ارزیابی معیارهای پایداری زیست‌محیطی در طراحی ساختمان‌های بلندمرتبه نمونه موردی: منطقه 9 شهرداری مشهد
محورهای موضوعی : توسعه پایدار شهری
1 - دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، مشهد، ایران
کلید واژه: تأثیرات زیست‌محیطی, شیوه‌های ساخت‌وساز پایدار, مسئولیت اجتماعی, منطقه 9 شهرداری مشهد,
چکیده مقاله :
به دنبال افزایش سریع رشد شهرنشینی، استفاده از زمین‌های شهری به‌صورت متراکم موردتوجه طراحان و برنامه ریزان شهری قرارگرفته است. لذا طراحی ساختمان‌های بلند قبل از ساخت‌وساز در راستا با معیارهای پایداری بسیار حائز اهمیت می‌باشد. بنابراین هدف این پژوهش ارزیابی معیارهای پایداری زیست‌محیطی در طراحی ساختمان‌های بلندمرتبه می‌باشد که در منطقه 9 کلانشهر مشهد صورت گرفته است. روش پژوهش با استفاده از ابزار پرسشنامه به روش تحقیق کمی، پیمایشی و باهدف کاربردی به جمع‌آوری داده‌های موردنیاز که بر اساس مؤلفه‌های چارچوب نظری در قالب پرسشنامه (به‌صورت طیف لیکرت) می‌باشد، و سپس با استفاده از روش دلفی در اختیار 63 نفر از صاحب نظران قرارگرفته است. تحلیل اطلاعات به 3 صورت توصیفی، استنباطی و عاملی تأییدی می‌باشد که با استفاده از نرم‌افزار Spss و Smart PLS به بررسی اهمیت شاخص‌های پایداری زیست‌محیطی در طراحی ساختمان‌های بلند پرداخته‌شده است . مؤلفه‌هایی که دارای میانگین بالاتری می‌باشند در نرم‌افزارpro GIS به‌صورت نقشه ارائه‌شده و برای مؤلفه‌هایی که دارای وضعیت قابل‌قبول هستند، در انتها به ارائه‌ی راهکار پرداخته‌شده است. به‌طور کل نتایج یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، قرار گیری منطقه 9 در مجاورت ارتفاعات جنوب و دو پارک با مقیاس فراشهری (خورشید و وکیل‌آباد ) باعث ایجاد فضایی مطلوب تر در جهت انتخاب محدوده ی مسکونی شده است به همین منظور میزان ساخت و ساز در این محدوده افزایش یافته است که در نتیجه سطح بالای نفوذپذیری و سرانه فضای سبز و باز در محدوده موردمطالعه باعث ارتقاء سطح تعاملات اجتماعی، حضور پذیری و سرزندگی در فضاهای شهری محدوده مورد مطالعه شده است که میتوان آن را به عنوان چشمان خیابان، ناظر برافزایش ایمنی و امنیت و سلامت روان در نظر گرفت .
As a result of the rapid growth of urbanization, the use of urban space is the focus of interest for urban planners and designers. It is therefore very important to plan tall buildings with sustainability criteria in mind before construction. The aim of this study is therefore to evaluate the criteria of environmental sustainability in the planning of high-rise buildings. The study was conducted in district 9 of Mashhad metropolis. The research method is the use of a questionnaire in a quantitative, survey and applied research method to collect the necessary data based on the components of the theoretical framework in the form of a questionnaire (in the form of a Likert scale), and then using the Delphi method at the disposal of 63 experts. is placed The data analysis is descriptive, inferential and confirmatory in 3 ways, using Spss and Smart PLS software to investigate the importance of environmental sustainability indicators in the design of high-rise buildings. The components that have a higher average are presented in the form of a map in the GIS pro software, and for the components that have an acceptable status, a solution is offered at the end. In general, the results of the research show that the location of Area 9 near the southern heights and two parks of extra-urban scale (Khorshid and Vakil Abad) has created a more favorable environment for the choice of a residential area, for this reason, development has increased in this area, as the high permeability and green and open spaces per capita in the study area have improved the level of social interaction, presence and vibrancy in the urban spaces of the study area, which can be considered as the eyes of the street that monitor the increase in safety and mental health.
#Akintayo, F.Oyebade, O.Songca, S.Adebisi, N.Oluwafemi, O. and Fadipe, O. (2020). Assessment of the impacts of building construction activities on the environment. Nigerian Journal of Technology, 39(2), 325-331. doi:https://doi.org/10.4314/njt.v39i2.1#
#Andrić Gušavac, B.Karagoz, S.Popović, M.Pamućar, D. and Deveci, M. (2022). Reconcilement of conflicting goals: a novel operations research-based
#methodology for environmental management. Environment, Development and Sustainability, 1-38. doi:https://doi.org/10.1007/s10668-022-02329-z
#Aydın, D. and Mıhlayanlar, E. (2020). A case study on the impact of building envelope on energy efficiency in high-rise residential buildings. Aydın, D., Mıhlayanlar, E.(2020)." A case study on the impact of building envelope on energy efficiency in high-rise residential buildings", Architecture, Civil Engineering, Environment (ACEE Journal), 13(1), 5-18. doi:https://doi.org/10.21307/ACEE-2020-001#
#Baiz, W. H. and Hoskara, E. (2022). Developing a measurement scale for sustainable high-rise building in city of Erbil. Journal of Asian Architecture and Building Engineering, 21(3), 717-734. doi:https://doi.org/10.1080/13467581.2021.1900855#
#behzadipour, h.davoudpour, z. and zabihi, h. (2022). Analyzing the Relationship between High-Rise Buildings and Citizens' Environmental Perception Using Space Syntax Method; Case Study: District 22 of Tehran. Armanshahr Architecture & Urban Development, 14(37), 151-163.
