بررسی تأثیر آموزش‌ها و مشاوره‌های قبل از ازدواج بر تحکیم خانواده در سه سال اول زندگی مشترک در بین جوانان ازدواج کرده شهرهای اصفهان و شهرکرد

محورهای موضوعی : زن و خانواده

مسیب خالدی سردشتی ¹ , اصغر محمدی ^{2 *} , علی هاشمیان فر ³

1 - دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی ، واحد دهاقان ، دانشگاه آزاد اسلامی ، دهاقان. دهاقان. ایران.
2 - استادیار گروه جامعه شناسی ، واحد دهاقان ، دانشگاه آزاد اسلامی ، دهاقان. ایران (نویسنده مسئول)Email:[e-mail]
3 - دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه اصفهان ، اصفهان ، ایران

تاریخ دریافت : 1402/05/24 تاریخ پذیرش : 1402/06/26 تاریخ انتشار : 1403/12/28

کلید واژه: تحکیم خانواده, آموزش‌ها و مشاوره‌های قبل از ازدواج, زندگی مشترک, مراکز بهداشتی,

چکیده مقاله :

آموزش ها و مشاوره های قبل از ازدواج شامل کلاس های آموزشی 8-6 ساعته است که در مراکز بهداشتی با هدف آموزش مهارت های زندگی مشترک برگزار می گردد و زوجین قبل از ازدواج رسمی ملزم به گذراندن این دوره ها هستند. هدف تحقیق بررسی تأثیر آموزش ها و مشاوره های قبل از ازدواج بر تحکیم خانواده بود. روش تحقیق توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعۀ آماری، کلیه جوانان شهرهای اصفهان و شهرکرد است که طی سال های (1396-1396) ازدواج کرده اند. حجم نمونه با فرمول کوکران تعیین شده است و ۳۸۷ نفر به عنوان نمونه با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شد. جمع آوری داده ها با پرسشنامه تحکیم خانواده عدالتی و ردزوان (2010) و پرسشنامة محقق ساختة آموزش و مشاوره قبل از ازدواج انجام شد. داده ها نیز با تکنیک های کمّی (آزمون رگرسیون) با برنامه Amos تحلیل شد. یافته ها نشان داد آموزش ها و مشاوره های قبل از ازدواج بر تحکیم خانواده و ابعاد آن در سه سال اول زندگی مشترک تأثیر مستقیم، مثبت و معناداری دارد (۰۵/۰p<)؛ آموزش ها و مشاوره های قبل از ازدواج به میزان (46/0) بر تحکیم خانواده موثر است. با توجه به نتایج تحقیق آموزش ها و مشاوره های قبل از ازدواج باعث افزایش تحکیم خانواده و به تبع باعث افزایش امنیت خانواده ها و امنیت جامعه می گردد. بنابراین توجه بیشتر به آموزش ها و مشاوره های قبل از ازدواج و افزایش مدت زمان این دوره ها حائز اهمیت است.

چکیده انگلیسی:

Premarital counseling and education include (6–8) hour training courses that is being held at Sanitary Centers with the aim of teaching marital-life skills. All couples are required to take this training courses before formal marriage. The purpose of this study was to examine the effect of premarital counseling and education on the Family consolidation. The method is descriptive and correlational. The statistical population of the study included all the young people of Isfahan and Shahrekord cities who got married in 1396-1398. (N=88148). The sample size determined by Cochran's formula and 387 people selected as samples by available sampling method. Data gathered by family consolidation questionnaire of Edalate and Redzuan (2010), and researcher-making questionnaire of Premarital consultations and education. Data were analyzed through quantitative techniques (Regression test) and Amos software. The research findings showed that the "premarital counseling and training" has a direct, positive and significant effect on the family consolidation and its dimensions (p<0/05). This effect is about (46%) on family consolidation. As shown by the results of the research, "premarital education and counseling" increase the "family consolidation" and subsequently increase the security of families and society. Therefore, it is vital to pay more attention to premarital education and counseling and increase the duration of these courses.

منابع و مأخذ:

Baghiani moghadam H, Masouni boroujeni D, Mirzaei alavije M, Shahbazi H. (2011). examines the attitude of young people about marriage in relation to the recognition of the future wife. Research Magazine of Health systems, 7(6): 693-701.

Bankipourfard A, Sadri S, Momenirad F. (2017). Effective factors in strengthening the foundation of the family in the votes of the commentators and contemporary Muslim intellectuals. Cultural and educational women and family journal, (41): 69-86.

Carroll, JS. Doherty, WJ. Evaluating the Effectiveness of Premarital Prevention Programs, A Meta‐Analytic Review of Outcome Research. Family Relations. (2004);   52(2); 105-118

Darvishzade S, Pasha Gh. (2010). Review the effectiveness of premarriage training on students ' love stories. The Quarterly Journal of Psychology, (5): 5-21.

Ebrahimi S, Godarzi M, Isanejad O. (2019). The effectiveness of pre-marriage counseling through the couples care program (CARE) on expectations and comunicationalbeliefs in marriage applicants. Family Counseling and Psychtherapy, 1: 217-236 .

Edalati A, Redzuan M. (2010). Perception of women towards family values and Their marital satisfaction. Journal of American Science, 6(4): 132-137.

Ekhtiariamiri R, Farahbakhsh K, Kalantarhormezi A, Slimibajestani H. (2018). Pre-marital counseling based on Islamic-Iranian culture. Payesh journal: 431-442.

Esmith Ph, Riley A. (2015). Cultural theory. Translation by Mohsen Solasi. Tehran: Scientific publishing

Fatehi khoshknab F, Karimisani P.(2016). The effectiveness of training premarriage skills on improving social skills and self-efficacy of women…, the Quarterly Review of Women and the Study of the Family, 141-162.

Haghighatian M. (2017). Education and reproduction of inequality. Afkar publishing.

Jafari A. (2007). Review the effectiveness of communication skills before marriage to an increase in marital satisfaction after marriage. Journal of behavioral sciences, 31-51.

Khaledi sardashti M. (2021). educational Sociology. Shahrekord: Niyusha publishing.

Khaleghinejad, Kh., Daghighbik, E., Moslemi, L. (2012). Examination of educational requirements in pre marriage counseling classes. Family Health Quarterly, (1): 36-40.

Khatibi A. (2018). measuring the effectiveness of compliance parameters on family consolidation. Cultural and educational women and family journal, (42): 7-31.

Mobaraki M, Azizabadi farahani F, Emamjome F.(2018). The influence of the Additional insight and spiritual excellence plan in the family rests on the strengthening of the families of the martyred town. Journal of Cultural Management, (11): 35-52.

Moghtadaee Z.(2016). Patrol in sociology of the family.

Mokhtari S, yoosefi Z, Mokshi Gh. (2022). The Effect of Schema-Based Pre-marital Instruction. Journal of Women and Family Studies, 14(54), 51-72.

Naeim M, Rzaei sharif A. (2016). The effectiveness of life skills on marital harmony and reduction of domestic violence against women. The Journal of Psychology and Psychology recognized. Journal of Psychology and psychiatry, (3): 21-32.

Nazari B. (2020). Effectiveness of Premarital Training based on Interpersonal Choices and Knowledge Program on Dysfunctional Relationship Beliefs of Couples in the Verge of Marriage with Conflict. Journal of Social Psychology, 58: 241-249.

Rafiei A, Etemadi A, Bahrami F, Jazayeri F. (2015). the effect of readiness for marriage on marriage expectations and its components on married girls in isfahan. Scientific Quarterly, Research of Women and Society, (6): 21-39.

Rahbarian Yazdi B, Sahaghi H. (2019). The effectiveness of pre - marriage training with a Adlry approach to attitudes toward marriage among girls on the eve of marriage. The Review of New Strategic Strategies in Psychology and Education. (1): 23-43.

Rajabi Gh, Khanzadeh A. (2021). Effect of Premarital Education Based on Idealistic Marital. Expectation's on Reducing Idealistic Marital Expectation's in Marriage Applicant Couples: A Single Case Study. Quarterly Journal of Psychological Methods and Models, 12(43): 14-30

Rajabi Gh, Abasi Gh. (2020). Examination of the effectiveness of pre-marriage education in terms of program training program is to reduce the marital expectations of unmarried youth. Journal of Clinical Psychology and Psychology of Iran, 384-395.

Rezabeygi davarani E, Khanjani N, Iranpour A & et al. (2016). The training needs of the clients attending the counseling classes. Health - based Research Quarterly, (4): 69-80.

Rezazadeh M, Sadri Damirchi E, Ghamri Kiwi H. (2019). The effectiveness of premarriage educations on attitude toward marriage, resilience and marriage. Journal of Family Counseling and Psychotherapy, 1(27): 109-124.

Yousefi N. (2016). Improving the effectiveness of life skills on marital satisfaction and couples hopes. Family psychology, (3): 59-70.

Website of Management and Planning, Isfahan Province, Deputy Director of Statistics and Information, Statistical calendar 1396-1398. Website of the State Registration Authority, Bureau of Statistics and Population Information.

Website Filina. 

Website of the Avige family and psychological counselling centre.

