ارزیابی محدوده‌های پیشنهادی طرح تفصیلی برای کاربری فضای سبز شهری با استفاده از تحلیل شبکه‌ای (ANP) در (GIS) (مطالعه موردی: ناحیه جوادیه منطقه 16 تهران)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

فرشاد نوریان ¹ , امین خاکپور ² , ابوالفضل کربلایی حسینی غیاثوند ³

1 - دانشیار دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا
2 - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری ، پردیس هنرهای زیبا ،دانشگاه تهران
3 - دانشگاه آزاد اسلامی قزوین

تاریخ دریافت : 1396/08/06 تاریخ پذیرش : 1397/08/27 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: مکان یابی, فضای سبز, بافت فرسوده شهری, فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP), ناحیه جوادیه,

چکیده مقاله :

       بافت فرسوده شهری ازجمله معضلات مهم شهرهای کشور است. ناحیه جوادیه نیز یکی از نواحی شهری است که از مشکل بافت فرسوده و کمبود خدمات شهری رنج می­برد. با توجه به کمبود کاربری فضای سبز در سطح ناحیه جوادیه، پیشنهادهایی در طرح تفصیلی به‌منظور تأمین فضای سبز این محدوده مطرح‌شده است؛ این پژوهش باهدف ارزیابی پیشنهادهای طرح تفصیلی بر اساس معیارهای مکان‌یابی کاربری فضای سبز صورت گرفته است. پـژوهش حاضر ازنظر هـدف کـاربردی و ازنظر روش توصیفی- تحلیلی بوده است. جمع‌آوری اطلاعات در دو مرحله صورت گرفته است؛ در مرحلـه اول پیشینه و چارچوب نظری تحقیق با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و اسـنادی صورت گرفته و معیارها استخراج‌شده و در مرحله بعد نیـز با استفاده از روش دلفی متخصصین (15 نفر) و توزیع پرسشنامه، ارجحیت معیارها نسبت به یکدیگر سنجیده شده و به وزن­هایی برای هریک از معیارها با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه‌ای دست‌یافتیم. بر این اساس معیار نزدیکی به مراکز ثقل جمعیتی با اهمیت 36.57 درصد بیشترین اهمیت را نسبت به سایر معیارها دارا است. معیارهای نزدیکی به مراکز آموزشی، نزدیکی به راه­های دسترسی، دوری از پارک‌های موجود و نزدیکی به مراکز فرهنگی در رتبه­های بعدی ازنظر اهمیت معیارها قرار دارند. درنهایت با استفاده از تلفیق فرآیند تحلیل شبکه­ای و سیستم اطلاعات جغرافیایی محدوده­هایی که مناسب ایجاد فضای سبز در ناحیه جوادیه هستند شناسایی شدند. بر اساس این پژوهش، پیشنهادهای طرح تفصیلی منطبق بر محدوده­های دارای اولویت مطلوب برای ایجاد فضای سبز نبوده است. به‌منظور برطرف کردن این مشکلات و با توجه به انعطاف‌پذیری برنامه‌ریزی سناریویی، پیشنهاد می­شود در طرح­های آتی شهری، از رویکرد برنامه­ریزی سناریویی استفاده شود. می‌توان از نتایج این پژوهش برای پیشنهاد ایجاد فضای سبز شهری در طرح‌هایی که در این محدوده تهیه خواهد شد، استفاده شود.

چکیده انگلیسی:

Deteriorated areas are one of the most important problems of the cities of our country. Javadiyeh area is one of the urban areas suffering from the deterioration problem and lack of public services. This research conducted with the aim of evaluating detailed plan proposals based on the location criteria of green space. This research, in terms of purpose is practical and with regard to method is descriptive-analytical. Data collection was done in two steps: In the first step, the background and theoretical framework were compiled by using documentary studies and criteria were extracted. In next step, by applying expert-Delphi method (15 persons) and distribution of questionnaires, the priority of the criteria were assessed in comparison with each other. Accordingly, the criterion of closeness to demographic centers with a significance of 36.57% has the most importance compared to other criteria. Criteria for closeness to educational centers, closeness to access roads, distance from existing parks, and closeness to cultural centers at the next levels are important. Finally, by using weighted evaluation criteria and integrating ANP and GIS, suitable areas for creating green spaces in the Javadiyeh area were identified. According to this study it can be concluded that detailed plan proposals has not been adaptation with priority areas for green spaces creation. according to the flexibility of scenario planning, It is proposed to apply scenario planning approach in future plans. It is possible to exploit this research results for developing green spaces in future plans of this area.

منابع و مأخذ:

1. ابراهیم‌زاده، عیسی و ملکی، گل آفرین، (1391)، تحلیلی بر ساماندهی و مداخله در بافت‌های فرسوده شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر خرم‌آباد)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 54.


