سنتزپژوهی مطالعات آموزش چندفرهنگی در ایران
محورهای موضوعی : پژوهش در برنامه ریزی درسیسمیه صائبی 1 , علیرضا عصاره 2 , نرگس کشتی آرای 3 , علیرضا صادقی 4
1 - دانشجوی دکتری برنامه ریزی درسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران
2 - استاد، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران
3 - دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران.
4 - دانشیار برنامه درسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
کلید واژه: آموزش چندفرهنگی, سنتزپژوهی, ایران,
چکیده مقاله :
هدف این پژوهش سنتزپژوهی مطالعات آموزش چندفرهنگی در ایران است. روش پژوهش کیفی از نوع سنتزپژوهی بود. جامعه پژوهش شامل مقالات داخلی چندفرهنگی در بازه زمانی 1381 تا 1401 که با روش نمونه گیری هدفمند و تا اشباع نظری داده ها 35 مقاله بعنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند منابع علمی شناسایی شده بر اساس مراحل شش گانه اقتباس از گاف، الیور و توماس (2012) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها بر اساس سطوح نه گانه برنامه درسی کلاین کدگذاری و دسته بندی شدند و در ادامه مدل طراحی شد. نتایج نشان داد عنصر هدف شامل: عدالت محوری، احیا و توسعه فرهنگ و وحدت و همبستگی، عنصر محتوا شامل: انعطاف محتوایی و محتوای چندفرهنگی؛ عنصر فعالیت های یادگیری شامل: فعالیت های چند فرهنگی و تکالیف چندفرهنگی، عنصر راهبردهای یاددهی-یادگیری شامل: تدریس متنوع، بازشناسی اقوام و تربیت معلمان چندفرهنگی، عنصر گروه بندی شامل: تقویت گروهی و گروهبندی چند فرهنگی، عنصر مواد آموزشی شامل: تنوع منابع و دانش چند فرهنگی، عنصر زمان شامل: تنوع زمانی و زمان بندی، عنصر مکان شامل: تنوع مکانی و تنوع چندفرهنگی و عنصر ارزشیابی شامل: تنوع در ارزشیابی و ارزشیابی چندفرهنگی است. همچنین نتایج از این بود که مدل از اعتبار لازم برخوردار است.
The present research aimed at the research synthesis of multicultural education studies in Iran. The research had a qualitative research synthesis method, and its statistical population consisted of domestic multicultural articles from 2002-2022. A total of 35 articles were selected as research samples using purposive sampling until theoretical data saturation. The scientific sources were analyzed through six steps adapted from Gough, Oliver, and Thomas (2012). Further, the results were coded and categorized based on Klein's nine curriculum levels, and then the model was designed. Based on the results, the objective element comprised justice orientation, revival and development of culture, and unity and solidarity. The content element comprised content flexibility and multicultural content. The learning activity element included multicultural activities and tasks. The teaching-learning strategy element comprised diverse teaching, recognition of ethnic groups, and teaching multicultural teachers. The grouping element included group strengthening and multicultural grouping. The educational content element included the diversity of sources and multicultural knowledge. The time element comprised time diversity, and scheduling. The place element included spatial diversity and multicultural diversity. Finally, the evaluation element comprised diversity in evaluation, and multicultural evaluation. Based on the results, the model had the necessary validity.
Abdeli Soltan Ahmadi, J. (2016). Evaluating Multicultural Education Approach in Medical Science Curriculum from the Perspective of Faculty Members of North West Universities in IRAN, 2013-2014. Studies in Medical Sciences, 27(1), 27-36.
Ahmadrash., Rashid. (2020). The Role of Multicultural Education in Constructing a Democratic-pluralistic Society in Iran. International Journal of Social Sciences (IJSS), 10(4), 23.
Araghieh, A., Fathi Vajargah, K., Foroughi Abari, A. F. A., & Fazeli, N. (2010). Curriculum Integration: An Appropriate Approach for Developing a Multicultural Curriculum in Higher Education. Interdisciplinary Studies in Humanities, 2(1), 149-165. doi: 10. 7508/isih. 2010. 05. 006
Civitillo, Sauro., Schachner, Maja., Juang, Linda., van de Vijver, Fons J. R., Handrick, Anna., & Noack, Peter. (2016). Towards a better understanding of cultural diversity approaches at school: A multi-informant and mixed methods study. Learning, Culture and Social Interaction, S2210656116300496–. doi: 10. 1016/j. lcsi. 2016. 09. 002
Cooper, H., Hedges, L. V., & Valentine, J. C. (Eds.). (2019). The handbook of research synthesis and meta-analysis. Russell Sage Foundation.
Esmaili, E., Sadeghi, A., & Mehrmohammadi, M. (2022). Explaining the Multicultural Curriculum Model of the Social Sciences Lesson of the High School with Emphasis on the Feminist Approach: Synthesis Research. Research in Curriculum Planning, 19(72), 112-136. doi: 10. 30486/jsre. 2021. 1927651. 1875
Gorski, P. C. (2010). The Scholarship Informing the Practice: Multicultural Teacher Education Philosophy and Practice in the U. S. International Journal of Multicultural Education, 12(2). https: //doi. org/10. 18251/ijme. v12i2. 352.
Gorski, P., & Dalton, K. (2019). Striving for critical reflection in multicultural and social justice teacher education: Introducing a typology of reflection approaches. Journal of Teacher Education, 71(3), 357e368. https: //doi: 10. 1177/0022487119883545.
Gough, D,. Oliver, S,. & Thomas, J. (2012). An Introduction to systematic reviews. UK: Sage
Gough, D. (2007). Weight of evidence: a framework for the appraisal of the quality and relevance of evidence. Research papers in education, 22(2), 213-228.
Howe, W., & Lisi, P. L. (2020). Becoming a Multicultural Educator: Developing Awareness, Gaining Skills, and Taking Action. (3rd Ed. ) Los Angeles, CA: Sage.
Hummelstedt, Ida P., Holm, Gunilla I. M., Sahlström Fritjof, J., & Zilliacus, Harriet A. (2021). Diversity as the new normal and persistent constructions of the immigrant other Discourses on multicultural education among teacher educators, Teaching and Teacher Education, Volume 108, December 2021, https: //doi. org/10. 1016/j. tate. 2021. 103510.
Jayadi, K., Abduh, A., & Basri M. (2022). A meta-analysis of multicultural education paradigm in Indonesia. Heliyon,8(1): e08828. doi. org/10. 1016/j. heliyon. 2022. e08828.
Koshy, R. S. (2017). Multicultural education: Significance, content integration and curriculum design. International Journal of Advanced Research in Education & Technology (IJARET), 4(2).
Lee, C. D. (2019). Culture, literacy, and learning: Taking bloom in the midst of the whirlwind. New York: Teachers College Press.
Lee, K. Y., & Choi, B. O. (2019). A structural relationship among multicultural attitude, multicultural teaching competency, and multicultural efficacy for secondary school teacher. Journal of Learner-Centered Curriculum and Instruction, 16(10), 541-563.
Malekipour, A., Hakimzade, R., Dehghani, M., & Zali, M. R. (2017). Simulation Games of Entrepreneurship Education in Social and Behavioral Sciences: A Case Study of Tehran University. Journal of higher education curriculum studies, 7(14), 53-76.
Mays, N., Pope, C., & Popay, J. (2005). Systematically reviewing qualitative and quantitative evidence to inform management and policy-making in the health field. J Health Serv Res Policy. Jul;10 Suppl 1: 6-20. doi: 10. 1258/1355819054308576. PMID: 16053580.
