اولویت سنجی عوامل موثر بر تاب آوری اجتماعی منطقه 3 شهرداری شیراز در برابر زلزله
پریسا مشک سار
1
(
هیات علمی موسسه آموزش عالی آپادانا
)
محمد حسن آزادی
2
(
استادیار گروه شهرسازی، موسسه آموزش عالی آپادانا
)
کلید واژه: بحران, تاب آوری اجتماعی, زلزله منطقه 3 شهرداری شیراز,
چکیده مقاله :
تاب آوری در برابر زلزله یکی از مفاهیم بسیار مهم نظری و عملی در مدیریت بحران است .طی چند دهه گذشته، رشد شتابان شهری و توسعه مناطق فرودست شهری (به ویژه در کشورهای در حال توسعه) موجب شده که آسیب پذیری آن ها در برابر بحران هایی با منشاء انسانی و طبیعی بیش از پیش گردد. لذا امروزه بر بحث تاب آوری بیش از آسیب پذیری تاکید شده است.
پژوهش حاضر با هدف اســتخراج اثرگذارترین مؤلفه ها و اولویت سنجى آن هــا در تاب آورى با رویکرد اجتماعى جهت مقابله با زلزله در مرحله پیشــگیرى در منطقه 3 شهرداری شیراز انجام گرفت. 383 پرسشنامه به عنوان نمونه از سرپرستان خانوارها جمع آوری گردید . ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بود که سوالاتی در مورد ویژگی های اجتماعی و اقتصادی خانوارها و ارزیابی ابعاد و مولفه های تاب آوری را در بر می گرفت. داده ها، با به کارگیری آزمون های مورد تحلیل قرار گرفتند . جهت بررسی تجزیه و تحلیل داده ها مدل رگرسیون خطی چندگانه، t- test، تحلیل واریانس ANOVA و ضریب همبستگی پیرسون به کار رفته است.
نتایج تحقیق نشان داد که از میان شاخص های مورد مطالعه مولفه سرمایه اجتماعی با میانگین نظری 3.99، بیش ترین اهمیت را در پیش بینی تاب آوری کل برخوردار است. در مجموع، بعد تاب آوری اجتماعی از سطح مطلوبی برخودار بوده است. نتایج رگرسیون خطی چندگانه نشان می دهد وضعیت تاهل، میزان درآمد ماهیانه فرد، میزان درآمد صرف ضروریات، کیفیت و عمر ساختمان و تعداد دفعات تجربه زلزله رابطه معنی داری با تاب آوری اجتماعی دارند. چنانچه نتایج نشان میدهد به ازای هر واحد افزایش در متغیر تعداد دفعات تجربه زلزله میزان تابآوری اجتماعی به اندازه 18/0 افزایش مییابد.
چکیده انگلیسی :
Measuring and evaluating resilience against earthquake is one of the main
theoretical and practical concepts in crisis management. During the last few decades, rapid peace of urbanization and development of poor urban area(particularly in developing countries) have led to increased vulnerability of them against crisis oriented from human and natural factors. Thus, nowadays, a special emphasis is put on resilience rather than vulnerability.
The aim of this study is to extract the most effective components and prioritize them in resilience with a social approach to earthquake response was done in the prevention phase in the 3rd municipal district of Shiraz city. In this study, a sample size was estimated to be 383 heads of households of this district.
The data collection tool was a researcher-made questionnaire that included
questions about socioeconomic characteristics of households and questions
assessing dimensions and components of resilience. Data were analysed
using multiple linear regression, t- test, ANOVA and Pearson correlation
coefficient. The results of the evaluation in the quantitative section of the
research shows that in the social resilience, respectively, the highest average(3.99) was related to the components of social capital .
Overall,the social resilience dimension has been reported at a desirable level. The results of the multiple linear regression model showed that Marital status, amount of monthly income, amount of income spent on necessities, quality and life of the building and number of earthquake experiences have a significant relationship with social resilience. As the results show, for each unit of increase in the variable number of earthquake experiences, the rate of social resilience increases by 0.18.
_||_
Journal Research and Urban Planning ISSN (Print):
|
|
Research Paper
Explaining The Role of Social Capital in The Realizing Social Resilience of The 3rd Municipal District of Shiraz City Against Earthquakes
Abstract Measuring and evaluating resilience against earthquake is one of the main The aim of this study is to extract the most effective components and prioritize them in resilience with a social approach toearthquake response was done in the prevention phase in the 3rd municipal district of Shiraz city. In this study, a sample size was estimated to be 383 heads of households. The results of the multiple linear regression model showed that Marital status, amount of monthly income, amount of income spent on necessities, quality and life of the building and number of earthquake experiences have a significant relationship with social resilience. As the results show, for each unit of increase in the variable number of earthquake experiences, the rate of social resilience increases by 0.18.
|
Received Accepted: 2019/12/17 PP:
Keywords:
|
Use your device to scan and read the article online
|
|
Extended Abstract
Introduction
Measuring and evaluating resilience against
earthquake is one of the main theoretical and
practical concepts in crisis management.
During the last few decades, rapid peace of
urbanization and development of poor urban
area (particularly in developing countries)
have led to increased vulnerability of them
against crisis oriented from human and natural
factors.
Methodology
Thus, in recent years, a special emphasis is put
on resilience rather than vulnerability. The aim
of this study is to extract the most effective
components at the level of households in the
3rd municipal district of Shiraz city.and
prioritize them. In this study, a sample size
was estimated to be 383 heads of households.
The data collection tool was a researcher-made
questionnaire that included questions about
socioeconomic characteristics of households
and questions assessing dimensions and
components of resilience. Data were analysed
using multiple linear regression, t- test,
ANOVA and Pearson correlation coefficient.
Conclusion
The results of the evaluation in the quantitative
section of the research shows that in the social
resilience, respectively, the highest average was
related to the components of social capital .the
examination of the effect of underlying factors
on the total amount of resilience, the results of
the multiple linear regression model showed
that with increased staying time in the area of
residence and number of people working to
provide the family, the level of the resilience of households increases. Marital status, amount of monthly income, amount of income spent on necessities, quality and life of the building have a significant relationship with social resilience.
مقاله پژوهشی
تبیین نقش سرمایه اجتماعی در تحقق تاب آوری اجتماعی منطقه 3شهرداری شیراز در برابر زلزله
.
چکیده
پژوهش حاضر با هدف اســتخراج اثرگذارترين مؤلفه ها و اولويت سنجى آن هــا در تاب آورى با رويکرد اجتماعى جهت مقابله با زلزله در مرحله پيشــگيرى در منطقه 3 شهرداری شیراز انجام گرفت. 383 پرسشنامه به عنوان نمونه از سرپرستان خانوارها جمع آوري گرديد . ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بود که سوالاتی در مورد ویژگی های اجتماعی و اقتصادی خانوارها و ارزیابی ابعاد و مولفه های تاب آوری را در بر می گرفت. داده ها، با به کارگيري آزمون هاي مورد تحلیل قرار گرفتند . جهت بررسي تجزيه و تحليل داده ها مدل رگرسيون خطي چندگانه، t- test، تحليل واريانس ANOVA و ضريب همبستگي پيرسون به کار رفته است. نتايج تحقيق نشان داد که از ميان شاخص هاي مورد مطالعه مولفه سرمايه اجتماعي با میانگین نظری 3.99، بیش ترین اهميت را در پيش بيني تاب آوري کل برخوردار است. نتايج نشان مي دهد که وضعيت تاهل، ميزان درآمد ماهيانه فرد، ميزان درآمد صرف ضروريات، کيفيت و عمر ساختمان و تعداد دفعات تجربه زلزله رابطه معني داري با تاب آوري اجتماعي دارند. چنانچه نتایج نشان میدهد به ازای هر واحد افزایش در متغیر تعداد دفعات تجربه زلزله میزان تابآوری اجتماعی به اندازه 18/0 افزایش مییابد.
|
تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش: شماره صفحات:
واژههای کلیدی: سرمایه اجتماعی، تاب آوری اجتماعی، بحران، زلزله، منطقه سه شهرداری شیراز. |
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید
|
DOI:
مقدمه:
در جهان متحول کنوني، بلاياي طبيعي مانند سيل، زلزله، آتشفشان، خشکسالي و طوفان بر حسب عمق و وسعت آنها و نيز سطح مقاومت و آمادگي عيني و ذهني جوامع و انسانها و اقدامات پيشگيرانه در اين زمينه با پيامدهايي بسيار متفاوت در جوامع همراه است. علي رغم کاهش دامنه و عمق خسارات ناشي از زلزله به ويژه در جوامع پيشرفته، فراواني و شدت پيامدهاي آن از گذشته به مراتب بيشتر شده است(11). زلزله ها، بـه زیرساختها، شریانهـاي حیاتی و تأسیسـات صـدمه وارد می سازند و موجب از بین رفتن دارایی ها، اختلال در برنامه ریزي، افزایش مرگ و میر، وارد آمدن جراحات و صـدمات روحی می شوند(21). براین اساس بررسیهای مربوط به آسیبپذیری لرزهای شهرها یکی از ضروریات مدیریت شهری است.