2. برزگر، زهرا، (1391)، شهرنشینی و تأثیرات آن بر امنیت غذا، آب و انرژی در ایران؛ نمونه موردی: شهر شیراز، فصلنامه علمی و تخصصی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره دوم، شماره 5.


3. پریزادی، طاهر؛ شیخی، حجت و ابراهیم پور، مریم، (1391)، مکان‌یابی فضای سبز شهری (پارک‌های درون‌شهری) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: منطقه 9 کلان‌شهر مشهد)، مجله برنامه‌ریزی فضایی، سال دوم، شماره 3، صص: 134-111.


4. تیموری، سارا؛ فقهی، جهانگیر و شریفی، مرتضی، (1387)، برآورد سرانه فضای سبز با استفاده از تصاویر Ikonos، فصلنامه علمی پژوهشی جنگل و صنوبر ایران، شماره 16، صص:292-303.


5. حبیبی، کیومرث؛ پوراحمد، احمد و مشکینی، ابوالفضل، (1389)، نوسازی و بهسازی بافت‌های کهن شهری، چاپ اول، انتشارات دانشگاه کردستان و سازمان عمران و بهسازی شهری، کردستان.


6. خاکپور، براتعلی؛ کاظمی بی‌نیاز، مهدی؛ اسدی، امیر و رضوی، محمدحسن، (1394)، تحلیل فضای سبز شهری و تعیین مکان بهینه با استفاده از مدل محاسبه‌گر رستری (نمونه موردی: منطقه سه شهرداری مشهد)، مجله علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره هفدهم، شماره دو، صص: 129-117.


7. خلج، مهدی، (1394)، تحلیل کاربری فضای سبز و تعیین مکان بهینه توسعه پارک‌های شهری با استفاده از روش AHP(مطالعه موردی: شهر قزوین)، پایان‌نامه ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، مرکز تهران جنوب.


8. خمر، غلامعلی؛ شاه­مرادی، لقمان و حیدری تاشه کبود، اکبر (1392)، معیارهای مکان­یابی پارک‌های شهری برای ارتقاء محیط اجتماعی (مطالعه موردی: پارک یعقوب لیث شهر زابل)، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 4، شماره 12، صص: 134-117.


9. زالی، نادر؛ زارعی، مجید؛ آبی زاده، سامان و هاشم زاده قلعه جوق، فرشید، (1395)، برنامه‌ریزی راهبردی جهت ساماندهی بافت فرسوده شهری (مطالعه موردی: محله شهید گاه بقعه شیخ صفی‌الدین شهر اردبیل)، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، سال 4، شماره 14، صص: 62-39.


10. زبردست، اسفندیار، خلیلی، احمد و دهقانی، مصطفی، (1392)، کاربرد روش تحلیل عاملی در شناسایی بافت‌های فرسوده شهری، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 2، صفحات 27-42.


11. زبردست، اسفندیار، (1389)، کاربرد فرآیند تحلیل شبکه‌ای(ANP)در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، شماره 41، صفحات 79-90.


12. زنگی‌آبادی، علی؛ عبداللهی، مهدی؛ سالک، رقیه و قاسم‌زاده، بهنام، (1393)، ارزیابی عوامل اثرگذار بر عدم تحقق‌پذیری طرح‌های جامع شهری در ایران و چالش‌های آن، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، شماره 18، صص:58-41.


13. زیاری، کرامت اله؛ شادمان رودپشتی، مجید؛ حسن‌پور، سیروس و مصطفایی، ابوالفضل، (1392)، مکان­یابی عرصه‌های مناسب فضای سبز شهری با استفاده از روش ترکیبی AHP و فازی در محیط GIS (مطالعه موردی: منطقه 14 شهرداری کلان­شهر تهران)، فصلنامه‌ی فضای جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 43، صص: 38-19.


14. سجادی، ژیلا؛ بیرانوند زاده، مریم؛ رادمنش، معصومه و ویس، رضا، (1393)، ارزیابی میزان تحقق کاربری زمین در طرح‌های توسعه شهری با تأکید بر کاربری فضای سبز  (مورد: شهر دو رود)، فصلنامه پژوهش‌های منظر شهر، سال 1، شماره 1، صص:56-45.


15. سند توسعه ناحیه جوادیه، (1394)، سازمان نوسازی شهر تهران، شهرداری تهران، تهران.


16. علوی، سید علی؛ جعفری، بهبود؛ معزز برآبادی، محدثه و ابراهیمی، محمد، (1394)، مکان‌یابی مراکز فضای سبز با استفاده از مدل منطق فازی در سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: منطقه هشت تهران)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال ششم، شماره 20، صص: 139-156.


17. عندلیب، علیرضا، (1389)، اصول نوسازی شهری، آذرخش، تهران.


18. غفاری گیلانده، عطا؛ کاملی فر، زهرا و یزدانی، محمدحسن، (1393)، اولویت‌بندی تناسب اراضی در فرآیند مکان گزینی فضای سبز شهری با استفاده از فنون تحلیل چند معیاری مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری تبریز، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال چهاردهم، شماره 32، صص:270-251.