Moore, R. (2004). Education and society: Issues and explanation in the sociology of education. London: polity Publication.
Mostafazadeh, E., Keshte aray, N., & Ghule zadeh, A. (2019). The necessity of multicultural education, and the analysis of its components in Iranian educational system. Research in Curriculum Planning, 16(60), 20-35. doi: 10. 30486/jsre. 2019. 546259
Naqibzadeh, Mir Abdul Hossein. (2022). A look at the philosophy of education. Tehran: Tahori Publications.
Neondorf, Kimberly A. (2002). The Content analysis guidebook, London, sage pub.
Sadeghi, A. (2012). Characteristics and Necessities of Developing a Multicultural Curriculum in Iran; Review of Challenges, Presentation of Strategies, 5(Issue 17-18), 93-121.
sadr, A., Kian, M., Sadeghi, A., & Abbasi, E. (2022). Designing and validating an art curriculum model based on a multicultural approach in first high school course. Journal of Curriculum Studies, 17(66), 75-112.
Salehzadeh, P., Boland Hemtan, K., & Azizi, N. (2014). Investigating multicultural education in the University of Kurdistan. Master's thesis, University of Kurdistan.
Suri, H. (2011). Purposeful sampling in qualitative research synthesis. Qualitative research Journal, 11(2), 63-75.
Vafaei, R., & Sobhaninejad, M. (2015). Analysis of Multicultural Education component In Textbooks. CSTP, 3(5), 111-128.
_||_
سنتزپژوهی مطالعات آموزش چندفرهنگی در ایران
سمیه صائبی، علیرضا عصاره1، نرگس کشتی آرای، علیرضا صادقی
1دانشجوی دکتری برنامه ریزی درسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران
2استاد، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران
3دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران.
4دانشیار برنامه درسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
چکیده
هدف این پژوهش سنتزپژوهی مطالعات آموزش چندفرهنگی در ایران است. روش پژوهش کیفی از نوع سنتزپژوهی بود. جامعه پژوهش شامل مقالات داخلی چندفرهنگی در بازه زمانی 1381 تا 1401 که با روش نمونه گیری هدفمند و تا اشباع نظری دادهها 35 مقاله بعنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند منابع علمی شناسایی شده بر اساس مراحل شش گانه اقتباس از گاف، الیور و توماس (2012) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافتهها بر اساس سطوح نه گانه برنامه درسی کلاین کدگذاری و دسته بندی شدند و در ادامه مدل طراحی شد. نتایج نشان داد عنصر هدف شامل: عدالت محوری، احیا و توسعه فرهنگ و وحدت و همبستگی، عنصر محتوا شامل: انعطاف محتوایی و محتوای چندفرهنگی؛ عنصر فعالیتهای یادگیری شامل: فعالیتهای چند فرهنگی و تکالیف چندفرهنگی، عنصر راهبردهای یاددهی-یادگیری شامل: تدریس متنوع، بازشناسی اقوام و تربیت معلمان چندفرهنگی، عنصر گروه بندی شامل: تقویت گروهی و گروهبندی چند فرهنگی، عنصر مواد آموزشی شامل: تنوع منابع و دانش چند فرهنگی، عنصر زمان شامل: تنوع زمانی و زمان بندی، عنصر مکان شامل: تنوع مکانی و تنوع چندفرهنگی و عنصر ارزشیابی شامل: تنوع در ارزشیابی و ارزشیابی چندفرهنگی است. همچنین نتایج از این بود که مدل از اعتبار لازم برخوردار است.
واژگان کلیدی: آموزش چندفرهنگی، سنتزپژوهی، ایران
Synthesis of Multicultural Education Studies in Iran
Somayeh Saebi, Alireza Assareh, Narges Keshtiaray, Alireza Sadeghi
1Curriculum planning Ph.D. student, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2Professor of Curriculum studies, Teacher training Shahid Rajaee University, Tehran, Iran
3Associate Professor, Department of Educational Sciences, Islamic Azad University, Isfahan (Khorasgan) Branch, Isfahan, Iran
4Associate Professor, Allameh Tabatabae'i University, Tehran, Isfahan, Iran.
Abstract
Keywords: Multicultural education, Synthesis research, Iran.
[1] *. نویسندة مسئول: alireza_assareh@yahoo.com
وصول: 02/08/1401 پذیرش: 19/06/1402
DOI: 10.30486/JSRE.2023.1971452.2246
مقدمه
بسیاری از فلاسفه و دانشمندان علوم اجتماعی بر این باورند که وجه تمایز اساسی انسان و حیوان، فرهنگ (Culture) است که در جلوه‌هایی مانند دین، علم، عرفان، هنر، آداب، اخلاق و فلسفه، درحیطه‌های گوناگون فردی و اجتماعی واقعیت می‌یابد. با این وصف، تکامل یک جامعه درداشتن یک فرهنگ نیست؛ بلکه در روآوردن به آن و کوشش به همگامی و همراهی با آن است که در تربیت و آموزش نمود پیدا میکند. (Naqibzadeh, 2022) بسیاری ازمتخصصان حوزۀآموزش چندفرهنگی بر این باورند که هدف اساسی آموزش چندفرهنگی، تضمین و ایجاد فرصتهای برابر آموزشی برای تمامی دانش آموزان با نژادها،، طبقات، قومیتها و گروههای متنوع فرهنگی است. (Moore, 2004) تعليم و تربيت چند فرهنگی به عنوان یک نياز ضروری در جوامع چند فرهنگی که میخواهند به صورت مسالمت آميز زندگی مشترکی را دنبال کنند، امری حياتی است. به بازسازی قلمرو آموزش، نه تنها به عنوان محلی برای آموزش، بلکه به عنوان یک موضع دموکراتیک که همه فرهنگها و گروههای نژادی را در بر می‌گیرد، میپردازد که این ایده آل راه را برای دموکراسی صلح آمیز و برابری هموار خواهد کرد (Howe & et al, 2020). چند فرهنگی به لحاظ تاریخی به عنوان یک سیاست اجتماعی برای شمول همه افراد در یک جامعه در نظر گرفته شده است. این اصطلاح به طور سنتی با دموکراسی‌های مدرن غربی، استرالیا و نیوزیلند همراه بوده است. جایی که گروههای اجتماعی متنوع و نابرابر، توسط نیروهای تاریخی استعمار و امپریالیسم مطرود شده اند و برنامه درسی چند فرهنگی به عنوان یک برنامه درسی تعریف شده است که از جامعه چند فرهنگی به عنوان پایه واقعیت استفاده میکند که به نیازهای فرهنگی یادگیرندگان پاسخ میدهد و مأموریت برنامه درسی چند فرهنگی ایجاد فلسفه پلورالیسم فرهنگی در سیستم آموزشی است که باید بر اساس احترام متقابل، پذیرش، درک متقابل و تعهد اخلاقی باشد. در واقع، برنامه درسی چند فرهنگی یک ایده یا فلسفه است که بر تنوع فرهنگی و قومی تأکید میکند و بر تمامی بخشهای آموزشی تأثیر میگذارد (Gorski, 2010).