 

 

متن کامل:



بررسی تأثیر آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج بر تحکیم خانواده در سه سال اول زندگی مشترک در بین جوانان ازدواج کرده شهرهای اصفهان و شهرکرد ¹

 

چكيده

آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج شامل کلاس­های آموزشی 8-6 ساعته است که در مراکز بهداشتی با هدف آموزش مهارت­های زندگی مشترک برگزار می­گردد و زوجین قبل از ازدواج رسمی ملزم به گذراندن این دوره­ها هستند. هدف تحقیق بررسی تأثیر آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج بر تحکیم خانواده بود. روش تحقیق توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعۀ آماري، کلیه جوانان شهرهای اصفهان و شهرکرد است که طی سال­های (1398-1396) ازدواج کرده­اند. حجم نمونه با فرمول کوکران تعیین شده است و ۳۸۷ نفر به عنوان نمونه با روش نمونه­گیری در دسترس انتخاب شد. جمع­آوری داده­ها با پرسشنامه تحکیم خانواده عدالتی و ردزوان (2010) و پرسشنامة محقق­ساختة آموزش و مشاوره قبل از ازدواج انجام شد. داده­ها نیز با تکنیک­های کمّی (آزمون رگرسیون) و با برنامه Amos تحلیل شد. یافته­ها نشان داد «آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج» بر «تحکیم خانواده» و ابعاد آن در سه سال اول زندگی مشترک تأثیر مستقیم، مثبت و معناداری دارد (۰۵/۰p<)؛ آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج به میزان (46/0) بر تحکیم خانواده موثر است. با توجه به نتایج تحقیق «آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج» باعث افزایش «تحکیم خانواده» و به تبع باعث افزایش امنیت خانواده­ها و امنیت جامعه می­گردد. بنابراین توجه بیشتر به آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج و افزایش مدت زمان این دوره­ها حائز اهمیت است.

 

واژگان کلیدي: آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج، تحکیم خانواده، زندگی مشترک، مراکز بهداشتی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه و بیان مسئله

خانواده مهم­ترین نهاد تشکیل دهنده جامعه است که استحکام آن بر استحکام جامعه اثرگذاری مستقیم دارد (مبارکی و همکاران، 1397: 35)؛ به عبارتی استحکام و ثبات جامعه همچون بنایی عظیم وابسته به استواری خانواده­ها می­باشد و هرگونه انحراف در بنیاد خانواده موجب اضمحلال و فروریختگی ارکان جامعه می­شود (رهبریان­یزدی و سحاقی، 1398: 24)؛ زیرا خانواده به­ عنوان گروه نخستین نام برده می­شود و مرجعیت آن در حوزه الگوسازی برای فرزندان و تربیت ایشان امری بدیهی است که علیرغم حضور پرنفوذ تکنولوژی و انواع رسانه­ها در بین نسل جدید، در بسیاری از موارد هنوز نقش مرجعیت خود را حفظ کرده و فرزندان از آنها تأثیر می­پذیرند (مبارکی و همکاران، 1397: 37) و منبع رشد و شکوفایی استعدادهای اعضای خود است و امکانات و ابزار عینی لازم را برای تجلی­سازی استعدادها فراهم می­آورد (خطیبی، 1397: 8). بنابراین سلامت خانواده لازمه امنیت و سلامت جامعه است و توجه جدی به سلامت و استحکام خانواده­ها به­ویژه خانواده­های نوبنیان و زوج­های جوان ضروری و حائز اهمیت است.

اما امروزه آمارها نرخ بالای طلاق را نشان می­دهد و این سؤال در ذهن­ها مطرح می­شود که آیا «آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج²» که زوج­های جوان قبل از ازدواج رسمی در مراکز بهداشتی دریافت می­کنند، تأثیری بر کاهش نرخ طلاق دارد؟ آیا این آموزش­ها بر میزان «تحکیم خانواده³» مؤثر است؟ یکی از معضلات امروزی خانواده­ها، عدم ثبات خانواده­ها به ویژه در سال­های اولیه زندگی مشترک است؛ «در دهه­های اخیر طلاق در ایران به دلایل مختلف از جمله گذر جامعه از سنتی به مدرن، روندی رو به رشد داشته و بنیاد بسیاری از زندگی­های زناشویی به­ویژه در بین زوج­های جوان را به نابودی می­کشد» (بانکی­پورفرد و همکاران. 1396: 71و72). طبق آمارهای منتشره در سایت ثبت احوال کشور (دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی) (1399)، بیشتر طلاق­ها در سال­های اول زندگی مشترک زوجین روی داده است. آمار منتشره در سایت­های مدیریت و برنامه­ریزی استان­ اصفهان و ثبت احوال کشور (1399) نیز نرخ بالای طلاق در شهرهای اصفهان و شهرکرد را طی 5 سال گذشته نشان می­دهد؛ در سال 1394 در شهر اصفهان 3/33 درصد ازدواج­ها منجر به طلاق شد. در سال­های 1395 تا 1398 نیز به ترتیب 4/33، 6/37، 4/41 و 2/34 درصد ازدواج­های شهر اصفهان منجر به طلاق شده است. آمارها همچنین نرخ بالای طلاق را در شهرکرد طی سال­های 1392 تا 1398 نشان می­دهند.

طرح آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج یکی از اقداماتی است که امروزه جهت تحکیم بنیان خانواده­ها مورد توجه است و به عنوان یک جنبش مد نظر قرار گرفته است و هدفش تقویت ازدواج، آمادگی قبل از ازدواج، کاهش طلاق و حمایت از ازدواج سالم است (رجبی و عباسی. 1398: 388). در ایران این طرح در سال1370 به منظور ارتقای سطح آگاهی زوجین در زمینه­های اخلاق اسلامی، احکام و حقوق متقابل، ضرورت کنترل جمعیت، ارتقای بهداشت روانی، پیشگیری از بیماری­ها و آشنایی با واحدهای ارائه خدمت به تصويب رسيد(رضابیگی داورانی. 1395: 70) به نحوی که مسئولان دفاتر عقد ازدواج موظف شدند كه صيغه عقد جهت افراد در شرف ازدواج را تنها در صورتي جاري نمايند كه طرفين گواهي تندرستي مبني بر انجام آزمايش­ها و گذراندن این دوره آموزشي را ارائه دهند (باقیانی­مقدم و همکاران، 1390: 694). این آموزش­ها شامل کلاس­های 6 تا 8 ساعته است که توسط وزارت بهداشت، در مراکز بهداشتی برگزار می­گردد تا زوجین بتوانند آموزش­های بهداشتی و مشاوره­ای در زمینه مسائل مختلف ازدواج و زندگی زناشویی را کسب کنند (سایت مرکز مشاوره خانواده آویژه، 1399). این آموزش­ها فرصت مناسبی است که باعث افزایش آگاهی زوج­ها از نقش خود در ایجاد یك رابطه صحیح و ثمربخش می­شود و به­عنوان نوع خاصی از پیشگیری، با هدف کمك به زوج­هایی که در شرف ازدواج هستند، تعریف می­شود (اختیاری­امیری و همکاران، 1397: 432). آموزش و مشاوره قبل ازدواج روشی مداخله­ای برای زوج­های در شرف ازدواج با هدف آموزش مهارت­های مورد نیاز به منظور بهبود روابط­شان می­باشد. این برنامه جنبه پیشگیری نیز دارد و هدف آن شروع ازدواجی موفق و همچنین کمک به زوجین جهت حفظ و باقی ماندن عملکردشان در بالاترین حد ممکن است (کارول و دوهرتی⁴، 2003: 106). با توجه به محتوا و مدت زمان آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج در ایران، می­توان این آموزش­ها را به ابعاد و شاخص­های زیر تقسیم­بندی کرد:

1.       بُعد حقوق و تکالیف زوجین در خانواده

2.       بُعد رابطه جنسی و سلامت باروری

3.       بُعد کسب مهارت­های ارتباطی و اخلاقی

علی­رغم اثرات مثبت آموزش­های قبل از ازدواج، انتقاداتی نیز به این آموزش­ها وارد است؛ اولاً مدت زمان این دوره­ها کوتاه است و زمان 6 تا 8 ساعته برای کسب آموزش­ها و مهار­ت­های مختلف در زمینه مسائل ازدواج و زندگی زناشویی کافی نیست. ثانیاً این دوره­های آموزشی به ویژه در ایران آن­گونه که باید، جدی گرفته نمی­شود و علاوه بر مجریان این دوره­ها، زوجین نیز این آموزش­ها را جدی نمی­گیرند و از اهمیت این دوره­ها آگاهی کافی ندارند. بنابراین بعضی از زوجین، نسبت به این آموزش­ها بی­توجه هستند و از دریافت این آموزش­ها طفره می­روند؛ یا در این کلاس­ها شرکت نمی­کنند و یا درصد کمی از کلاس­ها را صرفاً جهت دریافت گواهی می­گذرانند. «تحقیقات [نیز] نشان داده است که بسیاری از افراد، برنامه­های آموزشی پیش از ازدواج را دریافت نمی­دارند» (جمشیدیان نائینی و همکاران، 1394: 125).