#doi:https://doi.org/10.22034/aaud.2021.238919.2253 [In Persian]
#Dwijendra, N. K. A.Akhmadeev, R.Tumanov, D.Kosov, M.Shoar, S. and Banaitis, A. (2021). Modeling social impacts of high-rise residential buildings
during the post-occupancy phase using DEMATEL method: A case study. Buildings, 11(11), 504. doi:https://doi.org/10.3390/buildings11110504#
#Fonseca, L. M.Domingues, J. P. and Dima, A. M. (2020). Mapping the sustainable development goals relationships. Sustainability, 12(8), 3359. doi:https://doi.org/10.3390/su12083359#
#Gamayunova, O. and Spitsov, D. (2020). Technical features of the construction of high-rise buildings. Paper presented at the E3S Web of Conferences.#
#Giyasov, B. and Giyasova, I. (2018). The impact of high-rise buildings on the living environment. Paper presented at the E3S Web of Conferences.#
#Habib, H. M. and Erzaij, K. R. (2020). Sustainability Assessment System for Highrise Buildings in Iraq. Paper presented at the IOP Conference Series: Materials Science and Engineering.#
#Jafary Nasab, T.Monavari, S. M.Jozi, S. A. and Majedi, H. (2020). Environmental impacts Analysis of High-Rise Construction in Tehran. 11(10), 1642-1657. #
#Karimimoshaver, M.Hajivaliei, H.Shokri, M.Khalesro, S.Aram, F. and Shamshirband, S. (2020). A model for locating tall buildings through a visual analysis approach. Applied Sciences, 10(17), 6072. doi:https://doi.org/10.3390/app10176072#
#Khanapure, V. and Shastri, S. (2024). A sustainability assessment framework for high-rise residential projects: a case of India. International Journal of Construction Management, 24(5), 495-502. doi:https://doi.org/10.1080/15623599.2023.2179573#
#Khanapure, V. U. and Shastri, S. S. (2023). A sustainable–lean implementation methodology: a catalyst for sustainability enhancement of high-rise residential projects. Engineering, Construction and Architectural Management. doi:https://doi.org/10.1108/ECAM-10-2022-0951#
#Lam, E. W.-M.Chan, A. P.Olawumi, T. O.Wong, I. and Kazeem, K. O. (2024). Sustainability concepts in global high-rise residential buildings: a scientometric and systematic review. Smart and Sustainable Built Environment, 13(2), 425-443. doi: https://doi.org/10.1108/SASBE-04-2023-0094#
#Luque González, A.Coronado Martín, J. Á.Vaca-Tapia, A. C. and Rivas, F. (2021). How Sustainability Is Defined: An Analysis of 100 Theoretical Approximations. Mathematics, 9(11), 1308. doi:https://doi.org/10.3390/math9111308#
#Maleki, B.Casanovas-Rubio, M. d. M. and Fuente Antequera, A. d. l. (2022). Sustainability assessment in residential high-rise building design: state of the art. Architectural Engineering and Design Management, 18(6), 927-940. doi:https://doi.org/10.1080/17452007.2022.2060931#
#Marotta, I.Guarino, F.Longo, S. and Cellura, M. (2021). Environmental Sustainability Approaches and Positive Energy Districts: A Literature Review. Sustainability, 13(23), 13063. doi:https://doi.org/10.3390/su132313063#
#Moghadam Rad, F. and Sepehri Moghaddam, M. (2021). Evaluation of high-rise Iranian residential buildings from the perspective of model architecture in Iranian-Islamic architecture and urban planning. Journal of New Attitudes in Human Geography, 13(2), 544-556. doi:https://doi.org/20.1001.1.66972251.1400.13.2.27.8 [In Persian]#
#Oral, H. V. (2020). Sustainable Development. doi:https://doi.org/10.1007/978-3-319-74336-3_438-1#
#Palusci, O. and Cecere, C. (2022). Urban Ventilation in the Compact City: A Critical Review and a Multidisciplinary Methodology for Improving Sustainability and Resilience in Urban Areas. Sustainability, 14(7), 3948. doi:https://doi.org/10.3390/su14073948#
#Rahmawati, Y.Utomo, C.Muhamad Sukri, N. S.Yasinta, R. B. and Al-Aidrous, A.-H. M. H. (2020). Environmental enhancement through high-rise building refurbishment. Sustainability, 12(22), 9350. doi:https://doi.org/10.3390/su12229350#
#Sandanayake, M. S. (2022). Environmental Impacts of Construction in Building Industry—A Review of Knowledge Advances, Gaps and Future Directions. Knowledge, 2(1), 139-156. doi:https://doi.org/10.3390/knowledge2010008#
#Tien, N. H.Anh, D. B. H. and Ngoc, N. M. (2020). Corporate financial performance due to sustainable development in Vietnam. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 27(2), 694-705. doi:https://doi.org/10.1002/csr.1836#
#Tupenaite, L.Zilenaite, V.Kanapeckiene, L.Gecys, T. and Geipele, I. (2021). Sustainability assessment of modern high-rise timber buildings. Sustainability, 13(16), 8719. doi:https://doi.org/10.3390/su13168719#
#Yasavalian, S.Nastaran, M. and Ghasemi, V. (2017). Analysis of the relationship between high ranking and social, economic and physical anomalies (Case study: Isfahan city areas). Paper presented at the International Conference on Civil Engineering, Architecture and Urbanism of Contemporary Iran. https://civilica.com/doc/709916/#
|
|
|
Journal of Urban Environmental Planning and Development Vol 5, No 18, Summer 2025 p ISSN: 2981-0647 - e ISSN:2981-1201 Journal Homepage: https://sanad.iau.ir/journal/juep/ | ||
Evaluation of Environmental Sustainability Criteria in the Design of High-Rise Buildings Case Study: District 9 of Mashhad Municipality
Zohreh Moradi: PhD student, Department of Urbanism, Faculty of Art and Architecture, Ma.C., Islamic Azad University, Mashhad, Iran
Toktam Hanaee1: Associate Professor, Department of Urbanism, Faculty of Art and Architecture, Ma.C., Islamic Azad University, Mashhad, Iran
Received: 2024/04/10 PP 27-40 Accepted: 2024/07/02 |
Abstract