از زمان تصویب چهارچوب طرح هیوگو در 22 ژانویه 2005، هدف اصلی برنامهریزي براي مخاطره و کاهش خطر بحران، علاوه بر کاهش آسیبپذیري به نحوي بارز به سمت تمرکز روي ایجاد تابآوري در جوامع گرایش پیدا کرده است(14). تابآوری در بسیاری از حوزههای علمی و در دامنهی وسیعی از اکولوژی تا علوم اجتماعی، روانشناسی فیزیک و اقتصاد به یک اصطلاح مهم تبدیل شده است. هیچ اجماعی از تعریف تاب آوری که مورد قبول همه رشته‌های علمی باشد، وجود ندارد. به طور کلی تابآوری در مورد تطابق و کاهش آسیبپذیری است. بسیاری از محققین تابآوری را توانایی واحدهای اجتماعی برای کاهش خطرات، مهار اثرات بلایا در هنگام وقوع و انجام فعالیت های بازیابی برای به حداقل رساندن اختلالات اجتماعی و کاهش اثرات زلزله های آینده میدانند(19).
بنابراین تاب آوري بـه دلیل پویایی واکنش جامعه در برابر مخاطرات، نوعی آیندهنگري است و به گسترش گزینشهاي سیاستی براي رویارویی با عدم قطعیت و تغییر هم کمک میکند. در این صورت افزایش تابآوري در برابر سوانح میتوانـد به افزایش ظرفیت سازگاري و معیشـت پایدار جامعه منجر شود(17).
کشور ایران به دلیل قرار گیری در کمربند لرزه خیز آلپ-هیمالیا و در محل تصادم ورقه های اوراسیا-عربستان، از نظر زمین شناسی فعال است. حدود ۸ درصد از زمینلرزههای دنیا و حدود ۱۷ درصد از زلزله های بزرگ دنیا در فلات ایران رخ میدهد طی نودساله گذشته هیجده زلزله با قدرت پیش از هفت ریشتر را تجربه کرده که موجب خسارتهای عمده مالی، جانی، اقتصادی، اجتماعی و داغدیدگی بخش عظیمی از جامعه شده است(31). بررسى نحوه مواجهه با بلایاى طبیعى در ایران، حاکى از آن است که مدیران شهرى بیشتر به التیام بخشــى پیامدهاى ناشى از وقوع بلایا اکتفا و همت خود را براى مقابله و بازســازى در چرخه مدیریت بحــران متمرکز کرده اند(10). بـا توجـه بـه اینکـه مدیریت سوانح محیط زیستی بعد از رخداد سـانحه در ایـران در شرایط مطلوبی قرار نداشته و پس از وقوع اینچنـین حـوادثی همچون زلزله شهرهای بم و رودبار آسیب های زیادی بـه مـردم اینگونه جوامع واردشده و بدین دلیل که معمولا افراد سـانحه دیده قادر نیستند به آسانی به شرایط متعادل بازگردند، نیاز است که پیش از وقوع بحران میزان تاب آوری جوامع مورد مطالعه قرار گیرد(5). با توسعه و گسترش روزافزون شهرهایی که در مناطق لرزه خیز قرار دارند، آسیب پذیری آنها در برابر زلزله های مخرب رو به افزایش است.
مطابق طرح تفصیلی شیراز، این شهر در رده بندی خطر نسبی زلزله، در محدوده آسیبپذیری زیاد و خیلی زیاد است. این شهر به عنوان مهمترین مرکز سیاسی، اداری و جمعیتی استان، همواره از رشد بالای جمعیتی و اثر مهاجرت قابل توجه برخوردار بوده است. با توجه به تعداد بسيار زياد گسلها (گسل بمو، مهارلو، زرقان، سلطان، بیدزرد، قلات، بزین) در سطح استان فارس و سوابق تاريخي فعاليت اين گسلها ميتوان به اين نكته پي برد كه امکان وقوع زلزلهاي عظيم در شیراز وجود دارد. در بین مناطق 11 گانه شیراز، منطقه سه شهرداری شیراز، منطقه مستعدی برای وقوع زلزله میباشد. نزدیکی به گسل هایی مانند گسل سعدی و سلطان II خطر زمین لرزه را در این منطقه تشدید میکند. علاوه بر این مسئله رعایت نکردن اصول ایمنی ، مانند ساخت و ساز در حریم گسل ها، فرسوده بودن بافت های محله وجود معابر تنگ و باریک و ... لزوم ارزیابی تاب آوری منطقه در برابر زلزله جهت کاستن از خطرات ناشی از زلزله در این محدوده را ضروری جلوه میدهد
از انجا که غالب مطالعات انجام شده به بررسی بعد کالبدی محیط پرداخته اند لــزوم توجه به بعد اجتماعى معمولا مورد غفلت واقع شــده و مى توان از این بعد تعبیر به "بعد مورد غفلت واقع شده تاب آورى" یاد نمود. بنابراین در این مقاله ســعى برآن بوده تا از میان ابعاد مختلف تاب آورى، تاب آورى اجتماعى در برابر سوانح طبیعى در منطقه 3 شیراز بحث و بررسى گردد. بدین ترتیب این مقاله در پی پاسخ به این ســؤال اساسى مى باشد که شاخص هاى مطــرح و اولویت بندى آنها به چــه ترتیبى مىباشــد به عبارتى دیگر مؤلفههــاى مؤثر در تابآورى با رویکرد اجتماعى جهت مقابله با زلزله کدم اند؟
پیشینه و مبانی نظری تحقیق:
واژه تابآوری نشات گرفته از واژه لاتین Resilire، به معنی جهش کردن یا به جای اول برگشتن است(6). بانک توسعه آسیایی (ADB) تاب آوری را به عنوان "توانایی کشورها، جوامع، مشاغل و خانواده ها برای مقاومت، جذب، بهبودی و سازماندهی مجدد در پاسخ به مخاطرههای طبیعی، بدون به خطر انداختن پایداری آنها و توسعه اقتصادی-اجتماعی" تعریف کرده است(8). در واقع، تابآوري پدیدهاي است که از پاسخهاي انطباقی طبیعی انسان حاصل میشود و علیرغم رویارویی فرد با تهدیدهاي جدي، وي را در دستیابی به موفقیت و غلبه بر تهدیدها توانمند میسازد(14). بنابراین تابآوری صرف مقاومت منفعل در مقابل آسیبها یا شرایط تهدیدکننده نیست بلکه فرد تابآور، مشارکتکننده فعال و سازنده محیط پیرامونی خود است(15). داویدو1، چادیو2 و استیوارت ریتچی3 تابآوري را به عنوان «یک مکانیسم دفاعی» تلقی کردند که افراد را قادر میسازد تا در مواجهه با ناملایمات رشد و پیشرفت کند(13).
مفهوم اصطلاح تابآوری مکرراً بازتعریف شده و از طریق ابعاد اکتشافی، استعاری و هنجاری توانایی، توسعه پیداکرده است. فصل مشترک تمامی این تعاریف ظرفیت برگشتپذیری، انطباق، جذب فاجعه، بر هم نخوردن سیستم، انعطافپذیری و زنده ماندن است که در جهت مقابله با اختلال و انطباق جوامع با آن استفاده میشود. این اختلالات شامل بحرانها، سوانح و شوکهاســت. همچنین در این تعاریف مشخص میشود که تابآوری امری همه جانبه است و ابعاد متفاوتی را شامل میگردد که حرکــت در رهیافت این عوامل در تکمیل یکدیگر در نهایت به تابآور شدن یک سیستم میانجامد(2).
