بررسی و تحلیل اثرات زیست محیطی گسترش پراکنده شهری نمونه موردی: شهر هادیشهر

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

میرستار صدرموسوی ¹ (استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)
حسین کریم زاده ² (استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)
رحیمه صبوری ³ (کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)
فاطمه زادولی ⁴ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/06/10 تاریخ پذیرش : 1396/04/19 تاریخ انتشار : 1396/04/01

کلید واژه: محیط زیست, تغییر کاربری اراضی, گسترش پراکنده, شهر هادیشهر,

چکیده مقاله :

    در دهه­های اخیر شهر­ها به شکلی بی‌برنامه‌ای رشد کرده‌اند و محدوده­های  شهری در مدت کوتاهی به چندین برابر وسعت اولیه خود رسیده و یا توسعه آنها در قطعاتی مجزا، بدون برنامه ریزی، جسته و گریخته بوده است، این معضل به الگوی گسترش یا پراکنش افقی شهری(Sprawl) معروف گردیده و به موازات این الگوی گسترش شهری، اراضی کشاورزی پیرامون با تغییر کاربری مواجه شده­اند. شهر هادیشهر که یکی از شهر های استان آذربایجان شرقی و در بخش مرکزی شهرستان جلفا واقع شده، هم مانند سایر شهرها در طول دهه­های اخیر رشدی نامتوازن و به شکلی پراکنده داشته است، بطوریکه این رشد منجر به آثار زیست محیطی مخربی مانند از بین رفتن اراضی کشاورزی مرغوب شده است. هدف از این پژوهش در وهله‌ی اول شناخت الگوی توسعه و گسترش فیزیکی شهر هادیشهر بوده و در وهله‌ی دوم تبیین پیامدهای زیست محیطی گسترش فیزیکی این شهر می­باشد. بدین منظور با بهره‌گیری از روش­های آمار فضایی در نرم افزار  Arc/ Gis به تحلیل الگوی توسعه و گسترش فیزیکی شهر هادیشهر پرداخته شده و در ادامه برای پی‌بردن به پیامدهای زیست محیطی گسترش فیزیکی و همچنین  نوع و میزان تغییر و تبدیل کاربری اراضی زراعی و عرصه­های سبز به سایر استفاده­های شهری ناشی از توسعه فیزیکی شهر، از دو تصویر سنجنده TM، OLI ماهواره لندست 5 و 8 طی سالهای 1998 میلادی (1377 ه.ش) و 2013 میلادی (1392ه.ش) حاصل از پردازش تصاویر ماهواره­ای شهر هادیشهر بهره­گیری شده است. نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان می­دهد که الگوی توسعه فیزیکی شهر هادیشهر در طی 15 سال بصورت پراکنده بوده است و همچنین در اثر این الگوی گسترش، بیشترین تغییرات با 62درصد مربوط به کاربری کشاورزی و باغات بوده که حدودا 48درصد آن تبدیل به کاربری شهری و 5/14درصد آن تبدیل به زمین‌های بایر شده است. با توجه به پیامدهای نامطلوب رشد پراکنده و در راستای دستیابی به  توسعهی پایدار و شکل پایدار شهری، الگوی رشد فشرده به عنوان الگوی توسعه آتی شهر پیشنهاد می­شود.

چکیده انگلیسی:

In recent decades, cities have grown without any program and urban areas became several times larger than their original size in a short time or their development occurred in separated parts without planning. This problem is known as urban land spread pattern and along with this pattern of urban development, agricultural land use changed. Hadishahr city is one of the cities of East Azarbaijan province, located in central city julfa, link other cities during the last decade, had an imbalanced and spread development, and this growth caused adverse environmental effects such as loss of good agricultural land. The purpose of this research is primarily, understand the pattern of development and physical development of the city and after that; explain the environmental consequences of physical development. To achieve this study used spatial statistical tools in Hot Spot Analysis, to analyze hadishahr`s physical expansion and then understand the environmental consequences of physical development on the type and extent of change and in continue, to understand the environmental consequence of physical separation and also the changes types and extend of changes in the usage of agricultural lands and green spaces. Due to physical spread of the city, we used two- image analyzer, OLI and TM, of Landsat satellite 5 and 8 during the year 1998- 2009.The results suggest that the pattern of physical development of the city has been sprawl over 15 years. In this pattern of scattered development, agriculture lands and gardens have the greatest change about 62% which about 48% of that changed in to urban usage and 14.5% converted into wasteland. Due to adverse consequences of the development of distributed spread and achieve stable development and urban form, the compact city model is proposed as a model for future development.

منابع و مأخذ:

1. Esmaeipour, N, Azizpour, M (2009): Agricultural Land - Use Change and a Relative Increase in Temperature of Yazd Due to the Rapid Growth of its, Geography and the Area Development Magazine, Number14, pp 37-54.


2. Farokhi Sumeeh, M (2011): Measuring Urban Expansion of Space with an Emphasis on Land - Use Change, Masters Thesis of Urban Planning, Geography Campus, Zanjan University.


3. Firuzbakht, A, Parhizkar, A, Rabiei Far (2012): Strategies of Environmental Structure City with Approach Urban Sustainable Development (Case Study: City of Karaj), Human Geography Research Quarterly, Number80, pp 213-239.


