بومی‌سازی نظریه حق به شهر در ایران: مطالعه انتقادی و موردی کوی فلسطین زنجان
محورهای موضوعی : شهرسازی
سعید غلامی
1
,
آتوسا مدیری
2
*
,
علی طیبی
3
1 - گروه شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - گروه شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - گروه شهرسازی، دانشکده شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
کلید واژه: عدالت فضایی, سکونتگاههای غیررسمی, کالایی‌سازی فضا, مشارکت اجتماعی, نظریه حق به شهر.,
چکیده مقاله :
این پژوهش به بازخوانی انتقادی نظریه «حق به شهر» هنری لوفور و امکان‌سنجی بومی‌سازی آن در بستر اجتماعی ایران می‌پردازد. هدف اصلی آن تطبیق مفاهیم کلیدی این نظریه، شامل عدالت فضایی، کالایی‌سازی فضا، و مشارکت اجتماعی با چالش‌های خاص شهری ایران است. این مطالعه با بهره‌گیری از چارچوب تریاد فضایی لوفور (فضای مفهوم‌شده، فضای زیسته، فضای ادراک‌شده) نشان می‌دهد که نابرابری فضایی، ضعف زیرساخت‌ها، حاشیه‌نشینی و مشارکت محدود شهروندان از چالش‌های عمده در شهرهای ایران هستند.
نمونه موردی کوی فلسطین زنجان، به‌عنوان یک سکونتگاه غیررسمی، تصویری واضح از این چالش‌ها ارائه می‌دهد. کمبود خدمات عمومی، نزدیکی به آلودگی‌های محیطی و ضعف دسترسی به زیرساخت‌های آموزشی و تفریحی از مشکلات اصلی این منطقه است. همچنین سیاست‌های متمرکز و پروژه‌های توسعه‌ای کلان، نظیر منطقه 22 تهران و ایران مال با اولویت‌دهی به منافع اقتصادی، نابرابری فضایی را افزایش داده و دسترسی گروه‌های کم‌درآمد به فضاهای عمومی را محدود کرده‌اند.
این پژوهش نشان می‌دهد که تمرکزگرایی قدرت و ضعف نهادهای مدنی، موانع اصلی در بومی‌سازی نظریه حق به شهر در ایران هستند. با این حال، فرصت‌هایی مانند افزایش آگاهی اجتماعی و تقویت گفتمان عدالت فضایی می‌تواند به تغییرات مثبت منجر شود. بازنگری در سیاست‌گذاری‌های شهری و حرکت به سوی برنامه‌ریزی عدالت‌محور از جمله پیشنهادات این مطالعه برای تحقق عدالت فضایی و ارتقاء کیفیت زندگی در شهرهای ایران است.
This research critically revisits Henri Lefebvre's "Right to the City" theory and explores the feasibility of localizing it within the Iranian social context. The primary aim is to adapt the key concepts of the theory, including spatial justice, commodification of space, and social participation, to address the specific urban challenges of Iran. Using Lefebvre's spatial triad framework (conceived space, lived space, and perceived space), the study highlights that spatial inequality, weak infrastructure, informal settlements, and limited citizen participation are major issues facing Iranian cities.
The case study of the Palestine neighborhood in Zanjan, as an informal settlement, provides a clear depiction of these challenges. Deficiencies in public services, proximity to environmental pollution, and inadequate access to educational and recreational infrastructure are the main problems in this area. Moreover, centralized policies and large-scale development projects, such as Tehran's District 22 and Iran Mall, have prioritized economic benefits, exacerbating spatial inequality and restricting low-income groups' access to public spaces.
The study identifies power centralization and the weakness of civil institutions as the primary obstacles to localizing the Right to the City theory in Iran. However, opportunities such as increased social awareness and strengthening the discourse on spatial justice could lead to positive changes. A reevaluation of urban policies and a shift toward justice-oriented planning are among the recommendations of this study for achieving spatial justice and improving the quality of life in Iranian cities.
منابع فارسی
ایراندوست، کیومرث و دوستوندی، میلاد. 1394. «حق به شهر و سکونتگاههای فقیرنشین با تأکید بر سکونتگاههای خودانگیخته شهری در ایران». هفت شهر. دوره 4. شماره 49 و 50. صص 184-205.
دارکش، محمد و استرکی، سارا. 1399. «آسیب شناسی طرح‌های شهری از منظر حق به شهر (نمونه موردی: طرح شهری نواب - گسترش مترو در محله بریانک». جامعه شناسی فرهنگ و هنر. دوره 2. شماره 3. صص 25-21.
