اثربخشی مدیریت استرس به شیوه شناختی- رفتاری بر افسردگی و سازگاری اجتماعی مادران دارای کودک کم‌توان ذهنی

محورهای موضوعی : روان شناسی

شهرام مامی ¹ (دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام، گروه روان شناسی، ایلام، ایران.)
کامران امیریان ² (دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام، گروه روان شناسی، ایلام، ایران.)

تاریخ دریافت : 1395/07/01 تاریخ پذیرش : 1395/09/22 تاریخ انتشار : 1395/10/01

کلید واژه: شناختی- رفتاری, مدیریت استرس, سازگاری اجتماعی, افسردگی,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضرتعیین اثربخشی مدیریت استرس به شیوه شناختی- رفتاری بر افسردگی و سازگاری اجتماعی مادران دارای کودک کم‌توان ذهنی بود. این پژوهش آزمایشی با طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون با گروه کنترل و مرحله پی‌گیری می‌باشد، مادران دارای کودک کم توان ذهنی مدارس کم‌توان ذهنی شهر ایلام، پرسشنامه افسردگی بک (1996) و سازگاری اجتماعی بل (1961) را تکمیل نمودند. از میان افرادی که نمره بالاتر از حد طبیعی داشتند، 60 مادر به شیوه تصادفی ساده انتخاب و به طور تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. گروه آزمایش، دوره آموزشی را در 10 جلسه 90 دقیقه‌ای دریافت کردند. پس از اتمام جلسات درمانی از هر دو گروه پس‌آزمون گرفته شد و یک ماه بعد مرحله پیگیری انجام شد. یافته‌های به دست آمده با استفاده از آزمون آماری تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داده میانگین نمره میزان افسردگی در پیش‌آزمون و پس‌آزمون در گروه آزمایش تفاوت معنادار داشت، اما این نمره در پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معناداری نداشت. همچنین تفاوت میانگین نمره سازگاری اجتماعی در پیش‌آزمون و پس-آزمون در گروه آزمایش معنادار بود، اما این نمره در پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معناداری نداشت. نتایج نشان داد که آموزش مدیریت استرس شناختی- رفتاری در کاهش افسردگی و افزایش سازگاری اجتماعی مادران دارای کودک کم توان ذهنی مؤثر بوده است.

چکیده انگلیسی:

This study aimed to determine the effectiveness of cognitive-behavioral stress management on depression and social adjustment of mothers of mentally retarded children was. This experimental study with pretest-posttest control group design is the follow-up period; mothers of children with mental retardation mentally retarded schools in Ilam, Beck Depression Inventory (1996) and social adjustment Bell (1961) were completed. Of those who had a score higher than 60 mothers randomly selected and randomly divided into two experimental and control groups.The experimental group received training in 10 sessions of 90 minutes. After the sessions the treatment of both groups was tested and was followed a month later stage. Results obtained using analysis of variance with repeated measures and Bonferroni post hoc test were analyzed.The results show the average depression score in pretest and posttest in the experimental group had a significant difference, but the score was no significant difference in post-test and follow-up. The difference between mean scores of social adjustment in the pre-test and post-test in the experimental group was significant, but the score was no significant difference in post-test and follow-up. The results showed that cognitive-behavioral stress management training in reducing depression and increasing social adjustment of mothers of mentally retarded children have been effective.

منابع و مأخذ:

- آقایی، الهام.، بختیاری، آزاده و جمالی پاقلعه، سمیه. (1392). اثربخشی درمان گروهی مدیریت استرس بر افسردگی و فشار خون بیماران زن مبتلا به فشارخون. فصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی سلامت، پاییز،  2(2، پیاپی 7): 68- 57.

- افروز، غلامعلی. (1391). مقدمه بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- باغبان، ایران.، فاتحی زاده، مریم و جزایری، رضوان السادات. (1388). تأثیر روش درمانی شناختی- رفتاری، آموزش ارتباطات و خودیاری روان شناختی بر میزان افسردگی دختران دانشجوی دانشگاه اصفهان. فصلنامه پژوهشهای مشاوره (تازهها و پژوهشهای مشاوره)، زمستان، 8 (30، پیاپی 30): 44- 29.

- پرند، اکرم.، افروز، غلامعلی.، منصور، محمود.، شکوهی‌یکتا، محسن.، بشارت، محمد‌علی و خوشابی، کتایون. (۱۳۸۸). آموزش مدیریت تنیدگی به مادران کودکان دارای نارسایی توجه/ فزون‌کنشی و تأثیر آن بر روابط والد- کودک. مجله علوم روان‌شناختی، تابستان، 8 (32، پیاپی 24): 539- 520.

