جایگاه زن و موسیقی در عصر صفوی وبازنمود آن در نگاره‌های شاهنامه شاه تهماسبی
محورهای موضوعی : هنر و معماریفاطمه صغری غضنفری 1 , زهره طباطبایی 2
1 - دانشگاه هنر اصفهان، گروه هنر اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - دانشگاه هنر اصفهان، گروه مرمت اشیاء، اصفهان، ایران.
کلید واژه: موسیقی عصر صفوی, عصرصفوی, شاه تهماسب, زنان, شاهنامه تهماسبی,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر، بررسی نگارههایی از شاهنامه تهماسبی است که به شیوه زندگی زنان و موسیقی در این دوره می‌پردازد.این پژوهش، بنیادی و روش، توصیفی–تاریخی بوده و با استفاده از تحلیل اجتماعی به مطالعه نگارههایی از عصر صفوی و نقش و جایگاه زن و موسیقی در این دوره پرداخته است. جمع‌آوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای است. تجزیه و تحلیل سه نگاره از شاهنامه تهماسبی نشان از مهارت نوازندگی زنان هنرمند در عصر صفوی به ویژه شاه تهماسب دارد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که با توجه به اهمیت شاهنامه شاه تهماسبی، توبه شاه تهماسب تأثیرفراوانی بر اوضاع سیاسی اجتماعی و فرهنگی ایران گذاشت و محدودیت‌های زنان نسبت به دوره‌های قبل بیشتر شد؛ از این رو؛ موسیقی تحریم گردید و موسیقی‌دانان سختی‌های فراوانی را تحمل کردند. با توجه به توبه شاه تهماسب که مانع از فعالیت موسیقی‌دانان و بالطبع فعالیت بانوان می‌گشت؛ با این حال نگارههایی با نقش زنان درحال چنگ‌نوازی و دف‌نوازی اجرا شده است.
This study aimed to investigate the Persian paintings of Tahmasbi’s Shah-nameh and women's lifestyle and music in that era. This is a fundamental research with a descriptive-historical method and social analysis has been applied for studying the Persian paintings and the role and status of women and music in the Safavid era. The data were collected in library. Analysis of three Persian paintings of Tahmasbi’s Shah-nameh showed the proficiency and talent of the women artists in Safavid era in general and in Shah Tahmasb’s era in particular. The results showed that, given the importance of Shah Tahmasbi’s Shah-nameh, Shah Tahmasb’s penance had not only a great impact on Iran’s political, social, and cultural conditions but also made women more restricted than the previous eras. Accordingly, the music was boycotted and musicians endured many hardships. Although, repentance of Shah Tahmasb suppressed the activity of musicians and naturally, the activity of women, there are some Persian paintings containing women playing harp and tambourine.
- آریایی نیا، ناصر. (1392). شیوه های آموزشی سنتی و نوین موسیقی در ایران. پایاننامة کارشناسی ارشد، رشته پژوهش هنر، دانشگاه هنراصفهان.
- اسعدی، هومان. (1379). حیات موسیقایی و علم موسیقی در دوران تیموریان از سمرقند تا هرات. پایاننامة کارشناسی ارشد، رشته موسیقی، دانشکدة هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
- اکبری، امیر. ، رضاپور، راسله. (1388). نقش زنان درتحولات سیاسی عصرصفویه. تهران: کتابخانه ملی ایران.
- امیری، منوچهر. (1381). سفرنامه های وینیزیان در ایران. تهران: انتشارات شرکت های سهامی انتشارات خوارزمی.
- اولیویه، آنتوان گیوم. (1814- 1756). سفرنامه اولیویه. ترجمه: محمدطاهرمیرزا، به تصحیح غلامرضا ورهرام. (1371)، تهران: نشر اطلاعات.
- حجازی، بنفشه. (1381). ضعیفه، بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر صفوی. تهران: قصیده سرا.
- خلیلی بروجنی، محمدحسین. (1381). تغییر و تحول نگاره های موسیقی در نگاره های ایرانی- اسلامی. کارشناسی ارشد، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، تهران: دانشگاه شاهد.
- جوادی، غلامرضا. (1380). موسیقی ایران از آغاز تا امروز. تهران: انتشارات همشهری.