As a result of the rapid growth of urbanisation, the use of urban space is the focus of interest for urban planners and designers. It is therefore very important to plan tall buildings with sustainability criteria in mind before construction. Therefore, the aim of this study is to evaluate the criteria of environmental sustainability in the planning of high-rise buildings, which was conducted in District 9 of Mashhad metropolis. The research method using a questionnaire is a quantitative, interrogative and applied research method to collect the necessary data based on the components of the theoretical framework in the form of a questionnaire (in the form of a Likert scale), which was then made available to 63 experts using the Delphi method. Is. The data analysis is descriptive, inferential and confirmatory in 3 ways, using Spss and Smart PLS software to investigate the importance of environmental sustainability indicators in the design of high-rise buildings. The components that have a higher average are displayed in the form of a map in the software per GIS, and a solution is presented at the end for the components that have an acceptable condition. The results of the quantitative research show that the per capita impact of green and open spaces on social interactions is with an average number of (4.5) and the impact of access and sustainable transport on the reduction of noise pollution and the per capita impact of green and open spaces on air pollution is with an average number of (4.4). The location of District 9 near the southern heights and the presence of two parks of extra-urban scale (Khorshid and Vakil Abad) can be seen as a factor in the emergence of qualitative insights, including improving the level of social interactions, presence and vibrancy in the urban spaces. As a result, the existence of street eyes was created to monitor the increase in safety and mental health. On the other hand, the presence of desirable spaces for the choice of residence, the amount of construction in this area has increased, which can be attributed to the effect of permeability on the architectural form and housing, as well as the effect of urban infrastructure on the architectural form with an average number of (4.3).
Keywords: Environmental impact, sustainable construction methods, social responsibility; District 9 of Mashhad Municipality. |
| Citation: Moradi, Z. & Hanaee, T. (2025). Evaluation of Environmental Sustainability Criteria in the Design of High-Rise Buildings Case Study: District 9 of Mashhad Municipality. Journal of Urban Environmental Planning and Development, 5(18), 27-40.
DOI: 10.30495/JUEP.2050.1106707 |
[1] . Corresponding author: Toktam Hanaee, Email: t.hanaee@mshdiau.ac.ir, Tel: +989151032873
Extended Abstract
Introduction
Infrastructures are developing at an incredible rate. Live in urban areas around the world. Indeed, the growth of modern high-rise buildings will significantly affect the Earth's existing climate conditions and the ecological balance of life. If we do not move quickly towards sustainability.The concept of improving the environment, which is becoming increasingly important today, is to achieve a balance and interaction between the environment and development, which is one of the most important components of a city's environment, the living environment. However, construction is one of the most important sectors of any country's economic development and has a significant impact on the environment and is one of the seven main factors in the consumption of resources and environmental emissions.In this regard, the aim of the current research is to evaluate the criteria and indicators of environmental sustainability in the design of high-rise buildings in district 9 of Mashhad city, and in this context, the research question "How can environmental sustainability criteria be applied in the design of high-rise buildings?" It is formulated.
Methodology
The method of this research is quantitative in accordance with the practical purpose and from the perspective of the research data paradigm and was conducted as a survey at regional level. As an information gathering tool, the indicators relevant to the research were first compiled from library records and the information was collected using a questionnaire. The questions in the questionnaire are closed-ended and a five-point Likert scale was used. The sample size corresponds to 63 urban specialists who studied at masters and doctoral level. The Delphi method was used to select the sample size, and this number of people was selected after reaching theoretical saturation. The data obtained was analyzed using the Spss and smart pls programmes. The weighting of the individual factors was determined using confirmatory factor analysis. A spatial analysis was then carried out in the GIS pro software. The validity of the questionnaire was measured using the face validity method, which was confirmed with the help and advice of experts. To measure the reliability of the questionnaire, Cronbach's alpha coefficient was used, which has a value of 0.915. Also, factor analysis was used to inferentially analyze the data in the questionnaire and a one-sample T-test was used to determine the effects of the research variables and meaningful relationships between them
Results and discussion
In the descriptive statistics of the impact of the environmental sustainability components on the social components, the highest average value of 4.5 is related to the impact of green and open spaces on social interactions per capita, and in the descriptive statistics of the impact of the environmental sustainability components on the environmental components, the highest average value is 4.in the descriptive statistics of the impact of the environmental sustainability components on the physical components, the highest average of 4.3 is the impact of permeability on architectural form and enclosure and the impact of urban infrastructure on architectural form, presented in the form of a performance radius.In the inferential analysis, the separation of the degree of skewness and the level of the standard deviation was first determined to determine the normality of the distribution of the values in the variables. Then the non-parametric Kolmogorov-Smirnov test was used to check the normal distribution of the data. According to the obtained numbers greater than 0.05, the data are not normal, and the Spearman correlation test was used.In the factor analysis, the relationship between the variables of environmental sustainability and the components of high-rise buildings (social, environmental and physical) was shown. The results show the influence of each of the five criteria indicators of sustainable environmental development on the fourteen indicators of the criteria of high-rise buildings.The compatibility of the results of this study with previous studies shows that by considering the environmental components in the planning of high-rise buildings, urban spaces can be developed in harmony with the environment.