در این میان اجماع صاحب نظران در حداقل وجود چهار بعد کالبدى، نهادی، اقتصادى و اجتماعى تابآورى حتمى اســت(18) که در ادامه تعریفی مختصر از آنها ارائه میشود. تاب آوری کالبدی، ارزیابی واکنش جامعه و ظرفیت بازیابی بعد از سانحه نظیر پناهگاه ها، واحدهای مسکونی، تسهیلات سلامتی و زیرساختی مانند خطوط لوله، جادهها و وابستگی آنها به زیر ساختهای دیگر را به همراه دارد(38). تابآوری از بعد اجتماعی به توانایی جوامع برای انطباق با تنشها و آشفتگیها، انجام فعالیت برای کاهش از هم گسیختگی اجتماعی و ظرفیت برگشتپذیری جوامع اشاره دارد. در بعد اقتصادی به واکنش و سازگاری ذاتی جوامع برای کاهش آسیبهای ناشی از بحرانها و در بعد نهادی به عنوان ظرفیت جوامع برای کاهش آسیب و ایجاد پیوندهای سازمانی در درون جامعه تعریف میشود(28 و 36). در این رابطه مطالعات بسیاری انجام شده است که به برخی از ان ها اشاره شده است.
زياري و کانوني(43) در راستاي مباني علم آينده پژوهي با
رويکرد اکتشافي و تحليلي به وضعيت تاب آوري اجتماعي در
چهارچوب حکمروايي شایسته ی شهري در شهر اردبيل پرداخته
اند. در اين پژوهش از نرم افزار ميک مک و سناريو ويزارد براي
تجزيه و تحليل داده ها استفاده شده است و به اين نتيجه دست
يافتند که تسهيل مداخله ی شهروندان و افزايش تعداد سازمان هاي
مردم نهاد شهري جزو بالاترين ارزش سازگاري در آيندەي تاب آوري
اجتماعي شهر اردبيل هستند.
سعيدي و همکاران(30) با هدف تدوين سناريوهاي تاب آوري
شهرهاي مرزي آبادان و خرمشهر پژوهشي انجام دادند. به منظور
تدوين سناريوهاي تاب آوري شهري نيز از روش تحليل بالانس
اثرات متقابل و نرمافزار سناريو ويزارد استفاده گرديد. نتايج مربوط به
اين سناريوها نشان داد بيشتر سناريوها در وضعيت هاي ايستا (ادامه
روند موجود در تاب آوري این شهرها) و بحراني قرار گرفته اند.
نصيري هنده خاله و همکاران(24) سعي نمودند تا شاخص هاي
مؤلفه کالبدي محيطي تاب آوري شهري در بافت هاي ناکارآمد شهر
ملارد را که مي تواند در تاب آوري شهري به کار گرفته شوند،
شناسايي کنند. براساس نتايج به دست آمده از ميان عواملي که
مورد بررسي قرار گرفته است، معيار ريزدانگي بالاترين درجه اهميت را
در ميزان تاب آوري محدوده مورد مطالعه داشته است.
صيدمرادي و همکاران( 32) پژوهشي باهدف بازنمايي فرآيند
بهره مندي از سرمايه اجتماعي در تاب آوري زلزله زدگان کرمانشاه
انجام دادند. براساس نتايج به دست آمده، احساس مسئوليت به
عنوان مقوله ي هسته اي انتخاب شد . شرايط علي عبارت بود از
احترام وارزش و حمايت عاطفي اقوام، خانواده ودوستان.
ضرغامي و همکاران(41 ) به سنجش و ارزيابي تاب آوري
محله هاي مرکز شهر زنجان در چهار بعد کالبدي، اقتصادي،
اجتماعي و مديريتي پرداختند. نتايج تحليل گوياي آسيب-
پذيري بالاي کالبد بخش مرکزي شهر زنجان است؛ نتايج تحليل
پرسشنامه نشان ميدهد بعد اجتماعي با بيشترين تاثير ميتواند
سبب افزايش تاب آوري در تمامي محلات مورد پژوهش است.
امروزه جوامع به طور فزایندهای از نیاز به بهبود تابآوری برای آمادگی خطرات پیشبینی شده، سازگاری با شرایط در حال تغییر و بازیابی سریع پس از حادثه آگاهی یافتهاند. چارچوب تابآوری بلایا، روشی برای برنامهریزی برای تابآوری جوامع به وسیلهی اولویتبندی پیشرفتهای ساختمانها و سیستمهای زیربنایی بر اساس اهمیت آنها در حمایت از نهاد اجتماعی و عملکرد اقتصادی در جامعه فراهم میکند(7). چارچوب‌های تابآوری، جوامع را به عنوان ویژگیهایی که آسیبپذیری آنها را، در مقابل پیامدهای مخاطرات طبیعی کاهش میدهد، بررسی میکنند.
در این رابطه چارچوب کاری هیوگو(HFA) برای انگیزهبخشی بیشتر به فعالیت در سطح جهانی در پی چارچوب کاری دهه بینالمللی کاهش سوانح(UNISDRY) به سال 1999، شکل گرفت. این سند یکی از اولین و اساسیترین تلاشهای بینالمللی جهت رفع نیاز به ارائه حفاظت مردم در برابر پیامدهای بلایای طبیعی میباشد(37).
بعد از پایان دوره کاری چارچوب هیوگو(2005- 2015) در جهت افزایش و بهبود تابآوری ملل و جوامع در مقابل بلایا، چارچوب سندای(2015- 2005) به تصویب رسید. با این عزم جهانی، اقدامات همه جانبه در زمینهی مدیریت کاهش خطرپذیری سوانح با هدف تابآورسازی سکونتگاههای شهری صورت گرفته است(22). همچنین چارچوب 4R چهار ویژگی برای جوامع تابآور معرفی میکند که عبارتند از: استحکام، سرعت، چندگانگی و غنی بودن(4). Bruneau و همکاران (2003) تلاش نمودند تا از مفاهیم کیفی آن به سمت مفاهیم کمی پیچیده از طریق یکپارچهسازی شاخصها و ویژگیهای تابآوری از قبیل استحکام، سرعت و قابلیت اطمینان حرکت کنند. برای حرکت به سمت یک مفهومسازی کیفی از تابآوری جامع از یک چارچوب یکپارچه استفاده نمودند. این چارچوب مفهومی متکی بر اندازهگیری تابآوری و مشتمل بر احتمال کاهش ویرانیها، کاهش پیامدهای ناشی از ویرانیها، و کاهش زمان بازیابی و ریکاوری است(29).
مدل توبین 1999، مدل معیشت پایدار، مدل خطی- زمانی دیویس 2006، مدل سرمایه محور 2007، مدل مکانی (DROP)4 2008، مدل شاخص خط مبنا 2010، چارچوب مخاطرات تـابآوری( FEMA)5 ، چارچوب embrace و چارچوب PEOPLES از جمله مدلهای دیگری هستند که با موضع تابآوری جوامع در برابر سوانح مطرح گردیدهاند(40، 34، 35، 20 و 28).
بسیاری از مدل های ارزیابی تابآوری به ارزیابی پیش از حادث شدن وقایع مخرب(وضع موجود یا ظرفیت تطابق پذیر) میپردازند. این مدل ها با استفاده از معیارها و داده های قراردادی به ارزیابی کمی تابآوری براساس وضع موجود(تابآوری ذاتی) در محدوده های جغرافیایی مختلف و یا سنجش نتایج و تغییرات در طول زمان در یک محدوده خاص میپردازند(42).
بریگوگلیو و گالی در سال 2003 مطرح کردند که شاخص ساده تابآوری، تولید ناخالص داخلی سرانه است، زیرا این متغیر توانایی کشور برای مقابله با آسیبپذیری را در بر میگیرد. آنها در سال 1997 با اضافه کردن سه متغیر، شاخص خود را اصلاح کردند که عبارتاند از: تمرکز صادرات، وابستگی به واردات استراتژیک، وابستگی به منابع مالی خارجی(31).
به زعم ماگان و هاگوری (2006)معیارهایی که تا امروز بیانگر این شاخصهاست عبارتند از:
اعتماد یا اعتبار6(12)، رهبری7، کارایی جمعی8، سرمایه اجتماعی9، انسجام اجتماعی و حس اجتماع10، درگیری اجتماع11(9)، معیارها/نگرشها/ارزشهای موجود12، ارتباطات و اطلاعات13 و وابستگی به منابع14(1). این شاخصها، از رویکردهای مختلفی نشات میگیرند که این رویکردها را میتوان به سه دسته اصلی شامل توان ایستادگی، مقاومت و واکنش مثبت به فشار یا تغییر تقسیم کرد(23).