 با این وجود ادبيات تحقيق غالباً اثرات مثبت آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج را نشان مي­دهد؛ زوجینی که در برنامه­های آموزشي قبل از ازدواج شرکت می­کنند، از رابطه خوب، رضایت از زندگی، مهارت ارتباطی بهتر و از سازگاری بیشتری برخوردارند و آمار طلاق در آنها کم است. «مطالعه پژوهش­ها در حوزه­های مختلف جامعه­شناسی، علوم قرآنی و دینی نیز اذعان دارند که بسیاری از عوامل تحکیم بنیان خانواده اکتسابی هستند و اساساً موضوع «آموزش» نقش جدایی­ناپذیر در این فرآیند دارد» (مبارکی و همکاران، 1397: 36).

تحکیم خانواده در اصل تحکیم روابط بین اعضای خانواده است که موجب حفظ تعادل ساختاری در خانواده می­گردد؛ بطوری­که در شرایط التهاب و ایجاد مشکلات، تدبیر لازم برای حفظ سکون و آرامش خانواده توسط افراد آن وجود داشته باشد (مبارکی و همکاران، 1397: 39). خانواده­ای مستحکم است که توان حل مشکلات خود را داشته باشد و بتواند از طریق گفتگو مسائل و تعارضات اعضا را برطرف کند و زن و شوهر برای حفظ خانواده وقت بگذارند و احساس مسئولیت کنند (خطیبی، 1397: 11). ابعاد و مؤلفه­های تحکیم خانواده عبارت است از: اعتقادات دینی⁵، عبادات فردی⁶، عبادات اجتماعی⁷، معنویت­گرایی⁸، اخلاق و تکالیف فردی⁹، ایمان و فضیلت­گرایی¹⁰، وجود عشق، مهر و محبت میان اعضای خانواده¹¹، آشنایی با وظایفِ اعضای خانواده¹²، وجود روحیه­ی صبر و گذشت در مقابله با مشکلات¹³ (عدالتی و ردزوان¹⁴، 2010: 11 -8).

ضرورت تحقیق

ضرورت تحقیق حاضر این بود که امروزه در دنیایی زندگی می­کنیم که بیش از هر زمانی نیازمند ثبات خانواده­ها هستیم. «با توجه به سرعت تحولات در عرصه­های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی انسان­ها نیاز دارند تا براساس شرایط موجود، تغییراتی را در زندگی و روابط­شان پدید آورند؛ چراکه تغییرات عمیق و سریع فرهنگی و دگرگونی در سبک زندگی باعث می­شود که افراد در رویارویی با چالش­ها و مشکلات زندگی ناتوان باشند و همین امر آنان را در مواجهه با مشکلات روزمره آسیب پذیر کرده است» (یوسفی، 1395: 60).

ثانیاً با شناخت کیفیت تأثیرگذاری آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج بر تحکیم خانواده و ابعاد آن، زمینه تصمیم­گیری دقیق­تر برای مسئولین ذیربط فراهم می­گردد که این آموزش­ها را به سمت برنامه­های آموزشی مفیدتر و دقیق­تر سوق دهند. بنابراین پرداختن به موضوع تحکیم خانواده و بررسی تأثیرپذیری آن از آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج، حائز اهمیت است و پژوهش حاضر نیز به این موضوع پرداخته است و به دنبال پاسخ سوال­های زیر بود: آیا «آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج» بر «تحکیم خانواده» و ابعاد آن (در سال­های اولیه زندگی مشترک) مؤثر است؟ اگر چنین است، این تأثیرگذاری چگونه است؟ بدین ترتیب اهداف تحقیق حاضر عبارت است از:

1.       بررسی تأثیر آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج بر تحکیم خانواده

2.       بررسی تأثیر آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج بر ابعاد تحکیم خانواده

پیشینه پژوهش

پژوهش رجبی و خان­زاده(1400) با عنوان «تأثیر آموزش پیش از ازدواج مبتنی بر انتظارات زناشویی ایده‌آل‌گرایانه بر کاهش انتظارات زناشویی ایده‌آل‌گرایانه در زوج‌های متقاضی ازدواج» که در یک طرح آزمایشی تک موردی از نوع خطّ پایه چندگانه، روی سه زوج متقاضی ازدواج انجام گرفت، نشان داد که تأثیر بهبودی نسبی آموزش پیش از ازدواج مبتنی بر انتظارات ایده­آل­گرایانه در کاهش انتظارات زوج­های اوّل(55/42 درصد) و دوم(46/38 درصد) مؤثر بود و برای زوج سوم(61/30 درصد). پژوهش مختاری و همکاران(1400) باعنوان «تأثیر آموزش پیش از ازدواج طرحواره­ محور بر ارزش­های ازدواج و تصویر ایده‌آل از همسر در دختران» که به روش نیمه­آزمایشی انجام شد، نشان داد که آموزش پیش از ازدواج طرحواره­محور بر ارزش‌های ازدواج تأثیر معناداری داشته است(P<0/05) . در متغیر تصویر ایده‌آل از همسر نیز، در مرحله پس‌آزمون تفاوت معناداری بین گروه آزمایش و کنترل وجود داشت. پژوهش نظری(1399) با عنوان «اثربخشی آموزش پیش از ازدواج مبتنی بر برنامه آگاهی میان­فردی بر باورهای ارتباطی ناکارآمد زوجین در آستانه ازدواج دچار تعارض» که به روش نیمه­آزمایشی انجام شد نشان داد که آموزش پیش از ازدواج مبتنی بر برنامه آگاهی و انتخاب­های میان­فردی باعث کاهش باورهای ارتباطی ناکارآمد زوجین در آستانه ازدواج دچار تعارض می­شود. پژوهش ابراهیمی و همکاران(1398) به­عنوان «اثربخشی مشاوره پیش از ازدواج با برنامه مراقبت زوجین «CARE» بر انتظارات زناشویی و باورهای ارتباطی افراد در شرف ازدواج» که از نوع تحققیات نیمه­آزمایشی بود، نشان داد مشاوره پیش از ازدواج با برنامه مراقبت زوجین توانسته است انتظارات زناشویی و باورهای ارتباطی در افراد در شرف ازدواج شهر ارومیه را بهبود بخشد. پژوهش رجبی و عباسی(1398) با عنوان «بررسی اثربخشی آموزش قبل از ازدواج به شیوه برنامه آموزش ارتباط بر کاهش انتظارات زناشویی ایده‌آل‌گرایانه» نشان داد که آموزش ارتباط، منجر به کاهش انتظارات زناشویی ایده‌آل‌گرایانه جوانان مجرد شده است و برنامه آموزش ارتباط می‌تواند به عنوان یک برنامه مفید در آموزش قبل از ازدواج و برای کاهش انتظارات زناشویی ایده‌آل‌گرایانه افراد جوان مورد استفاده قرار گیرد. پژوهش رضازاده و همکاران(1398) با عنوان «اثر‌بخشی برنامه آموزش پیش از ازدواج بر نگرش دربارۀ ازدواج، تاب­آوری و انتظار از ازدواج» که به روش پژوهش نیمه­آزمایشی انجام شد، نشان داد آموزش پیش از ازدواج بر نگرش به ازدواج، تاب­آوری و انتظار از ازدواج مؤثر بود. نتایج تحقیق مبارکی و همکاران(1397) نشان دهنده اثرگذاری مستقیم، مثبت و بالای طرح بصیرت­افزایی و تعالی معنوی خانواده بر تحکیم بنیان خانواده در ابعاد اعتقادات مذهبی، مهارت­های زندگی و اخلاق است. رفيعي و همکاران‌(١٣٩٤‌) در پژوهشي با عنوان «تاثير‌ آموزش‌ آمادگي براي‌ ازدواج‌ بر‌ انتظارات زناشويي و مولفه­هاي آن» به اين نتيجه رسيد که کلاس­هاي‌ آمادگي براي ازدواج‌ در‌ جهت بهبود انتظارات زناشويي‌ و ابعاد‌ آن موثر بوده است. میر(1392) با انجام پژوهشی تأثیر بالای طرح نظام جامع آموزشی-تربیتی خانواده بر تحکیم خانواده را گزارش کرده است(مبارکی و همکاران. 1397: 44).