از نظر گورسکی (Gorski, 2019) برنامهی درسی چندفرهنگی بيانگر یک رویکرد پيش رونده برای تحول و دگرگون ساختن مدارس و مراکز آموزشی است که به گونهای کل گرایانه، همهی فعاليتهای آگاهانه یا ناآگاهانه‌ی تبعيض آميز در نظام آموزشی را مورد نقادی قرار داده و درصدد حذف آنها بر میآید. این رویکرد برنامهی درسی بر بنياد مفاهيمی همچون «عدالت اجتماعی» (Social Justice)، «برابری آموزشی» (Equality of educational) و تسهيل تجارب آموزشی مبتنی است که از طریق آن دانش آموزان از نظر فردی به یادگيرندگانی رشد یافته و از نظر اجتماعی به شهروندانی آگاه و فعال در سطح محلی، ملی و جهانی مبدل میشوند. آموزش چند فرهنگی به همه خط مشی‌ها ورویداد‌های اطلاق میشود که مدارس باید به کار گیرند تا نتایج آموزشی را برای همه دانش آموزان دارای ملیت، زبان، طبقه و مذهب‌های مختلف بهبود بخشند. آموزش چند فرهنگی مفهومی است که در آن تمام دانش آموزان صرف نظر از گروهی که به آن تعلق دارند باید از برابری فرصتهای آموزشی در مدرسه برخوردار شوند. یکی از اهداف عمده تعليم و تربيت چند فرهنگی، کمک به همه فراگيران در بهره گيری عادلانه از دانش و مهارت‌ها و داشتن عملکرد مؤثر در جامعهای متکثر و دارای گروههای قومی در زمينه تعاملات و ارتباطات با دیگر افراد جامعه است (Araghieh & et al, 2010). توزیع عادلانه تر از فرصتهای شغلی و موقعیت‌های اجتماعی است که منجر به حذف یا کاهش نابرابرهای اجتماعی و اقتصادی در جامعه میشود (Ahmadrash, 2020). امروزه با توجه به برداشته شدن مرزها، پیدایش فرهنگهای متفاوت در کنار یکدیگر، ضرورت تدوین یک برنامه درسی منسجم مستلزم توجه به فرهنگهای متنوع و متکثر موجود در جامعه میباشد. در این میان بدیهی است که نظام تعلیم و تربیت هر جامعهای برای زنده نگه داشتن خرده فرهنگها و همچنین زیست مسالمت آمیز آنها در کنار یکدیگر باید بر یک برنامه درسی چند فرهنگی تأکید کند (Malekipour & et al, 2017). در پژوهشی که صدر و همکاران(Sadr & et al, 2022) با هدف طراحی و اعتباریابی الگوی برنامه درسی هنر مبتنی بر رویکرد چندفرهنگی در دوره اول متوسطه به روش آمیخته کلیه اسناد بالادستی در دسترس در حوزه هنر و چندفرهنگی و کشورهایی که در حوزه برنامه درسی هنر و چندفرهنگی دارای تجاربی بوده اند، را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد در عنصر اهداف، 21؛ در عنصر محتوا، 19؛ در عنصر فرصتهای یادگیری، 14؛ در عنصر منابع، 6؛ در عنصر فضا، 4 و در عنصر ارزشیابی، 11 مؤلفه بدست آمده است. در خصوص اعتبار الگو، 70 درصد توافق بین نظرات صاحبنظران بر روی مناسب بودن گویهها شکل گرفته است. لذا الگو از اعتبار مناسب برخوردار بوده است. در پژوهشی دیگر اسماعیلی و همکاران(Esmaili & et al, 2022) در مطالعه خود به تبیین الگوی برنامه درسی چندفرهنگی درس علوم اجتماعی دورۀ اول متوسطه با تأکید بر رویکرد فمینیستی پرداختهاند. نتایج نشان داد عناصر این الگو عبارتند از: 1) اهداف با شش مؤلفه2) محتوا با دوازده ویژگی3) سازماندهی محتوا با چهار روش 4) روشهای تدریس با یازده روش 5) روشهای ارزشیابی با هشت روش 6) پیشبینی فعالیتهای یاددهی-یادگیری، 7) سازماندهی فعالیتهای یادگیری و روشهای ارایه آموزش و پاسخ. همچنین مصطفی زاده و همکاران (Mostafazadeh & et al, 2019) تحقیقی در ضرورتهای آموزش چندفرهنگی و واکاوی عناصر و مولفه‌های تعلیم و تربیت چند فرهنگی انجام دادند. یافتههای این پژوهش ضمن مشخص کردن ضرورتهای تعلیم و تربیت چند فرهنگی نشان داد که توجه به برنامه درسی چندفرهگی در آموزش، در شرایط کنونی جهانی و ملی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است و در پایان مولفه‌های آموزش چند فرهنگی مورد شناسایی قرار گرفتند که به طور خلاصه میتوان موارد زیر را اشاره نمود: آموزش ضد زمینه تبعیض نژادی، پذیرش تنوع و تکثر، همزیستی مسالمت آمیز با گروههای دیگر، رعایت عدالت تربیتی، انعطاف در برنامه درسی، تنوع در استفاده از روشهای تدریس، تنوع در استفاده از مواد آموزشی، حق حفظ زبان‌های اقلیت. عبدلی سلطان احمدی (Abdeli Soltan Ahmadi, 2016) در پژوهشی در زمینه میزان توجه به رویکرد آموزش چندفرهنگی در محتوای برنامههای درسی علوم پزشکی بیان نمودند که میزان توجه به مؤلفههای آموزش چند فرهنگی ناکافی و نامطلوب بوده است. یافتههای پژوهش وفایی و سبانی نژاد (Vafaei and Sobhaninejad, 2015) در زمینه تحلیل محتوای کلیه کتاب‌های درسی دوره دوم متوسطه نظری در سال تحصیلی 93-1392 نشان داده است که از بین مؤلفههای مطرح شده در این پژوهش، معرفی فرهنگهای مختلف به دانش آموزان دارای بیشترین فراوانی و کمک به درک و تحمل آراء مختلف نیز دارای کمترین فراوانی بوده است. اما در کل به بسیاری از مؤلفههای آموزش چندفرهنگی اصلا توجه نشده است. همچنین نتایج پژوهش صالح زاده (Salehzadeh & et al, 2014) در زمینه بررسی تربیت چندفرهنگی در دانشگاه کردستان نشان داد که تربیت چندفرهنگی به صورت رسمی در دانشگاه وجود ندارد. در بعد غیررسمی نیز به صورت سطحی و گذرا به آن پرداخته شده است و در آیین نامه‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاه نیز به مقوله چندفرهنگی توجه چندانی نشده است. یافتههای پژوهش جایادی و همکاران (Jayadi & et al, 2022) در زمینه فراتحلیل پارادایم آموزشی چند فرهنگی در اندونزی نشان داد که الگوهای آموزشی چند فرهنگی، از جمله وحدت در تنوع، برابری، هویت فرهنگی و عدالت اجتماعی، موضوعات حیاتی اساسی در این پژوهش هستند. هاملستد و همكاران (Hummelstedt & et al, 2021) در مطالعه اي با هدف بررسي نقش عدالت اجتماعی در آموزش چند فرهنگی آموزش داده شده توسط معلمان، گفتمان‌های آموزش چندفرهنگی را در میان مربیان معلم فنلاندی و موقعیت‌های موضوعی ساخته‌شده در آنها را مورد بررسي قرار داده اند. تجزیه و تحلیل نظریه گفتمان شش گفتمان را در مورد آموزش چندفرهنگی، از محافظه‌کار تا لیبرال و انتقادی نشان داد. كه گفتمان لیبرال در راس بود. اگرچه آموزش معلمان فنلاند گام‌هایی به سوی عدالت اجتماعی برداشته است، نتایج همچنین نژادپرستی و موقعیت موضوعی مهاجر دیگر را به عنوان موضوعاتی که باید برای جلوگیری از بازتولید نابرابری‌ها در آموزش معلمان به چالش کشیده شود، برجسته میکند. لی و همکاران (Lee, 2019) پژوهشی با عنوان تأثیرات سیاست گذاری و مشارکت عملی آموزش چند فرهنگی در زمینههای گوناگون انجام دادند در این مقاله یک تصویر کلی از ویژگیهای کلیدی سیاست‌های آموزشی چند فرهنگی در کشورهای مختلف ثبت گردیده و همچنین زمینه را به تفصیل شرح داده شده است که چطور می‌توانیم آموزش چندفرهنگی را عملا و به طور انتقادی برای عدالت اجتماعی، تنوع، و انسانیت در محیط‌های آموزش عالی ارتقا دهیم. کوشی (Koshy, 2017) بیان میدارد آموزش چند فرهنگی شکلی از آموزش و یا تدریس است که تاریخ، متون، ارزشها، باورها و دیدگاههای مردم از زمینههای فرهنگی مختلف را شامل میشود" (برنامه درسی پنهان). محتوا خود میتواند چند فرهنگی باشد و معلمان میتوانند درسهایی را برای انعکاس تنوع فرهنگی دانش آموزان یا در یک زمینه گسترده تر را تعدیل و یا ترکیب کنند. در بسیاری از موارد، "فرهنگ" در معنای وسیع تر تعریف میشود، شامل نژاد، قومیت، ملیت، زبان، مذهب، طبقه، جنسیت، گرایش جنسی و این میتواند نقش مدارس در توسعه نگرش‌ها و ارزش‌های لازم برای یک جامعه دموکراتیک را نشان دهد. در پژوهشی دیگر سیویتیلو و دیگران (Civitillo & et al, 2016) به بررسی رویکرد حاکم در توجه به تنوع فرهنگی در مدارس پرداخته اند. یافتهها نشان میدهد که از میان دو رویکرد حاکم، یعنی رویکرد برابری و رویکرد ظلم که پیشتر به آن اشاره شد، بیشتر رویکرد برابری و عدالت در مدارس حاکمیت دارد.
