چکیده مقاله :
در دهه های اخیر شهر ها به شکلی بی برنامه رشد کردند و محدوده های شهری در مدت کوتاهی به چندین برابر وسعت اولیه خود رسیدند، یا توسعه آنها در قطعاتی مجزا، بدون برنامه ریزی، تنگ و جسته و گریخته بود. این معضل، به الگوی گسترش یا پراکنش افقی شهری(sprawl) معروف گردیده و منشأ بسیاری از مشکلات در شهرهای جهان در حال توسعه و توسعه یافته شده است. شهر گرگان نیز در طول سالهای اخیر در طول زمان رشدی نامتوازن و به شکل پراکنده داشته است. در این پژوهش با بهره گیری از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن و جینی، درجه تجمع(موران وگری) به تحلیل چگونگی گسترش این شهر پرداخته شده است. براساس داده ها- که نتایج آنها حاکی از آن است - رشد سریع شهر از دهه 1365 شروع شده بود، اما تا دهه 1375 شهر به صورت فشرده رشد کرده است، اما از این سال به بعد مساحت شهر سه برابر شده است، و رشد بی قواره شهری رخ داده و میزان آن بر اساس مدل هلدرن 34 درصد بوده است بر اساس مدل های آنتروپی، جینی، گری و موران گسترش شهر تا سال 1385 به صورت پراکنده و افقی بوده، اما از این سال تا 1385 شدت پراکندگی و رشد افقی(Sprawl) شهر افزایش یافته؛ به طوری که از تراکم 136 نفر در هکتار در سال 1375 به 63 نفر در هکتار در سال 1385 رسیده است. و با توجه به نتایج پژوهش، الگوی رشد فشرده به عنوان الگوی توسعه آتی شهر پیشنهاد می شود.
منابع و مأخذ:
- باستیه، ژان. درز، برنارد. (1382). شهر، ترجمه علـی شریعتی، تهران :دانشگاه هنر، چاپ دوم.
- حکمت نیا، حسن و موسوی، میـر نجـف. (1385).کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه ای، تهران: انتشارات علم نوین.
- زنگنــه شــهرکی، ســعید. (1386). بررســی پدیــده پراکنش افقی شهر تهران و تاثیر زمین های کشـاورزی پیرامون، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
- سرور، رحیم. (1383). «استفاده از روش ای. اچ. پی در مکان یابی جغرافیایی مطالعه مـوردی: مکـان یـابی جهت توسعه آتی شـهر میانـدوآب، » مجلـه پـژوهش های جغرافیایی، ش 49.
- طرح جامع شهر گرگـان:(1373). مهندسـی مشـاور طرح ومعماری.
- عبــاس زاده، غلامرضــا. (1383). الگوســازی رشــد کالبدی بافت شهری در راستای توسـعه پایـدار(نمونـه موردی: شهر مشـهد)، پایـان نامـه کارشناسـی ارشـد، دانشگاه فردوسی مشهد.
- عزیزی، محمد مهدی. (1383). تراکم در شهرسازی (اصول و معیارهای تراکم بهینه )، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- عمادالدین، عذرا. ( 1386). بررسی کـاربری اراضـی در ناحیه دو شهر گرگان، پایان نامه کارشناسی ارشـد دانشگاه پیام نور تهران.
- کـاتی، ویلیـامز، برتـون، الیزابـت و جنکـز، مایـک.(1383). دستیابی به شکل پایدار شهری، ترجمـه واراز مـرادی مســیحی، شـرکت پــردازش و برنامـه ریــزی شهری.
- لینچ، کوین. (1381). تئوری شکل شهر، ترجمه سید حسین بحرینی، موسسـه انتشـارات و چـاپ دانشـگاه تهران.
- مثنـوی، محمـد رضـا. (1381). « توسـعه پایــدار وپارادایم های جدید توسعه شهری: شهر فشرده و شهر گسترده، مجله محیط شناسی، ش 31.
- . (1383). هزاره جدید و پارادایم جدید شـهری، درکتــاب شــکل پایــدار شــهری، ترجمــه واراز مــرادی مسیحی، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
- مرکز آمار ایران. (1385 -1335). نتـایج سرشـماری عمومی نفوس و مسکن شهر گرگان.
- مشــهدیزاده دهاقــانی، ناصــر. (1381). : تحلیلــی ازویژگی های برنامه ریزی شـهری در ایـران، انتشـارات دانشگاه علم و صنعت.
- معطوفی، اسداالله. (1374). استرآباد وگرگان در بسترتاریخ ایران، انتشارات درخشش.
- مهندسین مشاور پارهاس. ( 1385). طراحی شـهری بافـــت قـــدیم و فرســـوده مرکـــز شـــهر گرگـــان، کارفرما:شهرداری گرگان.
- نیــوتن، پیتــر. (1383). : شــکل شــهری و کــارکرد زیست محیطی، در کتاب شکل پایدار شهری، ترجمـه واراز مرادی مسیحی، شرکت پردازش و برنامه ریـزی شهری.
- یاراحمــدی، امیــر. (1378). بســوی شــهر ســازی انسانگرا، تهران: شرکت پردازش وبرنامه ریزی شهری.
- Anselin, L. , Space Stat Version 1. 80 UsersGuide, University of Illinois, UrbanaChampaign, IL.
- .Anderson, W. P. , Kanaroglou, P. S. andMiller, E. J. (1996). ”urban form, energy andthe environment: a review of issues, evidenceand policy”. Urban Studies, 33(1), pp7-35 .
- .Elkin, T. et al. 1991. Reciving the city:Towards sustainable urban development,
Friends of the Earth, London .-Ewing, R. , (1997) Is Los Angeles-style sprawldesirable?. J. Am. Plan. Assoc. 63. 107-27 .
-Hess, G. R (2001). ” Just what is Sprawl,Anyway?”, www4. ncsu. edu/grhess
-Wassmer, R. W, (2002) Influences of theFiscalization of Land Use and Urban-GrowthBoundaies, www. csus. edu/ indiv/ w/wassmerr/ sprawl. html .
- Tsai, Yu-Hsin (2005). ” Quantifying urbanform: Compactness versus Sprawl”, UrbanStudies, Vol. 42, No1, pp141-161 .
-Hadly, C. C(2000). “ Urban sprawl Indicators,Causes and solution”, WWW. CITY.BLOMINGTON .
- Menon, Neha(2004). “ Urban sprawl ”, Visionthe journal of the WSC-SD , Vol 2, No 3 .
- Zhang, T (2000), Land Market andGovernment. s Role in Sprawl, Cities, Vol. 17,No. 2 .
-Penfold, R, (2001) Lecture note for elementarystatistics, http ://www. cquest. toronto. edu/geog/ ggr270y/ notes/ not04c. html
-Peiser, R (2001). ” Decomposing urbansprawl”, Town Planning Review 72(3) .