پژوهش ويليامسون¹⁵ و همکاران(٢٠١٤‌)‌ با عنوان آيا آموزش­هاي پيش از ازدواج باعث افزايش يا کاهش کمک‌­طلبي‌ زوجين‌ مي­گردد؟ نشان داد بين دريافت آموزش قـبل از ازدواج و پيگيري مشاوره‌ زوج با شاخص جمعيتي تعديل شـده رابطه وجود دارد (فاتحی­خشکناب و کریمی­ثانی، 1395: 147). یالسین و کاراهان¹⁶ (2007) نشان دادند که برنامه آموزش مهارت­های ارتباطی تأثیر مثبتی بر سازگاری زناشویی دارد و به اصلاحات رفتاری دراز مدت در زوج­ها منجر می­شود (نعیم و رضایی­شریف، 1395: 25). مطالعه جیسون(2006) نشان داد زوجینی که آموزش قبل از ازدواج را دریافت کرده بودند 31 درصد شانس کمتري براي جدایی داشتند (خالقی­نژاد و دیگران. 1391: 36). استنلی¹⁷ و همکاران(2006) در پژوهشی که به شیوه همبستگی انجام دادند، اعلام کردند که شرکت در برنامه­های آموزشی پیش از ازدواج با سه مؤلفه سطوح بالاتر رضایت­مندی، تعهد ازدواج و سطوح پایین­تر تعارض و نیز کاهش طلاق در ارتباط بوده است (بانکی­پور فرد و همکاران. 1396: 73). کارل و دوهرتی¹⁸ (2003) زوجینی را که در برنامه­های آموزش پیش از ازدواج شرکت کرده بودند، مورد مطالعه قرار دادند. نتایج نشان داد که این زوج­ها 30% بیشتر در ازدواج خود نسبت به آنهایی که آموزش ندیده بودند، موفق­تر بودند. آنها گزارش دادند که با همسران خود ارتباط بیشتری دارند، مهارتهای مدیریتی حل مسئله را بهتر می­دانند و در جنبه­های مثبت ارتباطی، مهارت بیشتری دارند. همچنین افرادی که آموزش پیش از ازدواج دیده­اند، کمتر با طلاق مواجه هستند (درویش­زاده و پاشا، 1389: 9). هالوگ¹⁹ (1998) در یک مطالعه­ی پیگیری سه ساله، یک گروه از زوج­های آلمانی را که در یک برنامه پیش از ازدواج مربوط به مهارت­های ارتباطی شرکت کرده بودند مورد بررسی قرار داد. پس از سه سال، زوج­های شرکت کننده در برنامه که سپس ازدواج کرده بودند، در میزان رضایت­مندی از رابطه­ی زناشویی، توافق حل مسئله در رفتارهای ارتباطی مثبت تفاوت معنا­داری را با گروه مقایسه نشان دادند (جعفری، 1386: 38).

جمع­بندی نتايج تحقیقات پیشین نشان مي­دهد زوجینی که در برنامه­های آموزشي قبل از ازدواج شرکت می­کنند، از رابطه خوب، رضایت از زندگی، مهارت ارتباطی بهتر و از سازگاری بیشتری برخوردارند و تعهد بیشتری نسبت به ازدواج دارند و نگرش­ها و انتظارات غیرمنطقی آن­ها نسبت به ازدواج کمتر و آمار طلاق در آنها کم است. اما این تحقیقات پیشین غالباً تأثیرگذاری «آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج» را بر یک یا دو مورد از ابعاد تحکیم خانواده بررسی کرده­اند و یا اینکه تأثیرگذاری برنامه­های آموزشی دیگر را بر برخی از ابعاد تحکیم خانواده سنجیده­اند و از طرفی غالباً با روش­های نیمه‌تجربی (پیش‌آزمون- پس‌آزمون، با گروه کنترل) و بر روی نمونه­های محدود انجام شده است، ولی تحقیق حاضر به روش پیمایشی و با نمونه­ای بزرگ به بررسی تأثیر «آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج» بر همة ابعاد تحکیم خانواده پرداخته است.

مبانی نظری

این تحقیق بر اساس نظریه کارکردگرایی به ویژه نظرات پارسونز²⁰ و دورکیم²¹، نظریه­های دیوید اولسون²² و برخی از اندیشمندان مکتب فرانکفورت و نتایج تحقیقات پیشین قابل تبیین است. کارکردگرایان بر نظم اجتماعی تأکید دارند و هنجارها و ارزش­های مشترک جامعه را برای حفظ نظم اجتماعی و بقای جامعه اساسی می­دانند و معتقدند افراد از طریق فرآیند جامعه­پذیری، هنجارها و ارزش­های جامعه را می­آموزند و درونی می­کنند و با دیگر افراد جامعه به باورهای مشترک می­رسند و این باورهای مشترک انسجام اجتماعی را تداوم می­بخشد (خالدی­سردشتی، 1399: 101).

به اعتقاد دورکیم هنجارها و ارزش­های مشترک جامعه با کنترل گرایش­های فردی افراد، نقش عمده­ای در حفظ جامعه دارد. از نظر او باورها و ارزش­های مشترک در جوامع ساده باعث پیوستگی جامعه می­شود و تقسیم­کار، وابستگی مقابل و تمایزها و تفاوت­ها باعث انسجام در جوامع پیچیده می­شود (خالدی­سردشتی، 1399: 108-104). به اعتقاد وی فرهنگ و نهادهای اجتماعی بنیادی­ترین منشأ انسجام اجتماعی هستند. همچنین معتقد است که ثبات و استواری خانواده به تقسیم کار بر مبنای جنس بستگی دارد که همسران نقش­ها و وظایف خود را به­ خوبی ایفا کنند و سازگاری افزایش می­یابد (خطیبی، 1397: 12).

از نظر پارسونز جامعه پدیده­ای به نسبت منظّم و به­سامان است و مسئلة اصلی جامعه یکپارچگی است و نیروهایی مانند هنجارهای مربوط به رفتار، اجتماعی شدن برای پذیرش نقش­ها و نظایر آن باعث نظم جامعه می­شود (اسمیت و رایلی، 1394: 60-57). او ارزش­ها و هنجارهای جامعه را از عوامل نظم جامعه می­دانست و معتقد بود کنشگر با اراده خود و در چارچوب ارزش­ها و هنجارها کنش می­کند؛ به عبارتی هنجارها و ارزش­های مربوط به نقش را رعایت می­کند. وقتی در قالب این ارزش­ها عمل می­کند، در واقع به انتطارات اجتماعی پاسخ داده است. او کنش اجتماعی را ناشی از موقعیت و نقش اجتماعی فرد در جامعه می­دانست (خالدی­سردشتی، 1399: 142). او همچنین تقسیم نقش و رابطه عاشقانه بین زن و شوهر را از بهترین اشکال حفظ وحدت خانوادگی و همبستگی خانواده می­دانست؛ او معتقد بود عامل همبستگی در خانواده هسته‌ای جدید، رابطه­ی عاشقانه بین زن و شوهر است و وجود عشق رمانتیک به­عنوان عامل اصلی ازدواج، باعث ایجاد محیطی صمیمی و سرشار از عشق و علاقه در رابطه زن و شوهر و والدین و فرزندان خواهد شد. او همچنین معتقد بود تقسیم نقش باعث حفظ وحدت خانوادگی می‌شود. نقش مردان، تعیین­کننده­ی پایگاه اجتماعی خانواده از طریق شغل و نقش زن ایجادکننده­ی روابط عاطفی (بیان‌گر) برای اعضای خانواده است که از مشکلات گوناگون اجتماعی رنج می‌برند. به نظر پارسونز ایفای نقش‌های تخصصی مردانه و زنانه، عامل دوام و بقای خرده‌نظام خانواده در چارچوب نظام اجتماعی است (مقتدایی، 1394).

دیوید اولسون نیز معتقد به ضرورت آموزش پیش از ازدواج است؛ او معتقد است زوجین باید به آموختن اصول پویای ازدواج و بالا بردن مهارت­های لازم زندگی اقدام کنند (مبارکی و همکاران، 1397: 36) و هدف زیربنایی بسیاری از رویکردهای آماده­سازی/ غنی­سازی ازدواج، کمک به قوی­تر شدن پیوند­های زناشویی است (درویش­زاده و پاشا، 1389: 6).

از دیدگاه هنری ژیرو²³ و پائولو فریره²⁴ (جامعه­­شناسان مکتب فرانکفورت) نقش آگاهی انسان در کنش­های او مهم است؛ انسان براساس میزان آگاهی خود و نوع درک خود از موقعیت­های مختلف کنش می­کند. از طرفی نوع درک انسان نیز وابسته به میزان آگاهی اوست. پائولو فریره معتقد است انسان منفعل نیست و توانایی آگاهی یافتن از شرایط خود و  تغییر آن را دارد. انسان توانایی شناخت و دگرگون ساختن واقعیت را دارد. هنری ژیرو نیز برای نقش آگاهی انسان و محیط زندگی او در واکنش­هایش اهمیت زیادی قائل بود. معتقد بود انسان­ها دارای ابتکار و خلّاق هستند و قوانین و هنجارهای جامعه به صورت یکسان از طرف همه افراد جامعه پذیرفته و اجرا نمی­شوند، بلکه انسان­ها در موقعیت­های مختلفی که قرار می­گیرند براساس نوع درک­شان از آن موقعیت و همچنین با توجه به علایق خود و دیگر اقتضائات محیطی، واکنش­های متفاوتی از خود بروز می­دهند (حقیقتیان، 1396: 127).

دین اسلام نیز به نقش و اهمیت آگاهی انسان در زندگی و سرنوشت او توجه نشان می­دهد و پیامبران را به عنوان معلّم، بشیر و نذیر معرفی کرده است؛ که انسان­ها را از خالق خویش و نعمت­هایش آگاه می­کنند و انسان­ها براساس این آموزه­ها و آگاهی­ها می­توانند مسیر خود را انتخاب کنند (خالدی­سردشتی، 1399: 79). بنابراین می­توان گفت آگاهی فرد نسبت به یک مسئله، نگرش او را نسبت به آن مسئله شکل می­دهد و در نهایت نگرش فرد رفتار او را هدایت می­دهد؛ به عبارتی آگاهی فرد، هدایت­گر و جهت دهندة اندیشه و رفتار اوست.