با توجه به جستجوهای صورت گرفته و بررسی پیشینه‌های انجام شده برنامه درسی چند فرهنگی میتواند افراد وگروه‌هارا برای زیست مسالمت آمیز در یک جامعه چند فرهنگی آماده کند وجود تنوع نژادی قومی فرهنگی آداب ورسوم و زبان به عنوان مصادیق جامعه چند فرهنگی در ایران استقرار برنامه درسی با ویژگیهای چند فرهنگی را پیش از پیش ضروری ساخته است. برنامه درسی چندفرهنگی درصدد استقرار برنامه ای است که سعی دارد روشهای زیست مسالمت آمیز توأم با صلح را در میان آحاد جامعه گسترش دهد. بنابراین توجه به برنامهي درسي چندفرهنگي و آموزش آن، مخصوصاً در جوامع چندفرهنگي یك ضرورت اجتناب ناپذیر بوده و ميتوان با تهيه و تدوین چنين برنامه اي بيشتر از پيش زمينه ي پيشرفت و توسعه جوامع انساني را فراهم نمود. با توجه به کیفیت مطالعات انجام شده و این که تا بحال پژوهشی در زمینه مطالعات آموزش چندفرهنگی در ایران با استفاده از سنتزپژوهی انجام نشده است در این راستا، پرسشهای ذیل طرح شده است:
1. مضامین مرتبط با آموزش چند فرهنگی در ایران کدامند؟
2. الگوی آموزش چندفرهنگی بر اساس مطالعات انجام شده در ایران چگونه است؟
روش شناسی
سنتز پژوهشی حاضر در شش مرحله اقتباس از (Gough & et al, 2012) انجام شد. شایان ذکر است حوزه پژوهش، انتخاب مطالعات، شیوه نمونه برداری و تحلیل در فرایند این شش مرحله، تعریف و مشخص شده‌اند.
مرحله اول؛ تعیین معیارهای ورود: برای اینکه مطالعه‌ای بتواند در یک سنتزپژوهی مورد استفاده قرار گیرد باید دارای یک سری ویژگیها باشد. کلیه ی پژوهشهایی که در یک مجله معتبر به چاپ رسیده باشند و دارای متن کامل باشند. البته جهت تدوین برنامه درسی بومی با رویکرد چند فرهنگی در این حوزه و مشخصا رسیدن به مدلی داخلی، محقق مطالعات داخلی را سنتز نموده است. کلیه نظریه‌ها و پژوهشهایی که در حوزه چندفرهنگی به طور عام و آموزش چندفرهنگی، به طور خاص بوده اند مورد توجه قرار گرفته است.
مرحله دوم؛ جستجو: در این مرحله ابتدا کلید واژه‌ها تعیین و تعریف شد. از این رو، با کلید واژه‌هایی نظیر چندفرهنگی و آموزش چندفرهنگی و برنامه درسی چند فرهنگی در بانک‌های اطلاعاتی داخلی نظیر بانک اطلاعات نشریات کشور، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، پایگاه مجلات تخصصی نور جستجو شد و مطالعات و منابع مورد نظر، بازیابی شدند. که حدودا 100 مطالعه را شامل شد. که در بازه زمانی 1381 تا 1401 قرار داشت.
مرحله سوم؛ غربالگری: برای اطمینان از اینکه پژوهشهایی که در مرحله جستجو شناسایی و انتخاب شده بودند، از معیارهای ورود (مرحله اول) برخوردار می‌باشند، در یک فرایند غربالگری دو مرحله ای، داوری و گزینش شدند. بدین صورت که ابتدا چکیده گزارش پژوهشها بررسی و در مرحله بعد، از بین پژوهشهای باقی مانده، جهت بررسی دقیق تر و عمیق تر، متن کامل پژوهشها مورد مطالعه قرار گرفت. پس از اتمام مرحله غربالگری و البته به دلیل نوین بودن موضوع 40 مقاله انتخاب شد.
مرحله چهارم؛ کدگذاری و نقشه برداری: در این مرحله، پژوهشهای غربال شده، بر اساس ویژگیهای آنها همچون طرح و روش، سؤالات و متغیرهای وابسته، نوع مداخله، جامعه و نمونه، روشهای گردآوری و تحلیل دادهها و یافتهها، مرتب شدند. از اطلاعات گردآوری شده در این مرحله برای ارزیابی اسناد و مطالعات بر اساس معیارهای کیفیت و ارتباط (مرحله پنجم) استفاده شد. از اطلاعات بدست آمده در این مرحله، جهت طبقه بندی و شناسایی زیر مقوله‌ها (مرحله ششم) نیز استفاده شد.
مرحله پنجم؛ ارزیابی: در این مرحله، پژوهشها بر اساس دو معیار کلی کیفی و مرتبط بودن متناسب با هدف مورد تحلیل و واکاوی انتقادی قرار گرفت. (Gough, 2007). بدین معنا که پژوهشها از طریق سوالاتی چون: آیا تمرکز پژوهش با هدف سنتزپژوهی، ویژگیهای پژوهش (از جمله ویژگیهای نمونه، ماهیت مداخله، نوع ابزار استفاده شده و …) میتوان آن را متناسب با سوال سنتزپژوهی حاضر دانست؟ آیا روشی که در پژوهش برای پاسخ به سوال/ها انتخاب شده بود، مناسب است؟ آیا پژوهش بهخوبی اجرا شدو تحلیل یا تفسیر شده است؟ مورد داوری قرار گرفت و در نهایت معتبرترین و مرتبط ترین آنها، انتخاب شدد. در پایان این مرحله 35 پژوهش برای سنتز انتخاب شد.
