آسیب‌شناسی و ارزیابی طرح های آمایش سرزمین در کشور ایران

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

ابراهیم عمو ¹ (گروه اموزشی جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران، ایران، تهران)
حسین حاتمی نژاد ² (گروه اموزشی جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، ایران، تهران)

تاریخ دریافت : 1396/08/05 تاریخ پذیرش : 1398/04/12 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: ایران, آمایش سرزمین, آسیب‌شناسی, ساختارهای نهادی, سیاستگذاری,

چکیده مقاله :

قریب به 70 سال سابقه در نظام برنامه‌ریزی کشور و همچنین 50 سال تجربه تلاش برای نهادینه ساختن رویکرد آمایشی- فضایی در نظام مدیریت و اقدامات توسعه‌ای در کشور وجود دارد، ولی هنوز نبود یک سند آمایشی مورد وفاق در سطح ملی و سازوکارهای نهادی و قانونی تحقق‌بخش برنامه‌ها و طرح‌های آمایشی تدوین شده سبب شده که نظام تخصیص نتواند به‌رغم تأکیدات خاص تمام اسناد برنامه‌های بخشی به نابرابری‌های منطقه‌ای پایان بخشیده و یا در تعدیل آن‌ها توفیقات اساسی کسب کرده باشد، لذا مطالعه و بررسی علل ناکامی 3 موج طی شده در تدوین برنامه‌ها و سیاست‌های آمایشی کشور موضوعی است که تا مورد تحلیل قرار نگیرد، نمی‌توان به موفقیت اندیشه‌ها و اقداماتی که اخیراً در بازتعریف شیوه‌های کاربست رویکردها و طرح‌های آمایشی در کشور آغاز شده امیدی داشت. هدف اصلی این مقاله آسیب‌شناسی مقدماتی طرح­ها و برنامه‌های آمایشی در کشور می‌باشد، نوع تحقیق کاربردی و روش آن اسنادی- تحلیلی می­باشد، شیوه جمع‌آوری اطلاعات اسنادی و میدانی بر مبنای مصاحبه بوده و تلاش شده با احصای متغیرهای اثرگذار در قالب پرسشنامه با استفاده از طیف لیکرت نسبت به اخذ نظرات کارشناسانی که به روش تحلیل شبکه‌ای شناسایی شده‌اند؛ اقدام شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین عوامل در آسیب‌شناسی طرح­ها و برنامه‌های آمایش سرزمین در کشور در حوزه جایگاه قانونی زیر معیار«عدم تعریف دقیق جایگاه برنامه‌ها و نگاه آمایشی در اسناد قانونی هدایتگر برنامه‌ها و تصمیمات»، در حوزه مدیریتی زیر معیار «حاکمیت اقتصاد نفتی و اقتصاد رانتی به‌عنوان مؤلفه اصلی در نهادینه نشدن نگاه منطقه‌ای-فضایی» در حوزه ساختاری زیر معیار«سنتی بودن نظام برنامه‌ریزی در پذیرش رویکرد آمایشی» و در حوزه معیار محتوایی زیر معیار «عمیق بودن نابرابری‌های منطقه‌ا ی به حدی که طرح‌های آمایشی تا توازن بخشی فضایی راه بسیار طولانی دارند» می‌باشند

چکیده انگلیسی:

There is almost 70 years of experience in the country's planning system, as well as 50 years of experience in trying to institutionalize a spatial-media approach in the management system and developmental measures in the country, but there is still a lack of a consensus document at the national level and institutional and legal mechanisms for realizing Proposed schemes and plans have made the allocation system, despite the special emphasis on all the documents of the program, to end the regional inequalities or to achieve significant results in modifying them, so studying the causes of the failure of the three waves in the formulation of programs and policies Subject matter of the country The main objective of this paper is to provide preliminary study pathology and research programs in the country, the type of applied research and its methodology will be documentary-analytical, the method of collecting documentary and field information on the basis of interview, and tried to identify effective variables in the form of a questionnaire using a spectrum Likert's approach to getting expert opinions identified through network analysis has been taken. The results of the research show that the most important factors in the pathology of planning and planning programs in the country in the legal domain are the following criterion: "The lack of precise definition of the status of programs and the survey of the legal documents guiding the plans and decisions", in the field of management, the following criteria: "Governance of the oil economy and Renti's economics as a major component of the inertia of the regional-spatial view "in the following structural sub-criterion:" The traditional nature of the planning system in the acceptance of the survey approach "and in the domain of content criterion under the criterion" The deepening of regional inequalities, Long That they "are.

منابع و مأخذ:

1. استعلاجی، علیرضا (1388): برنامه‌ریزی جامع آمایش سرزمین با تأکید بر نگرش سیستمی، جغرافیا، شماره 10،صص 87-71.


2. پوراحمد، احمد (1380): آمایش سرزمین و ایجاد تعادل در نظام شهری کشور»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)، شماره 160، صص 490-479.


3. توفیق، فیروز (1384): آمایش سرزمین - تجربه جهانی و انطباق آن با وضع ایران، تهران، مرکـز مطالعـات و تحقیقات شهرسازی و معماری.


4. خنیفر، حسین (1389): درآمدی بر مفهوم آمایش سرزمین و کاربردهای آن در ایران»، آمایش سرزمین، شماره 2، 5-25.


5. رهنما، محمدرحیم، حسین آقاجانی (1392): مطالعات آمایش استان خراسان رضوی، مشهد، انتشارات جهاد دانشگاهی.