طبق دیدگاه کارکردگرایان به ویژه دورکیم و پارسونز می­توان گفت اگر زوجین با آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج به آگاهی و باور مشترک برسند، انسجام خانواده را در پی خواهد داشت؛ با توجه به اینکه آموزش­های قبل از ازدواج کاری فرهنگی است که از طریق آن دانش زوجین نسبت به اهمیت خانواده و استحکام آن و نسبت به شیوه­های ارتباط صحیح زوجین افزایش می­یابد و از طریق این آموزش­ها زوجین نسبت به مهارت­های زندگی و راه­کارهای سازگاری آگاه می­شوند و به تبع آن به باورهای مشترک می­رسند، در نتیجه در چارچوب این باورها و ارزش­ها (به ویژه ارزش­ها و باورهایی که در زوجین نهادینه می­شود) رفتار می­کنند. به عبارتی این باورهای مشترک، رفتار زوجین را در خانواده هدایت وکنترل می­کند و به تبع آن استحکام خانواده افزایش می­یابد.

بر اساس دیدگاه ژیرو و فریره نیز آگاهی انسان نقش مهمی در کنش­های او دارد و دین اسلام نیز به نقش آگاهی انسان در انتخاب مسیر زندگی تأکید می­کند. با عنایت به اینکه آموزش­های قبل از ازدواج، آگاهی زوجین را افزایش می­دهد و از طرفی میزان آگاهی فرد، هدایت­گر و جهت دهندة اندیشه و رفتار اوست؛ بنابراین افزایش میزان آموزش­های قبل از ازدواج در هدایت رفتار زوجین و ثبات خانواده مؤثر است.

بنابراین فرضیه تحقیق حاضر که مبتنی بر نظریات فوق است عبارت است از: «آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج» بر «تحکیم خانواده» و ابعاد آن در سه سال­ اول زندگی مشترک مؤثر است. 

روش­ شناسی

پژوهش حاضر، پیمایشی و در چارچوب روش­شناسی کمّی و از نوع همبستگی بود؛ از نظر هدف، کاربردی و از نظر زمانی، مقطعی بود که در زمستان 1399 انجام شد. جامعه آماری شامل کلیه جوانان شهرهای اصفهان و شهرکرد بود که در سال­های (1396-1398) ازدواج کرده­اند؛ در طی این سال­ها تعداد 44074 ازدواج در این شهرها ثبت شده است²⁵. بنابراین جامعه آماری 88148 نفر بود که 75852 نفر ساکن شهر اصفهان و 12296 نفر ساکن شهر شهرکرد بودند. حجم نمونه با فرمول کوکران محاسبه و برابر ۳۸۷ نفر تعیین شد. نمونه­ها شامل جوانانی بودند که ساکن شهر شهرکرد یا شهر اصفهان بودند و طی سال­های 98-1396 ازدواج کردند. روش نمونه‌گیری در مرحله اول طبقه­ای متناسب با جمعیت و سپس نمونه­گیری در دسترس بود؛ ابتدا سهمیه شهرهای اصفهان (85 درصد) و شهرکرد (15 درصد) از حجم نمونه، به نسبت جامعه آماری مشخص و به ترتیب 329 نفر و 58 نفر تعیین شد. سپس با همکاری مراکز بهداشتیِ مجری دوره­های پیش از ازدواج، نمونه­های در دسترس، شناسایی شد.

جمع­آوری داده­ها از طریق پرسشنامه انجام شد؛ ابتدا اهمیت پژوهش برای هر یک از نمونه­ها­ بیان شد و درباره محرمانه ماندن اطلاعات اطمینان خاطر داده شد و از آن­ها خواسته شد پرسشنامه را به دقت پاسخ دهند. سپس پرسشنامه­ها در اختیار آنها قرار گرفت و پرسشنامه­ها پس از تکمیل، به محققان برگشت داده شد. اولین ابزار پژوهش، پرسشنامه تحکیم خانواده عدالتی و ردزوان (2010) بود که شامل 43 گویه در سطح اندازه­گیری رتبه­ای بود و 9 مولفه تحکیم خانواده را می­سنجد؛ پايايي پرسشنامه با آزمون آلفاي كرونباخ سنجیده و برابر (71/0) شد. دومین ابزار پژوهش پرسشنامه محقق­ساخته آموزش­ها و مشاوره­های قبل ازدواج بود که شامل 14 گویه در سطح اندازه­گیری رتبه­ای بود و 3 مولفه این متغیر را می­سنجد؛ میزان پايايي پرسشنامه با آزمون آلفاي كرونباخ تایید شد و برابر (73/0) شد. مقدار آلفای مولفه «مهارت­های زندگی و اخلاق» با 5 گویه برابر (71/0) و مقدار آلفای مولفه «رابطه جنسی و باروری سالم» با 6 گویه برابر (72/0) و مقدار آلفای مولفه «آگاهی از حقوق زوجین» با 3 گویه برابر (74/0) است.

نمره­گذاری گویه­ها بر اساس طیف لیکرت ۵ گزینه­ای بود (خیلی زیاد، زیاد، تاحدودی، کم و خیلی­کم) برای سنجش روايي پرسشنامه تحقیق، از اعتبار محتوایی (با تأیید استاد راهنما و چندين تن از اساتيد دانشگاه) و اعتبار سازه­ای از نوع تحلیل عاملی استفاده شد که ضریب روایی کل پرسشنامه آموزش­ها و مشاوره قبل ازدواج برابر (73/0) و ضریب روایی کل پرسشنامه تحکیم خانواده برابر (69/0) است. داده­ها از طریق تکنیک­های کمّی (آزمون رگرسیون) و با برنامه Amos تحلیل شد.

یافته‌ها

برای سنجش متغیر مستقل «آموزش و مشاوره­های قبل از ازدواج» از 14 گویه در سطح اندازه­گیری رتبه­ای به‌صورت طیف ۵ قسمتی استفاده شد. نمره 70 نشان‌دهنده بالاترین سطح و نمره 14 نشان‌دهنده پایین­ترین سطح آموزش و مشاوره­های قبل از ازدواج می­باشد. میانگین میزان آموزش و مشاوره­های قبل از ازدواج در بین افراد 5/38 است.

جدول(1): سطوح نمرات پاسخگویان از گویه­های «آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج»

سطوح آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج (14 گویه)	فراوانی
		درصد	درصد تراکمی
سطح خیلی کم (نمره 14)	25	5/6	5/6
سطح کم (نمره 15 تا 28)	76	6/19	1/26
سطح متوسط (نمره 29 تا 42)	201	9/51	78
سطح زیاد (بین 43 تا 56)	65	8/16	8/94
سطح خیلی زیاد (بیشتر از 56)	20	2/5	100
جمع	387	100	---

برای سنجش متغیر تحکیم خانواده از 42 گویه در سطح اندازه­گیری رتبه­ای به ‌صورت یک طیف ۵ قسمتی استفاده‌ شده است. نمره ۲۱۰ نشان‌دهنده بالاترین سطح و نمره ۴۲ نشان‌دهنده پایین­ترین میزان تحکیم خانواده است. میانگین میزان تحکیم خانواده 5/134 است.

جدول(2): سطوح نمرات پاسخگویان از گویه­های «تحکیم خانواده»

سطوح تحکیم خانواده (42گویه)	فراوانی
		درصد	درصد تراکمی
سطح خیلی کم (نمره 42)	26	7/6	7/6
سطح کم (نمره 43 تا 84)	61	8/15	5/22
سطح متوسط (نمره 85 تا 126)	186	48	5/70
سطح زیاد (بین 127 تا 168)	89	23	5/93
سطح خیلی زیاد (بیشتر از 168)	25	5/6	100
جمع	387	100	---

 

 

 

برای مشخص نمودن سهم هریک از ابعاد متغیر مستقل در تبیین و پیش­بینی متغیر وابسته از رگرسیون چندگانه استفاده شده است که در مدل رگرسیون میزان تحکیم خانواده، در کل 3 متغیر که همان ابعاد آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج هستند (روابط جنسی و سلامت باروری، حقوق و تکالیف زوجین در خانواده، مهارتهای ارتباطی و اخلاقی زوجین) وارد مدل شد که در نهایت هر 3 متغیر در مدل نهایی باقی ماندند. نتایج به دست آمده از انجام تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان می­دهد که ضریب همبستگی چندگانه رگرسیونی فوق برابر با ۴۶۷/۰ شده است، ضریب تبیین برابر با ۲۱۸/۰ و ضریب تبیین تصحیح شده نیز برابر با ۲۱۲/۰ می­باشد. بدین معنی که ۲/۲۱ درصد تغییرات مربوط به متغیر میزان تحکیم خانواده ناشی از تغییرات ابعاد متغیر مستقل است که در مدل نهایی وجود دارد.