مرحله ششم؛ سنتز: سنتز تجمیعی و سنتز ترکیبی، دو رویکرد اصلی در سنتزپژوهی است. سنتزپژوهی تجمیعی به دنبال جمع کردن یافتههای پژوهشهای دست اول برای آزمون نظریه‌ها یا فرضیه‌ها است. این نوع سنتز که عموماً شکل قیاسی دارند، به دنبال ترکیب کردن مطالعات همگن می‌باشند. در مقابل، سنتزپژوهی ترکیبی فرایندی تفسیری است که مستلزم بررسی الگوها در دادهها یا تفسیر مفاهیم جهت تولید سطح بالاتری از تبیین‌ها میباشد و به شکل استقرایی است. با توجه به گستردگی و پرکاربردی بودن عناصر مدل نه گانه کلاین در تدوین برنامه درسی در این پژوهش به صورت قیاسی از این مدل بهره برده شد.
برای روایی محتوایی تمامی منابع نوشتاری (چاپی/ الکترونیکی) معتبر و دست اول در حوزه موضوع پژوهش مطالعه شد و برای جلوگیری از ابهام و دو پهلو بودن اصطلاحات از متخصصین حوزه برنامه درسی و مطالعات فرهنگی کمک و مشورت گرفته شد.
جدول 1. ویژگیهای جمعیت شناختی صاحب نظران
ردیف | مدرک تحصیلی | رشته تحصیلی | مرتبه علمی | سابقه تدریس |
1 | دکتری | برنامه ریزی درسی | استادیار | 15سال |
2 | دکتری | برنامه ریزی درسی | استادیار | 20 سال |
3 | دکتری | مطالعات فرهنگی | استادیار | 28 سال |
4 | دکتری | مطالعات فرهنگی | استادیار | 18 سال |
5 | دکتری | مطالعات فرهنگی | استادیار | 18 سال |
قابلیت اعتماد (Trustworthiness) یا پایایی پژوهش در مراحل پایانی اجرای پژوهش به انجام می‌رسد. روشهای مختلفي از محاسبه قابلیت اعتماد ارائه شده است. نئوندورف (Neondorf, 2002) در اين زمينه چند روش را معرفی میکند که عبارتند از نود درصدی، ضریب هولستی، آلفای کریپندروف، کاپای کوهن و پای اسکات. بنابراین در پژوهش حاضر در مرحله اول، مولفه‌های اصلی و فرعی، بدون دخل و تصرف در محتوا توسط پژوهشگر از تفاسير استخراج گرديد و در مرحله دوم با مراجعه به خبرگان مفاهیمی مرتبط با گویه‌های پژوهش، با نظارت آنان مجدداً شناسایی و استخراج شد. با مقایسه این دو مرحله و بر مبنای میزان توافق دو مرحله کدگذاری، ضریب پایایی محاسبه شده است. بدین منظور در پژوهش حاضر از ضریب هولستي استفاده شد.
در فرمول فوق، PAO به معنی درصد توافق مشاهده شده (ضریب پایایی)، M تعداد توافق در دو مرحله کدگذاری، n1 تعداد واحدهاي كد گذاري شده در مرحله اول (قبل از اعلام نظرکارشناسان) و n2 تعداد واحدهاي كد گذاري شده در مرحله دوم (بعد از اعلام نظرکارشناسان) است. این رقم میان صفر(هیچ توافق) تا یک(توافق کامل) متغیر است. بر این اساس، پاسخ نتيجه محاسبه نشان میدهد که درصد توافق 956/0 میباشد، یعنی مولفه‌ها از پایایی و قابلیت اعتماد بالایی برخوردارند.
یافتهها
در اين بخش پس از چند مرحله پالايش از بین 45 مقاله 35 مقاله مورد تحلیل قرار گرفت. مشخصات مطالعات جمع آوری شده و منتخب که مورد تحلیل قرارگرفته اند در جدول(2) آورده شده است.
جدول 2. مطالعات منتخب
مجله | عنوان | سال | نویسندگان | ردیف |
مطالعات برنامه درس، 17(66)، 75-112. | طراحی و اعتباریابی الگوی برنامه درسی هنر مبتنی بر رویکرد چندفرهنگی در دوره اول متوسطه | (1401) | صدر، آمنه؛ کیان، مرجان؛ صادقی، علیرضا و عباسی، عفت |
|
| تبیین الگوی برنامۀ درسی چندفرهنگی درس علوم اجتماعی دورۀ اول متوسطه با تأکید بر رویکرد فمینیستی | (1401) | اسماعیلی، الهه، صادقی، علیرضا، مهرمحمدی، محمود |
|
فصلنامه پژوهش در نظام‌های آموزشی، ۱۴(۵۱)، ۳۹-۶۰. | طراحی الگوی برنامه درسی اموزش شهروندی | (۱۴۰۰) | مریم گلشنی، بدیع الزمان مکی آل آقا، علاء الدین اعتماد اهری |
|
نشریه رویکردهای نوین آموزشی، ۱۵(۱)، 33-۵۸. | جایگاه آموزش چندفرهنگی در برنامه درسی ریاضی دوره اول ابتدایی | (۱۴۰۰) | خاکباز، عظیمه سادات |
|
نشریه مطالعات توسعه اجتماعی - فرهنگی، ۹(۲)، ۹۱-۱۱۲. | بررسی جایگاه مولفه‌های آموزش چندفرهنگی در محتوای کتاب‌های درسی مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی | (۱۴۰۰) | سیروس منصوری، فاطمه بهجتی اردکانی |
|
نشریه علوم تربیتی، ۲۷(۱)، ۷۳-۹۴. | جایگاه قومیت در برنامههای درسی رسمی رشته علوم انسانی (مورد مطالعه: دروس جامعه شناسی و تاریخ نظام جدید دوره دوم متوسطه) | (۱۳۹۹) | ایوب گرشاسبی، کوروش فتحی واجارگاه، محبوبه عارفی |
|
فصلنامه روانشناسی تربیتی، ۱۶(۵۸)، ۲۵۹-۲۸۵. | بررسی میزان تاثیر آموزش مولفه‌های چند فرهنگی در ارتقای سواد چندفرهنگی دانش آموزان ششم ابتدایی شهر تهران | (۱۳۹۹) | فریبا عاشوری، علیرضا صادقی |
|
نشریه مطالعات جامعه شناختی، ۲۵(۵۳)، ۳۸۳-۴۲۹. | واکاوی مقوله‌های آموزش چندفرهنگی در کتاب‌های درسی مطالعات اجتماعی دوره آموزش ابتدایی ایران | (۱۳۹۸) | علیرضا صادقی، فاطمه هواس بیگی، حسن ملکی، مصطفی قادری |
|
فصلنامه پژوهش در برنامه ریزی درسی، ۱۶(۶۰)، ۲۰-۳۵. | ضرورتهای آموزش چندفرهنگی و واکاوی عناصر و مولفه‌های تعلیم وتربیت چندفرهنگی | (1398) | اسماعیل مصطفی زاده، نرگس کشتی آرا، آذر قلی زاده |
|
Journal of School administration، ۷(۱)، ۱۶۳-۱۸۱. | آموزش چندفرهنگی در مدارس؛ تاملی در تجربه ایده آل معلمان موفق | (1398) | کتایون حمیدی زاده، کوروش فتحی واجارگاه، محبوبه عارفی، گلنار مهران |
|
مجله مبانی نظری هنرهای تجسمی، ۴(۲)، ۱۶۶-۱۸۲. | تبیین شایستگی‌های معلم هنرهای تجسمی مبتنی بر آموزش چندفرهنگی | (۱۳۹۸) | فاطمه مرادی سیرچی، عفت سادات افضل طوسی |