19. طرح تفصیلی منطقه 16 تهران، (1385)، شهرداری تهران، تهران.


20. عزیزی، محمدمهدی، (1392)، تحلیلی بر رابطه سرانه کاربری‌های زمین و اندازه شهر در طرح‌های جامع ایران، نشریه هنرهای زیبا، دوره 14، شماره 4، صص: 36-25.


21. فلامکی، محمد منصور، (1390)، بازنده سازی بناها و شهرهای تاریخی، چ 9، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


22. لاریجانی، مریم؛ قسامی، فاطمه؛ یوسفی روبیات، الهام، (1393)، تحلیل اکولوژیک ساختار فضای سبز شهر جیرفت با استفاده از متریک‌های سیمای سرزمین، نشریه آمایش سرزمین، دوره 7، شماره 25، صص: 64-49.


23. موسوی، میر نجف؛ رشیدی ابراهیم حصاری، اصغر و روشن رودی، سمیه، (1391)، مکان‌یابی بهینه فضای سبز شهری: موردمطالعه شهر بناب، نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی، شماره 3، صص:14-1.


24. مؤمنی عراقی، رضا، (1396)، مکان‌یابی کاربری‌های فضای سبز شهری (مطالعه موردی: کاربری فضای سبز منطقه 8 شهر تهران)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران مرکزی.


25. نادری، کاوه؛ موحد، علی؛ فیروزی، محمدعلی، حدیدی، مسلم و ایصافی و ایوب، (1393)، شناسایی و اولویت‌بندی مداخله بافت فرسوده شهری با استفاده از مدل تحلیلی سلسله مراتبی (محدوده مرکز شهری سقز)، نشریه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 18، شماره 1، صص:180-153.


26. نوری، ادریس، (1392)، بررسی چگونگی تحقق‌پذیری طرح تفضیلی در بافت‌های فرسوده شهری (ورد شناسی؛ بافت فرسوده محله شیرآباد زاهدان)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان.


27. وارثی، حمیدرضا؛ تقوایی، مسعود و شریفی، نسرین، (1394)، تحلیل فضایی و مکان‌یابی فضاهای شهری (نمونه موردی: شهر نجف‌آباد)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دوره 6، شماره 21، صص:72-51.


28. وحیدی برجی، گلدیس؛ نوریان، فرشاد و عزیزی، محمدمهدی، (1396)، شناسایی علل تحقق کاربری‌های پیشنهادی در طرح‌های توسعه شهری ایران با استفاده از نظریه زمینه‌ای، نشریه هنرهای زیبا، دوره 22، شماره 1، صص: 14-5.


29. یاری پور، مجید و هادی زاده زرگر، صادق (1393)، بررسی شاخص‌ها کمی و کیفی مؤثر در برنامه‌ریزی فضای سبز شهری (مطالعه موردی: شهر میانه)، نشریه اقتصاد و مدیریت شهری، شماره 14، صص: 58-37.


30. یوسفی، الهام؛ قسامی فاطمه؛ صالحی، اسماعیل و کافی، محسن (1391)، مکان­یابی و تحلیل تناسب فضای سبز شهری با در نظر گرفتن اصول اکولوژیک (مطالعه موردی: پارک­های محله‌ای بیرجند)، مجله محیط‌شناسی، سال 38، شماره 4، صص: 178-169.

31. Barbosa, O; Tratalos, J& Armsworth, P. (2007), Who benefits from access to green space case study from sheffield, ul, land scape and urban planning, Vol83(2,3).


32. Daniele La Rosa (2014). Accessibility to greenspaces: GIS based indicators for sustainableplanning in a dense urban context, Ecological Indicators 42: 122–134.


33. Jennifer R. Wolcha, Jason Byrne& Joshua P. Newell (2014), Urban green space, public health, and environmental justice: The challenge of making cities ‘just green enough, Landscape and Urban Planning 125: 234–244.


34. Kong, F; Yin, H; Nakagishi, N& Zong, Y. (2010), Urban green space network development for biodiverty modeling land, scape and urban planning, Volum95.


35. Kong, F& Nakagishi, N. (2006). Spatial temporal gradient analysis of urban green space in Jinan, china, Land scape and urban planning, Vo78.


36. Maleki, S. Rezaee, A. A. Hatami, D. & Jadidoleslam, M. (2012). Investigation analysis and proposed per capita for urban green space (case study): Darab city, Iran. Indian Journal of Innovations and Developments, 1(2), 803-810.


37. Neema, M& Ohgai, A. (2010), Multi objective location modeling of urban parks and open space: continuous optization compaters Environment and urban system, Vol34.


38. Rasoolimanesh, S. M. Jaafar, M. Badarulzaman, N. (2014). Examining the contributing factors for the successful implemented ion of city development strategy in Qazvin City, Iran. Cities, 39, 92-99.