شناخت و ارزیابی میزان پراکندهرویی شهری براساس مدل تحلیل عاملی (مطالعه موردی: محلات شهر شیراز)
محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهریمحمد سلیمانی 1 , علی موحد 2 , احمد زنگانه 3 , زهرا صحراییان 4
1 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه خوارزمی، تهران، یران
2 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه خوارزمی، تهران، یران
3 - استادیار گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه خوارزمی، تهران، یران
4 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه خوارزمی، تهران، یران
کلید واژه: تحلیل عاملی, شهر شیراز, پراکندهرویی شهری, گسترش شهر,
چکیده مقاله :
رشد و گسترش کالبدی شهر فرآیندی است که بر تمام نظامات و ساختارهای شهر به طور مستقیم یا غیرمستقیم تأثیر میگذارد. به همین دلیل چنانچه این فرآیند جریان درستی را طی نکند، اثرات نامطلوب بسیاری بر شهر و اجزای آن بر جای میگذارد. رشد و گسترش پراکنده یکی از اَشکال رشد شهر است، که بر اثر عوامل متعددی چون کمبود برنامههای مدیریت رشد شهری و فقدان قوانین واحد و جامع در مورد نظارت و کنترل رشد شهری، موجب دستاندازی به فضاهای باز پیرامون و زمینهای کشاورزی و روستایی به بدنۀ کالبدی شهر می‌گردد و زمینۀ پراکندهرویی را ایجاد مینماید. از جمله پیامدهای منفی پراکندهرویی، نابودی اراضی حاصلخیز، تبدیل زمینهای کشاورزی و منابع طبیعی به زمینهای شهری، تهدید و کاهش انسجام اجتماعی، جداییگزینی فضایی، حذف فضاهای باز، وابستگی روزافزون به خودرو و افزایش مصرف سوخت و انرژی است. از این رو هدف از این مقاله تحلیل و شناسایی پدیدۀ پراکندهرویی و اندازهگیری شاخصهای تأثیرگذار بر این پدیده در شهر شیراز است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و با استفاده از20 شاخص در هفت گروه (تراکم، قطعات ساختمانی، دسترسی، مرکزیت، اختلاط کاربریها، بیقاعدگی نواحی ساخته شده و فضای فعالیت)، میزان پراکندهرویی بررسی و بر اساس وزندهی به عاملها، شدت و ضعف پراکندهرویی در 111 محله شهر بر اساس روش تحلیل عاملی مشخص گردید. نتایج حاصل از تحقیق نشان میدهد روند گسترش کالبدی شهر شیراز طی چند دهۀ اخیر به صورت پراکندهرویی و بیشترین میزان در محور شمال غرب و جنوب شرق شیراز است.
The growth and expansion of the city is a process that affects all city structures, directly or indirectly. So, if this process does not pass the correct flow, it has many adverse effects on the city and its components. Sprawl growth and development is one of the forms of urban growth, which cause encroachment of the open spaces of the surrounding area and agricultural and rural lands to the physical body of the city and creates sprawl, due to several factors such as the lack of urban growth management programs and lack of unified and comprehensive laws on monitoring and controlling the growth of urbanization. The negative consequences of the sprawl are the destruction of fertile lands and nonrenewable resources, the conversion of agricultural land and natural resources to urban land, the threat and reduction of social cohesion, spatial separation, the removal of open spaces, increasing the dependence on the car and increasing the fuel and energy consumption. Hence, the purpose of this paper is to analyze and identify the sprawl phenomenon and measure the effective indicators on this phenomenon in Shiraz. The research method is descriptive-analytical and the dispersion rate is assessed by using 20 indicators in six groups (density, accessibility, centering, land use mixing, abnormality of built areas and activity space) in the Arc GIS environment and based on weighting factors, the severity and weakness of the sprawl in 111 neighborhoods of the city were determined by factor analysis method. The results of the research show that the physical development process of Shiraz over the past few decades is sporadically overlooked and the highest parts are in the north-west and south-east axis of Shiraz.
احمدی، قادر (1390)، تبیین علل پراکندهرویی شهرهای میانی ایران؛ با تأکید بر سیاستهای زمین شهری، رساله دکتری شهرسازی، به راهنمایی دکتر محمد مهدی عزیزی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
احمدی، قادر؛ عزیزی، محمد مهدی و زبردست، اسفندیار (1389)، بررسی تطبیقی پرا کندهرویی در سه شهر میانی ایران؛ نمونه موردی: شهرهای اردبیل، سنندج، کاشان، نشریه نامه معماری و شهرسازی، شماره پنجم، صص 43- 25.
اطهاری، کمال (1379)، به سوی کارآمدی دخالت دولت در بازار زمین شهری، فصلنامه اقتصاد مسکن، شماره 30، سازمان ملی زمین و مسکن، صص38-24.