|
نشریه تدریس پژوهی، ۷(۴)، ۲۴-۴۸. | تحلیل برنامه درسی مطالعات اجتماعی سه سال دوره اول متوسطه ازنظر میزان توجه به مولفه‌های آموزش چندفرهنگی | (۱۳۹۸) | رشید احمدرش، اسماعیل مصطفی زاده |
|
فصلنامه پژوهش در برنامه ریزی درسی، ۱۵(۵۸)، ۱۳۸-۱۵۳. | تحلیل محتوای کتاب‌های درسی مطالعات علوم اجتماعی دوره دوم ابتدایی بر اساس مولفه‌های آموزش چند فرهنگی | (۱۳۹۷) | اکرم عینی، حمید یزدانی، علیرضا صادقی |
|
نشریه نظریه و عمل در برنامه درسی، ۶(۱۱)، ۱۴۱-۱۷۴. magiran. com/p1902986 | آموزش چندفرهنگی در کتاب‌های درسی فارسی(خوانداری ) دوره آموزش ابتدایی ایران | (۱۳۹۷) | فاطمه هواس بیگی، علیرضا صادقی، حسن ملکی، مصطفی قادری |
|
فصلنامه پژوهش در نظام‌های آموزشی، ۱۲(۴۲)، ۲۵-۳۸. | تحلیل نظام مند آموزش چندفرهنگی در ایران | (۱۳۹۷) | کتایون حمیدی زاده، کورش فتحی واجارگاه، محبوبه عارفی، گلنار مهران |
|
Journal of School administration، ۴(۲)، ۸۷. | مدیریت آموزش چند فرهنگی در مدارس ایران: فراتحلیلی کیفی | (۱۳۹۶) | شیرکوه محمدی، سیدعلی نقی کمال خرازی، محمد کاظمی فرد، جواد پور کریمی |
|
نشریه تدریس پژوهی، ۵(۲)، ۱-۱۶. | آموزش چند فرهنگی: تحلیل نظامند ادراک معلمان | (۱۳۹۶) | کتایون حمیدی زاده، کوروش فتحی واجارگاه، محبوبه عارفی، گلنار مهران |
|
مجله مطالعات علوم پزشکی، ۲۷(۱)، ۲۷-۳۶. | بررسی میزان توجه به رویکرد آموزش چندفرهنگی در محتوای برنامه درسی علوم پزشکی از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های شمال غرب کشور در سال تحصیلی ۹۴ - ۹۳ | (۱۳۹۵) | جواد عبدلی سلطان احمدی |
|
رهيافتي نو در مديريت آموزشي، زمستان 1395، دوره 7 شماره 4 پياپي 28 ، صص 230- 250. | اعتبارسنجي مولفه‌هاي آموزش چندفرهنگي براي طرح در برنامه درسي دوره ابتدايي | (1395) |
| |
نشریه تدریس پژوهی، ۴(۱)، ۶۵-۹۱. | ارائه الگویی برای آموزش چند فرهنگی در نظام آموزش عالی: واکاوی دیدگاههای متخصصان این حوزه در ایران | (۱۳۹۵) | شیرکوه محمدی، سیدعلی نقی کمال خرازی، محمد کاظمی فرد، جواد پورکریم |
|
نشریه علوم تربیتی، ۲۱(۱)، ۷۳-۹۲. | آموزش چندفرهنگی در کتاب‌های درسی دوره ی ابتدایی، | (۱۳۹۵) | گلاله مکرونی، کیوان بلندهمتان، |
|
مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، تابستان 95، دوره 13 شماره 32، از صفحه 235 تا صفحه 252. | نگاهي به آموزش چند فرهنگي در کتاب‌هاي ادبيات فارسی | (1395) | عبدلی سلطان احمدي جواد، نادري عزت اله، شريعتمداري علي، سيف نراقي مريم |
|
فصلنامه مطالعات برنامه درسی، ۱۱(۴۳)، ۹۹-۱۲۴. | بررسی کیفیت پذیرش ارزش‌های چندفرهنگی در فضای آموزشی: مطالعه موردی یک دبستان دخترانه | (۱۳۹۵) | نفیسه ایمانی |
|
فصلنامه مطالعات آموزشی و آموزشگاهی، ۴(۱۲)، ۷۹-۹۵. | تحلیل جایگاه آموزش و پرورش چند فرهنگی در محتوای برنامه درسی علوم اجتماعی و فارسی دوره ابتدایی به روش آنتروپی شانون | (۱۳۹۴) | جواد کیهان |
|
مجله نظریه و عمل در برنامه درسی، بهار و تابستان 1394، دوره 3 شماره 5، از صفحه 111 تا صفحه 132. | مولفه‌هاي آموزش چند فرهنگي و تحليل آن در محتواي کتب درسي | (1394) | وفایی، رضا و سبحانی نژاد، مهدی |
|
| نقش چندفرهنگی بودن جامعه بر آموزش و یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان آشوری شهرستان ارومیه | (1392) | اورشال و همکاران |
|
فصلنامه راهبرد فرهنگ، پیاپی ۱۷-۱۸ (بهار و تابستان ۱۳۹۱)، ص ۱۸۷. | (1391) | علیرضا عراقیه، کورش فتحی واجارگاه |
| |
فصلنامه مطالعات برنامه درسی، ۵(۱۸)، ۱۹۰-۲۱۵. | بررسی سند برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران براساس رویکرد آموزش چندفرهنگی | (۱۳۸۹) | علیرضا صادقی |
|
مجله آموزش عالی ایران، ۳(۲)، ۵۵. | بررسی وضعیت آموزش چند فرهنگی در مراکز تربیت معلم شهر سنندج از منظر دانشجویان | (1389) | نعمت الله عزیزی، کیوان بلند همتان، مسعود سلطانی |
|
مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، 2(1 (پیاپی 5))، 149-165. | تلفیق، راهبردی مناسب برای تدوین برنامه درسی چندفرهنگی | (1388) | عراقیه، ع. ، و فتحی واجارگاه، ک. ، و فروغی ابری، ا. ، و فاضلی، ن |
|
مطالعات ميان رشته اي در علوم انساني 1(3)، 1-18. | ملاحظات اساسي در باب سياست گذاري توسعه برنامه درسي ميان رشته اي در آموزش عالي از منظر فرايند تکوين | (1388) |
| |
فصلنامه مطالعات برنامه درسی، ۲(۵)، ۲۷-۵۴. | تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره راهنمایی با توجه به مسائل و مباحث روز جهانی در حوزه برنامههای درسی | (۱۳۸۶) | رضوان حکیم زاده، علیرضا کیامنش، محمد عطاران |
|
نوآوري‌هاي آموزشي 5. 17 (ويژه نامه نوآوري در تربيت شهروندي) (1385): 133-162. | (1385) | عسكریان، مصطفی |
| |
اندیشه‌های نوین تربیتی، 1(1)، 25-38. | کثرت گرایی فرهنگی، هویت و تعلیم و تربیت (تبیین و ارزیابی) | (1384) | سجادی، س |
|
فصلنامه تعلیم و تربیت، 5(23)، 152. | آموزش چندفرهنگی به مثابه رویکردی در آموزش | (1379) | جوادي، محمدجعفر |
|
پس از بررسی 35 پژوهش (سنتزپژوهی) و 264 کد اولیه استخراج از آثار منتخب مربوط به جدول (2) به دست آمد. از بررسی کدهای استخراج شده مدل شماتیک سنتزپژوهی برنامه درسی چندفرهنگی در شکل (1) ارائه شده است.