4. Ghorbani, R, Pourmohammadi, M.R, Mahmudzadeh, H (2013): Ecological Approch in Landuse cChang Modeling of Tabriz Metropolitan Using Multi Temporal Satellite Images, Multi Criteris Analysis and Cellular Automata Markov Chain (1984-2038), Urban Studies Publication, Period2, Number8, Autumn(2013), pp 13-30


5. Hesam, M, Pourahmad, A, Ashour, H (2013): Environmental Effects Horizontal Expansion of Gorgan City, Journal of Environmental Studies, Number3 (serial number 67), pp 91-104.


6. Hosseinpour, S.A, Gol Zardi, S and Hakimzadeh, S (2013): Analysis of Environmental Impact onPhysical Expansion of Znjan City, Construction and Architecture and Sustainable Development Conference, with Indigenous of Architecture, Mashhad, pp 1-9.


7. Jahanbin, R, and Zarei, R (2012): The Consequences of the Effects of Physical Development Cities on Agricultural Lands and Land Around and Their Sphere of Influence: Case Study: Dare Shahr Township, Sabzineh Analytical Research News Newspaper, the Seventh Year, Number 71, pp 63 – 57.


8. Kwan, R (2010): Urbanization Culture, Translation by Yald Blarak, Tehran: ParhamNaghsh Publications.


9. Maleki, S, Amadi, R, Monfared, S, Matugei, M (2014): The Survey of Environmental Sustainable Development in Counties of Khouzestan Province, Geographic Information Quarterly (Sepehr), Period23, Number90, summer (2014), pp 61-72.


10. Mashhadizadeh Dehaghani, N (2007): An Analysis of the Characteristics of the Urban Planning in Iran, Elm and Sanat University Publishing.


11. Masumi, M.T(2011): Time and Space Analysis of Physical Development and Growth of Town Sprwal a Few Times Using Data and Statistical Models, Case Study: Ardabil City, Geography Encyclopedia Period 4 , Number 82,  Winter(2011) , pp 89 - 106 .


12. Meshkini, A, Mahdnezhad, H, Parhiz, F (2013):  farther up Modernism Patterns in Urban Planning, Tehran, Omid Engelab Publishing Frst Puplication.


13. Mohammadzadeh, R (2007): Study of Environmental Impact of Physical Development on Hastily Cities with the Emphasis on Tehran and Tabriz, Geography and the Area Development Magazine, Number9, pp 93-112.


14. Navabakhsh, M, Saffi, s(2009): The Inquiry of Environmental Effects and Physical Growth of Malayer City, Town and Country Geographical Quarterly , In the Sixth Year , Number 23, pp 1-13.


15. Parsi, HR, Farmihani Farahani (2014): Analysis the Urban Sprawl in the Peripheral Metropolitan Areas (Case Study: Northern Peripheral Areas of Isfahan, Iran), Urban Studies Magazine, Number10, pp 49-62.


16. Poura[1]hmad, A, Hesam, M, Ashour, H, Mohammadpour, S(2010): Analysis of Physical- Spatial Expansion of Gorgan City with Using of Entropy Shannon and Heldern  Models, Number3, pp 1-18.


17. Pourmohammadi, M.R, Jame Kasra, M (2011): Analysis of Uneven Development Pattern of Tabriz, Geographical Research Journals, 25, Number100, pp31-54.


18. Raibei Far, V, Ziyari, K, Haghighat Nabini, G.R(2013): Environmental Assessment of Zanjan city from the perspective of sustainable development based on SWOT technique,  Journal Urban - Regional Studies and Research, Number16, Period4, Spring(2013), pp 105-130.


19. Vahediyan Beygi, L, Pourahmad, A, Seyfadini, F (2012); Examine the Effect of Physical Growth Tehran on lands of region5, Quarterly Journal of Human Geography the Fourth Year, the First Number, pp 46 - 29 .


20. Yazdani Charborj, R (2013): Analysis of Urban Development and Changes in the Use of Land in the Mid - Sized Cities (Case Study: Miandoab), Masters Thesis of Urban Planning, Geography Campus, Tabriz University.


21. ArdiwijayaVevin S, Soemardi Tresna P, Suganda, Emirhadi and Temenggung Yuswanda A (2014): Bandung Urban Sprawl and Idle Land: Spatial Environmental Perspectives, APCBEE Procedia 10 (2014) 208 – 213.


22. Caves, Roger w (2005): Encyclopedia of the City; New York: Routledge.


23. Ewing, R. Pendall, R. and Chen, D. (2002): Measuring sprawl and its impact, vol 1 (Technical Report), SmartGrowth America, Washington DC.


24. Garcia-Palomares., (2010): urban sprawl and travel to work: the case of themetropolitan area of Madrid, Journal of Transport Geography 18,197-213


25. Hutchison, R. (2010): Encyclopedia of urban history. Green Bay: university of Wisconsin.


26. Longman Dictionary of contemporary English (2009): London: Pearson Education Limited.


27. Sabet Sarvestani, Mahdi, Latif, Ibrahim, Kanarogloub, Pavlos (2011): Three decades of urban growth in the city of Shiraz, Iran: A remote sensing andgeographic information systems application. Cities, 28 (2011) 320–329

---