Conclusion
The results presented have shown that with the high proportion of open and green spaces per capita in the 9th region, the space for presence and thus for the creation of social interactions is in good condition. In general, it can be said that the impact of permeability on the architectural form, enclosure and infrastructure, which has the highest average value, with the creation of the access network, reveals the development process of urban infrastructure and is reflected in permeability. In fact, the presence of high permeability has created a different architectural form and also reduced the feeling of confinement in the area. This is finally summarised and explained to provide solutions along with the management by citing the research findings to pay attention to the cases that have developed weaker in the region.
مقاله پژوهشی
ارزیابی معیارهای پایداری زیست‌محیطی در طراحی ساختمان‌های بلندمرتبه
(مطالعه موردی: منطقه 9 شهرداری مشهد)
زهره مرادی: دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
تکتم حنایی1: دانشیار، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
دریافت: 22/01/1403 صص 27-40 پذیرش: 12/04/1403
چکیده
به دنبال افزایش سریع رشد شهرنشینی، استفاده از زمین‌های شهری به‌صورت متراکم موردتوجه طراحان و برنامهریزان شهری قرارگرفته است. لذا طراحی ساختمان‌های بلند قبل از ساخت‌وساز در راستا با معیارهای پایداری بسیار حائز اهمیت می‌باشد. بنابراین هدف این پژوهش ارزیابی معیارهای پایداری زیست‌محیطی در طراحی ساختمان‌های بلندمرتبه می‌باشد که در منطقه 9 کلانشهر مشهد صورت گرفته است. روش پژوهش با استفاده از ابزار پرسشنامه به روش تحقیق کمی، پیمایشی و باهدف کاربردی به جمع‌آوری داده‌های موردنیاز که بر اساس مؤلفه‌های چارچوب نظری در قالب پرسشنامه (به‌صورت طیف لیکرت) می‌باشد، و سپس با استفاده از روش دلفی در اختیار 63 نفر از صاحب‌نظران قرارگرفته است. تحلیل اطلاعات به 3 صورت توصیفی، استنباطی و عاملی تأییدی می‌باشد که با استفاده از نرم‌افزار Spss و Smart PLS به بررسی اهمیت شاخص‌های پایداری زیست‌محیطی در طراحی ساختمان‌های بلند پرداخته‌شده است . مؤلفه‌هایی که دارای میانگین بالاتری می‌باشند در نرم‌افزارpro GIS به‌صورت نقشه ارائه‌شده و برای مؤلفه‌هایی که دارای وضعیت قابل‌قبول هستند، در انتها به ارائه‌ی راهکار پرداخته‌شده است. نتایج یافته‌های کمی تحقیق، میزان تأثیرگذاری سرانه‌ی فضای سبز و باز بر تعاملات اجتماعی با میانگین عدد (5/4) و تأثیرگذاری دسترسی و حمل‌ونقل پایدار بر کاهش آلودگی صوتی و تأثیر سرانه فضای سبز و باز بر آلودگی هوا با میانگین عدد (4/4) نشان داده‌شده است. با توجه به قرارگیری منطقه 9 در مجاورت ارتفاعات جنوب و وجود دو پارک با مقیاس فرا شهری (خورشید و وکیل‌آباد ) میتوان آن را عاملی در جهت پدیدار شدن یافته‌های کیفی اعم از ارتقاء سطح تعاملات اجتماعی، حضور پذیری و سرزندگی در فضاهای شهری دانست. که به دنبال آن وجود چشمان خیابان، ناظر برافزایش ایمنی و امنیت و سلامت روان به وجود آمده است. از سوی دیگر وجود فضاهای مطلوب در جهت انتخاب برای سکونت، میزان ساخت‌وساز در این محدوده افزایش‌یافته است که میتوان اثرگذاری نفوذپذیری بر فرم معماری و محصوریت و همچنین تأثیر زیرساخت شهری بر فرم معماری با میانگین عدد (3/4) را دلیل آن دانست.
واژه‌های کلیدی: تأثیرات زیست‌محیطی، شیوه‌های ساخت‌وساز پایدار، مسئولیت اجتماعی، منطقه 9 شهرداری مشهد
| استناد: مرادی، زهره و حنایی، تکتم (1404). ارزیابی معیارهای پایداری زیست‌محیطی در طراحی ساختمان‌های بلندمرتبه (مطالعه موردی: منطقه 9 شهرداری مشهد). فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری، 5(18)، 40-27.
