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال دوم، شماره 1، صص113-93.


24. قنبری، ابوالفضل (1390)، تحلیلی بر نابرابری‌های مسکن روستایی شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی در سال 1387 مسکن و محیط روستا، شماره 136، صص 50-33.


25. لطفی، حیدر، علی احمدی و داود حسن‌زاده فرچود (1388)، شاخص‌ها و مؤلفه‌های ضروری در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مسکن روستایی در  ایران، فصلنامه جغرافیایی آمایش سرزمین، شماره 7، صص 122-106.


26. لطیفی، احمدرضا و هادی معتمدیان (1385)، نگرشی بر مسکن روستایی ایران و بازسازی و مقاوم‌سازی آن، اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله در شهرهای دارای بافت تاریخی.


27. مخبر، عباس (1369)، ابعاد اجتماعی مسکن، انتشارات سازمان برنامه‌و بودجه، تهران.


28. مطیعی لنگرودی، سید حسن، زهرا بخشی (1390)، نقش اعتبارات بهسازی مسکن در توانمندسازی و ماندگاری جمعیت روستایی، فصلنامه پژوهش‌های انسانی، شماره 72، صص 46-31.


29. ملکی، سعید و حجت شیخی (1389)، بررسی نقش شاخص‌های اجتماعی مسکن در سطح استان‌های کشور با استفاده از روش شاخص ترکیبی توسعه انسانی، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 127، صص 107-94.


30. وزارت مسکن و شهرسازی (1375)، خلاصه مقالات سومین سمینار سیاست‌های توسعه مسکن در ایران، انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.


31. Arnott, R. (2008), Housing Policy in DevelopingCountries: The Importance of the Informal Economy, World Bank, Commission on Growth and Development, P: 11.


32. Buckley, R. & Jerry, K (2005), Housing policy in develoing countries: conjectures and refutations: world Bank Reserarch Observer 20:233-257.


33. Gkartzios M. Scott M (2013), Attitudes to housing and planning policy in rural locations: Desparities between long-term and mobile rural population in Irland, Journal of land use policy, Volume 31, pp: 347-357.


34. Hafazah, A.K (2012), Low Cost Housing Environment: Compromising Quality of Life? Procedia-Social and Behavioral Science, 35: 44-53. (in Persian)


35. Hewitt, W.E. (1998), The Role of International Municipal Cooperation in Housing the Developing World’s Urban Poor’s the Toronto-Sao Paulo Example, Habitat International, Vol. 22.


36. Junyan D. Hong J (2013), The design strategy of green rural housing of Tibetan areas in Yunnan, China, Journal of Renewable energy, volume 49, pp:63-67.


37. Kurian, S.M, Thampuran, A. (2011), Assessment of Housing Quality Institute of Town Planners, India Journal, 8(2): 74-85.


38. Liu Wen Tao )2015), The influence of housing characteristics on rural migrants’ living condition in Beijing Fengtai District , Housing and Building National Research Center Journal, vol.11, pp: 252-263


39. Maliene, V, Naglis M (2008), sustainable housing highqulity housing: A key issue in delivering sustainable communities, Journal of Building and Environment.


40. Mills, G. et al., (2006), Effects of Housing vouchers on welfare families, Washington DC, Department of Hou sing and Urban Development.


41. Preston,V (2006), Encyclopedia of Human - Geography, USA: Sage Publications, Inc


42. Rangwala, S.C (1998), Town planning and urban standard, Routledge, Newgersy.


43. Short, J.R. (2006), Urban Theory Acritical Assessment, Routledge, Newyork.


44. Westaway, M.(2006), A longitudinal investigation of satisfaction with personal and environmental quality of life in an informal south African housing settlement, Doornkop, Soweto, Habitat International 30: 175-189.


45. Wilkinson, et al (2009), the spirit level: why greater equality makes societies strong New York: Bloomsbury press.


46. Winston N, (2008), Montserrat Pareja Eastaway, Sustainable Housing in the Urban Context: International Sustainable Development Indicator Sets and Housing, Social Indicators Research, Vol 87, Issue 2, Pages 211-221.


47. World Bank Group Suport for Housing Finance (2016), Housing Finance, World Bank Group Suprot for housing Finance, An IEG Learning product. International Bank for Reconstruction and Development, the World Bank. Washington.