زمانی، رؤیا و اکبری، علی. 1400. «امکان سنجی احداث فضای عمومی شهری در شهرک مسکونی مهاجران اراک مبتنی بر نظریة حق به شهر». معماری و شهرسازی آرمان شهر. دوره 14. شماره 36. صص 64-78.
گودرزی، علی، حق زاد، آمنه، رمضانی پور، مهرداد و بزرگمهر، کیا. 1400. «تحلیل روند و الگوی فضایی پراکنده‌رویی منطقۀ 22 شهر تهران». پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری. دوره9. شماره 3. صص 857-879.
محمدی، مریم و کاظمی، کیارش. 1399. «بازخوانی یک طرح شهری با بهره‌گیری از انگارۀ حق به شهر- مجتمع تجاری عرش آجودانیه تهران». فصلنامه برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه ای. دوره 5، شماره 15. صص 89-117.
منابع انگلیسی
Azizi, Z., & Fatemi, M. (2016). Tehran: A call for spatial justice. Urban Change in Iran: Stories of Rooted Histories and Ever-Accelerating Developments, 71-85 .
Dempsey, N., Bramley, G., Power, S., & Brown, C. (2011). The social dimension of sustainable development: Defining urban social sustainability. Sustainable development, 19(5), 289-300.
Ghaderi Hajat, M., & Hfeznia, M. R. (2020). Codification strategies for achieving spatial justice in Iran. Spatial Information Research, 28(3) , 357-367.
Harvey, D. (2012). Rebel cities: from the right to the city to the urban revolution. In: Verso.
Krippendorff, K. (2018). Content analysis: An introduction to its methodology. Sage publications.
Lefebrve, H. (1991a). The production of space. Basil Backwell.
Lefebvre, H. (1968). Le droit à la ville, Paris, Ed. Anthropos.
Lefebvre, H. (1991b). Everyday Life. Foundations for a Sociology of the Everyday, 2.
Lotfi, F., Bayati, M., Yusefi, A. R., Ghaderi, S., & Barati, O. (2018). Inequality in distribution of health care resources in Iran: human resources, health centers and hospital beds. Shiraz E-Medical Journal, 19(6).
Mahdavinejad, M., & Amini, M. (2011). Public participation for sustainable urban planning in case of Iran. Procedia engineering, 21, 405-413 .
Marcuse, P. (2009). From critical urban theory to the right to the city. City, 13(2-3), 185-197.
Parizadi, T., & Shamaei, A. (2024). Analyzing Structural and Physical Changes and the Future of Tehran’s Urban Fringe (The Case: The Fringe of District 22 of Tehran Municipality) [Research]. Journal of Applied Research in Geographical Sciences, 24(75), 330-352.
Pourahmad, A., Khavarian-Garmsir, A. R., & Hataminejad, H. (2016). Social inequality, city shrinkage and city growth in Khuzestan Province, Iran. Area Development and Policy, 1(2), 266-277 .
Purcell, M. (2003). Citizenship and the right to the global city: reimagining the capitalist world order. International Journal of Urban and Regional Research, 27(3), 564-590 .
Rabiei-Dastjerdi, H., & Kazemi, M. (2016). Tehran: Old and emerging spatial divides. Urban Change in Iran: Stories of Rooted Histories and Ever-Accelerating Developments, 171-186 .
Roulier, S. (2022). Henri Lefebvre: reclaiming urban space, recovering citizenship. Theory & Event, 25(3), 595-613 .
Schmid, C. (2008). Henri Lefebvre’s theory of the production of space: Towards a three-dimensional dialectic. In Space, difference, everyday life (pp. 41-59). Routledge.
Serin, B., Smith, H., & McWilliams, C. (2020). The role of the state in the commodification of urban space: The case of branded housing projects, Istanbul. European Urban and Regional Studies, 27(4), 342-358 .
Shoeibi, M. (2022). Spatial Distribution of Urban Services from the Spatial Justice Perspective: Case Study of Tehran. Экономика региона, 18(3), 852-866 .
Tahyarian, H. (2024). Analysis of Spatial Inequality (Economic-Social) in Informal Settlements towards Promoting Spatial Justice (Case Study: Region 18 of Tehran). [Research]. Journal of Urban Economics and Management, 12(46), 141-157.
Watson, S. (2019). Introducing spatial justice. In Spatial justice in the city (pp. 1-6). Routledge.