DOI: 10.30495/JUEP.2050.1106707 |
[1] . نویسنده مسئول: تکتم حنایی ، پست الکترونیکی: t.hanaee@mshdiau.ac.ir ، تلفن: 09151032873
مقدّمه
در پی افزایش سریع شهرنشینی تراکم جمعیت نیز در حال افزایش است. درنتیجه، تعداد ساختمان‌های مدرن چندطبقه و ساختمان‌های بلند در حال افزایش است و زیرساخت‌های مهندسی و حمل‌ونقل با سرعت باورنکردنی درحال‌توسعه هستند. (Giyasov et al., 2018) پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030، پنج میلیارد نفر در مناطق شهری در سراسر جهان زندگی کنند. اگرچه 30 درصد از جمعیت جهان در سال 1950 شهرنشین بودند، سهم شهرنشینان در سال 2000 به 47 درصد افزایش یافت و انتظار می‌رود تا سال 2030 به 60 درصد افزایش یابد (Baiz et al., 2022). درنتیجه، مناطق شهری به‌شدت ردپای اکولوژیکی خود را تغییر داده و بزرگ‌تر کرده‌اند و به‌طور فزاینده‌ای با تخریب محیط‌زیست، محرومیت اجتماعی و اقتصادی(Mozhgani et al., 2022) و ترافیک سنگین(Palusci et al., 2022) کمبود انرژی و برق، گرم شدن زمین، رشد شهرها، آلودگی هوا، سرریز زباله، کمبود آب، بیماری‌ها و درگیری‌های منطقه‌ای میراث قرن بیست و یکم خواهد بود(Baiz et al., 2022) درواقع رشد ساختمان‌های مرتفع مدرن به‌طور قابل‌توجهی بر شرایط آب و هوایی موجود زمین و تعادل محیطی زندگی تأثیر می‌گذارد(Giyasov et al., 2018) مگر اینکه ما به‌سرعت به سمت پایداری حرکت کنیم.(Baiz et al., 2022)
ازآنجاکه آمار ارائه‌شده توسط برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، بخش ساخت‌وساز را جزء کلیدی توسعه پایدار می‌داند (Jafary Nasab et al., 2020).بنابراین برای دستیابی به توسعه پایدار، هماهنگی سه جنبه کلیدی محیطی، اقتصادی و اجتماعی مهم است که بتوان توسعه پایدار را به‌طور ویژه با بخش ساخت‌وساز مرتبط کرد(Tupenaite et al., 2021).
درواقع مفهوم بهبود محیط‌زیست که امروزه در حال رشد است برای دستیابی به تعادل و تعامل بین محیط‌زیست و توسعه می‌باشد(Rahmawati et al.,2020) که یکی از اجزای مهم محیط یک شهر، محیط مسکونی است. سیستم واحد «انسان - آپارتمان - ساختمان - محله - منطقه مسکونی و شهر» که در ادبیات علمی به‌عنوان «محیط مسکونی» تعریف‌شده است.(Giyasov et al., 2018) حال‌آنکه صنعت ساختمان‌سازی از مهم‌ترین بخش‌های توسعه اقتصادی در هر کشور است و تأثیر بسزایی بر محیط‌زیست دارد (Jafary Nasab et al., 2020). و یکی از هفت عامل اصلی در مصرف منابع و انتشارات محیطی هستند(Sandanayake, 2022) که درنهایت ساختمان‌های پایدار بتواند فضای زندگی امنی را برای ساکنان فراهم کنند و از این طریق وضعیت بوم‌شناختی، اجتماعی و اقتصادی سازمان‌یافته را تضمین و تقویت کنند بنابراین، بدیهی است که پایداری ممکن است برخی از اهداف مهم را شناسایی و توصیف کند.(Baiz et al.,2022)
با توجه به مباحث گفته‌شده پژوهش حاضر به دنبال بررسی مؤلفه‌های پایداری طراحی ساختمان‌های بلندمرتبه در منطقه 9 شهرداری مشهد است. این محدوده وسعتی بیش از 4476 هکتار و جمعیت بالغ‌بر 356010 نفر را شامل می‌شود که دارای بیشترین الگوی ساخت‌وساز بلندمرتبه در میان مناطق شهری به‌جز منطقه ثامن است. ازآنجاکه منطقه 9 شهرداری مشهد در مجاورت با ارتفاعات جنوب این شهر قرار دارد توجه به مؤلفه‌های زیست‌محیطی و معیارهای پایداری در ساخت‌وسازهای بلندمرتبه از اهمیت دوچندان برخوردار می‌باشد. لذا هدف این پژوهش بر آن است که به ارزیابی معیارها و شاخص‌های پایداری زیست‌محیطی در طراحی ساختمان‌های بلندمرتبه‌ی منطقه 9 شهرداری مشهد بپردازد که در این راستا سؤال پژوهش مبنی بر "چگونه میتوان معیارهای پایداری زیست‌محیطی را در طراحی ساختمان‌های بلندمرتبه اعمال کرد؟" بیان می‌شود. برای پاسخ به سؤال اصلی پژوهش ابتدا به سؤال فرعی مبنی بر " تأثیر مؤلفه‌های زیست‌محیطی بر ایجاد الگوهای بلندمرتبه چیست؟" پرداخته می‌شود که در این راستا با فرضیه پژوهش " به نظر می‌رسد عوامل زیست‌محیطی و طبیعی در راستای توسعه شهری به‌صورت عمودی تأثیرگذار است"به تأکید رابطه بین دو مؤلفه‌ی مستقل و وابسته و همچنین به تأثیرگذاری و تأثیرپذیری هریک از عوامل می‌پردازد.
پیشینه و مبانی نظری تحقیق
در ادامه با بررسی مبانی نظری باید بیان کرد که از اواسط دهه 1950 به بعد، جهان با درک جدیدی از تولید و مصرف مواجه شد. پس‌ازاین دوره که انقلاب صنعتی دوم می‌نامند، منابع طبیعی جهان همراه با افزایش جمعیت انسانی به‌سرعت مصرف شد. برای اولین بار، بشریت با آلودگی محیط‌زیست، جنگل‌زدایی و تغییرات آب و هوایی، گرم شدن کره زمین و بلایای طبیعی ویرانگر مواجه شده است. (Oral,2020) که در سال 1987، کمیسیون جهانی محیط‌زیست و توسعه (WCED) گزارش بروند لند را که بیشتر به‌عنوان «آینده مشترک ما» شناخته می‌شد، بیان کرد « توسعه پایدار توسعه‌ای است که نیازهای حال حاضر را تأمین کند بدون اینکه توانایی نسل‌های آینده در تأمین نیازهای خود را به خطر بیندازد». که از این لحظه به بعد، توسعه پایدار به یک اصل جهانی تبدیل شد (Luque González et al., 2021; Saeedpour et al., 2022). درواقع ایده توسعه پایدار امروزه بسیار محبوب است زیرا نفع مشترکی را برای همه ایجاد می‌کند (Tien et al., 2020). زیرا با توجه به اصول راهنمای پایداری مبنی بر فراگیر بودن آن در مباحث اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی میتوان در تعیین الزامات اقلیمی در جهت افزایش کیفیت زندگی اقدام کرد (Fonseca et al., 2020; Marotta et al., 2021).