همچنین مجموعه‌اي از شاخصها نیز براي ارزیابی «تاب آوري اجتماعي» از طرف محققانی چون آروکا جیمنز و همکاران (2017) مطرح شده که عبارتند از: جمعیت، وابستگی، تحصیلات، وضعیت اشتغال، خدمات بهداشتی، وضعیت زیرساختها و توسعه، ساختمانها و آسیبپذیری کارکنان(3).
تصویر1- مدل مفهومی تحقیق منبع: مطالعات نگارندگان، 1400
|
[1] Davy dov
[2] Chaudiou
[3] Ritchie
[4] Disaster Resilience of Place
[5] Federal Emergency Management Agency
[6] Trust
[7] Leadership
[8] Collective efficacy
[9] Social capital
[10] Social cohesion and sense of community
[11] Community involvement
[12] Existing norms/attitudes/values
[13] Communication and information
[14] Resource dependency
مواد و روش تحقیق:
این پژوهش از نوع کاربردی و توسعهای میباشد که با استفاده از ابزار کتابخانهای و روش توصیفی- تحلیلی به تبیین مفهومی و سنجش شاخصها و عوامل موثر بر تابآوری اجتماعی در منطقه 3 شهرداری شهر شیراز پرداخته است. با توجه به مطالعات انجام شده متغیرهای آگاهی، مهارت، نگرش، سرمایه اجتماعی از شاخصهای اجتماعی هستند که در این مقاله مورد بررسی واقع شدهاند. بدین منظور از پرسشنامه برای جمعآوری اطلاعات منطقه 3 شهرداری شیراز استفاده شده است. برای سنجش روایی کیفی، پرسشنامه تنظیم شده، در اختیار 10 نفر از افراد مجرب و متخصص در زمینهی تابآوری در حوزه سوانح گذاشته شد و نظرات آنان در طراحی پرسشنامه اعمال گردید. برای سنجش روایی به شکل کمی از دو شاخص نسبت روایی محتوا(CVR)1 و شاخص روایی محتوا(CVI)2 استفاده شد. نهایتا اینکه برای سنجش پایایی پرسشنامه روش (آزمون- آزمون مجدد) به کار برده شد. با توجه به حجم جامعه آماری، حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 388 نفر خواهد بود که با احتساب ضریب خطا 383 پرسشنامه پر شد.
معرفی محدوده مورد مطالعه:
یکی از مناطق آسیبپذیر شهر شیراز منطقه 3 میباشد. این منطقه در شمال شرقی شهر شیراز قرار دارد و از جنوب به بلوار مدرس، خیابان تختی و فردوسی از شرق به بلوار فضیلت، از شمال به بلوار جمهوری، شهرک سعدی و بلوار سرداران شهید و از غرب به خیابان حر ختم میشود. با توجه به آمار سال 1395، منطقه 3 با مساحت 1447 هكتار 7 درصد مساحت كل شهر شیراز را در بر میگیرد. جمعیت این منطقه حدود 142327 نفر برآورد گردیده و تراکم جمعیتی آن حدود 98 نفر در هکتار است. در شکل1 موقعیت منطقه 3 شهرداری شیراز نشان داده شده و در ادامه ویژگیهای سرپرستان خانوار در این منطقه مشخص شده است.
تصویر 2- محدوده منطقه 3 شهرداری شیراز ماخذ: شهرداری شیراز.
|
[1] Content Validity Ratio
[2] Content Validity Index
بحث و ارائه یافتهها:
در این بخش فراوانی، میانگین و میانه ویژگیهای اجتماعی
مربوط به پاسخگویان سرپرست خانوار در منطقه 3 شهرداری شیراز در قالب جدول 1 نمایش داده شده است.
جدول 1- ویژگیهای اجتماعی سرپرستان خانوار
متغیر | میانگین | انحراف معیار | متغیر | میانگین | انحراف معیار |
سن | 3/44 | 59/11 | میزان مخارج ماهیانه | 2276955 | 1584248 |
مدت اقامت در محله | 86/10 | 49/9 | متراژ منزل مسکونی | 44/136 | 82/107 |
درآمد ماهیانه سرپرست | 2367694 | 2467590 | ارزش منزل مسکونی | 305140540 | 219952364 |
درآمد ماهیانه خانوار | 2976861 | 25490360 | دفعات تجربه زلزله | 2/5 | 46/4 |
منبع: یافتههای نگارندگان، 1400
اکثریت پاسخگویان سرپرست خانوار در این مطالعه(56.1%) تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی بودهاند و تنها 0.8% در این منطقه شهر شیراز تحت پوشش بیمه حوادث بودهاند. در ادامه مولفههای مرتبط با معیارهای تابآوری اجتماعی سرپرستان خانوار منطقه 3 شهرداری شیراز آورده شده است(جدول 2).
جدول 2- متغیرهای مرتبط با تاب آوری اجتماعی
متغیر | طبقهبندی | فراوانی | درصد | متغیر | طبقهبندی | فراوانی | درصد |
جنسیت | مرد | 328 | 6/85 | مالکیت | مالک | 210 | 1/56 |
زن | 55 | 4/14 | مستاجر | 152 | 06/4 | ||
سطح تحصیلات | بیسواد | 11 | 9/2 | سرایداری | 7 | 9/1 | |
ابتدایی و راهنمایی | 52 | 6/13 | رایگان | 5 | 3/1 | ||
دبیرستان و دیپلم | 133 | 7/34 | درآمد صرف ضروریات | تقریبا همه آن | 125 | 6/33 | |
فوق دیپلم | 57 | 9/14 | بیشتر آن | 139 | 4/37 | ||
لیسانس و فوق لیسانس | 123 | 2/32 | نیمی از آن | 72 | 4/19 | ||
دکتری | 4 | 1 | کمتر از نیمی | 17 | 6/4 | ||
حوزوی | 3 | 8/0 | کمی از آن | 19 | 1/5 | ||
وضعیت اشتغال | شاغل | 298 | 8/77 | محل تولد سرپرست خانوار | شیراز | 261 | 1/68 |
غیرشاغل | 85 | 2/22 | غیر شیراز | 122 | 9/31 |
منبع: یافتههای نگارندگان، 1400
برای سنجش ميزان تابآوری اجتماعی خانوارهاي نمونه در جهت رويارويي و مقابله با زلزله، با توجه به توزیع نرمال دادهها، از آزمون پارامتریک یک نمونه‌ای علامت دار ویلکاکسون با در نظر گرفتن حد مطلوب عددی 3 و مقایسه آن با میانگین نظری مربوط به هر مولفه، استفاده شد. سوالات در هر مولفه جمع و بر تعداد سوالات در آن مولفه تقسیم شده است.
میانگین نظری مربوط به هر مولفه یک عددی بین 1 تا 5 به دست آمد که این عدد با حد مطلوب 3 با استفاده از آزمون پارامتریک علامت‌دار مقایسه شد. همانطور که از جدول ذیل مشخص است، در این مطالعه نمره میانگین نظری مولفه مولفه سرمایه اجتماعی (3.99)، مولفه نگرش(3.94) آگاهی و دانش(3.78) و مولفه مهارت(3.76)، به ترتیب در مقایسه با حد مطلوب 3 میزان بالاتری را نشان میدهند. با توجه به اینکه سطح معنیداری حاصل از آزمون یک نمونه‌ای علامت‌دار کمتر از 0.05 است، میتوان نتیجه گرفت که خانوارهای نمونه از حیث مولفههای میزان آگاهی و دانش، مهارت، نگرش و سرمایه اجتماعی در وضعیت مطلوبی قرار دارند. در مجموع نمره میانگین نظری میزان تابآوری اجتماعی برای مطالعه منطقه 3 شهرداری شهر شیراز 3.90 به دست آمد که در مقایسه با حد مطلوب 3 در سطح معناداری کمتر از 0.05 میزان بالاتری را نشان میدهد. به عبارتی دیگر این یافته بیانگر آن است که وضعیت تابآوری اجتماعی از دیدگاه پاسخگویان سرپرست خانوار، در این مطالعه از وضعیت مطلوبی برخودار است.
