شناسایی اندیشگاه و فضاهای مورد نیاز آن در طراحی معماری

محورهای موضوعی : معماری

تاریخ دریافت : 1402/12/22 تاریخ پذیرش : 1403/06/24 تاریخ انتشار : 1402/12/25

کلید واژه: هم‌اندیشی, اندیشگاه, ارتباط فضایی, طراحی فضایی, دیاگرام اصلی.,

چکیده مقاله :

در دنیای امروز نیاز به جمع اندیشی و ایده‌پردازی در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بیش از گذشته احساس می‌شود. اندیشگاه مکانی برای نیل به این هدف و یکی از مهم‌ترین جایگاه‌های شکل‌گیری راه حل‌ها و استراتژی حل مسائل در اغلب کشورهای پیشرفته جهان است. ضرورت تأمین دانش و آموزش، تحقیق و پژوهش، ارتباط با صنعت و جوامع و نیز توسعه فرهنگی و اجتماعی در جهت پیشرفت کشورها الزام ایجاد مراکز هم‌ چون اندیشگاه را به ما یادآور می شود. طراحی چنین بنایی، نیاز به بررسی کاربری اصلی اندیشگاه و فضاهای تشکیل دهنده آن دارد. سوالاتی که پیرامون اندیشگاه مطرح می‌شود بدین شرح است. اندیشگاه چیست، چه کاربردی دارد و ساختمان آن شامل چه فضاهایی است. با توجه به این که در این زمینه مطالعات اندکی صورت گرفته است، در این مقاله پژوهشی تلاش شده است تا مطالعاتی در زمینه طراحی اندیشگاه و شناسایی مشخصات فضایی آن به صورت کیفی ارائه گردد. ابتدا تعریفی از اندیشگاه ارائه شده است و در ادامه به بررسی بناهایی با کاربری مشابه در ایران شامل اندیشگاه‌های هویت شناسی و تمدن نوین اسلامی و مشیر پرداخته شده است. هم چنین نمونه‌های خارج از کشور شامل اندیشگاه‌ های لینکلن و رند به عنوان نمونه های برتر اندیشگاه معرفی شده است. با توجه به تقسیم بندی کلی فضاها به سه دسته کلی فرهنگی، اداری و خدماتی، به معرفی ریزفضاهای مرتبط پرداخته شده است. در انتها، با مطالعه اطلاعات به دست آمده از معرفی فضاها، دیاگرام اصلی مجموعه که بایستی در طراحی لحاظ گردد ارائه شده است.

منابع و مأخذ:

آریانپور کاشانی، عباس. آریانپور کاشانی، منوچهر. (1393)، فرهنگ فشردهی انگلیسی به فارسی. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
آنتونیادس، آنتونی سی. (1381). بوطیقای معماری (آفرینش در معماری) (ترجمه احمدرضا آی). تهران: سروش (انتشارات صدا و سیما. صفحه 277).

شفیعی اردستانی، سها. مظفر، فرهنگ. (1388). اندیشگاه مکانی برای تولید دانش. مجله دانش نما. صفحه 140-132.
شولتز، کریستین نوربرگ. (1388). روح مکان به سوی پدیدار شناسی معماری (ترجمه محمدرضا شیرازی). تهران: رخ داد نو. صفحه 14.
علیزاد گوهری، نغمه. فروزنده، امین. طراحی اندیشگاه با رویکرد مفاهیم معماری ایرانی. (1395). کنفرانس بین المللی مهندسی شهرسازی، عمران و معماری. قم. دانشگاه جامع علمی کاربردی. صفحه 6.
فرهنگی قواقلو، لیلا. متدین، حشمت اله. (1394). ضرورت طراحی اندیشگاه بر پایه فضاهای معماری بومی در ایران. همایش ملی معماری و شهرسازی هویتگرا. مشهد. صفحه 2، 3و 4.
گروت، لیندا. وانگ، دیوید. (1384). روش های تحقیق در معماری. (ترجمه علیرضا عینی فر). تهران: دانشگاه تهران. موسسه انتشارات. صفحه 177.
مک گان، جیمز ج. (2005). اتاق فکر و مشاوره سیاست در ایالات متحده. موسسه تحقیقات سیاست خارجی. صفحه 3.
مک گان، جیمز ج. (2009). فهرست اندیشگاه. سیاست خارجی. صفحه 82.
موسسه بروکینگز. https://www.brookings.edu/about-us. بازیابی شده در تاریخ 28/5/95.
موسسه رند. http://www.rand.org. بازیابی شده در تاریخ 28/5/95.
میرزا امینی، محمدرضا. (1382). اندیشگاه: مفاهیم، انواع، روندها، ساختار. تهران: انتشارات دانشگاه شریف. صفحه 2.
ویور، ر. کنت. (1989). انتشارات علوم سیاسی و سیاست. صفحه 566.
روابط عمومی خانه بیداری.http://www.khanebidari.ir/myapp/current/48 . بازیابی شده در تاریخ 15/4/95.
سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. https://library.razavi.ir. بازیابی شده در تاریخ 23/4/95.
سایت اندیشگاه مشیر. http://moshir.net. بازیابی شده در تاریخ 14/4/95.
گروه معماری مارکس بارفیلد. http://www.marksbarfield.com/#/projects/ . بازیابی شده در تاریخ 22/5/95.
گروه معماری کنینگهام. https://www.archdaily.com/801370/pathways-innovation-center-cuningham-group-architecture-plus-moa. بازیابی شده در تاریخ 22/5/95.
گروه طراحی ترنر(طراحی موسسه رند). www.turnerconstruction.com/experience/project/660/rand-corporate-headquarters. بازیابی شده در تاریخ 23/5/95.