تعاریف زیادی در زمینه توسعه پایدار ارائه‌شده است. دریکی از این تعاریف که توسط هاپ وود1 (2005) بیان‌شده است، این مفهوم را به‌عنوان ارائه پتانسیل برای رسیدگی به چالش‌های اساسی برای بشریت، در حال حاضر و آینده تفسیر کرد. که میتوان آن را استفاده دقیق از منابع طبیعی برای امروز و تلاش برای انتقال آن برای نسل‌های آینده دانست (Oral, 2020) و ازآنجاکه منابع طبیعی، پایه همه فعالیت‌ها و بقای خود بشر است، مدیریت مسائل زیست‌محیطی هدف اصلی توسعه پایدار می‌باشد (Andrić Gušavac et al., 2022). حال با توجه به آنکه فرآیندهای ساخت‌وساز ساختمان منجر به ایجاد اثرات زیست‌محیطی مختلفی می‌شود میتوان برخی از مسائل زیست‌محیطی مانند گردوغبار و سروصدای تولیدشده، مواد خام استفاده‌شده و انرژی مصرف‌شده در اثرات فرآیند ساخت‌وساز دانست (Afroozeh et al., 2024). درنتیجه شناسایی اثرات احتمالی بر محیط‌زیست وظیفه‌ای است که برای به حداقل رساندن تأثیر پروژه‌های ساختمانی بر محیط‌زیست باید انجام شود.(Akintayo et al., 2020) حال‌آنکه ساختمان‌های بلند دارای ویژگی‌هایی هستند که به‌طور قابل‌توجهی آن‌ها را از ساختمان‌های معمولی متمایز می‌کند(Gamayunova et al., 2020) یکی از این ویژگی‌ها تأثیرات اجتماعی در ساختمان‌های بلندمرتبه است (NematiAzar et al., 2024) که در این رابطه کرنز و همکاران2 (2012) اثرات مضر زندگی در ساختمان‌های بلندمرتبه را به پنج دسته ازجمله جرم و کنترل اجتماعی غیررسمی، اثرات سلامت روان، اثرات اجتماعی، تأثیرات بر خانواده‌ها و کودکان، و اثرات سلامت جسمی طبقه‌بندی کردند. کلانتری و شپلی3 (2021) چهار دسته‌ی عوامل اجتماعی، سلامت روان، ایمنی و جرم و جنایت و تجربیات گروه‌های جمعیتی خاص را برای تأثیرات ساختمان‌های مسکونی بلندمرتبه در نظر گرفتند. در همین راستا، ساختمان‌های بلند در صورت قرارگیری نامناسب می‌توانند منجر به افزایش حجم ترافیک، آلودگی صوتی ترافیک، آلودگی هوا و همچنین فشار بیشتر بر شبکه‌های حمل‌ونقل شوند که همه این‌ها می‌تواند منجر به ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامت و رفاه عمومی شود.(Dwijendra et al., 2021) درواقع ساخت بناهای بلندمرتبه از بدو پیدایش تمدن‌های بشری تا به امروز همواره موردتوجه انسان‌ها بوده است. بنابراین تعریف ساختمان‌های بلندمرتبه ماهیتی کمی و کیفی دارد و متغیرهایی همچون شدت، تنوع و گوناگونی عوامل تعیین‌کننده‌ای دراین‌ارتباط هستند(behzadipour et al., 2022) .
با توجه به آنکه تعاریف مختلفی برای ساختمان‌های بلند در سراسر جهان وجود دارد این تعاریف می‌تواند با توجه به شرایط زمانی و مکانی متفاوت باشد (Karimimoshaver et al., 2020).پس به‌طورکلی در مورد ساختمان‌های بلند، نمی‌توان تعریفی واحد و دقیقی به‌صورت رسمی ارائه داد که در آن اجماعی بین همه مراجع رسمی ملی و جهانی وجود داشته باشد. در هریک از حوزه‌های تخصصی مرتبط با ساختمان، تعریف متفاوتی از ساختمان‌های بلندمرتبه ارائه‌شده است(Moghadam Rad et al., 2021) به‌طور مثال در دیدگاه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مصوبه ضوابط عام بلندمرتبه‌سازی، 1398 ساختمان‌هایی با ارتفاع ۲۷ متر و بیشتر را جزو ساختمان‌های بلندمرتبه می‌دانند اما در بعضی از دیدگاه‌های همراه با ارتفاع، تعداد طبقات نیز حائز اهمیت می‌باشد. در دیدگاه استاندارد امپوریس ساختمان‌های ۱۲ طبقه با ارتفاع ۳۵ متر و بلندتر و ساختمان‌های چندطبقه با ارتفاع بیش از ۱۰۰ متر، به ترتیب به‌عنوان ساختمان‌های بلندمرتبه و آسمان‌خراش طبقه‌بندی می‌شوند. (behzadipour et al., 2022) و دیدگاه انجمن ساختمان‌های بلند و زیستگاه‌های شهری (CTBUH) سه معیار، ارتفاع از سطح پیاده‌رو تا بالاترین نقطه عناصر سازه‌ای ساختمان، بدون احتساب آنتن‌های رادیویی تلویزیون و میله پرچم، بالاترین سطح طبقه موجود ساختمان و بالاترین نقطه ساختمان برای اندازه‌گیری ارتفاع بیان کرده است(Gamayunova et al., 2020). ازآنجایی‌که نه‌تنها در کشورهای خارجی بلکه در اکثر شهرهای ایران به دلیل رشد روزافزون جمعیت، نیاز به استفاده از ساختمان‌های مرتفع دیده می‌شود، در چند دهه گذاشته رواج ساختمان‌های بلند و چندطبقه بسیار چشم‌گیر بوده و سبب افزایش توجه متخصصان و گسترش مطالعات در این زمینه شده است(Yasavalian et al., 2017). بنابراین استفاده ازنظرات و دیدگاه‌های آن‌ها حائز اهمیت می‌باشد که در (جدول 1) به چند نمونه از این آراء اشاره‌شده است.