جدول3- سنجش مولفههای تابآوری اجتماعی در منطقه 3 شهرداری شهر شیراز با استفاده از آزمون یک نمونه‌ای علامت‌دار ویلکاکسون
مولفه ها |
| حد مطلوب=3 | ||||||
میانگین نظری | انحراف معیار | تفاوت میانگین نظری از حد مطلوب | 95 درصد فاصله اطمینان | P-value | وضعیت | |||
آگاهی و دانش | 3.78 | 0.9878 | 0.78184 | 0.682 | 0.8811 | 0.001> | مطلوب | |
مهارت | 3.7687 | 1.05259 | 0.76874 | 0.6630 | 0.8745 | 0.001> | مطلوب | |
نگرش | 3.9459 | 0.72084 | 0.94592 | 0.8735 | 1.0183 | 0.001> | مطلوب | |
سرمایه اجتماعی | 3.9955 | 0.73860 | 0.99550 | 0.9213 | 1.0697 | 0.001> | مطلوب | |
تاب آوری اجتماعی | 3.9014 | 0.54265 | 0.90142 | 0.8469 | 0.9559 | 0.001> | مطلوب | |
منبع: یافتههای نگارندگان، 1400
جنسیت، قومیت و محل تولد و تابآوری
در مطالعه منطقه 3 شهرداری شهر شیراز بین متغیر جنسیت پاسخگویان سرپرست خانوار با میزان تابآوری اجتماعی ارتباط معناداری وجود ندارد(0.05P>). نشان میدهد که در این مطالعه بین متغیر قومیت و محل تولد پاسخگویان سرپرست خانوار با میزان تابآوری اجتماعی ارتباط معناداری وجود ندارد(0.05< P).
جدول 4- ارتباط بین جنسیت و تابآوری اجتماعی در منطقه 3 شهرداری شهر شیراز، براساس آزمون t-test
تاب آوری | پاسخ | تعداد پاسخگویان | میانگین | انحراف معیار | آماره t | P-value |
جنسیت | مرد | 328 | 39.8277 | 5.6799 | 1.392- | 0.165 |
زن | 55 | 40.9545 | 4.7307 | |||
قومیت | فارس | 294 | 39.8835 | 5.5713 | 0.678- | 0.498 |
غیرفارس | 89 | 40.3399 | 5.5483 | |||
محل تولد در شیراز | بلی | 261 | 39.9100 | 5.4955 | 0.409- | 0.683 |
خیر | 122 | 40.1598 | 5.7212 |
منبع: یافتههای نگارندگان، 1400
تسلط به زبانی غیر از زبان مادری و وجود افراد معلول در خانواده و تابآوری
ارتباط آماری معنیداری بین متغیر تسلط به زبانی غیر زبان مادری و با متغیر تابآوری اجتماعی وجود دارد (0.05< P).
اما در مورد وجود افراد معلول در خانواده این رابطه برقرار نمی باشد.
جدول 5- ارتباط بین تسلط به زبان غیر زبان مادری و وجود افراد معلول در خانواده و تابآوری در منطقه 3 شهرداری شیراز
تاب آوری | پاسخ | تعداد پاسخگویان | میانگین | انحراف معیار | آماره t | P-value |
زبان غیرمادری | بلی | 67 | 40.6816 | 5.3546 | 2.730 | 0.006 |
خیر | 316 | 39.6422 | 5.5381 | |||
افراد معلول | بلی | 29 | 40.3017 | 5.5783 | 0.314 | 0.754 |
خیر | 354 | 39.9640 | 5.5679 |
منبع: یافتههای نگارندگان، 1400
سطح تحصیلات و وضعیت مالکیت منزل مسکونی و تابآوری
در مطالعه منطقه 3 شهرداری شهر شیراز بین متغیر سطح تحصیلات پاسخگویان سرپرست خانوار و وضعیت مالکیت منزل مسکونی با میزان تابآوری اجتماعی ارتباط معناداری وجود ندارد(0.05> P). به طوریکه نمره میانگین تابآوری اجتماعی در پاسخگویانی که مالک هستند نسبت به پاسخگویانی که مستاجر هستند از نظر آماری متفاوت نمیباشد.
جدول 6- ارتباط بین سطح تحصیلات سرپرست خانواده و وضعیت مالکیت منزل مسکونی و تاب آوری اجتماعی در منطقه 3 شهرداری شهر شیراز
مالکیت منزل | تعداد پاسخگویان | میانگین | انحراف معیار | کمترین | بیشترین | F | P-value |
مالک | 210 | 40.3214 | 5.6165 | 21.75 | 54 | 1.256 | 0.286 |
مستاجر | 152 | 39.5000 | 5.4102 | 19.25 | 56.25 | ||
سایر | 12 | 41.2500 | 7.1135 | 33 | 53.75 | ||
کل | 374 | 40.0174 | 5.5881 | 19.25 | 56.25 | ||
سطح تحصیلات | تعداد پاسخگویان | میانگین | انحراف معیار | کمترین | بیشترین | F | P-value |
بیسواد | 11 | 40.5455 | 5.6732 | 28.75 | 47.50 | 2.210 | 0.067 |
ابتدایی | 23 | 37.0543 | 5.0424 | 27.50 | 46.25 | ||
راهنمایی | 29 | 40.9310 | 6.6978 | 25 | 53.75 | ||
دبیرستان و دیپلم | 133 | 40.5113 | 5.5716 | 19.25 | 56.25 | ||
دانشگاهی | 187 | 39.8008 | 5.3445 | 23.50 | 54 | ||
کل | 383 | 39.9896 | 5.5621 | 19.25 | 56.25 |
منبع: یافتههای نگارندگان، 1400
وضعیت پوشش بیمه و تابآوری
از مهمترین شاخص‌هایی که به نوعی اجماع کلی هم در مورد آن وجود دارد، بیمه میباشد. به گونهای که پلینگ(2003) از آن به عنوان یکی از مکانیزمهای اساسی در افزایش تابآوری افراد و خانوارها نام میبرد. در این بخش برای مشخص کردن رابطه همبستگی بین این متغیر و تابآوری به علت اینکه متغیر بیمه در سطح سنجش اسمی است، از آزمون t-test استفاده شده است. در مطالعه منطقه 3 شهرداری شهر شیراز، بین متغیر وضعیت پوشش بیمه با میزان تابآوری اجتماعی ارتباط معناداری وجود دارد (0.05> P). همچنین وضعیت فعالیت و اشتغال افراد میتواند یکی از فاکتورهای تاثیرگذار بر تابآوری باشد. در مطالعه منطقه 3 شهرداری شهر شیراز بین متغیر وضعیت اشتغال پاسخگویان سرپرست خانوار با میزان تابآوری اجتماعی ارتباط معناداری وجود ندارد(0.05< P).
جدول 7- ارتباط بین وضعیت پوشش بیمه و شغل و تابآوری در منطقه 3 شهرداری شهر شیراز
P-value | آماره t | انحراف معیار | میانگین | تعداد پاسخگویان | وضعیت اشتغال |
0.819 | 0.229 | 5.3985 | 40.024 | 298 | شاغل |
6.1341 | 39.867 | 85 | غیرشاغل | ||
P-value | آماره t | انحراف معیار | میانگین | تعداد پاسخگویان | پوشش بیمه |
0.004 | 2.874 | 5.3121 | 41.830 | 62 | بلی |
5.5496 | 39.634 | 321 | خیر |
منبع: یافتههای نگارندگان، 1400
سن و مدت اقامت در محله و تعداد دفعات تجربه زلزله و تابآوری
ارتباط آماری معنیداری بین متغیر مدت زمان سکونت در محله و متغیر تعداد دفعات تجربه زلزله با متغیر تابآوری اجتماعی وجود دارد (0.05> P). چنانچه با افزایش میزان سالهای اقامت در محله سکونت میزان تابآوری اجتماعی افزایش میباشد و برعکس.
