مطالعه دیدگاه استاد مطهری در نسبت عقل و ایمان، با تأکید بر نظریه فطرت
محورهای موضوعی : نامه الهیات
محسن حاکمی
1
(دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی-گروه فلسفه، ادیان و عرفان- دانشکده ادبیات و علوم انسانی واحد تهران مرکزی - دانشگاه آزاد اسلامی)
انشاءالله رحمتی
2
(استاد گروه فلسفه، ادیان و عرفان-دانشکده ادبیات و علوم انسانی واحد تهران مرکزی - دانشگاه آزاد اسلامی -تهران-ایران (نویسنده مسئول))
کلید واژه: نسبت ایمان و عقل, استاد مطهری, عقلانیت حداکثری, اهلیت عقل در کشف واقعیت, فطرت,
چکیده مقاله :
مطالعه نسبت عقل و ایمان هماره مورد نظر اندیشمندان ادیان مختلف بوده است و نوع خوانش از نسبت عقل و ایمان موجب پدیدار شدن جهان های فکری مختلفی در میان پیروان ادیان توحیدی شده است. در دین توحیدی اسلام نیز اندیشمندان مختلف به این مسئله مهم پرداخته و از ایمان گرایی تا عقل گرایی در قالب نظام های فکری اشاعره، معتزله، اهل حدیث، اخباریون و شیعی و خوانشِ عرفانی و فلسفی و قشری از نسبت عقل و ایمان امتداد داشته است. مرتضی مطهری بعنوان اندیشمند صاحب سبک در جهان اسلام، برآمده از نظام فکری اسلامی هر چند مستقلاً به این مسئله نپرداخته، اما پرداختن وی به تعریف و تقسیم و بیان حقیقت ایمان و عقل؛ و کاربست این دو وادی در ماهیت دین؛ می تواند راهنمای محققین برای تبیین نسبت عقل و ایمان باشد. در این پژوهش با مراجعه به آثار دست اول از مرتضی مطهری، پس از فیش برداری و بیان ماهیت عقل و ماهیت ایمان به نسبت عقل و ایمان در اندیشه استاد مطهری پرداخته شده است. در اندیشه مطهری ثبوت اهلیت عقل برای کشف واقعیت، برآمده از نصوص دینی از طریق استشهاد به نصوص دینی است وی معتقد است نه تنها ایمان، مانع عقل نیست بلکه عقل گروی به ایمان دینی در درک باورها بسیار کمک می کند. مطهری در تعارض ایمان و عقل جانب عقل را دارد.همچنین طبق دستگاه معرفتی مطهری در بیان نظریه فطرت، ایشان با اثبات و دفاع از این نظریه، ایمان را عقلانی و عقل را ایمانی قلمداد می کند.
The study of the relationship between reason and faith has always been desired by thinkers of different religions, and the type of reading about the relationship between reason and faith has led to the emergence of different intellectual worlds among the followers of monotheistic religions. In the monotheistic religion of Islam, different thinkers have addressed this important issue and it has extended from faithism to rationalism in the form of Ash'ari, Mu'tazila, Ahl al-Hadith, Akhbarites and Shi'ite systems of thought, and the mystical and philosophical reading and stratum of the ratio of reason and faith.Morteza Motahari as a stylish thinker in the Islamic world, emerging from the Islamic system of thought, although he did not deal with this issue independently, but his focus on defining and dividing and expressing the truth of faith and reason; and the application of these two valleys in the nature of religion; It can be a guide for researchers to explain the relationship between reason and faith.In Motahari's thought, the proof of the ability of reason to discover reality is derived from religious texts through reference to religious texts. He believes that not only faith is not an obstacle to reason, but reason dependent on religious faith helps a lot in understanding beliefs. Motahari is on the side of reason in the conflict between faith and reason. Also, according to Motahari's epistemological system in expressing the theory of nature, by proving and defending this theory, he considers faith as rational and reason as faith.
قرآن کریم
نهج البلاغه
نهج الفصاحه
بحارالانوار
پترسون، مایکل(1376). عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو، چاپ اول.
خوانساری، محمد(1396). منطق صوری، تهران: انتشارات بیدار، چاپ پنجاهم.
جهان مهین، شکرالله(1389). منزلت عقل از مَنْظَرِ قرآن، فصلنامه عقل و دین، 1(2): 57-97.
جوادی، محسن(1395). نظریه ایمان در عرصه کلام و قرآن، تهران: نشر معارف، چاپ اول.
ملک اوف، علاء الدین(1390). معرفت شناسی باور دینی از دیدگاه مرتضی مطهری و آلوین پلانتینگا، قم: جامعه المصطفی، چاپ اول.
مطهری، مرتضی(1397). مجموعه آثار، دوره30جلدی، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی(1391). یادداشتهای استاد مطهری، دوره 15جلدی، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی(1385). کلیات علوم اسلامی، تهران: صدرا.
مهدوی نژاد، محمدحسین(1398). ایمان و تعقل، قم: پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی، چاپ اول.
کانت، ایمانوئل(1396). نقد عقل محض، ترجمه: بهروز نظری، تهران: ققنوس، چاپ سوم.
راغب اصفهاني، حسين بن محمد(1412ق). المفردات في غريب القرآن، صفوان عدنان داودي، ج1، دمشق، دارالعلم الشاميه.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1390). منطق و معرفت در نظر غزالی، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم.
طباطبایی، سید محمد حسین(1356). ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، دوره 30جلدی،تهران: انتشارات محمدی.
طباطبایی، سید محمد حسین(1391). بدایه الحکمه، ترجمه و اضافات علی شیروانی، قم: انتشارات دارالعلم، چاپ هفدهم.
یوسفیان، حسن(1390). کلام جدید، تهران: سمت، چاپ چهارم.
Izutso, Toshihiko(1956). “The Concept of Belief in Islamic Theology”, Yurindo Publishing
. MacGregor, Geddes(1989). “Dictionary of Religios and Philosophy”, New York: Paragon House
.