جدول(3) آماره های تحلیل رگرسیون چند متغیره تحکیم خانواده

ضریب همبستگی چند گانه	ضریب تبیین
		ضریب تبیین تصحیح شده	اشتباه معیار	عرض از مبدأ	آزمون دوربین واتسون
467/0	218/0	0/212	18/4	72/4	0/24

 

جدول(4) ابعاد متغیرمستقل که در مدل باقی مانده­اند (به ترتیب اثر)

متغیر مستقل	B
		SEB	Beta	T	Sig
روابط جنسی سالم و سلامت باروری	۹۷/۱	۴۰/۰	۲۴۹/۰	۹/۴	۰۰۰۱/۰
مهارت های ارتباطی و اخلاقی زوجین	۰۱/۲	۴۶/۰	۲۱۸/۰	۳/۴	۰۰۰۱/۰
حقوق و تکالیف زوجین در خانواده	۲۶/۱	۴۶/۰	۱۴۲/۰	۷۳/۲	۰۰۷/۰

با توجه به مدل رگرسیون و مقدار Beta در جدول فوق مشاهده می­گردد که متغیر مستقل «روابط جنسی سالم و سلامت باروری» بیش از هر متغیر دیگر، بر تحکیم خانواده مؤثر می­باشد و بعد از آن به ترتیب «مهارت­های ارتباطی و اخلاقی زوجین» و «حقوق و تکالیف زوجین در خانواده» بر تحکیم خانواده مؤثر می­باشد.

اما فرضیه اصلی تحقیق حاضر عبارت است از:  «آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج» بر «تحکیم خانواده» و ابعاد آن مؤثر است. مدل نظری تحقیق در شکل (1) آمده است. هر دو متغیر فرضیه فاصله­ای و نرمال هستند و داده­های پژوهشی نیز براساس آزمون کلموگروف اسمیرنوف نرمال است (جدول5)؛ لذا برای بررسی فرضیه از آزمون ضریب رگرسیون  استفاده شده که نتایج آن در جدول(6) آمده است.

 

شکل (۱): مدل نظری: تأثیر متغیر آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج بر ابعاد تحکیم خانواده

جدول(5): مربوط به آزمون اسمیرنوف

متغیرها	میانگین
			انحراف معیار		مقدار z		Sig سطح معنی داری
آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج	5/38		5/5		051/0		075/0 = نرمال
تحکیم خانواده	5/133		6/7		045/0		1/0 = نرمال

 

جدول(6)نتایج آزمون رگرسیون بین آموزش و مشاوره­های قبل از ازدواج بر ابعاد تحکیم خانواده

متغیر مستقل	متغیر وابسته	ضریب رگرسیون
			تعداد نمونه	سطح  معنی­داری	ضریب تبیین	عرض از مبدأ
	اعتقادات دینی	135/0	387	008/0	8/1 %	02/11
	عبادات فردی	158/0	387	002/0	5/3 %	6/8
	عبادات جمعی	19/0	387	0001/0	6/3 %	3/7
	اخلاق و تکالیف فردی	256/0	387	00001/0	5/6 %	21/13
آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج	معنویت­گرایی	263/0	387	00001/0	9/6 %	97/14
	ایمان و فضیلت­گرایی	408/0	387	00001/0	7/16 %	44/0 -
	وجود عشق، مهر و محبت	362/0	387	00001/0	1/13 %	41/6
	آشنایی اعضای خانواده با حقوق و وظایف	408/0	387	00001/0	4/10 %	5/4
	وجود روحیه صبر و  گذشت مقابل مشکلات	32/0	387	00001/0	2/10 %	13/11
	تحکیم خانواده	464/0	387	00001/0	5/21 %	66/77

 

با توجه به جدول(6) آموزش­های قبل از ازدواج بر تحکیم خانواده و ابعاد آن مؤثر است. چون سطح معني­داري آزمون (05/0p<) كوچكتر از ۰۵/۰ است و مثبت بودن مقدار آزمون نشانگر تأثیر مستقیم و مثبت آموزش و مشاوره­های قبل از ازدواج بر تحکیم خانواده است؛ بدین ترتیب معادله رگرسیونی تحکیم خانواده عبارت است از: 

           (میزان آموزش­های قبل از ازدواج) ۴۶۴/۰+ ۶۶/۷۷= تحکیم خانواده

مدل رگرسیونی آموزش و مشاوره­های قبل از ازدواج بر ابعاد تحکیم خانواده

در این تحقیق تأثیر متغیر مستقل از طريق آزمون رگرسیون و با نرم‌افزار Amos²⁶ مورد بررسی قرار گرفته است. پارامترهای آزاد در مدل شامل واریانس‌ها و وزن‌های رگرسیونی و مجموعه پارامترهای آزاد برای مدل تدوین‌شده در جداول ­(7 و 8) منعکس شده‌اند.

جدول(7): مربوط به واریانس متغیرهای بررسی شده

شرح
	مقادیر	S.E.	C.R.	P
واریانس متغیر آموزش و مشاوره های قبل از ازدواج	22/30	17/2	89/13	***
واریانس متغیر خطای ساختاریe1 (مربوط به اعتقادات دینی)	17/9	66/0	89/13	***
واریانس متغیر خطای ساختاریe2 (مربوط به عبادات فردی)	35/16	17/1	89/13	***
واریانس متغیر خطای ساختاریe3 (مربوط به عبادات جمعی)	14/21	52/1	89/13	***
واریانس متغیر خطای ساختاریe4 (مربوط به اخلاق و تکالیف فردی)	74/19	42/1	89/13	***
واریانس متغیر خطای ساختاریe5 (مربوط به معنویت گرایی)	42/8	63/1	89/13	***
واریانس متغیر خطای ساختاریe6 (مربوط به ایمان و فضیلت گرایی)	7/29	61/0	89/13	***
واریانس متغیر خطای ساختاریe7 (مربوط به وجود عشق و محبت)	56/8	61/0	89/13	***
واریانس متغیر خطای ساختاریe8 (مربوط به روحیه صبر و گذشت)	33/8	63/1	89/13	***
واریانس متغیر خطای ساختاریe9 (مربوط به آشنایی کامل اعضای با حقوق)	92/14	07/1	89/13	***

 

جدول(8): وزن­های رگرسیونی متغیرهای بررسی شده

متغیر مستقل	تأثیر	متغیر وابسته
			برآورد	S.E.	C.R.	P
		اعتقادات دینی	08/0	028/0	67/2	P
		عبادات فردی	12/0	037/0	14/3	***
		عبادات جمعی	16/0	043/0	8/3	***
		ایمان و فضیلت­گرایی	28/0	041/0	77/6	***
آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج		اخلاق و تکالیف فردی	14/0	027/0	36/5	***
		معنویت­گرایی	39/0	044/0	79/8	***
		وجود عشق، مهر و محبت	18/0	027/0	63/6	***
		وجود روحیه­ صبر و  گذشت	13/0	027/0	84/4	***
		آشنایی اعضای خانواده با حقوق و وظایف	27/0	034/0	63/7	***
		تحکیم خانواده	75/1	17/0	28/10	***

تعداد کل پارامترهای آزاد (FP           ۵۵        تعداد متغیرهای بیرونی                          ۱۰

تعداد متغیرها                         ۲۰        تعداد متغیرهای درونی                           ۹

تعداد متغیرهای مشاهده شده:            ۱۰        درجه آزادی                                       ۳۵

تعداد متغیرهای پنهان                          ۹        

 

شکل (2): مدل تجربی با مقادیر وزن‌های رگرسیونی استانداردشده مربوط به تأثیر متغیر آموزش­های قبل از ازدواج بر ابعاد تحکیم خانواده

جدول(9): وزن‌های رگرسیونی استانداردشده متغیرها

شرح	مقادیر استانداردشده
ایمان و فضیلت­گرایی	41/0
وجود عشق، مهر و محبت	36/0
اخلاق و تکالیف فردی وجود روحیه صبر و گذشت معنویت­گرایی آشنایی کامل اعضا با حقوق و وظایف عبادات جمعی عبادات فردی اعتقادات دینی تحکیم خانواده	33/0 32/0 26/0 24/0 19/0 16/0 14/0 46/0

 

جدول(9) تأثیر متغیر آموزش­های قبل از ازدواج را بر تحکیم خانواده و ابعاد آن نشان می­دهد؛ آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج به میزان (41/0) بر ایمان و فضیلت­گرایی، به میزان (36/0) بر وجود عشق، مهر و محبت، به میزان (33/0) بر اخلاق و تکالیف فردی، به میزان (32/0 بر روحیة صبر و گذشت، به میزان (26/0) بر معنویت­گرایی، به میزان (24/0) بر آشنایی اعضای خانواده با حقوق و وظایف، به میزان (19/0) بر عبادات جمعی، به میزان (16/0)  بر عبادات فردی، به میزان (14/0)  بر اعتقادات دینی و به میزان 46/0 بر تحکیم خانواده مؤثر است.