جدول 8- همبستگی بین سن و مدت اقامت در محله و دفعات زلزله وتاب‌آوری در منطقه 3 شهرداری شهر شیراز
تابآوری اجتماعی | دفعات تحربه زلزله | تابآوری اجتماعی | اقامت در محله | تابآوری اجتماعی | سن |
|
0.099 | 1 | 0.113 | 1 | 0.62 | 1 | ضریب همبستگی پیرسون |
0.045 |
| 0.027 |
| 0.229 |
| P-value |
381 | 381 | 383 | 383 | 383 | 383 | تعداد |
منبع: یافتههای نگارندگان، 1400
قابل پیشبینی بودن درآمد و عمر و کیفیت ساختمان مسکونی و تابآوری
در مطالعه منطقه 3 شهرداری شهر شیراز بین متغیر قابل پیشبینی بودن درآمد پاسخگویان سرپرست خانوار با میزان تابآوری اجتماعی ارتباط معنیداری وجود ندارد(0.05< P). ارتباط آماری معنیداری بین متغیر عمر و کیفیت ساختمان مسکونی با متغیر تابآوری اجتماعی وجود دارد (0.05> P). به طوریکه افرادی که منزل نوساز دارند نسبت به سایر افراد نمره میانگین تابآوری اجتماعی بیشتری دارند.
عمر و کیفیت ساختمان | تعداد پاسخگویان | میانگین | انحراف معیار | کمترین | بیشترین | F | P-value |
نوساز | 108 | 42.6968 | 6.3680 | 21.75 | 54 | 3.472 | 0.016 |
قابل استفاده | 170 | 39.1985 | 5.3520 | 19.25 | 55 | ||
مرمتی | 63 | 41.4286 | 4.0434 | 31.25 | 49 | ||
تخریبی | 42 | 39.2143 | 5.6486 | 25 | 56.25 | ||
کل | 383 | 39.9896 | 5.5621 | 19.25 | 56.25 | ||
پیشبینی درآمد | تعداد پاسخگویان | میانگین | انحراف معیار | کمترین | بیشترین | F | P-value |
خیلی کم | 71 | 39.3908 | 6.0549 | 19.25 | 55 | 0.942 | 0.420 |
کم | 116 | 39.7444 | 5.6084 | 23.50 | 53.75 | ||
متوسط | 157 | 40.5414 | 4.6290 | 23.25 | 56.25 | ||
زیاد | 39 | 39.8846 | 7.6161 | 21.75 | 54 | ||
کل | 383 | 39.9896 | 5.5621 | 19.25 | 56.25 |
منبع: یافتههای نگارندگان، 1400
میزان درآمد صرف ضروریات و مدت اقامت در شهر شیراز و تابآوری
همچنین نتایج نشان میدهد که ارتباط آماری معنیداری بین متغیر مدت زمان سکونت در شهر شیراز و میزان درآمد صرف ضروریات با متغیر تابآوری اجتماعی وجود دارد (0.05> P). نمره میانگین تابآوری اجتماعی در افرادی که 15 سال به بالا در شهر شیراز زندگی کرده اند بیشتر از سایر افراد میباشد.
جدول 10- ارتباط بین میزان درآمد صرف ضروریات و مدت اقامت در شهر شیراز و تابآوری در منطقه 3 شهرداری شهر شیراز
تعداد پاسخگو | میانگین | انحراف معیار | کمترین | بیشترین | F | P-value | |
5> | 28 | 37.9643 | 6.5084 | 25 | 50.25 | 2.864 | 0.023 |
5-10 | 27 | 38.5741 | 5.8543 | 23.50 | 48.25 | ||
10-15 | 35 | 39.8786 | 6.5625 | 19.25 | 49 | ||
15-25 | 47 | 41.9362 | 4.6635 | 31 | 55 | ||
25< | 246 | 40.0193 | 5.3340 | 21.75 | 56.25 | ||
کل | 383 | 39.9896 | 5.5621 | 19.25 | 56.25 | ||
درآمد صرف ضروریات | تعداد پاسخگو | میانگین | انحراف معیار | کمترین | بیشترین | F | P-value |
تقریبا همه آن | 125 | 39.4820 | 5.08419 | 23.50 | 51.50 | 2.827 | 0.027 |
بیشتر آن | 139 | 39.8076 | 4.8556 | 19.25 | 55 | ||
نیمی از آن | 72 | 41.3229 | 6.5099 | 29.75 | 56.25 | ||
کمتر از نیمی | 17 | 41.3235 | 8.1080 | 28 | 53.75 | ||
کمی از آن | 19 | 38.6974 | 6.9410 | 21.75 | 45.75 | ||
کل | 372 | 40.0040 | 5.5949 | 19.25 | 56.25 |
شرکت در دوره‌های آموزشی زلزله و افراد فعال و تابآوری
نتایج نشان میدهد که ارتباط آماری معنیداری بین متغیر شرکت در دوره مقابله با زلزله با متغیر تابآوری اجتماعی وجود ندارد (0.05< P). ارتباط آماری معنیداری بین متغیر تعداد افراد فعال در تامین مخارج به جز سرپرست خانوار با متغیر تابآوری اجتماعی وجود دارد (0.05> P). چنانچه نمره میانگین تابآوری اجتماعی در افراد که 2 نفر و بیشتر در تامین مخارج فعال میباشند، بیشتر از افرادی است که یک نفر و کمتر هستند.
P-value | آماره t | انحراف معیار | میانگین | تعداد پاسخگویان | تعداد افراد فعال در تامین مخارج |
0.006 | 2.783 | 4.8439 | 40.2073 | 123 | یک نفر و کمتر |
6.3374 | 37.4044 | 34 | دو نفر و بیشتر | ||
P-value | آماره t | انحراف معیار | میانگین | تعداد پاسخگویان | شرکت در دوره آموزشی |
0.415 | 0.817 | 5.0769 | 40.4722 | 72 | بلی |
5.6703 | 39.8778 | 311 | خیر |
منبع: یافتههای نگارندگان، 1400
میزان درآمد خانواده و میزان مخارج ماهیانه خانواده و تابآوری
نتایج نشان میدهد که ارتباط آماری معنیداری بین متغیر میزان درآمد ماهیانه خانواده و متغیر میزان مخارج ماهیانه با متغیر تابآوری اجتماعی وجود ندارد (0.05< P).
جدول 12- همبستگی بین متغیرهای درآمد خانواده و مخارج ماهیانه خانواده با تابآوری در منطقه 3 شهرداری شهر شیراز
تاب آوری اجتماعی | مخارج ماهیانه خانواده | تابآوری اجتماعی | درآمد خانواده |
|
0.060 | 1 | 0.021 | 1 | ضریب همبستگی پیرسون |
0.242 |
| 0.684 |
| P-value |
381 | 381 | 376 | 376 | تعداد |
منبع: یافتههای نگارندگان، 1400
مدل رگرسیون خطی چندگانه بعد اجتماعی منطقه 3 شهرداری شیراز
حال با استفاده از مدل برازش رگرسیونی مدل تحلیل مسیر عوامل تاثیرگذار در میزان تابآوری در بین خانوارهای منطقه 3 ترسیم گردید. تحلیل مسیر شیوهای برای مطالعهی تاثیر مستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته به صورت مکانیسمی علی است. تحلیل مسیر ابزار تحلیلی مهمی برای آزمودن نظریه است. از طریق کاربرد آن محقق میتواند توافقی الگویی از همبستگیها را که از مجموعهای از مشاهدات حاصل شدهاند، با یک مدل معین معلوم کند. تحلیل مسیر مشخص میکند که اثر هر متغیر تا چه حد مستقیم است و تا چه حد غیرمستقیم، بدین ترتیب تحلیل مسیر به طریق قابل فهم و سادهای اطلاعات زیادی دربارهی فرایندهای علی فراهم میآورد. از آنجایی که تحلیل مسیر راهی برای ارزیابی میزان تناسب و همخوانی مجموعهای از دادهها با مدل است، میتوان با مشخص کردن مقدار بتا در مدل موثرترین متغیر را تعیین کرد. از این رو سهم بتا در تمامی متغیرها مشخص میشود.
نتایج نشان میدهد که متغیرهای مدت اقامت در این منطقه، وضعیت تاهل، میزان درآمد ماهیانه فرد، میزان درآمد صرف ضروریات، کیفیت و عمر ساختمان، تعداد دفعات تجربه زلزله، تسلط به زبان غیرمادری و تعداد افراد فعال در تامین مخارج خانوار رابطه معنیداری با تابآوری اجتماعی دارند(0.05>P). همچنین مقدار ضریب استاندارد میزان تاثیر هر متغیر در تاب آوری را نشان می دهد. بنابراین به ازای هر واحد افزایش در متغیر تعداد دفعات تجربه زلزله میزان تابآوری اجتماعی به اندازه 18/0 افزایش مییابد. همچنین سرپرستان خانوار که میزان درآمد صرف ضروریات آنها کمتر از نیمی است، نسبت به کسانی که بیشتر آن صرف ضروریات میشود، سبب افزایش 20/0 در نمره میانگین تابآوری میشوند.
