نهادهای سیاسی و اقتصادی و تاثیر آن بر توسعه اقتصادی با تاکید بر نهادگرایی تاریخی(مطالعه موردی دهه ۱۳۲۰(

محورهای موضوعی : جامعه شناسی

فرهاد عزیزی ¹ , محمدباقر بهشتی ² , محمد سلماسی زاده ³

1 - دانشجوی دکتری علوم اقتصادی دانشگاه تبریز(نویسنده مسئول) ایمیل [e-mail]
2 - استاد اقتصاد دانشکده مدیریت واقتصاد دانشگاه تبریز
3 - دانشیار رشته تاریخ دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تبریز

تاریخ دریافت : 1401/09/11 تاریخ پذیرش : 1401/11/05 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: عصر پهلوی دوم, بزنگاه تاریخی, نهادهای سیاسی و اقتصادی, وابستگی به مسیر,

چکیده مقاله :

در مسیر تحولات تاریخی، کشورها با بزنگاه های مهم تاریخی مواجه می شوند. بزنگاه های تاریخی در کشورهای مختلف به شیوه های گوناگونی رخ می دهند و با شکل گیری مسیرهای متفاوت، میراث جداگانه و متمایزی را برای هر کشور تولید می کند. یکی از بزنگاه های مهم تاریخ معاصر ایران برکناری رضاشاه از قدرت توسط عوامل بیگانه و شروع حکومت محمدرضاشاه پهلوی می باشد. بعد از برکناری رضاشاه اگر چه قدرت بین عوامل مختلف توزیع گردید اما دخالت های نیروهای خارجی و هرج و مرج سیاسی مسیر رشد و توسعه اقتصادی در دهه 1320 شمسی در ایران را به حاشیه کشانید. بحث اصلی این پژوهش که به روش بررسی تاریخی انجام گردیده است به نقش حکومت ها و فرادستان در اقتصاد و سیاست ایران و عقب ماندگی آن اشاره دارد. نتیجه این تحقیق نشان می دهد که گرچه وجود مجلس قدرتمند در نهایت منجر به ملی شدن صنعت نفت گردید اما به دلیل هرج و مرج سیاسی و اجتماعی و همچنین عدم باز توزیع قدرت سیاسی و اقتصادی بین مردم عادی رشد و توسعه اقتصادی رخ نداد. علاوه بر این در اواخر دهه 1320 با کاهش قدرت مجلس در برابر نخست وزیر تغییر نهادی خاصی صورت گرفت و کاهش قدرت مجلس میراثی برای ادامه حکومت شاه گردید. با این تغییر نهادی وی توانست از میراث نخست وزیر به خوبی محافظت کند و با تمرکز بر قدرت سیاسی منابع اقتصادی را بیش از پیش به انحصار نزدیکان و فرادستان درآورد که این امر منجر به پدید آمدن یک اقتصاد فراگیر نگردید.

چکیده انگلیسی:

Countries face with different historical critical junctures through their historical countries.. One of the most important critical junctures in the contemporary history of Iran is the removal of Reza Shah from power and substituting of Mohammad Reza Shah.by foreign forces. After the overthrowing of Reza Shah, however, power was distributed among various factors, the interventions of foreign forces and political chaos marginalized the path of economic development. The main objective of this historical-economic research, refers to the role of governments and superiors as well as the underdeveloped of Iran. The result shows while the existence of a powerful parliament eventually led to the nationalization of the oil industry, due to political and social chaos, economic development did not occur. In addition, during 1940s by the decrease of the power of the parliament against the prime minister’s authority, an exclusive institutional change took place and took into account as a legacy for the shah rule. Through this institutional change, the shah was able to protect the prime minister’s legacy well and by increasing monopolized economic resources kept the power for himself and his relatives.

منابع و مأخذ:

• آبراهامیان، یرواند(1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمد ایراهیم فتاحی، نشر نی، چاپ نهم.


• آبراهامیان، یرواند(1396)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل­محمدی و محمدابراهیم فتاحی، نشر نی، چاپ بیست­وششم.