افراخته، حسن(1383)، رشد شهری و آسیبهای محیطی، مجله جغرافیا (انجمن جغرافیایی ایران)، شماره 3.
مهندسین مشاور شهر و خانه (1393)، طرح تفصیلی شهر شیراز، شهرداری شیراز.
حبیبی، سید محسن(1383)، از شار تا شهر: تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، تفکر و تأثر،. چاپ پنجم. انتشارات دانشگاه تهران.
حمیدی، ملیحه؛ سیروس صبری، رضا؛ حبیبی، سید محسن و سلیمی، جواد(1376)، استخوانبندی شهر تهران؛ جلد اول: بررسی مفاهیم و نمونه‌ها (ایران-جهان)، سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران، معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران.
خانوار و جمعیت شهرهای استان فارس (1393)، معاونت برنامهریزی و اشتغال، دفتر آمار و اطلاعات و GIS استانداری فارس.
خرسند، نرجس (1389)، تعیین شاخصها و اندازهگیری پراکندهرویی شهری کلانشهر شیراز با تأکید بر ملاحظات کالبدی، پایاننامه کارشناسیارشد، به راهنمایی دکتر علی سلطانی و دکتر خلیل حاجیپور، دانشگاه هنر و معماری، دانشگاه شیراز.
زبردست،اسفندیار(1387)، درسنامه روشهای برنامه ریزی شهری2، دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
زبردست، اسفندیار؛ حبیبی، سارا(1388)، بررسی پدیده پراکندهرویی و علل آن در شهر زنجان، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، شماره 38، صص 124- 115.
شالین، کلود(1372). دینامیک شهری یا پویایی شهرها، ترجمه اصغر نظریان، چاپ اول، معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی، مشهد.
مشکینی، ابوالفضل، احمد زنگانه، حافظ مهدنژاد(1393)، درآمدی بر پراکندهرویی(خزش) شهری، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم.
Clawson, M. (1962) “Urban Sprawl and Speculation in Suburban Land”. Land Economics, 38(2),pp. 99-111.
Dupras,J., Marull, J., Parcerisas, L., Coll, F., Gonzalez, A. , Girard, M., Tello, E.,(2016). “The impacts of urban sprawl on ecological connectivity in the Montreal Metropolitan Region”. Environmental Science& Policy58,pp.61-37.
Ewing, R., Pendall, R., Chen, D., (2002). “Measuring sprawl and its impact”. Vol 1, Smart Growth America, Washington D.C,Available At : www.smartgrowthamerica. org.
Frenkel, A., Ashkenazi, M., (2008). “ A Measuring Urban Sprawl: How can we Deal With it?”.Environment and Planning B: Planning and Design 35, pp.56-79.
Frenkel, A., Ashkenazi, M., (2007). “The Integrated Sprawl Index: Measuring the Urban Landscape in Israel”. Ann Reg Sci 42:99-121. DOI 10.1007/s00168-007-0137-3.
Gregory, D., squaires.,(2002). “Urban sprawl causes, consequences and policy responses”. Washington, D.C.: Urban Institute Press.
Galster, G.Hanson, R.Ratcliffe, M. Wolman, H. Coleman, S. Freihago, S.,(2001). “Wrestling Sprawl to the Ground: Defining and Measuring an Elusive Concept”. Housing Policy Debate,Volume 12, Issue 4.
Glaeser, E. L., Matthew, K., Chu, Ch., (2001), “Job Sprawl: Employment Location in U.S. Metropolitan Areas”. Center on Urban & Metropolitan Policy, The Brookings Institution Survey Series., Washington D.C.
Hasse, J.,(2002). “Is it Sprawl or Smart Growth? Geospatial Indices of Urban Sprawl”. Department of Geography, Rowan University.
Hutchison, R.,(2010). “Encyclopedia of Urban Studies”. University of Wisconsin, Green Bay, a sage reference publication.
Pendall, R., (1999). “Do land use control cause sprawl? ” The Environment and Planning,pp.26:955-974.
Robinson, L., (2002). “Twenty and five years of Dispersion experience in the Seattle region: reactions growth management and protection concepts”. Urban Studies, 33(1), pp.7-35.
Soja, E. W. ,(2008). “The city and spatial justice”. (Paper presented at the conference Spatial Justice), Nanterre, Paris, March 12-14.
Torrens, P. M. (2008). “A Toolkit for Measuring Sprawl”. Applied Spatial Analysis, 1, pp.5-36.
Torrens,P., Alberti,M.,(2000). “Measuring sprawl, Centre for Advanced Spatial Analysis”. University College London.
Vermont Forum on Sprawl (1999). “The Causes and Costs of Sprawl in Vermont Communities ”)Burlington, VT, Vermont Forum on Sprawl(.
_||_