متن کامل:



دوره 2، شماره 6، صص.12-5 ، زمستان 1402  DOI:

 

ترجمه انگلیسی این مقاله با عنوان: Identifying the Think Tank and Its Required Spaces in Architectural Design  در همین شماره به چاپ رسیده است.

	شناسایی اندیشگاه و فضاهای مورد نیاز آن در طراحی معماری1
	فریناز لوافان1، مریم قاسمی سیچانی2 2
	1. فارغ التحصیل کارشناسی ارشد معماری، گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. 2. استاد دانشکده معماری و شهرسازی، گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
مطالعه معماری
مقاله پژوهشی	چکیده:  در دنیای امروز نیاز به جمع اندیشی و ایده‌پردازی در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بیش از گذشته احساس می‌شود. اندیشگاه مکانی برای نیل به این هدف و یکی از مهم‌ترین جایگاه‌های شکل‌گیری راه حل‌ها و استراتژی حل مسائل در اغلب کشورهای پیشرفته جهان است. ضرورت تأمین دانش و آموزش، تحقیق و پژوهش، ارتباط با صنعت و جوامع و نیز توسعه فرهنگی و اجتماعی در جهت پیشرفت کشورها الزام ایجاد مراکز هم‌ چون اندیشگاه را به ما یادآور می شود. طراحی چنین بنایی، نیاز به بررسی کاربری اصلی اندیشگاه و فضاهای تشکیل دهنده آن دارد. سوالاتی که پیرامون اندیشگاه مطرح می‌شود بدین شرح است. اندیشگاه چیست، چه کاربردی دارد و ساختمان آن شامل چه فضاهایی است. با توجه به این که در این زمینه مطالعات اندکی صورت گرفته است، در این مقاله پژوهشی تلاش شده است تا مطالعاتی در زمینه طراحی اندیشگاه و شناسایی مشخصات فضایی آن به صورت کیفی ارائه گردد. ابتدا تعریفی از اندیشگاه ارائه شده است و در ادامه به بررسی بناهایی با کاربری مشابه در ایران شامل اندیشگاه‌های هویت شناسی و تمدن نوین اسلامی و مشیر پرداخته شده است. هم چنین نمونه‌های خارج از کشور شامل اندیشگاه‌ های لینکلن و رند به عنوان نمونه های برتر اندیشگاه معرفی شده است. با توجه به تقسیم بندی کلی فضاها به سه دسته کلی فرهنگی، اداری و خدماتی، به معرفی ریزفضاهای مرتبط پرداخته شده است. در انتها، با مطالعه اطلاعات به دست آمده از معرفی فضاها، دیاگرام اصلی مجموعه که بایستی در طراحی لحاظ گردد ارائه شده است.
تاریخ دریافت:  22/12/1402 تاریخ بازنگری:    تاریخ پذیرش: 24/6/1403 تاریخ انتشـار: 25/12/1402
واژگان کلیدی: هم‌اندیشی،  اندیشگاه،  ارتباط فضایی،  طراحی فضایی، دیاگرام اصلی.

 

 

---

[1] *این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد فریناز لوافان با عنوان "طراحی اندیشگاه بین المللی؛ با رویکرد بهره گیری از تناسبات در معماری ایرانی" با راهنمایی دکتر مریم قاسمی سیچانی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) است.

[2] ** نویسنده مسئول : [e-mail], +  

مقدمه

اندیشگاه‌ها1 از جمله مکان­هایی هستند که در آن صاحبان فکر و اندیشه در حوزه­هایی خاص گرد هم می‌آیند تا مسائل و بحران­های مطرح شده را به چالش کشیده و با تفکر، پژوهش و تعامل اندیشه راه حل هایی را پیشنهاد دهند. در این بین، کارهای گروهی و میان رشته‌ای بسیار زیادی انجام می‌شد. در واقع اندیشگاه را نمی‌توان همچون دانشگاهی دانست که دانشجو براساس سرفصلی خاص، دروسی را طی می‌کند؛ بلکه به دنبال هم اندیشی و حتی گاه، مشغول ارتباط با فعالان سیاسی و محققان است. مشخصه اصلی اندیشمندان در این مجموعه این است که با بهره‌گیری از امکانات و نیز مشخصات فضایی اندیشگاه‌ها به ایده یابی در بالاترین سطح دست یابند و به بحث، بررسی و تایید راه‌حل‌هایی برای مشکلات پیش رو در حوزه مورد نظر بپردازند (ویور، 1989).