- جوینی، عطاملک. (۶۸۱–۶۲۳ هـ ق). تاریخ جهانگشا، تصحیح و تعلیقات حبیب‌الله عباسی و ایرج مهرکی.(1388)، تهران: زوار.
- فیگوئروا، د سیلوا، دن گارسیا. (1624-1550). سفرنامه فیگوئروا در دربار شاه عباس اول. ترجمه غلامرضا سمیعی. (1363). تهران: نشرنو.
- دلاواله، پیترو. (1652-1586). سفرنامه دلاواله، ج2، ترجمه محمود بهفروزی. (1380)، تهران: نشر قطره.
- راودراد، اعظم. (1379). جامعهشناسی هنرو جایگاه هنردر حوزه جامعهشناسی معاصر. هنرهای زیبا، 3: 24-20.
- رهبر،ایلناز.، اسعدی، هومان.، گاژا، رامون. (1390). سازهای موسیقی ایران در دوره صفویه به روایت کمپفر. نشریه هنرهای زیبا (هنرهای نمایشی و موسیقی)، 41: 132-115.
- سانسون، مارتین. (1695م). سفرنامه سانسون(وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی). ترجمه تقی تفضلی. (1346). تهران: ابن سینا.
- شاردن، ژان. (1713-1643). سفرنامه شاردن، ج ٨، ترجمه اقبال یغمایى. (1372). تهران: انتشارات توس.
- شعبانی، احمد. (1383). آداب زنان ایرانی در دوره صفوی(به نقل ازسفرنامه سانسون). مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، 77 و 78: 61-60.
- صفا، ذبیح الله. (1372). تاریخ ادبیات در ایران،ج 4. تهران: نشر فردوس و همکلاسی.
- غفاری‌فرد، عباسقلی. (1387). زن در تاریخ نگاری صفویه.تهران: انتشارات امیرکبیر.
- فرییر، رونالد دبلیو. (1996). هنرهای ایران. ترجمه پرویز مرزبان. (1374). تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
- قلیزاده، آذر. (1383). نگاهی جامعه شناختی به موقعیت زنان در عصر صفوی. زنان. پژوهش زنان، دانشگاه تربیت مدرس، 2(2): 88-77.
- کریمیان،حسن و بیدگلی، محبوبه سادات، (1387). معضلات اجتماعی و اقتصادی شهرهای ایران عصرصفوی با استناد به فرمانهای حکومتی منقور بر سنگ، مطالعه موردی: اصفهان، یزد و کاشان. فرهنگ، 68: 256-183.
- کمپفر، انگلبرت. (1716- 1651). سفرنامه کمپفر. ترجمه کیکاووس جهانداری. (1363). تهران: خوارزمی.
- نفری، بهرام. (1377). اطلاعات جامع موسیقی. تهران: مارلیک.
- مختلف، فاطمه. (1390). بررسی سهم زنان در آفرینش هنرهای زیبای ایران عصر صفوی. پایاننامه کارشناسی ارشد. گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
- میثمی، سید حسین. (۱۳۸۱). تشکیلات موسیقی دربار صفوی. فصلنامهی موسیقی ماهور، سال پنجم، ۱۷(31و54): 147-141.
- هینتس، والتر. (1992-1906). تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمه کیکاووس جهانداری. (1361). تهران: انتشارات خوارزمی.
- یوسف زاده، آمنه. (1394). نگاهی به وضع موسیقی در دوره قاجار. از سایت انسانشناسی. بازیابی در 17/3/94 www: anthropology.ir.
- Canby, Sheila. R.(2011). The Shahnama of shah Tahmasp the persian book of Kings. The Metropolitan Museum of Art. New York, New Haven and London. Distributed by Yale University Press.
- Necipoglu, Gulru. )1993(. Framing the Gaze in Ottoman, Safavid, and Mughal Palaces. Vol. 23, ed. Ann Arbour: Department of History, In Ars Orientalis University. p.p: 303-342.
- Jahandideh, mitra & Khafi, shahab. (2011). Women’s Status during the Safavid Period. Lanzarrote, canary island. p.p: 137-142.
- www.pintrest.com.(2015).
_||_