بحث و نتیجه­گیری

هدف پژوهش بررسی تأثیر آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج بر تحکیم خانواده و ابعاد آن در سال­های اولیه زندگی مشترک بود. یافته­ها نشان داد آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج بر تحکیم خانواده و ابعاد آن در سال­های اولیه زندگی مشترک تأثیر مستقیم، مثبت و معنی­داری دارد؛ به میزان (41/0) بر ایمان و فضیلت­گرایی، به میزان (36/0) بر وجود عشق، مهر و محبت، به میزان (33/0) بر اخلاق و تکالیف فردی، به میزان (32/0 بر روحیة صبر و گذشت، به میزان (26/0) بر معنویت­گرایی، به میزان (24/0) بر آشنایی اعضای خانواده با حقوق و وظایف، به میزان (19/0) بر عبادات جمعی، به میزان (16/0)  بر عبادات فردی، به میزان (14/0)  بر اعتقادات دینی و به میزان 46/0 بر تحکیم خانواده مؤثر است. هرچه آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج بیشتر باشد، تحکیم خانواده و ابعاد آن بیشتر است.

 نتایج تحقیق با نظریات کارکردگرایان (به­ویژه دورکیم) قابل تبیین است؛ کارکردگرایان همچون دورکیم و پارسونز ارزش­ها و باورهای مشترک افراد جامعه را عامل انسجام و نظم اجتماعی و تداوم آن می­دانند و بقای خانواده را وابسته به ایفای نقش­های اعضای خانواده می­دانند. کارکردگرایان معتقدند ارزش­های مشترک جامعه، نقش عمده­ای در حفظ جامعه و جلوگیری از بی‌هنجاری دارند و بر ارادة افراد تحمیل می­شوند و کارکرد آن یکپارچگی اجتماعی است (خالدی­سردشتی، 1399: 108-101). به عبارتی اگر افراد جامعه به باورهای مشترک برسند همبستگی و انسجام آنان افزایش می­یابد.

از نظر دورکیم ارزش­های مشترک جامعه با تنظیم گرایش­های فردی افراد، نقش عمده­ای در حفظ جامعه دارد. از نظر او کارکرد ارزش­ها و باورها ایجاد یکپارچگی اجتماعی است؛ به عبارتی فرهنگ جامعه از عوامل انسجام اجتماعی است. از نظر وی در جوامع ساده باورها و ارزش­های مشترک جامعه و در جوامع پیچیده تقسیم­کار و تفاوت­ها باعث انسجام می­شود. پارسونز نیز ارزش­ها و هنجارهای جامعه را از عوامل نظم جامعه می­دانست. او همچنین تقسیم نقش و رابطه عاشقانه بین زوجین را از بهترین اشکال حفظ وحدت خانوادگی می­دانست.

طبق نتایج تحقیق و دیدگاه کارکردگرایان می­توان گفت: دوره­های آموزشی قبل از ازدواج با آگاه ساختن زوجین به نقش­های خود و آموزش ارزش­های دینی و مهارت­های زندگی به زوجین باعث حفظ استحکام خانواده می­شوند؛ اگر جوانان با آموزش قبل از ازدواج، از ارزش­ها و دانستنی­های مربوط به تحکیم خانواده آگاه شوند و آن­ها را بپذیرند، این باورها باعث اصلاح رفتار آن­ها و تقویت انسجام خانواده می­شود. آموزش­های قبل از ازدواج کاری فرهنگی است که از طریق آن آگاهی جوانان نسبت به نقش­های زوجین، ارزش­ها، اهمیت تقسیم­کار و اهمیت و راه­کارهای تعادل خانواده افزایش می­یابد و باعث می­شود جوانان رفتارها و اهداف خود را کنترل کنند و در نتیجه باعث استحکام خانواده می­شود.

از دیدگاه هنری ژیرو و پائولو فریره (از اندیشمندان مکتب فرانکفورت) نیز نقش «آگاهی» انسان در کنش­های او مهم است؛ انسان براساس میزان آگاهی و نوع درک خود از موقعیت­های مختلف کنش می­کند. از طرفی نوع درک انسان نیز وابسته به میزان آگاهی اوست. «پائولو فریره معتقد است انسان منفعل نیست و توانایی آگاهی یافتن از شرایط خود و هم­چنین تغییر آن را دارد. هنری ژیرو نیز معتقد بود انسان­ها دارای ابتکار و خلّاق هستند و انسان­ها در موقعیت­های مختلفی که قرار می­گیرند براساس نوع درکشان از آن موقعیت و همچنین با توجه به علایق خود و دیگر اقتضائات محیطی، واکنش­های متفاوتی از خود بروز می­دهند» (حقیقتیان، 1396: 127). دین اسلام نیز به نقش آگاهی انسان در زندگی و سرنوشت او توجه نشان می­دهد و پیامبران را به عنوان معلّم، بشیر و نذیر معرفی کرده است؛ که انسان­ها را از خالق خویش و نعمت­هایش آگاه می­کنند و انسان­ها براساس این آموزه­ها می­توانند مسیر خود را انتخاب کنند (خالدی­سردشتی، 1399: 79). بنابراین میزان آگاهی فرد، نگرش او را شکل می­دهد و جهت دهندة اندیشه و رفتار اوست. آموزش­های قبل از ازدواج باعث افزایش آگاهی جوانان، ایجاد باورهای مثبت در آن­ها و انتخاب رفتار درست و ایفای نقش در خانواده می­شود و باعث افزایش تحکیم خانواده می­شود. یافته پژوهش با توصیه­های روایات اسلامی هم­خوانی دارد؛ باورهاي مذهبي از جمله عواملی است که تأثير به سزايي در استحکام خانواده دارد؛ تعاليم و باورهاي ديني مي­توانند فرد را به سوي کمال و در نتيجه رضايت­مندي بيشتر هدايت کنند.

با توجه به اینکه تحقیقات پیشین نیز تأثیر برنامه­های مختلف آموزشی پیش از ازدواج را بر ابعاد مختلف تحکیم خانواده تأیید کرده­اند؛ بنابراین می­توان گفت نتایج تحقیق حاضر با نتایج تحقیقات پیشین هم­سویی دارند.  نتایج تحقیق حاضر با نتایج تحقیقات رجبی و خان­زاده (1400)، مختاری و همکاران (1400)، نظری (1399)، ابراهیمی و همکاران (1398)، رجبی و عباسی (1398)، رضازاده و همکاران (1398)، تحقیق مبارکی و همکاران (1397)، رفیعی و همکاران (1394)، میر (1392)، ويليامسون و هـمکاران (2014)، استنلی و همکاران (2006)، یالسین و کاراهان (2007)، جیسون (2006)، کارول و دوهرتی (2003)، هالوگ (1998) هم­سویی دارد؛ مطالعه جیسون نشان داد آموزش قبـل از ازدواج باعث کاهش جدایی زوجین می­شود. تحقیق استنلی و همکاران ارتباط آموزش پیش از ازدواج با سطوح بالاتر رضایت­مندی، تعهد ازدواج و سطوح پایین­تر تعارض و کاهش طلاق را تأیید کرد. تحقیق کارل و دوهرتی نشان داد آموزش پیش از ازدواج باعث کاهش طلاق می­شود. پژوهش هالوگ تأثیر برنامه پیش از ازدواج در میزان رضایت­مندی از رابطه­ی زناشویی، توافق حل مسئله در رفتارهای ارتباطی مثبت را تأیید کرد. پژوهش رجبی و عباسی نشان داد که برنامه آموزش ارتباط می‌تواند به عنوان برنامة مفید در آموزش قبل از ازدواج و برای کاهش انتظارات زناشویی ایده‌آل‌گرایانه مورد استفاده قرار گیرد. تحقیق مبارکی و همکاران نشان دهنده اثرگذاری مثبت طرح بصیرت افزایی خانواده بر تحکیم خانواده است. پژوهش میر تأثیر بالای طرح نظام جامع آموزشی- تربیتی خانواده بر تحکیم خانواده را نشان داد.

محدودیت­ها و پیشنهادات

یکی از محدودیت­های تحقیق حاضر كمبود تحقيقات انجام يافته با روش پیمایشی در ارتباط با موضوع بود؛ بتابراین پیشنهاد می­گردد محققان پژوهش­هایی با حجم وسیع­تر (با جامعه آماری گسترده و یا مطالعات طولی آینده­نگر) به بررسی رابطه آموزش­های قبل از ازدواج (که در مراکز بهداشتی ارائه می­گردد) با تحکیم خانواده بپردازند. از دیگر محدودیت­های تحقیق، عدم وجود ابزار پژوهش جهت سنجش متغیر «آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج» بود که در مراکز بهداشتی ارائه می­گردد؛ محقق پژوهش حاضر جهت ساختن پرسشنامه آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج، وقت زیادی را صرف مطالعه کتابچه­ها و محتواهای آموزشی مربوط به این آموزش­ها کرده است و چندین جلسه به طور کامل در کلاس­های آموزش­ قبل از ازدواج شرکت کرده است؛ بنابراین پیشنهاد می­شود محققان و پژوهشگران در تحقیقات خود از این ابزار پژوهش استفاده کنند.