در اینجا این سوال مطرح می‌شود که اندیشگاه به چه فضاهایی و با چه مشخصاتی نیازمند است تا بتواند پاسخگوی اندیشمندان و متفکران باشد؟ از آنجایی که عملکرد اصلی در اندیشگاه‌ها، خلق و به اشتراک گذاشتن ایده‌ها در غالب اندیشه‌هاست، تلاش بر آن است که محیط ایجاد شده مقدمات این مهم را در افراد فراهم آورد.

در واقع، اندیشیدن افراد به تنهایی ممکن است در جامعه دیده نشود و در ارائه راه‌حل برای مشکلات جامعه به کار نیاید. اما جمع شدن افراد و در میان گذاشتن ایده‌هایشان باعث ارتقا هوش جمعی می‌شود؛ زیرا که افزایش بر هم کنش‌های اجتماعی موجب بروز خلاقیت می‌شود. پس نیاز به جمع اندیشی در هر حوزه ای ضروری است. در نتیجه جهت پاسخ گویی به این نیاز، بایستی فضایی اختصاصی بدان تعلق گیرد. فضایی که فعال و قابل اعتماد باشد و جزو نقاط کانونی شهر خلاق به حساب آید. یکی از این مراکز، اندیشگاه‌ها هستند. برخی از اندیشمندان، اندیشگاه را «جذاب‌ترین نوآوری فکری عصر ما» دانسته‌اند (میرزا امینی، ۱۳۸۲؛ رحیمی، ۱۳۹۲).

از آنجایی که جمع اندیشی، جوهره اصلی اندیشگاه به حساب می‌آید تا به ایده ایی نو و بی بدیل بینجامد، پس طراحی فضای آن، جدا از محیط های پژوهشگاهی و دانشگاهی خواهد بود. گاه این فضا جزیی از دو محیط یاد شده خواهد بود و گاه به عنوان فضایی مستقل به فعالیت خود خواهد پرداخت. در دنیای امروز که تفکر، خلاقیت و ایده های نو از ارکان اصلی پیشرفت جوامع به حساب می‌آیند، ضرورت ایجاد چنین فضایی در حوزه های مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بیش از گذشته احساس می‌شود. براساس گفته کریستین نوربرگ شولتز2 معماری به معنای تجسم بخشیدن روحِ مکان و وظیفه معمار، خلق مکان های معنادار است که به واسطه آن انسان را در باشیدن (در آرامش بودن در یک مکان محفوظ) یاری می‌رساند. در نتیجه برای ایجاد مکانی معنادار چون اندیشگاه، می‌بایست درک درستی از فضاهای تشکیل دهنده و نیز کاربری اصلی بنای آن داشت تا بتوان بدان هویتی معنادار بخشید (شولتز، 1388).

پیشینه تحقیق

·       واژه اندیشگاه

آریان‌پور(1386) برای معادل واژه اندیشگاه، نهاد مولد اندیشه و کانون تفکر را بکار برده است. عضدانلو (1383) از آن به عنوان اندیشکده، به مفهوم مخزن اندیشه در کتاب خود یاد کرده است و شفیعی اردستانی(1388) نام اتاق فکر را برای اندیشگاه پیشنهاد داده است. قواقلو و متدین (1394) در مقاله خود به نام «ضرورت طراحی اندیشگاه بر پایه فضاهای معماری بومی در ایران» بیان می‌کنند که خلق فضا در اندیشگاه‌ها به گونه ای باید باشد که اندیشه های بومی و هویت گرا موجب تحریکات ذهنی شوند و در نهایت منجر به تولید ایده های نو و خلاقانه شود. در نتیجه استفاده از معماری بومی را سر لوحه کار خود قرار می‌دهند (فرهنگی قواقلو، متدین، 1394).

·       تعریف اندیشگاه و سوابق تاریخی آن

بررسی‌ها نشان می‌دهند که واژه ای به نام اندیشگاه نخستین بار در سال 1950 شکل گرفت. اما قبل از آن نیز موسساتی غیر رسمی در قرن 19 در این حیطه مشغول به فعالیت بودند. موسسه ای برای مطالعات امنیت و دفاع در سال 1831 در لندن تاسیس شد. قدیمی ترین اندیشگاه آمریکایی کارنیج اندومنت3برای مسئله صلح جهانی در واشنگتن در سال 1910 تاسیس شد و بعد از آن در سال 1916 موسسه بروکینگز4 بوجود آمد. در طول جنگ جهانی دوم از اندیشگاه‌ها به عنوان اتاق فکر برای بحث در مورد استراتژی نقشه های جنگ استفاده می‌شد و بعدها از آن به عنوان محلی برای ارائه