جدول 1- دیدگاه نظریه‌پردازان در ارتباط با ماهیت ساختمان‌های بلندمرتبه و پایداری زیست‌محیطی
نظریه‌پرداز | ماهیت | منبع |
Cohen (1999) | ساختمان‌های بلند دارای توانایی تأثیرگذاری بر آن عناصر منظر شهری و ساختمان هستند که از طریق سیستم‌های نظارتی(میراث) محافظت می‌شده‌اند. این محافظت، به‌طور سنتی شامل عناصری از قبیل محافظت ساختمان‌ها، مناطق، باستان‌شناسی، خرابه‌ها و بناهای تاریخی می‌باشد | (Yasavalian et al.,2017) |
Hall (2005) | برای بیشتر اهداف، ارتفاع تعیین‌شده برای ساختمان‌های بلندمرتبه حدود 7 طبقه می‌باشد. در برخی مواقع، ساختمان‌های 6 طبقه و یا بیشتر را نیز بلندمرتبه می‌نامند؛ و در مواردی نیز ساختمان‌های بالای 7 طبقه مشمول این نوع ساختمان‌ها هستند. | (Yasavalian et al.,2017) |
Cuéllar-Franca & Azapagic (2012) | سه نوع متداول ساختمان‌های مسکونی شامل سازه‌های جدا، نیمه جدا و تراس دار هستند که بیشترین تأثیرات زیست‌محیطی این ساختمان‌ها می‌تواند پتانسیل گرمایش جهانی در مرحله استفاده باشد. | (Cuéllar-Franca et al., 2012) |
(منبع: مطالعات نویسندگان، 1403)
با توجه به مبانی نظری که با استفاده از مرور پژوهش‌های پیشین در این راستا به‌دست‌آمده است (شکل1) مدل مفهومی بر مبنای تعیین معیار و شاخص‌های پایداری زیست‌محیطی و ساختمان‌های بلندمرتبه را نشان می‌دهد.
شکل 1- مدل مفهومی (منبع: مطالعات نویسندگان، 1403)
مواد و روش تحقیق
روش این پژوهش با توجه به هدف کاربردی و از منظر پارادایم داده‌های پژوهش، کمی می‌باشد که به شیوه پیمایشی در سطح منطقه انجام‌شده است. ابزار گردآوری اطلاعات به‌صورت اطلاعات کتابخانه‌ای و با استفاده از ابزار پرسشنامه داده‌های موردنیاز جمع‌آوری‌شده است. سؤالات پرسشنامه به‌صورت بسته و از طیف پنج گزینه‌ای لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) استفاده‌شده است. حجم نمونه برابر با 63 نفر از متخصصین شهری می‌باشد. فرآیند انتخاب حجم نمونه با استفاده از روش دلفی بوده که با رسیدن به اشباع نظری این تعداد افراد انتخاب‌شده‌اند. جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از روش‌های آماری، آزمون‌های همبستگی و استنباطی در نرم‌افزار Spss و smart pls استفاده‌شده است به این صورت که برای تحلیل استنباطی داده‌ها در پرسشنامه از تحلیل عاملی در نرم‌افزار smart pls و برای آگهی از تأثیر متغیرهای پژوهش و روابط معناداری بین آن‌ها از آزمون تی تک نمونه‌ای (One Sample T-Test) در نرم‌افزار Spss استفاده‌شده است. روایی پرسشنامه از روش اعتبار صوری اندازه‌گیری می‌شود که با کمک و مشورت صاحب‌نظران به تأیید رسیده است و به‌منظور سنجش پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده‌شده است که مقدار آن برابر با 915/0محاسبه‌شده است. در انتها وزن هر عامل که با استفاده از تحلیل عاملی تائیدی به‌دست‌آمده و میزان اثرگذاری بالایی داشتند در نرم‌افزار pro GIS به‌صورت تحلیل فضایی – مکانی بررسی‌شده‌اند.
محدوده مورد مطالعه
(استان خراسان رضوی) |
شکل 2- معرفی محدوده موردمطالعه
با توجه به تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و توصيف ویژگی‌های افراد موردبررسی و پاسخ به فرضیه‌های پژوهش که از نرم‌افزار SPSS استفاده‌شده است اطلاعات اين پژوهش در قالب تحلیل استنباطي بر اساس اطلاعات خامی که توسط پرسشنامه‌ها از 63 پژوهش شونده جمع‌آوری‌شده است. پاسخ‌دهندگان شامل 5/37 درصد مردان و 5/62 درصد زنان می‌باشند که 38 درصد آن‌ها در مقطع کارشناسی ارشد و 62 درصد آن‌ها در مقطع دکتری تحصیل‌کرده‌اند. گروه سنی در 4 دسته طبقه‌بندی‌شده است که پاسخ‌دهندگان در 2 گروه کمتر از 30 سال و بین 30 تا 45 سال ( هرکدام 50 درصد) قرار دارند. بیشتر پاسخ‌دهندگان بین 50 تا 70 درصد با محدوده آشنایی دارند. در (جداول 3، 4 و 5 ) پاسخ‌ها به مؤلفه‌ها ارائه‌شده است.