جدول 13- بررسی ارتباط بین ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی با متغیر تابآوری اجتماعی در منطقه 3 شهر شیراز
متغیر باقیمانده در مدل نهایی | ضریب غیراستاندارد | ضریب استاندارد | آماره t | value- P | R2 | ||||||
B | SE | Beta | |||||||||
ثابت | 46.053 | 1.818 |
| 25.330 | <0.001* | 0.22 | |||||
مدت اقامت در شهر شیراز 5 تا 10 سال(گروه پایه بیشتر از 25 سال اقامت) | 3.548- | 1.321 | 0.202- | 2.686- | 0.008* | ||||||
مجرد(گروه پایه: متاهل) | 8.657- | 2.550 | 0.265- | 3.395- | 0.001* | ||||||
میزان درامد ماهیانه فرد | 2.489- | 0.000 | 0.134- | 1.778- | 0.038* | ||||||
میزان درآمد صرف ضروریات: کمتر از نیمی(بیشتر آن) | 4.301 | 1.606 | 0.203 | 2.678 | 0.008* | ||||||
کیفیت و عمر ساختمان: تخریبی (گروه پایه:قابل استفاده) | 2.478- | 1.198 | 0.160- | 2.068- | 0.040* | ||||||
تعداد دفعات تجربه زلزله | 0.216 | 0.092 | 0.179 | 2.338 | 0.021* | ||||||
تسلط به زبان غیرمادری(گروه پایه: بله) | 1.874- | 0.825 | 0.171- | 2.272- | 0.025* | ||||||
تعداد افراد فعال در تامین مخارج خانوار | 2.725- | 1.008 | 0.206- | 2.705- | 0.008* | ||||||
منبع: یافتههای نگارندگان، 1400
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها:
از زمان تصویب چارچوب Hyogo، هدف اصلی برنامهریزی خطر و کاهش ریسک به جای تمرکز بیشتر بر روی کاهش آسیبپذیری بر تابآوری جوامع تغییر یافت(20). بنابراین تحلیل و افزایش تابآوری نسبت به سوانح طبیعی به حوزهای مهم و گسترده تبدیل شده است. به طوری که در حال حاضر از حرکت همزمان و متقابل توسعهی پایدار و مدیریت سوانح به سمت افزایش تابآوری بحث میشود. بر این اساس، تحلیل و افزایش تابآوری سیستمهای انسانی و محیطی در برابر سوانح طبیعی در مسیر نیل به آرمان توسعهی پایدار از اهمیت ویژهای برخوردار شده است.
مروری بر تحقیقات و پژوهش های موجود، حاکی از ایـن اسـت که پژوهش در زمینه ی تاب آوری نسبت به سوانح طبیعی در مراحل نوباوگی خود قرار دارد؛ به علاوه پژوهش چندانی از تاب آوری در بستر و زمینه ی شهری و در پیوند با اجتماعات محلی صورت نگرفته است. نوباوگی پژوهش تاب آوری در دنیا، در ایران نیز خود را نشان داده است؛ به طوری که پژوهش ها و طر ح ها یا بر روی ابعاد فیزیکی، کالبدی و فنی است یا عمدتا بر روی عواقب و تأثیرات مختلف حاصل از وقوع سوانح و مدیریت آمرانه ی آن است. همچنین پژوهش های فراوانی درباره شاخص های مهمی که برنامه ریزی شهری باید در تاب آورساختن یک فضا بدان توجه داشته باشد انجام گردیده است. اما تحقیقی که مهم ترین شاخص های فضایی-کالبدی تاب آوری در برابر زلزله را در یک جمع بندی سنجیده و آن را اولویت بندی نماید، انجام نشده است. بدیهی است که برنامه ریزی شهری بسته به ماهیت خود یعنی زمان بر بودن، بسیار نیازمند این مطلب است که اولویت دقیق شاخص ها را دانسته تا گام به گام در جهت اجرای آن ها به سمت تاب آور ساختن یک فضا حرکت نماید.
در این مقوله و در ارتباط با این پژوهش سطح تابآوری برای محلات نمونه در منطقه 3 شهرداری شهر شیراز مورد بررسی قرار گرفت و در راستای اهداف این مطالعه عوامل و مولفههای تاثیرگذار بر تابآوری در سطح اجتماعات محلی در این منطقه مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج مدل رگرسیون خطی نشان داد که متغیرهای مدت اقامت در این منطقه، وضعیت تاهل، میزان درآمد ماهیانه فرد، میزان درآمد صرف ضروریات، کیفیت و عمر ساختمان، تعداد دفعات تجربه زلزله، تسلط به زبان غیرمادری و تعداد افراد فعال در تامین مخارج خانوار رابطه معنیداری با تابآوری اجتماعی دارند. با به کارگیری آزمونهای t- test و تحلیل واریانس ANOVA و ضریب همبستگی پیرسون میتوان متوجه شد که علاوه بر موارد یاد شده، پوشش بیمه و مدت اقامت در شهر شیراز با میزان تابآوری اجتماعی ارتباط معناداری دارند. همچنین به نظر میرسد وضعیت تابآوری اجتماعی در منطقه 3 شهرداری شهر شیراز از دیدگاه پاسخگویان سرپرست خانوار، در سطح مطلوبی قرار دارد.
در کل با توجه به نتایج میتوان گفت که مولفه سرمایه اجتماعی بیشترین تاثیر را در تبیین میزان تابآوری داشته است و باید توجه اصلی را بر روی این موارد در مواقع بحران متمرکز ساخت. بدین ترتیب آموزش تابآوری و اجرای برنامههای مشترک میان دولت و مردم میتواند به افزایش سطح تابآوری در جامعه در زمان زلزله منجر گردد. بنابراین اگر چه عناصری مانند مقاومت ساختمانها، وضعیت اقتصادی، آموزش در زمینهی زمینلرزه و تبلیغات دولت، ظاهرا در تابآوری موثر هستند، متغیرهایی مانند آگاهی، مهارت و سرمایه اجتماعی، نقش کلیدی در سطح تابآوری خانوادهها در منطقه 3 شهرداری شهر شیراز ایفا میکنند. در این زمینه مواردی همچون همکاری اجتماعی بین گروهها، کمک به همنوعان در صورت بروز سوانح، اعتماد به یکدیگر، همبستگی اجتماعی بین گروهها، سطح سواد و آگاهی، تمایل به شرکت در کارگاههای آموزشی، همکاری با مسئولین محلی در خصوص برنامههای عمومی، روحیه همکاری و کاهش اثرات سوانح و ... مطرح هستند. از سوی دیگر مطالعات نشان مىدهد اکثر شهروندان در مــورد زلزله در «فازآمادگى و پیشــگیرى» اطلاعات ناچیزى دارند و همچنیــن تمایلى به یادگیرى و مشــارکت در طرح ها و برنامه هاى آموزشــى وجود ندارد که شــاید بتوان علت آن را گرفتارى در مسائل روزمره و معضلات گریبانگیر شــهرهاى امروزى دانست. یافتههای ما اشاره میکنند که با وجود آگاهی از آسیبپذیری پیش از مخاطرات طبیعی، تابآوری شهری میتواند به درک درست اعضای جامعه از در دسترس بودن کمکهای اولیه و بسیج منابع کمک کند.
منابع
1. Aslani, F., Amini Hosseini, K., & Fallahi, A.(2019). “The Physical and Social Resilience Framework of the City Districts against the Earthquake (Case Study: Keshavars District in Region 6 of Tehran City)”. The Journal of Environmental Hazards Management, 5, 417- 433.
2. Bastaminia, A., Rezaie, M.R., Tazesh, Y., Dastoorpoor, M. (2016). “Evaluation of Urban Resilience to Earthquake A Case Study: Dehdasht City”. International Journal of Ecology & Development,31(4).
3. Bastaminia, A., Rezaie, M.R. & Saraie, M.H. (2016). Explaining and Analyzing the Concept of Resiliency and its Indicators and Frameworks in Natural Disasters, Disaster Prevention an Management Knowledge, 6(1), 32- 46.