• اشرف، احمد، بنوعزیزی، علی(1372)، طبقات اجتماعی در دوره پهلوی، ترجمه عماد افروغ، مجله راهبرد، شماره 2، 102-126.


• آوری، پیتر(1967)، تاریخ معاصر ایران از تاسیس سلسله پهلوی تا کودتای 28 مرداد 1332، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، موسسه مطبوعاتی عطایی، چاپ دوم.


• بشیریه، حسین(1387)، موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران، انتشارات گام نو، چاپ ششم.


• بهشتی، محمدباقر(1389)، توسعه اقتصادی ایران، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ دوم.


• خامه­ای، انور(1369)، اقتصاد بدون نفت، انتشارات شرکت سهامی انتشار،


• روحانی، فواد(1352)، تاریخ ملی شدن صنعت نفت ایران، تهران، انتشارات شرکت سهامی کتاب­های جیبی با همکاری موسسه انتشاات فرانکلین.


• سلماسی­زاده، محمد(1394)، تاریخ تحولات ایران از آغاز قاجار تا انقلاب مشروطیت، تهران ، انتشارات میثاق فرزانگان ، چاپ اول.


• عجم اوغلو، دارون، جیمز ای، رابینسون(1394)، چرا ملت­ها شکست می­خورند، ترجمه­ی محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی­پور، انتشارات روزبه، تهران، چاپ دوم.


• عجم اوغلو، دارون، جیمز رابینسون(1390)، ریشه­های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی، ترجمه جعفر خیرخواهان و علی سرزعیم، انتشارات کویر، تهران.


• فاتح، مصطفی(1335)، پنجاه سال نفت ایران، تهران انتشارات شرکت سهامی شهر.


• ماسلی، لئونارد(1364)، نفت، سیاست و کودتادر خاورمیانه، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، انتشارات رسام.


• ماسلی، لئونارد(1371)، بازی قدرت، جنگ نفت در خاورمیانه، ترجمه محمود طلوعی، نشر علم، چاپ دوم.


• مرادی مراغه­ای، علی(1400)، انکار و مقاومت، خوانشی جدید از فرقه دمکرات آذربایجان و جمهوری مهاباد در پرتو اسناد محرمانه اتحاد جماهیر شوروی، تهران انتشارات اندیشه نو.


• نورث، داگلاس(1385)، نهادها، تغییرات نهادی و عملکرد اقتصادی، ترجمه محمدرضا معینی، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور، چاپ دوم.


• نورث، داگلاس و بری وینگاست(1397)، تشکل­ها و ایجاد تعهد: تحول نهادهای حاکم بر انتخاب عمد در انگلستان قرن هفدهم، ترجمه اصلان قودجانی، نشر پویش فکری توسعه.


• Abbott, Andrew (1997), On the concept of turning point, Comparative Social Reasearch, vol. 16, pp. 85- 105


• Griffin, L.(1993), “Narrative, even-structure analysis, and causal interpretation historical socilogy”, The American Journal of Sociology. vol. 98. no. 5, pp. 1094-1133.


• Hambly, Gavin(2008), The Pahlavi Autocracy: Riza Shah, 1921-1941, in Cambridge History of Iran, vol 7: From Nadir Shah to Islamic Republic of Iran, Avery, p., Hambly , G.& Melville, C.,(eds) Cambridge University Press, Cambridge


• Mahoney, James (2000), Path dependence in historical sociology, theory and society, vol. 29, no.4, pp. 507-548..


• Sobel, R. S (2008), Testing baumol: Institutional quality ad the produtivity of entrepreneurship, Journal of Business Venturing, vol. 23, pp. 641- 655.


• Thelen, Kathleen (2003), How Institutions Evolve? Insights from comparative Historical Analysis, pp 208- 240, in Comparative Historical Analysis in the Social Sciences, eds J. Mahoney & D. Reuschemeyer, Cambridge University press, pp. 208-240.