در بررسی آماره توصیفی تأثیر مؤلفه‌های پایداری زیست‌محیطی بر مؤلفه‌های اجتماعی که در (جدول 2) آورده شده است، بالاترین میانگین با 4.5 مربوط به تأثیر سرانه‌ی فضای سبز و باز بر تعاملات اجتماعی می‌باشد. درواقع امروزه به دلیل تغییر در سبک زندگی با کاهش سطح میزان تعاملات در واحد همسایگی مواجه شده‌ایم . وجود آپارتمان‌های مرتفع و افزایش تراکم خانوار در یک قطعه زمین شهری باعث شده است تا افراد تمایل کمتری برای آشنایی و ایجاد رابطه داشته باشند. حال با ایجاد فضاهای سبز در میان ساختمان‌ها میتوان فضایی برای ایجاد ارتباط فراهم نموند تا با بالا بردن حضور پذیری افراد در یک فضای شهری سطح تعاملات اجتماعی نیز بالا رود. با افزایش سطح حضورپذیری و تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری، حس تعلق و خاطره‌انگیزی نیز افزایش می‌یابد. به همین منظور میتوان تأثیرگذاری سرانه‌ی فضای سبز بر ایجاد حس تعلق را با میانگین 4.4 در جدول مذکور مشاهده کرد . با توجه به بررسی‌های به‌عمل‌آمده وجود فضاهای سبز در مقیاس‌های مختلف محلی تا شهری که در (شکل 3) به‌صورت شعاع عملکرد نشان داده‌شده است، منطقه 9 به‌عنوان یکی از سرسبزترین مناطق شهری در کلانشهر مشهد می‌باشد.
تأثیر مؤلفه‌های پایداری زیست‌محیطی بر مؤلفه‌های اجتماعی | تعداد | میانگین | انحراف از معیار | خیلی کم | کم | متوسط | زیاد | خیلی زیاد |
تأثیر نفوذپذیری بر تعاملات اجتماعی | 63 | 2/4 | 8/0 | 0 | 0 | 2/20 | 6/40 | 2/39 |
تأثیر نفوذپذیری بر سلامت روان | 63 | 9/3 | 7/0 | 0 | 0 | 1/29 | 2/49 | 7/21 |
تأثیر نفوذپذیری بر جرم و جنایت | 63 | 2/4 | 6/0 | 0 | 0 | 8/10 | 9/58 | 3/30 |
تأثیر نفوذپذیری بر حس تعلق | 63 | 0/4 | 1/1 | 0 | 3/11 | 6/22 | 2/29 | 9/36 |
تأثیر کشاورزی و باغات بر سلامت روان | 63 | 3/4 | 7/0 | 0 | 0 | 2/10 | 1/49 | 7/40 |
تأثیر کشاورزی و باغات بر تعاملات اجتماعی | 63 | 0/3 | 1/1 | 0 | 2/41 | 9/30 | 3/19 | 6/8 |
تأثیر کشاورزی و باغات بر جرم و جنایات | 63 | 8/3 | 0/1 | 0 | 1/11 | 2/31 | 5/28 | 2/29 |
تأثیر کشاورزی و باغات بر حس تعلق | 63 | 9/3 | 7/0 | 0 | 0 | 1/30 | 9/49 | 20 |
تأثیر دسترسی و حمل‌ونقل پایدار بر سلامت روان | 63 | 5/4 | 5/0 | 0 | 0 | 0 | 50 | 50 |
تأثیر دسترسی و حمل‌ونقل پایدار بر تعاملات اجتماعی | 63 | 1/4 | 3/0 | 0 | 0 | 1/10 | 3/81 | 6/8 |
تأثیر دسترسی و حمل‌ونقل پایدار بر جرم و جنایت | 63 | 8/3 | 6/0 | 0 | 2/9 | 3/28 | 2/58 | 3/4 |
تأثیر دسترسی و حمل‌ونقل پایدار بر حس تعلق | 63 | 6/3 | 8/0 | 0 | 2/10 | 1/29 | 2/49 | 5/11 |
تأثیر سرانه‌ی فضای سبز و باز بر سلامت روان | 63 | 0/4 | 8/0 | 0 | 0 | 2/28 | 3/39 | 5/32 |
تأثیر سرانه‌ی فضای سبز و باز بر تعاملات اجتماعی | 63 | 5/4 | 5/0 | 0 | 0 | 0 | 50 | 50 |
تأثیر سرانه‌ی فضای سبز و باز بر جرم و جنایت | 63 | 9/3 | 6/0 | 0 | 0 | 1/20 | 71 | 9/8 |
تأثیر سرانه‌ی فضای سبز و باز بر حس تعلق | 63 | 4/4 | 5/0 | 0 | 0 | 0 | 60 | 40 |
تأثیر زیرساخت شهری بر سلامت روان | 63 | 7/3 | 7/0 | 0 | 0 | 2/39 | 1/49 | 7/11 |
تأثیر زیرساخت شهری بر تعاملات اجتماعی | 63 | 8/3 | 6/0 | 0 | 0 | 30 | 1/59 | 9/10 |
تأثیر زیرساخت شهری بر جرم و جنایت | 63 | 8/3 | 8/0 | 0 | 0 | 43 | 1/37 | 9/19 |
تأثیر زیرساخت شهری بر حس تعلق | 63 | 1/4 | 7/0 | 0 | 0 | 20 | 8/50 | 2/29 |
جدول 2- آماره توصیفی تأثیر مؤلفه‌های پایداری زیست‌محیطی بر مؤلفه‌های اجتماعی
(منبع: مطالعات نویسندگان، 1403)