راه حل های نظامی یاد شد. یکی ازمهم ترین آن‌ها موسسه ای به نام رند5 بود که از سال 1948در حوزه مسایل امنیتی و نظامی شروع به فعالیت کرد و در ابتدا به خدمت دهی فکری به نیروی هوایی ایالات متحده می‌پرداخت. این اندیشگاه بعد از مدتی زیر نظر وزارت دفاع آمریکا قرار گرفت. بعد از آن، از وزات دفاع جدا و به عنوان یک نهاد غیردولتی شروع به فعالیت کرد و اکنون یک نهاد غیردولتی است که دولت از آن حمایت می‌کند (شفیعی اردستانی، 1388).

اندیشگاه‌ها مجموعه متنوعی از موسسات هستند که از لحاظ اندازه، تامین مالی، ساختار و دامنه فعالیت متفاوت هستند. در حال حاضر بیش از 1500 اندیشگاه در آمریکا وجود دارند که نیمی از آن‌ها مربوط به دانشگاه‌ها هستند. یک سوم از این موسسات در شهر واشنگتن دی سی قرار دارند (مک گان، 2005).

رتبه اول تا پنجم اندیشگاه های برتر آمریکا شامل موسسه بروکینگز در واشنگتن، شورای روابط خارجی در نیویورک، وقف کارنیج برای صلح جهانی در واشنگتن، شرکت رند در سانتا مونیکا و بنیاد میراث در واشنگتن می‌باشد (مک گان، 2009).

روش تحقیق

این تحقیق در ارتباط با فضای اندیشگاهی است که تفکر، خلاقیت و ایده پردازی از مهم ترین ارکان این مکان هستند. در این راستا بایستی عواملی شناسایی شود که باعث تقویت کیفیت فضایی در جهت رضایتمندی هرچه بیشتر افراد ذینفع باشد، در نتیجه می‌توان آن را در رده تحقیقی-کیفی گنجاند (گروت، وانگ، 1384).

از سه روش میدانی، اسنادی و شفاهی در گرداوری مطالب این مقاله استفاده شده است. روش میدانی شامل بازدید از اندیشگاه هویت شناسی و تمدن نوین اسلامی و اندیشگاه مشیر است. روش اسنادی در ارتباط با مطالعه‌ی مباحث مربوط به فضاهای مورد نیاز اندیشگاه‌ها و تعاریف مربوط به اندیشگاه است. در نهایت روش شفاهی که شامل مصاحبه با مسئولان اندیشگاه هویت شناسی و تمدن نوین اسلامی و اندیشگاه مشیر است.

مبانی نظری

واژه اندیشگاه یا اتاق فکر معمولاً به سازمانهایی اطلاق می‌

شود که نظریه پردازان و اندیشمندان را به خدمت می‌گیرند تا برای مسائل کلان، تحلیل‌ها و دستورالعمل هایی برای سیاست گذاری فراهم کنند. اتاق فکر یک سازمان متشکل از گروهی از نفرات خبره، صاحب فکر و اندیشه و نوآور است که بر اساس روش‌های جمع اندیشی و بهره‌گیری حداکثری از خرد جمعی و شبکه مشاوران تخصصی به ارائه راه حل‌های خلاقانه برای حل ریشه‌ای مشکلات موجود و تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های کلان می‌پردازند (سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 1393).

·       حوزه فعالیت اندیشگاه‌ها

حوزه فعالیت اندیشگاه‌ها در مسائلی همچون سیاست گذاری اجتماعی و سیاسی کشورها، استراتژی های توسعه علم و فناوری، راهبردهای صنعتی و تجاری یا راهبردهای نظامی است. البته وظایف متنوع دیگری هم چون بومی سازی سیاست‌ها، آینده پژوهی، آماده سازی افکار عمومی، ایجاد اجماع بین مجریان و تربیت نیروهای صاحب نظر نیز برای این گونه مؤسسات متصور است. اغلب این مؤسسات غیر انتفاعی بوده و در بسیاری از کشورها از معافیت های متنوع مالیاتی بهره مند هستند (علیزاد گوهری. فروزنده. ۱۳۹۵).

مطالعات و بررسی­ ها

·       بررسی نمونه های موردی

در این بخش با رویکردی تحلیلی به بررسی نمونه های موردی اندیشگاه پرداخته شده است (آنتونیادس، 1381).