با توجه به نتایج تحقیق پیشنهاد می­شود دوره آموزش­های قبل از ازدواج طولانی­تر و محتوای این دوره غنی­تر گردد و مهارت­های مختلف زندگی زناشویی در این دوره­ها آموزش داده شود. یافته­های تحقیق، تأثیرگذاری و اهمیت این دوره­های آموزشی را نشان داده است و مسئولین ذیربط به­ویژه مسئولین وزارت بهداشت، دانشگاه­های علوم پزشکی و دستگاه­های مرتبط با امنیت خانواده­ها، با لحاظ این یافته­ها، تصمیمات دقیق­تری نسبت به این دوره­های آموزشی اتخاذ نمایند. همچنین پیشنهاد می­شود در دوره­های آموزشی پیش از ازدواج (که در مراکز بهداشتی ارائه می­گردد)، علاوه بر آموزش­های مرسوم، مطالب مرتبط با امنیت و ثبات خانواده­ها توسط اساتید و صاحب­نظران، به زوجین آموزش داده شود. 

References

Baghiani moghadam H, Masouni boroujeni D, Mirzaei alavije M, Shahbazi H. (2011). examines the attitude of young people about marriage in relation to the recognition of the future wife. Research Magazine of Health systems, 7(6): 693-701. [Link]

Bankipourfard A, Sadri S, Momenirad F. (2017). Effective factors in strengthening the foundation of the family in the votes of the commentators and contemporary Muslim intellectuals. Cultural and educational women and family journal, (41): 69-86. [Link]

Carroll, JS. Doherty, WJ. Evaluating the Effectiveness of Premarital Prevention Programs, A Meta‐Analytic Review of Outcome Research. Family Relations. (2004); 52(2); 105-118

Darvishzade S, Pasha Gh. (2010). Review the effectiveness of premarriage training on students ' love stories. The Quarterly Journal of Psychology, (5): 5-21. [Link]

Ebrahimi S, Godarzi M, Isanejad O. (2019). The effectiveness of pre-marriage counseling through the couples care program (CARE) on expectations and comunicationalbeliefs in marriage applicants. Family Counseling and Psychtherapy, 1: 217-236 [Link]

Edalati A, Redzuan M. (2010). Perception of women towards family values and Their marital satisfaction. Journal of American Science, 6(4): 132-137. [Link]

Ekhtiariamiri R, Farahbakhsh K, Kalantarhormezi A, Slimibajestani H. (2018). Pre-marital counseling based on Islamic-Iranian culture. Payesh journal: 431-442. [Link]

Esmith Ph, Riley A. (2015). Cultural theory. Translation by Mohsen Solasi. Tehran: Scientific publishing

Fatehi khoshknab F, Karimisani P.(2016). The effectiveness of training premarriage skills on improving social skills and self-efficacy of women…, the Quarterly Review of Women and the Study of the Family, 141-162. [Link]

Haghighatian M. (2017). Education and reproduction of inequality. Afkar publishing.

Jafari A. (2007). Review the effectiveness of communication skills before marriage to an increase in marital satisfaction after marriage. Journal of behavioral sciences, 31-51. [Link]

Khaledi sardashti M. (2021). educational Sociology. Shahrekord: Niyusha publishing.

Khaleghinejad, Kh., Daghighbik, E., Moslemi, L. (2012). Examination of educational requirements in pre marriage counseling classes. Family Health Quarterly, (1): 36-40. [Link]

Khatibi A. (2018). measuring the effectiveness of compliance parameters on family consolidation. Cultural and educational women and family journal, (42): 7-31. [Link]

Mobaraki M, Azizabadi farahani F, Emamjome F.(2018). The influence of the Additional insight and spiritual excellence plan in the family rests on the strengthening of the families of the martyred town. Journal of Cultural Management, (11): 35-52. [Link]

Moghtadaee Z.(2016). Patrol in sociology of the family. [Link]

Mokhtari S, yoosefi Z, Mokshi Gh. (2022). The Effect of Schema-Based Pre-marital Instruction. Journal of Women and Family Studies, 14(54), 51-72 [Link]

Naeim M, Rzaei sharif A. (2016). The effectiveness of life skills on marital harmony and reduction of domestic violence against women. The Journal of Psychology and Psychology recognized. Journal of Psychology and psychiatry, (3): 21-32 [Link]

Nazari B. (2020). Effectiveness of Premarital Training based on Interpersonal Choices and Knowledge Program on Dysfunctional Relationship Beliefs of Couples in the Verge of Marriage with Conflict. Journal of Social Psychology, 58: 241-249 [Link]

Rafiei A, Etemadi A, Bahrami F, Jazayeri F. (2015). the effect of readiness for marriage on marriage expectations and its components on married girls in isfahan. Scientific Quarterly, Research of Women and Society, (6): 21-39. [Link]

Rahbarian Yazdi B, Sahaghi H. (2019). The effectiveness of pre - marriage training with a Adlry approach to attitudes toward marriage among girls on the eve of marriage. The Review of New Strategic Strategies in Psychology and Education. (1): 23-43. [Link]

Rajabi Gh, Khanzadeh A. (2021). Effect of Premarital Education Based on Idealistic Marital. Expectation's on Reducing Idealistic Marital Expectation's in Marriage Applicant Couples: A Single Case Study. Quarterly Journal of Psychological Methods and Models, 12(43): 14-30 [Link]

Rajabi Gh, Abasi Gh. (2020). Examination of the effectiveness of pre-marriage education in terms of program training program is to reduce the marital expectations of unmarried youth. Journal of Clinical Psychology and Psychology of Iran, 384-395. [Link]

Rezabeygi davarani E, Khanjani N, Iranpour A & et al. (2016). The training needs of the clients attending the counseling classes. Health - based Research Quarterly, (4): 69-80. [Link]

Rezazadeh M, Sadri Damirchi E, Ghamri Kiwi H. (2019). The effectiveness of premarriage educations on attitude toward
marriage, resilience and marriage. Journal of Family Counseling and Psychotherapy, 1(27): 109-124 [Link]

Yousefi N. (2016). Improving the effectiveness of life skills on marital satisfaction and couples hopes. Family psychology, (3): 59-70 [Link]

Website of Management and Planning, Isfahan Province, Deputy Director of Statistics and Information, Statistical calendar 1396-1398. [Link], [Link], [Link]

Website of the State Registration Authority, Bureau of Statistics and Population Information. [Link]

Website Filina. [Link]

Website of the Avige family and psychological counselling centre. [Link]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        

 

 

 

 

 

The Study of the influence of premarital education and consultation on family consolidation in the first three years of their marital life among married young people of Isfahan and Shahrekord cities²⁷

 

Abstract

Premarital counseling and education include (6–8) hour training courses that is being held at Sanitary Centers with the aim of teaching marital-life skills. All couples are required to take this training courses before formal marriage. The purpose of this study was to examine the effect of premarital counseling and education on the Family consolidation. The method is descriptive and correlational. The statistical population of the study included all the young people of Isfahan and Shahrekord cities who got married in 1396-1398. (N=88148). The sample size determined by Cochran's formula and 387 people selected as samples by available sampling method. Data gathered by family consolidation questionnaire of Edalate and Redzuan (2010), and researcher-making questionnaire of Premarital consultations and education. Data were analyzed through quantitative techniques (Regression test) and Amos software. The research findings showed that the "premarital counseling and training" has a direct, positive and significant effect on the family consolidation and its dimensions (p<0/05). This effect is about (46%) on family consolidation. As shown by the results of the research, "premarital education and counseling" increase the "family consolidation" and subsequently increase the security of families and society. Therefore, it is vital to pay more attention to premarital education and counseling and increase the duration of these courses.

 

Key words: Family consolidation, Marital life, Premarital education and counseling, Sanitary Centers

 

19

 

---

[1] 1.برگرفته از رساله دکتری باعنوان «بررسی تأثیرات آموزش­ها و مشاوره­های قبل از ازدواج بر سازگاری زوجین و تحکیم خانواده (در سه سال اول زندگی مشترک) همراه با ارائه مدل در بین جوانان ازدواج کرده شهرکرد و اصفهان» در دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان است. 

[2] . Premarital counseling and education

[3] . Family Consolidation

[4] . Carroll JS, Doherty WJ

[5] . Religious beliefs

[6] . Individual worships

[7] . Collective worships

[8] . Spiritual orientation

[9] . Personal ethics and tasks

[10] . Faith and virtue

[11] . Love and affection among family members

[12] . Tasks of family members

[13] . Patience, sustainability and death in dealing with problems

[14] . Redzuan, M

[15] . Williamson, Hannah C

[16] . Yalseen & Karahan

[17] . Stanly

[18] . Carroll & Doherty

[19] . Hahlweg

[20] . Talcott parsons

[21] . Emil durkheim

[22] . David olson

[23] . Henry giroux

[24] . Paulo freire

[25] . برگرفته از  سایت­های ثبت احوال کشور (دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی) و مدیریت و برنامه­ریزی استان­ اصفهان (معاونت آمار و اطلاعات)

[26] - Analysis of Moment Structures

[27] 1.This article is taken from the doctoral dissertation entitled “The study of the relationship of education and advice before marriage with compatibility and consolidate of family (in the first three years of cohabitation) with model among youth married in isfehan and shahrekord” in Islamic Azad University of Dehaghan.

---