- پورحیدری، سپیده.، بساک نژاد، سودابه.، داوودی، ایران.، دوستکام، محسن و باقرزاده انصاری، زهراسادات. (1394). اثربخشی آموزش کاهش تنیدگی مبتنی بر ذهن آگاهی بر سلامت روان و استرس ادراک شده در مادران دارای کودک مبتلا به اختلال کمبود توجه- بیش فعالی. فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ، زمستان، 7 (26، پیاپی 26): 93- 77.

- ترابی، فاطمه.، مندمی، شیدا و گرامی زاده شیرازی، ندا. (1394). مقایسه سازگاری اجتماعی پدران دارای فرزند با و بدون کم توانی ذهنی. نشریه تعلیم و تربیت استثنایی، تابستان، 15 (6، پیاپی 134): 29- 23.

- خوش روش، وحید.، پور محسن، معصومه و خیاط، سمیرا. (1394). تأثیر آموزش مدیریت استرس بر میزان سازگاری اجتماعی کارکنان زن بیمارستان های علوم پزشکی رشت. مجله دانشگاه علومپزشکی رفسنجان، تابستان، 14 (4، پیاپی 25): 244- 235.

- جلیل آبکنار، سیده سمیه.، پورمحمدرضای تجریشی، معصومه و عاشوری، محمد. (1392). مقایسه اثربخشی آموزش شناختی- رفتاری و کفایت اجتماعی بر رفتار سازشی دانش آموزان پسر با کم توانی هوشی تحولی. مجلهعلومرفتاری، پاییز، 7، (3، پیاپی 32): 197-189.

- قنبزی، نیکزاد.، حبیبی، مجتبی و شمس الدینی، سلوی. (1392). اثربخشی مذیریت استرس به شیوه شناختی- رفتاری بر ارتقای بهزیستی    روان شناختی، عاطفی و اجتماعی دانشجویان دارای احساس غربت. مجله روانشناسی بالینی، بهار، 5 (1، پیاپی 17): 55- 47.

- عباسی، سمیه. (1391). بررسی اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه بازسازی شناختی مبتنی بر تمثیل بر کاهش افسردگی مادران کودکان  کمتوان ذهنی شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته روان شناسی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی.

- کیمیایی، سیدعلی.، محرابی، حسین و میرزایی، زهرا. (1389). مقایسه وضعیت سلامت روان پدران و مادران و کودکان کم توان ذهنی آموزش پذیر شهر مشهد. مطالعات تربیتی و روانشناسی، پاییز، 11 (1، پیاپی 32): 278- 261.

- کوهسالی، معصومه.، میرزمانی، محمود.، کریملو، مسعود و میرزمانی، منیره. (1387). مقایسه سازگاری اجتماعی مادران با فرزند دختر عقب مانده ذهنی آموزش پذیر. مجله علمی- پژوهشیعلوم رفتاری، تابستان، 2، (2، پیاپی 24): 172- 165.

- صمدزاده، نسیم.، پورشریفی، حمید و باباپورخیرالدین، جلیل. (1393).  بررسی اثربخشی درمان شناختی- رفتاری بر سازگاری روانی- اجتماعی با بیماری و نشانه های افسردگی در افراد مبتلا به دیابت نوع 2. فصلنامه مطالعات روانشناسی بالینی، زمستان، 5 (17، پیاپی 35): 96- 77.

- زارعی، شکوفه.، شریف، فرخنده.، علوی شوشتری، علی و وثوقی، مهرداد. (1393). تأثیر آموزش مدیریت استرس بر سلامت روان مادران دارای کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی نقص توجه. آموزش پرستاری، زمستان، 3 (4، پیاپی 10): 67- 58.

- رضائیان، حمید.، اثناعشری، میترا و حسینیان، سیمین. (1393). مقایسه اثربخشی روش های شناختی- رفتاری در مقابل روش های القای خلق بر خلق مادران کودکان کم توان ذهنی. مطالعات روان شناختی دانشکدة علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه الزهراء، زمستان، 10 (4، پیاپی 30): 52- 23.

- مرادپور، جاماسب.، میری، محمدرضا و علی آبادی، سمانه. (1392). اثربخشی آموزش مهارت های خودآگاهی و ابراز وجود بر سازگاری و عزت نفس مادران کودکان کم توان ذهنی. فصلنامه علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، زمستان، 10 (1، پیاپی 24): 52- 43.