·       نمونه های داخلی

الف) اندیشگاه هویت شناسی و تمدن نوین اسلامی

اندیشگاه هویت شناسی و تمدن نوین اسلامی، بخشی از اولین خانه بیداری اسلامی است که در جوار خانه مشروطه اصفهان واقع‌شده‌است. این خانه در سال 1393 با اهداف تجمع نخبگان در موضوع بیداری اسلامی با دیدگاه تمدنی و ایجاد قطبیت و مرجعیت پیرامون بحث‌های بیداری اسلامی تأسیس شد. مهم‌ترین موضوعات مورد بحث و بررسی در این مکان عبارتند از: تمدن نوین اسلامی، اندیشه سیاسی و تاریخ معاصر ایران، هویت‌شناسی، سبک زندگی اسلامی، الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، گفتگوی ادیان، غرب‌شناسی و نحوه مواجهه با تجدد، مبارزه با استعمار و استبداد. (روابط عمومی خانه بیداری، 1393) (شکل شماره 1) نمای بیرونی این

شکل شماره 1) نمای بیرونی اندیشگاه هویت شناسی و تمدن نوین اسلامی. مأخذ: (نگارنده، ۱۳۹۷)

اندیشگاه نشان داده شده است.

این اندیشگاه شامل ورودی، مدیریت، سایت، کتابخانه، کلاس‌های آموزشی، اتاق پژوهشکده، آمفی‌تئاتر و نمازخانه که در دو طبقه و پارکینگ که در زیرزمین جانمایی شده است، می‌باشد. طراحی آمفی تئاتر با ظرفیت 250 نفر است که شیب کف و فضای پشتیبانی برای آن درنظر گرفته نشده است. البته با توجه به عدم جانمایی مجزا برای نمازخانه در مرحله طراحی پلان، فضای کارگاه آموزشی-پژوهشی به دو قسمت تقسیم شده و قسمتی از آن به نمازخانه اختصاص داده شده است. این در حالی است که فضای مورد نیاز برای جاکفشی، در راهرو و در دید مراجعین به سالن کنفرانس قرار گرفته است. در این بنا، بیش‌تر از متریال‌هایی با رنگ خنثی استفاده شده است. ارتفاع سقف‌ها ثابت طراحی شده اند و همچنین مجموعه شامل حیاطی است که سقف متحرک چادری برای آن طراحی شده و برای پذیرایی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. بهره گیری از فضاهای باز عمومی همچون حیاط های داخلی به کارکرد هرچه بیشتر اندیشگاه کمک کرده است. به نظر میرسد که مطالعات اولیه ای در ارتباط با طراحی بهتر این اندیشگاه انجام شده است و جزو بهترین اندیشگاه‌ها در اصفهان محسوب می‌شود.

ب) اندیشگاه مشیر

این اندیشگاه در سال 1380 در شهر اصفهان ایجاد شده است. فعالیت این موسسه در حوزه های آموزشی، پژوهشی و مشاوره در امور خانوادگی، تحصیلی و مدیریت برای سازمان های دولتی و خصوصی است. هدف از تاسیس آن ارتقا سطح آموزش و پژوهش در سطوح مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی می‌باشد. در حال حاضر عمده فعالیت های اندیشگاه مشیر به پژوهش های علمی در زمینه های مختلف، آموزش های تخصصی، فعالیت های نظارتی و اجرایی و فعالیت های فرهنگی تقسیم می‌شود (سایت اندیشگاه مشیر، 1397).

شکل شماره 2) منظر اندیشگاه مشیر. مأخذ: (نگارنده، ۱۳۹۷)

کل ساختمان این بنا به اندیشگاه اختصاص نیافته است، بلکه تنها بخش زیرزمین به این منظور مورد استفاده قرار گرفته است. معلولین به دلیل وجود پله های زیاد در ورودی بنا قادر به استفاده از آن نیستند. (شکل شماره 2) محل قرارگیری این اندیشگاه را نمایش می‌دهد.

این بنا شامل فضاهای چون دفتر مدیریت، فضای پذیرش، 

فضای انتظار، سالن اجتماعات، آبدارخانه، کلاس های جمعی و سرویس بهداشتی است. فضای داخلی اندیشگاه مشیر به منظور کاربری آن طراحی نشده است. ارتفاع کوتاه سقف، حس خوشایندی ندارد. هم چنین مبلمان به کار رفته در آن با کاربری بنا ارتباطی ندارند. 

·       نمونه های بین المللی

از جمله اندیشگاه های خارجی می‌توان به اندیشگاه لینکلن و اندیشگاه رند اشاره کرد.

الف) اندیشگاه لینکلن6

اندیشگاه لینکلن به سفارش شورای شهر لینکلن در انگلستان، 

به‌صورت مجموعه‌ای از دفاتر و اتاق های فکر جمعی توسط گروه معماری مارکس بارفیلد7 طراحی، در حدود 14 ماه تکمیل شد و در سال 2008 به اتمام رسید. شورای شهر لینکلن بخشی از زمینی ایده‌آل را به عنوان برنامه‌ای در فرآیند طراحی برای توسعه دانشگاه لینکلن ارائه داده است که تا مرکز شهر ده دقیقه پیاده فاصله دارد و نزدیک به کمپ اصلی دانشگاه می‌باشد. جایی که اولین تانک‌های ارتشی و نظامی در جنگ جهانی اول ساخته و تست شده‌اند (گروه معماری مارکس بارفیلد، 2008).