4. CA Workshop, 2015. DISASTER RESILIENCE FRAMEWORK 75% Draft for San Diego.
5. Chisty, M. A. , Mostafizur Rahman, Md., Ahmed Khan, N. & S. Alam Dola, E. (2022). Assessing Community Disaster Resilience in Flood-Prone Areas of Bangladesh: From a Gender Lens, MDPI, 14 (40), https://doi.org/10.3390/w14010040.
6. Clauss, E. &Lopez, L. (2002). Violence and Community, Terms in Conflict: An Ecological Approach to Resilience, Journal of Social Distress and the Homeless 11(4):265-278
7. Ebadollahzadeh Maleki, S., Khanloo, N., ziyari, K., & shali amini, V. (2019). “Prioritization of Factors Affecting Social Resilience Against Natural Hazards with Emphasis on Earthquakes”. The Journal of Hoviat Shahr, 13(37), 45-58.
8. Ebrahimpour, M. (2009). The Social Consequences of Bam Earthquake in Damaged Villages, The Journal of Village and Development, 11(4), 175- 202.
9. Enemark, S. (2006). People, Politics, and Places – responding to the Millennium Development Goals. Proceedings of international conference on Land Policies & legal Empowerment of the Poor. World Bank, Washington,
10. Ghaderi, Sh., Rostami, Ch., Ardalan A. & Pashai T. (2016). Predict of job performance and resiliency based on personality characteristics, The Journal of Kurdistan Nursing, Midwifery and Paramedical Faculty, 2 (2), 48- 59.
11. Heidarifar, M.R., Siahgoli, M., & Soleimaniad, E. (2018). The Evaluation of Urban Resilience Components (Case Study: Kermanshah Metropolis). The Journal of Geography And Environmental Studies, 7(28), 107-125.
12. Jowkar, B. (2008). The mediating role of resilience in the relationship between general and emotional intelligence and life satisfaction, Contemporary Psychology, 2(2), 3-12.
13. Khalatbari, J. & Bahari, S. (2009). Relationship between Resilience and Satisfaction of Relationship between Resilience and Satisfaction of Life, The Journal of Educational Psychology, 1(2), 78- 89.
14. Mahmoudzadeh, H., Nazari, M. & Herischiyan, M. (2022). Assessing and evaluating the resilience of worn-out urban fabric against earthquakes (Case Study: Shahrekord), The Journal of Geographical Planning of Space, 11(41), 163- 188.
15. Maleki, S., Amanpour, S., Shojaeeyan, A. & Razavii, M. (2020). Surveying and Measuring the Physical and Social Resilience to Earthquakes (Case Study of Izeh City), The Journal of Urban Structure and Function Studies, 7(22), 81- 111.
16. Marasco, S., Kammouh, O., & PaoloCimellaro, G. (2022). “Disaster Resilience Quantification of Communities: A Risk-based Approach”. The International Journal of Disaster Risk Reduction, 70.
17. Mayunga, Joseph S., (2007). Understanding and Applying the Concept of Community Disaster Resilience: A capital-based approach, social vulnerability and resilience building, Munich, Germany.
18. Mirasadollahi, S., Motvale, S. & Janbazghobadi, G. (2021). The Role of Urban resistance Components in Reduction of Flood Damage Case study ( Gorgan City), The Quarterly Journal of Geographical Planning Space, 10(38), 71-88.
19. Mohammadi sarin dizaj, M. & Ahadnejad roshti, M. (2016). The evaluation of the urban fabric resiliency against earthquake risk Case Study: Zanjan, 3(1)- 103-114.
20. Namjoo, F., samadzadeh, R. & Masoumi, M. (2021). Assessment of urban resilience against earthquake risk (Case study: Tabriz Metropolis), The Journal of Geography and Environmental Hazards, 9(36), 201- 219.
21. Nasiri Hande Khaleh, E., Eftekhari, E.,
Nezafat Takleh, H. (2021). Evaluation of environmental physical resilience components of dysfunctional urban tissues
to reduce earthquake crisis: A case study on Mallard, Urban Structure and Function
Studies, 8(29), 149-169.
22. Patel, R. & Nosal, L. (2016). Defining the Resilient City, United Nations University Centre for Policy Research.
23. Pickett, S. T. A., and Cadenasso, M. L., Grove, J. M. (2004). Resilient cities: Meaning, models, and metaphor for integrating the ecological, socio-economic, and planning realms. Landscape and Urban Planning, 69: 369–384. DOI: org/10,1016/j.landurbplan.2003,10,035.
24. Poynting, S. (2006). What caused the Cronulla riot?, SAGE Journals, 48(1), 85-92.
25. Rahimi, M., Ayazi, A. & Ravanshadnia, A. (2020). Analysis of Factors Affecting Resilience in Inefficient Urban Neighborhoods with Emphasis on Physical Criteria (Case Study: Farahzad Neighborhood, Tehran), The Journal of Human Settlements Planning, 15(3), 995- 1009.
26. Ramin Azad, S. M., Babak Omidvar, B., Shobeiri, S. M. & Mohammad Mahdi Parhizgar, M. M. (2022). Introducing the Model for Community Resilience against Environmental Disasters with a Meta-Analysis approach, Quarterly Journal of Environmental Education and Sustainable Development, 10(2), 169- 177.
27. Saeedi, J., Firoozi, M. A., Mohammadi
Dehcheshmeh, M. & Shamsaei
Zafarghandi, F. (2021). Development of
resilience scenarios for border cities(Case
Study: Abadan and Khorramshahr Cities),
The Journal of Spatial Planning, 25(4), 1-
43.
28. Salimi, M. & Naderi, A. (2020). Study of Women’s Lived Experiences of Earthquake in Sarpol-e-Zahab, Quarterly Journal of Social Sciences, 27(88), 217- 252.
29. Seydmoradi, K., Shafiabady, A., Farrokhi,
N. A., salimi Bajestani, H. & Ghafoori, A.
(2020). Exploring the Process of Utilizing
Social Capital in Resilience of Earthquake
Survivors in Kermanshah: A Qualitative
Study, Quarterly Social Psychology
Research, 36, 89- 114.
30. Shabani, A. & Nakhli, S. R. (2008). Components of resistance economics in popular literature and in the expression of the Supreme Leader, The Journal of Security Horizons, 7(25), 55- 88.
31. Tamvakis, Pavlos, Xenidis, Yiannis, (2013). Comparative Evaluation of Resilience Quantification Methods for Infrastructure Systems, Procedia - Social and Behavioral Sciences 74 pp. 339 – 348.
32. Tiernan, A., Drennan, L., Nalau, J., Onyango, E., Lochlan M. & Brendan, M. (2019). Policy Design and Practice, 2.
33. Tobin, Graham A., (1999). Sustainability and community resilience: the holy grail of hazards planning?, Environmental Hazards, Vol.1, pp. 13-25.
34. Trkulja, Tanja, (2015). SOCIAL Resilience as a Theoretical Approach to Social Sustainability, Defendology, Vol. 2, No. 36, pp. 47- 60.
35. Valbonesi, C. (2021). Between Necessity and Legal Responsibility: The Development of EEWS in Italy and its International Framework, Ferantiers in Earth Science.
36. Yarahmadi, M., Nikpour, A. & Lotfi, S. (2020). Evaluating the physical resilience of cities against earthquakes: A case study of Noorabad Mamassani, Geographical Research on Desert Areas, 7(2), 147-171.
37. Yodmani, S., (2000). "Disaster risk management and vulnerability reduction: Protecting the poor", Paper Presented at The Asia and Pacific Forum on Poverty Organized by the Asian Development Bank.
38. Zarghami, S., A. Teymouri, A.,
Mohammadian, H. & Shamaei, A. (2017).
Measuring and Evaluating Urban
Neighborhood’s Resilience Against Earthquake: The Case of Zanjan Downtown, Research and Urban Planning, 7(22), 77-92.
39. Zebardast, E., Azizi, M. m. & Baghernejhad, E. (2020). Analyzing Relationship between Urban Form and Disaster Resilience at Tehran Metropolis Neighborhoods, The Journal of Housing and Rural Environment, 39(170), 15-28.
40. Ziyyari, K. & Kanuni, R. (2021). Structural
analysis of social resilience in the context,
Proper urban governance With a futures
research approach( Case study: Ardabil
city), Urban Structure and Function Studies, 25(3), 59- 91.