شکل(1) مدل شماتیک سنتزپژوهی برنامه درسی چندفرهنگی
حاصل اين مطالعه مدلي فراترکیبی در 9 دسته اصلی از عناصر برامه درسی کلاین دسته بندی شده است؛ عنصر هدف شامل (عدالت محوری، احیا و توسعه فرهنگ و وحدت و همبستگی) عنصر محتوا شامل (انعطاف محتوایی و محتوای چندفرهنگی)؛ عنصر فعالیتهای یادگیری شامل (فعالیتهای چند فرهنگی و تکالیف چندفرهنگی)؛ عنصر راهبردهای یاددهی-یادگیری شامل (تدریس متنوع، بازشناسی اقوام و تربیت معلمان چندفرهنگی)؛ عنصر گروه بندی شامل (تقویت گروهی و گروهبندی چند فرهنگی)؛ عنصر مواد آموزشی شامل (تنوع منابع و دانش چند فرهنگی)؛ عنصر زمان شامل (تنوع زمانی و زمان بندی)؛ عنصر مکان شامل (تنوع مکانی و تنوع چندفرهنگی)؛ عنصر ارزشیابی شامل(تنوع در ارزشیابی و ارزشیابی چندفرهنگی است)؛ شكل(1) گوياي اين مطالب است.
بحث و نتیجه گیری
بر مبنای یافتههای این پژوهش نتایج حاصل اين مطالعه 9 دسته اصلی از عناصر برامه درسی کلاین عنصر هدف شامل (عدالت محوری، احیا و توسعه فرهنگ و وحدت و همبستگی) عنصر محتوا شامل (انعطاف محتوایی و محتوای چندفرهنگی)؛ عنصر فعالیتهای یادگیری شامل(فعالیتهای چند فرهنگی و تکالیف چندفرهنگی)؛ عنصر راهبردهای یاددهی-یادگیری شامل (تدریس متنوع، بازشناسی اقوام و تربیت معلمان چندفرهنگی)؛ عنصر گروه بندی شامل(تقویت گروهی و گروهبندی چند فرهنگی)؛ عنصر مواد آموزشی شامل (تنوع منابع و دانش چند فرهنگی)؛ عنصر زمان شامل (تنوع زمانی و زمان بندی)؛ عنصر مکان شامل (تنوع مکانی و تنوع چندفرهنگی)؛ عنصر ارزشیابی شامل (تنوع در ارزشیابی و ارزشیابی چندفرهنگی است).
نتایج به دست امده از پژوهش حاضر با نتایج پژوهشهای (Sadr & et al, 2022، (Esmaili & et al, 2022) در زمینه پرداختن به عنصر برنامه درسی همخوان است. (Sadr & et al, 2022) در پژوهشی به طراحی و اعتباریابی الگوی برنامه درسی هنر مبتنی بر رویکرد چندفرهنگی به برخی از عناصر برنامه درسی مانند اهداف، محتوا، فرصتهای یادگیری، منابع، فضا، و در عنصر ارزشیابی پرداخته است همچنین در پژوهشی (Esmaili & et al, 2022) در زمینه برنامه درسی چندفرهنگی درس علوم اجتماعی به برخی از عناصر ب نامه درسی از جمله اهداف، محتوا، سازماندهی محتوا، روشهای تدریس، روشهای ارزشیابی، پیشبینی فعالیتهای یاددهی-یادگیری، سازماندهی فعالیتهای یادگیری و روشهای ارایه آموزش و پاسخ پرداخته اند. همچنین با نتایج پژوهش (Mostafazadeh & et al, 2019) در زمینه عناصر و مولفه‌های تعلیم و تربیت چند فرهنگی همخوان است. یافتههای پژوهش (Mostafazadeh & et al, 2019) به طور خلاصه به موارد زیر را اشاره نموده است: آموزش ضد زمینه تبعیض نژادی، پذیرش تنوع و تکثر، همزیستی مسالمت آمیز با گروههای دیگر، رعایت عدالت تربیتی، انعطاف در برنامه درسی، تنوع در استفاده از روشهای تدریس، تنوع در استفاده از مواد آموزشی، حق حفظ زبان‌های اقلیت. که در پژوهش حاضر هم این مولفه‌ها بیان شده است.
همچنین نتایج پژوهش (Abdeli Soltan Ahmadi, 2016) در زمینه میزان توجه به رویکرد آموزش چندفرهنگی در محتوای برنامههای درسی علوم پزشکی نشان داد که میزان توجه به مؤلفههای آموزش چند فرهنگی ناکافی و نامطلوب بوده است. یافتههای پژوهش (Vafaei and Sobhaninejad, 2015) در زمینه تحلیل محتوای کلیه کتاب‌های درسی دوره دوم متوسطه نظری نشان داد به بسیاری از مؤلفههای آموزش چندفرهنگی اصلا توجه نشده است. همچنین نتایج پژوهش (Salehzadeh & et al, 2014) در زمینه بررسی تربیت چندفرهنگی در دانشگاه کردستان نشان داد که تربیت چندفرهنگی به صورت رسمی در دانشگاه وجود ندارد. در بعد غیررسمی نیز به صورت سطحی و گذرا به آن پرداخته شده است و در آیین نامه‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاه نیز به مقوله چندفرهنگی توجه چندانی نشده است. (Koshy, 2017 ) بیان میدارد آموزش چند فرهنگی شکلی از آموزش و یا تدریس است که تاریخ، متون، ارزشها، باورها و دیدگاههای مردم از زمینههای فرهنگی مختلف را شامل میشود.