این بنا شامل دفاتر خصوصی، کارگاه‌ها، اتاق‌های ملاقات، دفاتر عمومی و پذیرش می‌باشد. سایت بنا مستطیل شکل بوده است. تیم طراحی در ابتدا تصمیم به حفظ درختان سایت گرفتند و بنا را به‌صورت مثلث پیش‌بینی نمودند. فضاها در دو طبقه در اطراف یک حیاط مرکزی جانمایی شدند. طبقه اول شامل 21 دفتر که نمای شمالی و جنوبی را شامل شده و فضاهای اشتراکی در قسمت غربی جانمایی شده‌اند. طبقه همکف به پذیرش، سرویس‌دهنده اصلی که شامل دستشویی‌ها و 9 کارگاه است، اختصاص داده‌شده‌است که در طول نمای شمالی قرار گرفته و فرم آن به صورت دندانه‌ای طراحی شده است تا بتوانند به طور کامل از نور شمال در فضاها استفاده کرده و گرمای کمتری را دریافت می‌کنند. از نقاط قوت در طراحی این مجموعه، می‌توان به استفاده از رنگ بندی مناسب با فضا و نیز استفاده ازمبلمان منحنی در قسمت های مختلف اشاره کرد. (گروه معماری مارکس بارفیلد، 2008) (شکل شماره 3) 

نمای جنوبی این بنا را نشان می‌دهد.

ب) اندیشگاه رند

موسسه رند مؤسسه‌ای غیر انتفاعی و غیر سیاسی است که از اوایل سال 1953 میلادی، دفاتر اصلی 15 هکتاری خود را در سانتامونیکای کالیفرنیا ایالت متحده آمریکا دارا بود. این شرکت با زیاد شدن موسسات، تصمیم به ورود به عرصه رقابت در بازار جهانی را گرفت. از این رو نیاز به ساخت بخش جدیدی بود که نیازهای موسسه را تا پنجاه سال آینده تامین نماید. برای تحقق این هدف، شرکت طراحی و معماری دی.ام.جی.ام هریس8 در زمینه‌ی ساخت این ساختمان تازه همکاری نمود (شفیعی اردستانی، 1388). 

این ساختمان پنج طبقه با مساحت 325000 فیت مربع9 شامل 700 دفتر خصوصی و 400 ایستگاه کاری است که 70 درصد آن را پنجره تشکیل می‌دهد. دو حیاط بزرگ داخلی، فضاهای خصوصی خارجی امنی را برای ملاقات‌های سازمانی و گردهمایی‌های غیررسمی فراهم می‌کنند. راهروهای وسیع و نقاط فعال در هر طبقه، امکان تعامل (در عین حال که فضاهای کاری را ساکت نگه می‌دارد) را ایجاد می‌کند. این طرح متأثر از نیازهای رند و مبتنی بر نظریه‌ای با این مضمون که ساختمان، خلاقیت و تعاملات کارمندان را برانگیزد، منابع سازمانی و محیطی را حفاظت کند و امکان تغییرات را به هنگام نیاز فراهم آورد، طراحی شده‌است. 

شکل شماره 3) نمای جنوبی اندیشگاه لینکلن (گروه معماری مارکس بارفیلد، 2008)

این شرکت هم اکنون با 1987 اعضا در 53 کشور فعالیت می‌

کند و 56 درصد اعضای آن دارای مدرک دکترا هستند. ساختمان از بالا، شبیه چشم است که یک حیاط فضای باز امن را دربرمی‌گیرد. این فرم بنا سبب می‌شود که نور روز و تهویه مناسب در فضای اندیشگاه وجود داشته باشد. دو پیاده‌روی وسیع 52 فوتی حیاط را در طبقات سوم تا پنجم به دو نیم تقسیم می‌کنند و پیاده‌روی طبقه‌ی دوم به یک تراس هم‌سطح یعنی جایی که کافه‌تریای شرکت قرار دارد، منتهی می‌شود. بناهای دو قوسی، نور طبیعی فراوانی را وارد دفاتر می‌کنند. آن‌ها همچنین فضاهای کاری داخلی متعددی را در اطراف ساختمان با پنجره‌های قابل استفاده ایجاد کردند (ترنر10، 2018).

مایکل دی. ریچ11، معاون اجرایی شرکت رند می‌گوید: این راهروهای عریض، کارمندان را ترغیب می‌کنند که از دفاتر خود بیرون آمده، در اطراف قدم بزنند و در نتیجه مطمئناً فرصت‌های فی‌البداهه‌ی زیادی برای تعاملات فراهم می‌کند. این خصیصه‌ی اصلی دفتر مرکزی ماست. ازدحام در بین دفاتر و اتاق‌های ملاقات ایجاد می‌شود و فضاهای کمکی بیش‌تر فضاهای کاری را به هم متصل می‌کنند.