- ملک پور، مختار.، فراهانی، محب الل.، آقایی، اصغر و بهرامی، علی. (1385). تأثیر آموزش  مهارت های زندگی بر کاهش فشار روانی مادران کودکان عقب مانده ذهنی و عادی. فصلنامه پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، تابستان، 6 (2، پیاپی 20): 676- 661.

- ملیانی، مهدیه.، الهیاری، عباسعلی.، آزادفلاح ، پرویز.، فتحی آشتیانی، علی و طاولی، آزاده. (1393). مقایسه اثربخشی درمان ذهن آگاهی مبتنی بر شناخت و درمان شناختی- رفتاری بر پیش بین های عود در مبتلایان به افسردگی اساسی عودکننده. نشریه روان شناسی بالینی و شخصیت  دانشگاه شاهد، بهار و تابستان، 21 (10، پیاپی 39): 86- 75.

- ناظر، محمد.، ریاحی، نسرین و مختاری، محمدرضا. (1395). تأثیر آموزش مدیریت استرس به سبک شناختی- رفتاری بر میزان استرس و سلامت روان والدین دارای فرزند ناتوانی ذهنی، فصلنامه توانبخشی، بهار، 17 (1، پیاپی 68): 39- 30.  

- ولیزاده، رضا.، سهراب نژاد، سجاد.، مهربان، شفیق و احمدبوکانی، سلیمان. (1394). اثربخشی آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی- رفتاری بر افسردگی زنان مبتلا به بیماری مولتیپل اسکلروزیس. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، پاییز، 23 (5، پیاپی 32): 98- 91.

- یعقوبی، حمید. (1387). غربال گری اختلالات روانی: جایگاه آزمون ها و نحوه تعیین نمره برش و اعتباریابی. فصلنامه سلامت روان، بهار، 1 (1، پیاپی 1): 51- 39.

- Adli, M., Haidari, H., Zarei, E., & Sadeghifard, M. (2013).Relationship between Emotional and Social Adjustment with Marital Satisfaction. Journal of Life Science and Biomedicine, 3(2): 118-122.

- Amponsah, M. O. (2014). Non UK University students stress levels and their coping Strategies. Educational Research, 1(4): 088- 098.

- Bihatnigar, K. A. C. (2010).Effectiveness and feasibility of a cognitive-behavioral group intervention for body image disturbance in women with eating disorders.Thesis for the degree of doctor of philosophy, department of psychology inWestern Reserve University. Availableonline in www.proquest.com

- Devine, K. A. (2012).Individual adjustment, parental functioning and perceived social support in Hispanic and non-Hispanic white mothers and fathers of children with Spina Bifida. Journal of Pediatric Psychology, 8(4): 1-10.

- Denise, M. (2016). Cognitive-behavioral group treatment for veterans diagnosed with PTSD: Design of a hybrid efficacy-effectiveness clinical trial. Contemporary Clinical Trials, 47(4): 123–130.

- George, N. I., & Ukpong, D. E. (2012).Adolescents’ sex differential social adjustment problems and academic performance of junior secondary school students in Uyo Metropolitan City. InternationalJournal of Business and Social Science, 3(19): 245-251.

- Gohel, M. (2013).Psychosocial impact on the parents of   mentally retarded children in Adnan District. Health line, 2(2): 62-66.

- Gupta, R. K., & Kaur, H. (2015). Stress among parents of children with intellectual disability. Asia PacificDisability Rehabilitation Journal, 21(2): 118-126.

- Haller, M. (2016).Integrated Cognitive Behavioral Therapy versus Cognitive Processing Therapy for Adults with Depression, Substance Use Disorder, and Trauma. Journal of Substance Abuse Treatment, 62 (5): 38–48.

- James, N. (2013). The formal support experiences of family carers of people with an intellectual disability who ALS displays challenging behavior and/or mental health issues: What do carers say. Journal of Intellectual Disabilities published, 17(1): 6-23.

- Kawa, M. H., & Shafi, H. (2013).A comparative study of stress and depression among parents of mentally retarded children. Quest International MultidisciplinaryResearch Journal, 2(2): 4- 24.

- Koenig, H. G. (2012). Religious versus Conventional Psychotherapy for Major Depression in Patients with Chronic Medical Illness: Rationale, Methods, and Preliminary Results. Hindawi Publishing Corporation Depression Research and Treatment, 10(7): 1-11.

- Peters-Scheffer, N., Didden, R., & Korzilius, H. (2012). Maternal stress predicted by characteristics of children with autism spectrum disorder and intellectual disability. Research in Autism Spectrum Disorders, 6(8): 696- 706.

- Yildirim, H., & Basbakal, Z. (2010).Depression among mothers of children and adults with an intellectual disability in Turkey. International of Nursing practice, 16(9): 248-253.