6. رهنمایی، محمدتقی، احمد پوراحمد و یوسف اشرفی (1390): ارزیابی قابلیت‌های توسعه شهری مراغه با استفاده از مدل ترکیبی SWOT-ANP»، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 24، صص 77-100.


7. زیاری، کرامت الله (1388): اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.


8. سلطانی، ناصر (1392): ارزیابی موانع فراروی طرح‌های آمایش سرزمین در ایران با رویکرد تلفیقی»، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، شماره 3، صص 63-83.


9. سرور، رحیم (1384): جغرافیای کاربردی و آمایش سرزمین، تهران، انتشارات سمت.


10. سرور، رحیم (1387): برنامه‌ریزی کاربری اراضی در طرح‌های توسعه و عمران ناحیه‌ای، تهران، انتشارات گنج هنر.


11. شریف زادگان، محمدحسین، سید امیر رضوی دهکردی (1389): ارزیابی فرآیند برنامه‌ریزی آمایش سرزمین در ایران و راهکارهای بهبود آن»، فصلنامه علوم محیطی، شماره 4، صص 87-100.


12. صالحی، اسماعیل، فرزام سنگاچین پوراصغر (1388): تحلیلی بر موانع فراروی آمایش سرزمین در ایران»، مجله راهبرد، شماره 52، صص 149-181.


13. عندلیب، علیرضا، شریف مطوف (1388): توسعه و امنیت در آمایش مناطق مرزی ایران»، مجله باغ نظر، شماره 12، 57-76.


14. فرجی سبکبار، حسنعلی، سیدعلی بدری، سیدحسن مطیعی لنگرودی و حجت اله شرفی، 1389، سنجش میزان پایداری نواحی روستایی بر مبنای مدل تحلیل شبکه، با استفاده از تکنیک بردا (مطالعه موردی: نواحی روستایی شهرستان فسا)»، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 72، 135-155.


15. قاضی، ثریا، طاهری، مرضیه (1393): بررسی تطبیقی برنامه های امایش ایران و کره جنوبی، فصلنامه مطالعات جامعه شناختی ایران، دوره 4، شماره 12، دهاقان، صص 40-31


16. قورچیان، نادر قلی، مینا جمشیدی اوانکی (1385): از آمایش سرزمین تا برنامه‌ریزی درسی، تهران، انتشارات فراشناخی اندیشه.


17. لطیفی، غلامرضا (1388): سیر تحول برنامه‌های آمایش سرزمین در برنامه‌های قبل و بعد از انقلابـ، ، نشریه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، شماره 1، تهران، صص 111-147.


18. مخدوم، مجید (1390): شالوده آمایش سرزمین، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.


19. مفیدی، مهرانوش (1389): آمایش سرزمین در اتریش با نگاهی به کنفرانس برنامه‌ریزی فضایی»، مجله آمایش سرزمین، شماره 3، قم، صص 73-99.


20. مهرگان محمدرضا، هادی سلامی و مصطفی خواجه (1390): ارائه یک مدل تصمیم‌گیری چند شاخصه جهت برون‌سپاری فرآیندهای کسب‌وکار با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل شبکه‌ای، مجله مدیریت توسعه و تحول، شماره 6، 17-30.
    
    
    1. Chung, S., A. H. I. Lee &, W. L. Pear (2005): Analytic network process (ANP) approach for product mix planning in semiconductor fabricator, Int. J. Production Economics, Vol. 96, pp. 15-36.
    
    
    2. Hansen, N. H. (1978): Border Regions: A Critique of Spatial Theory and a European Case Study; Human Settlement Systems. International Perspectives on Structure Change and public Policy. Ballinger Publication Co., pp. 246-261 Cambridge, UK.
    
    
    3. Henry, W. (2002): Curriculum: Perspective, Paradigm & Possibility, Leonard Hill Books.
    
    
    4. Higgs, G. (2006): integrating multi-criteria techniques with geographical information systems in waste facility location to enhance public participation, Waste Management and Research, 24, 105–117.
    
    
    5. Karsak, E., S. Ertugrul, & S.Emre, (2002): Product planning in quality function development using combined, Computers and Industrial Engineering, No. 44, 171-190.
    
    
    6. Lee, J., & K. Hie, (2005): An integrated approach for interdependent information system project selection, Project Management, Vol. 19, No. 2, 111-118.
    
    
    7. Malczewski, J. (1999): GIS and Multi criteria Decision Analysis. New York, John Wiley and.
    
    
    8. Meade, L.M., J. Sarkis, (1999): Analyzing organizational project alternatives for agile manufacturing processes: An analytical network approach, International Journal of Production Research, Vol. 37, No. 2, 241-261.
    
    
    9. Phua, M. H., M. Minowa, (2000): Evaluation of environmental functions of tropical forest in Kinabalu Park, Sabah, Malaysia using GIS and remote sensing techniques: implications to forest conservation planning. J. For. Res., 5, 123–131.
    
    
    10. Saaty, T.L. (1996): Analytical Network Process. Pittsburgh: RWS Publications.
    
    
    11. Saaty, T.L., M.S. Özdemir, (2005): The Encyclion: A Dictionary of Decisions with Dependence and Feedback based on the Analytic Network Process, RWS Publications, USA.
    
    
    12. Yüksel, İ., M, Dağdeviren, (2007, Using the analytic network process (ANP) in a SWOT analysis-A case study for a textile firm, Information Sciences, Vol. 177, No. 16, 3364-3382.