دی.ام.جی.ام به منظور کاهش صدا و شلوغی در دفاتر، دستشویی‌ها و فضاهای فعال مانند دستگاه‌های کپی و آبدارخانه را با هم در یک جا قرار داد. آن‌ها پلکان‌های عمودی با دیوارهای شیشه‌ای پشت درهای خروجی را بزرگ کردند تا گفت‌وگوهای خودجوش افزایش یابد (شفیعی اردستانی، 1388). (شکل شماره 4) حیاط این موسسه را نشان می‌دهد.

یافته­های تحقیق

·       ریز فضاهای اندیشگاه

فضاهای اندیشگاه در تقسیم بندی کلی به سه دسته فرهنگی، اداری و خدماتی تقسیم می‌شوند. در ادامه به توضیح مختصر راجع به این فضاها پرداخته شده است:

الف) فضاهای فرهنگی 

مجموعه فضاهای فرهنگی شامل چهار فضای اصلی سالن همایش، کتابخانه، اندیشگاه، گالری و نیز ریز فضاهای مرتبط با هر کدام است. بخش اصلی اندیشگاه شامل سه فضای باز عمومی، منعطف و کارگاه می‌شود که در ادامه توضیح داده شده است.

ب) فضاهای باز عمومی

شکل شماره 5) نمونه­ای از فضاهای باز عمومی (گروه معماری کنینگهام12، ۲۰۱۴)

این فضاها به منظور استفاده جمعی و فردی به صورت هم زمان در نظر گرفته شده اند. به صورتیکه افراد می‌توانند در آن به گفت و گو با یکدیگر پرداخته و یا هر فردی به تنهایی به کار شخصی خود بپردازد. انتخاب مبلمان مناسب در این فضا بسیار مهم است به گونه ای که نیاز هر دو گروه را فراهم کند. این فضاها پیوند دهنده بقیه فضاها به یکدیگر هستند. (شکل شماره 5)  نمونه ای از فضاهای باز عمومی را نشان می‌دهد.

پ) فضاهای منعطف

شکل شماره 4) حیاط موسسه رند (ترنر، 2018)

منظور از فضاهای منعطف، فضاهایی است که می‌توان با تغییر کوچکی در آن‌ها، به فضایی جدید دست پیدا کرد. برای مثال استفاده از پارتیشن‌ها و یا مبلمان منعطف، کمک بسیاری در رسیدن به این فضاها می‌کند. هدف از طراحی این فضاها، استفاده افراد از محیطی بسته هم به عنوان محلی برای تفکر فردی و نیز با تغییری جزیی محلی برای ملاقات و هم اندیشی است. برای در اختیار گذاشتن محلی برای نوشتن و پیاده کردن ایده‌ها بر روی آن،در طراحی بدنه این فضاها بیشتر از شیشه استفاده می‌شود. (شکل شماره 6) نمونه ای از فضاهای 

شکل شماره 6) نمونه‌ای از فضاهای منعطف (گروه معماری پرکینز و ویل13، ۲۰۱۶)

منعطف نشان داده شده است.

ت) کارگاه‌ها

شیوه اداره کارگاه های اندیشگاه متفاوت با آن چیزی است که در محیط های آکادمیک دیده می‌شود. افراد در این مکان یاد می‌گیرند چگونه در قالب موضوعی، به بحث و تبادل ایده‌ها با یکدیگر بپردازند. هیچ رقابت و نمره ای در میان نیست، مهم نتیجه ای است که در انتها از تفکر گروهی به دست می‌آید. 

ث) فضاهای اداری

فضاهای اداری شامل مدیریت مجموعه، مدیریت گالری، اتاق منشی، اتاق جلسات، اتاق کارکنان و حسابداری هستند. با توجه به اینکه در اندیشگاه نباید سلسله مراتب وجود داشته باشد، بهتر است که فضاهای اداری در محلی مجزا از ساختمان اصلی اندیشگاه طراحی گردد.

ج) فضاهای خدماتی

فضاهای خدماتی، سرویس دهنده چهار قسمت اصلی یعنی سالن همایشات، گالری، اندیشگاه و کتابخانه، گاه به صورت مستقل و گاه مشترک بین آن‌ها هستند. این فضا‌ها هر کدام به تنهایی به عملکرد هرچه بهتر اندیشگاه کمک می‌کنند. برای مثال میز اطلاعات، راهنمایی لازم جهت استفاده از قسمت های مختلف مجموعه را انجام می‌دهد. این فضا بایستی بعد از ورودی اصلی و مسلط به قسمت های اصلی مجموعه طراحی گردد.

چ) ارتباطات فضایی

شکل شماره 7) دیاگرام فضاها در اندیشگاه. مأخذ: (نگارنده، ۱۳۹۷)

با بررسی های انجام شده توسط نگارندگان، دیاگرام فضاها و نیز دیاگرام ارتباطات فضایی اندیشگاه‌ها (شکل های شماره 7و 8) ترسیم شده است.