بر اساس مطالعات انجام گرفته و آنچه كه در بالا مطرح شد ميتوان نتيجه گرفت كه برنامه درسي چنـد فرهنگي در واقـع به اقتضـاي وضعيـت فرهنـگي، فرهنگ‌هاي مختلـف موجودیت ميیابد و در جهان امروز، داراي ضرورتي حياتي است. آنچه كه عيان است وقوع تحولات و تغييرات درحوزه‌هاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي است كه امروزه به سرعت رخ مي دهد و به شيوه‌هاي مختلف زندگي نوع بشر را دستخوش تغيير و تحول مي نمایند. با در نظرگرفتن تحولات اجتماعي به عنوان یك امر طبيعي و واقعي و نيز با در نظر گرفتن ماهيت برنامه ي درسي چندفرهنگي به عنو ان برنامه اي متناسب با وضعيت‌هاي مختلف و قابل انعطاف مي توان آن را گزینه مناسب برای نظام آموزشی تمام کشورهای دانست که چند فرهنگی هستند (Sadeghi, 2012). بنابراین در این میان تساوی فرصتهای آموزشی از اهداف اصلی آموزش چند فرهنگي است که مستلزم شناخت فرهنگ دانش آموزان و لحاظ کردن آنها در جریان تعليم و تربيت از طریق تدوین و طراحی برنامههای درسی چندفرهنگی است. آموزش باید ضامن این باشد که دانش آموزان با پيشينه‌ها و تواناییهای مختلف از فرصت برابر برای تحصيل برخوردار باشند و درک صحيحی از نژاد و مليت در سيستم آموزشی و طراحی برنامه درسی گنجانده شوند و آموزش چند فرهنگی به عنوان روندی ضروری برای تطبيق و ارتقاء چنين تنوعی به کار می‌رود. آموزش چندفرهنگی فرصتی را برای دانش آموزان و معلمان فراهم میکند تا از ظرفیت حیاتی خود برای تغییر شکل اجتماعی و فرهنگی و هنجارها استفاده کنند. چنین ظرفیتی در رابطه با تنوع فرهنگی و کثرت گرایی اجتماعی و فرهنگی در کشورهای مانند ایران، باعث ایجاد توسعه بیشتر در جنبه‌های مختلف میشود. با توجه به نتایج به دست آمده پیشنهاد میشود: وحدت و همبستگی، احیا و توسعه فرهنگ و عدالت محوری در راس اهداف برنامه ریزی درسی قرار گیرد و در تدوین اسناد بالا دستی به مفاهيم آموزش چند فرهنگی و عدالت محوری و خصوصيات فرهنگی، نژادی، قومی و مذهبی نواحی مختلف توجه گردد. همچنین به تقویت روابط توزیع مناسب زمان بین افراد با فرهنگهای مختلف و دادن فرصت کافی و عادلانه به آنها، فضاسازی چند فرهنگی و تطابق محیطی توجه گردد تاضمن آشنایي کلي با اقوام ونژادهای ایرانی، الگوهاي مناسب مسالمت آميز شکل گيرد.
منابع
Abdeli Soltan Ahmadi, J. (2016). Evaluating Multicultural Education Approach in Medical Science Curriculum from the Perspective of Faculty Members of North West Universities in IRAN, 2013-2014. Studies in Medical Sciences, 27(1), 27-36.
Ahmadrash., Rashid. (2020). The Role of Multicultural Education in Constructing a Democratic-pluralistic Society in Iran. International Journal of Social Sciences (IJSS), 10(4), 23.
Araghieh, A., Fathi Vajargah, K., Foroughi Abari, A. F. A., & Fazeli, N. (2010). Curriculum Integration: An Appropriate Approach for Developing a Multicultural Curriculum in Higher Education. Interdisciplinary Studies in Humanities, 2(1), 149-165. doi: 10. 7508/isih. 2010. 05. 006
Civitillo, Sauro., Schachner, Maja., Juang, Linda., van de Vijver, Fons J. R., Handrick, Anna., & Noack, Peter. (2016). Towards a better understanding of cultural diversity approaches at school: A multi-informant and mixed methods study. Learning, Culture and Social Interaction, S2210656116300496–. doi: 10. 1016/j. lcsi. 2016. 09. 002
Cooper, H., Hedges, L. V., & Valentine, J. C. (Eds.). (2019). The handbook of research synthesis and meta-analysis. Russell Sage Foundation.
Esmaili, E., Sadeghi, A., & Mehrmohammadi, M. (2022). Explaining the Multicultural Curriculum Model of the Social Sciences Lesson of the High School with Emphasis on the Feminist Approach: Synthesis Research. Research in Curriculum Planning, 19(72), 112-136. doi: 10. 30486/jsre. 2021. 1927651. 1875
Gorski, P. C. (2010). The Scholarship Informing the Practice: Multicultural Teacher Education Philosophy and Practice in the U. S. International Journal of Multicultural Education, 12(2). https: //doi. org/10. 18251/ijme. v12i2. 352.
Gorski, P., & Dalton, K. (2019). Striving for critical reflection in multicultural and social justice teacher education: Introducing a typology of reflection approaches. Journal of Teacher Education, 71(3), 357e368. https: //doi: 10. 1177/0022487119883545.
Gough, D,. Oliver, S,. & Thomas, J. (2012). An Introduction to systematic reviews. UK: Sage
Gough, D. (2007). Weight of evidence: a framework for the appraisal of the quality and relevance of evidence. Research papers in education, 22(2), 213-228.
Howe, W., & Lisi, P. L. (2020). Becoming a Multicultural Educator: Developing Awareness, Gaining Skills, and Taking Action. (3rd Ed. ) Los Angeles, CA: Sage.
Hummelstedt, Ida P., Holm, Gunilla I. M., Sahlström Fritjof, J., & Zilliacus, Harriet A. (2021). Diversity as the new normal and persistent constructions of the immigrant other Discourses on multicultural education among teacher educators, Teaching and Teacher Education, Volume 108, December 2021, https: //doi. org/10. 1016/j. tate. 2021. 103510.
Jayadi, K., Abduh, A., & Basri M. (2022). A meta-analysis of multicultural education paradigm in Indonesia. Heliyon,8(1): e08828. doi. org/10. 1016/j. heliyon. 2022. e08828.
Koshy, R. S. (2017). Multicultural education: Significance, content integration and curriculum design. International Journal of Advanced Research in Education & Technology (IJARET), 4(2).
Lee, C. D. (2019). Culture, literacy, and learning: Taking bloom in the midst of the whirlwind. New York: Teachers College Press.
Lee, K. Y., & Choi, B. O. (2019). A structural relationship among multicultural attitude, multicultural teaching competency, and multicultural efficacy for secondary school teacher. Journal of Learner-Centered Curriculum and Instruction, 16(10), 541-563.
Malekipour, A., Hakimzade, R., Dehghani, M., & Zali, M. R. (2017). Simulation Games of Entrepreneurship Education in Social and Behavioral Sciences: A Case Study of Tehran University. Journal of higher education curriculum studies, 7(14), 53-76.
Mays, N., Pope, C., & Popay, J. (2005). Systematically reviewing qualitative and quantitative evidence to inform management and policy-making in the health field. J Health Serv Res Policy. Jul;10 Suppl 1: 6-20. doi: 10. 1258/1355819054308576. PMID: 16053580.
Moore, R. (2004). Education and society: Issues and explanation in the sociology of education. London: polity Publication.
Mostafazadeh, E., Keshte aray, N., & Ghule zadeh, A. (2019). The necessity of multicultural education, and the analysis of its components in Iranian educational system. Research in Curriculum Planning, 16(60), 20-35. doi: 10. 30486/jsre. 2019. 546259
Naqibzadeh, Mir Abdul Hossein. (2022). A look at the philosophy of education. Tehran: Tahori Publications.
Neondorf, Kimberly A. (2002). The Content analysis guidebook, London, sage pub.
Sadeghi, A. (2012). Characteristics and Necessities of Developing a Multicultural Curriculum in Iran; Review of Challenges, Presentation of Strategies, 5(Issue 17-18), 93-121.
sadr, A., Kian, M., Sadeghi, A., & Abbasi, E. (2022). Designing and validating an art curriculum model based on a multicultural approach in first high school course. Journal of Curriculum Studies, 17(66), 75-112.
Salehzadeh, P., Boland Hemtan, K., & Azizi, N. (2014). Investigating multicultural education in the University of Kurdistan. Master's thesis, University of Kurdistan.
Suri, H. (2011). Purposeful sampling in qualitative research synthesis. Qualitative research Journal, 11(2), 63-75.
Vafaei, R., & Sobhaninejad, M. (2015). Analysis of Multicultural Education component In Textbooks. CSTP, 3(5), 111-128.