• Williamson, Oliver. E. (1996), The Mechanisms of Governance; Oxford University Press

1. Abbott, Andrew (1997), On the concept of turning point, Comparative Social Reasearch, vol. 16, pp. 85- 105


2. Abraham, Y(2010), History of modern Iran, translated by Mohammad Ibrahim Fatahi, 9^th edition, Ney press.


3. Abraham, Y(2017) Iran between two revolutions, translated by Ahmad Golmohammadi and Mohammad Ebrahim Fatahi, 26^th edition, Ney press


4. Ajmoglu, Daron, James E., Robinson (2015), Why Nations Fail, translated by Mohsen Mirdamadi and Mohammad Hossein Naimipour, Second edition Rouzbeh Publications, Tehran,


5. Ajamoglu, Daron, James Robinson (2012), Economic roots of dictatorship and democracy, translated by Jafar Khairkhahan and Ali Sarzaim, Kavir Publications, Tehran.


6. Ashraf, A& Banooazizi, A(1993)Social classes in the Pahlavi period, translated by Emad Afrogh, Strategy Journal, No. 2, 102-126.


7. Averi, Peter (1967), Contemporary History of Iran from the establishment of the Pahlavi dynasty to the coup d'etat of August 28, 1332, translated by Mohammad Rafiei Mehrabadi, second edition Atai Press Institute.


8. Bashirieh, Hossein (2008), Obstacles to Political Development in Iran, Tehran, 6^th   Gam Noo Publications,


9. Beheshti, Mohammad Baqer (2010), Iran's economic development, Second edition Tabriz University Press.


10. Fateh, Mustafa (1956), Fifty years of Iran's oil, Tehran, Sahami Shahr Publishing Company.


11. Foran Jan (1999), Fragile Resistance: The History of Iran's Social Developments from 1500 CE to the Revolution, translated by Ahmad Tedayon, Tehran: Rasa Cultural Services.


12. Griffin, L.(1993), “Narrative, even-structure analysis, and causal interpretation historical socilogy”, The American Journal of Sociology. vol. 98. no. 5, pp. 1094-1133.


13. Hambly, Gavin(2008), The Pahlavi Autocracy: Riza Shah, 1921-1941, in Cambridge History of Iran, vol 7: From Nadir Shah to Islamic Republic of Iran, Avery, p., Hambly , G.& Melville, C.,(eds) Cambridge University Press, Cambridge


14. Khameei, Anwar (1990), Economy Without Oil, Publishing Company.

1. Mahoney, James (2000), Path dependence in historical sociology, theory and society, vol. 29, no.4, pp. 507-548..

16. Moradi Maragheh, Ali (2021), Denial and resistance, a new reading of the Democratic Sect of Azerbaijan and the Republic of Mahabad in the light of the secret documents of the Soviet Union, Tehran, Andisheh New Publications.


17. Mosley, Leonard (1985), Oil, Politics and Coup in the Middle East, translated by Mohammad Rafiei Mehrabadi, Rasam Publishing House


18. Mosley, Leonard (1992), Power Game, Oil War in the Middle East, translated by Mahmoud Toloui, Alam Publishing House, second edition.


19. North, Douglas (2006), Institutions, institutional changes and economic performance, translated by Mohammad Reza Moini, publications of the country's management and planning organization, second edition


20. North, Douglas and Barry Weingast (2017), Organizations and Creating Commitment: Evolution of Institutions Governing Deliberate Choice in England in the 17th Century, translated by Aslan Gudjani, published by Paish Fakhri


21. Rouhani, Fawad (1973), History of the Nationalization of Iran's Oil Industry, Tehran, Publications of the Pocket Books Company in collaboration with the Franklin Institute.


22. Salmasizadeh, Mohammad (2014), History of Iran's Developments from the Beginning of the Qajar to the Constitutional Revolution, Tehran, Mithaq Farzangan Publications.

1. Sobel, R. S (2008), Testing baumol: Institutional quality ad the produtivity of entrepreneurship, Journal of Business Venturing, vol. 23, pp. 641- 655.

24. Thelen, Kathleen (2003), How Institutions Evolve? Insights from comparative Historical Analysis, pp 208- 240, in Comparative Historical Analysis in the Social Sciences, eds J. Mahoney & D. Reuschemeyer, Cambridge University press, pp. 208-240.


25. Williamson, Oliver. E. (1996), The Mechanisms of Governance; Oxford University Press