نتیجه گیری

اندیشگاه همچون دیگر مراکز فرهنگی، فضاهای متعددی را داراست. از آنجاییکه هم اندیشی، رسیدن به ایده­هایی ناب و راه حل­هایی قوی، هدف نهایی چنین مراکزی است، افراد بایستی علاوه بر فضاهای تخصصی همچون کارگاه‌ها، کلاس‌ها،کتابخانه و سالن همایشات، در مکان های دیگر هم امکان تفکر فردی و جمعی را داشته باشند. این ویژگی باعث اضافه شدن فضاهای باز عمومی و نیز فضاهای منعطف به مجموعه اندیشگاه شده است. در نهایت، نتیجه کلی برآمده از این مقاله به صورت دیاگرامی که نشان دهنده ارتباطات فضایی مجموعه اندیشگاه است و همچنین ریزفضاهای مرتبط ارائه شده است.

پی نوشت:

1.       Think tanks 

2.       Christian Norberg-Schulz

3.       Carnegie Endowment

4.       Brooking

5.       Rand

6.       Lincoln

7.       Marks Barfield Architects

8.       DMJM Harris Design

9.       square feet

10.       Turner

11.       Michael D.Rich

12.       Cuningham Group Architecture + MOA

13.       Perkins+Will

فهرست منابع:

آریانپور کاشانی، عباس. آریانپور کاشانی، منوچهر. (1393)، فرهنگ فشرده‌ی انگلیسی به فارسی. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.

آنتونیادس، آنتونی سی. (1381). بوطیقای معماری (آفرینش در معماری) (ترجمه احمدرضا آی). تهران: سروش (انتشارات صدا و سیما. صفحه 277).

 

شکل شماره 8) دیاگرام ارتباطات فضایی مجموعه اندیشگاه. مأخذ: (نگارنده، ۱۳۹۷)

شفیعی اردستانی، سها. مظفر، فرهنگ. (1388). اندیشگاه مکانی برای تولید دانش. مجله دانش نما. صفحه 140-132.

شولتز، کریستین نوربرگ. (1388). روح مکان به سوی پدیدار شناسی معماری (ترجمه محمدرضا شیرازی). تهران: رخ داد نو. صفحه 14.

علیزاد گوهری، نغمه. فروزنده، امین. طراحی اندیشگاه با رویکرد مفاهیم معماری ایرانی. (1395). کنفرانس بین المللی مهندسی شهرسازی، عمران و معماری. قم. دانشگاه جامع علمی کاربردی. صفحه 6.

فرهنگی قواقلو، لیلا. متدین، حشمت اله. (1394). ضرورت طراحی اندیشگاه بر پایه فضاهای معماری بومی در ایران. همایش ملی معماری و شهرسازی هویت‌گرا. مشهد. صفحه 2، 3و 4.

گروت، لیندا. وانگ، دیوید. (1384). روش های تحقیق در معماری. (ترجمه علیرضا عینی فر). تهران: دانشگاه تهران. موسسه انتشارات. صفحه 177.

مک گان، جیمز ج. (2005). اتاق فکر و مشاوره سیاست در ایالات متحده. موسسه تحقیقات سیاست خارجی. صفحه 3.

مک گان، جیمز ج. (2009). فهرست اندیشگاه. سیاست خارجی. صفحه 82.

موسسه بروکینگز. https://www.brookings.edu/about-us. بازیابی شده در تاریخ 28/5/95.

موسسه رند. http://www.rand.org. بازیابی شده در تاریخ 28/5/95.

میرزا امینی، محمدرضا. (1382). اندیشگاه: مفاهیم، انواع، روندها، ساختار. تهران: انتشارات دانشگاه شریف. صفحه 2.

ویور، ر. کنت. (1989). انتشارات علوم سیاسی و سیاست. صفحه 566.

روابط عمومی خانه بیداری.http://www.khanebidari.ir/myapp/current/48  . بازیابی شده در تاریخ 15/4/95.

سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. https://library.razavi.ir. بازیابی شده در تاریخ 23/4/95.

سایت اندیشگاه مشیر. http://moshir.net. بازیابی شده در تاریخ 14/4/95.

گروه معماری مارکس بارفیلد. http://www.marksbarfield.com/#/projects/ . بازیابی شده در تاریخ 22/5/95.

گروه معماری کنینگهام. https://www.archdaily.com/801370/pathways-innovation-center-cuningham-group-architecture-plus-moa. بازیابی شده در تاریخ 22/5/95.

گروه طراحی ترنر(طراحی موسسه رند). www.turnerconstruction.com/experience/project/660/rand-corporate-headquarters. بازیابی شده در تاریخ 23/5/95.

 

5 فصلنامه دانشکده معماری و شهرسازی واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران