تحلیل فقهی تاثیرات خراج و ابعاد اقتصادی آن در اندیشه علامه محقق کرکی

محورهای موضوعی : جامعه شناسی سیاسی

سید دانیال هاشمی ¹ , حمیدرضا حقیقت ^{2 *} , علی رضا بیابان نورد سروستانی ³

1 - گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز، ایران، دانشجوی دکتری علوم سیاسی
2 - علوم سیاسی علوم انسانی آزاداسلامی شیراز ایران
3 - گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، فارس، ایران

تاریخ دریافت : 1403/12/25 تاریخ پذیرش : 1404/03/17 تاریخ انتشار : 1404/03/31

کلید واژه: خراج, فقه اسلامی, علامه محقق کرکی, نظام مالیاتی, عدالت اجتماعی,

چکیده مقاله :

این مقاله به بررسی و تحلیل دقیق نظرات علامه محقق کرکی، یکی از فقیهان برجسته شیعه در قرن دهم هجری، در زمینه تاثیرات خراج و ابعاد اقتصادی و فقهی آن می‌پردازد. خراج به‌عنوان یکی از منابع اصلی درآمدی حکومت اسلامی و ابزاری برای تأمین مالی پروژه‌های عمومی، در متون فقهی و به‌ویژه در آثار محقق کرکی، موضوعی کلیدی و مهم به شمار می‌آید. در این پژوهش، ابتدا به تعریف و تبیین مفهوم خراج و جایگاه آن در فقه اسلامی پرداخته می‌شود. سپس نظرات محقق کرکی در مقایسه با دیگر فقها، از جمله شیخ طوسی و علامه حلی، مورد بررسی قرار می‌گیرد. این مقایسه شامل تحلیل دقیق جزئیات فقهی، اصول و قواعد حاکم بر اخذ خراج و تأثیرات آن بر جامعه کشاورزی و اقتصادی است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که محقق کرکی بر اهمیت رعایت عدالت و انصاف در اخذ خراج تأکید دارد و بر این باور است که اخذ خراج باید به‌گونه‌ای باشد که به تولید و معیشت کشاورزان آسیب نرساند. او همچنین به شرایط زمان و مکان و نیاز به انعطاف‌پذیری در تعیین میزان خراج توجه دارد.علاوه بر این، مقاله به بررسی تأثیرات اجتماعی و اقتصادی نظرات محقق کرکی بر جامعه اسلامی می‌پردازد. این تأثیرات شامل تقویت همبستگی اجتماعی، افزایش اعتماد عمومی به حکومت و بهبود وضعیت اقتصادی است.در ادامه، چالش‌ها و فرصت‌های موجود در نظام مالیاتی اسلامی تحلیل می‌شود. چالش‌هایی از جمله فساد اداری، عدم شفافیت و ناتوانی در شناسایی درآمدهای پنهان به‌عنوان موانع اصلی در اجرای نظام مالیاتی اسلامی شناسایی می‌شوند. در نهایت، این مقاله پیشنهاداتی برای اصلاحات لازم در نظام مالیاتی اسلامی به‌منظور بهبود کارایی و عدالت در اخذ خراج ارائه می‌دهد. توجه به چالش‌ها و فرصت‌های موجود می‌تواند به ایجاد یک نظام مالیاتی کارآمدتر و عادلانه‌تر در جوامع اسلامی منجر شود و به تأمین نیازهای عمومی و بهبود کیفیت زندگی مردم کمک کند.

چکیده انگلیسی:

This article examines and analyzes in detail the views of Allamah Mohaqiq-e-Karaki, one of the prominent Shiite jurists of the 10th century AH, on the effects of tribute and its economic and jurisprudential dimensions. As one of the main sources of income for the Islamic state and a means of financing public projects, tribute is a key and important issue in jurisprudential texts, especially in the works of Mohaqiq-e-Karaki. In this study, the concept of tribute and its position in Islamic jurisprudence are first defined and explained. Then, Mohaqiq-e-Karaki's views are compared with those of other jurists, including Sheikh Tusi and Allamah Hilli. This comparison includes a detailed analysis of the jurisprudential details, principles, and rules governing the collection of tribute, and its effects on the agricultural and economic society. The results of this study show that Mohaqiq-e-Karaki emphasizes the importance of observing justice and fairness in the collection of tribute and believes that the collection of tribute should be in a way that does not harm the production and livelihood of farmers. He also pays attention to the conditions of time and place and the need for flexibility in determining the amount of tribute. In addition, the article examines the social and economic impacts of researcher Karaki's views on Islamic society. These impacts include strengthening social solidarity, increasing public trust in the government, and improving the economic situation. Next, the challenges and opportunities in the Islamic tax system are analyzed. Challenges such as administrative corruption, lack of transparency, and the inability to identify hidden income are identified as major obstacles to the implementation of the Islamic tax system. Finally, this article offers suggestions for necessary reforms in the Islamic tax system in order to improve the efficiency and fairness of the collection of tribute. Attention to the existing challenges and opportunities can lead to the creation of a more efficient and equitable tax system in Islamic societies and help meet public needs and improve the quality of life of the people.

منابع و مأخذ:

- ابن حزم، علی بن احمد. (1400). المحلی. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- احمدی، حسین. (1401). نظام مالیاتی در تاریخ اسلام. قم: انتشارات حوزه علمیه.
- افتخاری، محسن. (1400). فقه مالیاتی در اسلام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- جامه بزرگ، علی. (1399). مبانی فقهی مالیات در اسلام. تهران: انتشارات سمت.
- حیدری، علی. (1400). خراج و زکات در فقه شیعه. قم: انتشارات معارف.
- حیدری، محمد. (1401). خراج و زکات: مقایسه‌ای فقهی. تهران: انتشارات کتابفروشی.
- خلیلی، مجتبی. (1401). فقه و سیاست در حکومت صفویه. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
- دینی، فاطمه. (1403). تاریخ مالیات در ایران. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی.
- رحمتی، علی. (1401). فقه و حقوق مالی در اسلام. تهران: انتشارات میزان.
- رستمی، فرهاد. (1402). نظام اقتصادی اسلام. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
- زاهدی، مهدی. (1402). فقه و سیاست در تاریخ ایران. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
- زاهدی، ناصر. (1403). فقه اقتصادی در اسلام. تهران: انتشارات اندیشه.
- زنجانی، احمد. (1403). فقه و حقوق مالی در تاریخ اسلام. تهران: انتشارات پژوهشگاه.
- زینلی، حسن. (1402). نظام مالیاتی در تاریخ ایران. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- سهرابی، مهدی. (1402). تاریخ مالیات در ایران از دوران باستان تا صفویه. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- شریعتی، علی. (1400). نظام مالیاتی و اجتماعی در اسلام. قم: انتشارات فقهی.
- شریعتی، محمد. (1403). فقه مالی و اقتصادی در اسلام. تهران: انتشارات علمی.
- شفیعی، زهرا. (1401). نظام مالیاتی اسلامی و چالش‌های آن. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1410). نهایه. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- صادقی، رضا. (1401). فقه و مالیات: بررسی تطبیقی. تهران: انتشارات علمی.
- طاهری، علی. (1401). فقه اقتصادی در تاریخ اسلام. تهران: انتشارات علمی.
- طباطبایی، سید محمد. (1402). خراج در فقه شیعه. قم: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
- علامه حلی، حسن بن یوسف. (1413). تحریر الاحکام. قم: انتشارات فقهی.
- فاضلی، حمید. (1401). فقه مالی و اقتصادی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
- قاسمی، حسن. (1403). فقه و حقوق مالی در تاریخ اسلام. تهران: انتشارات دانشگاهی.
- قاسمی، مهدی. (1401). فقه و حقوق مالی در اسلام. تهران: انتشارات علمی.
- کاشانی، سید علی. (1402). نظام مالیاتی در عصر صفویه. تهران: انتشارات پژوهشگاه.
- کاظمی، فرزاد. (1403). فقه اقتصادی در اسلام. قم: انتشارات فقهی.
- کاظمی، مهدی. (1400). خراج و زکات در فقه اسلامی. قم: انتشارات معارف.
- گودرزی، سعید. (1401). فقه و سیاست در تاریخ ایران. تهران: انتشارات سمت.
- گودرزی، علی. (1401). خراج و زکات در فقه اسلامی. قم: انتشارات معارف.
- لاله‌زاری، سمیه. (1403). فقه مالی در اسلام و تأثیرات آن. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
- محقق کرکی، علی بن عبدالعال. (1380). قاطعة اللجاج فی تحقیق حل الخراج. قم: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
- مدرسی عاصم، سید جلال و همکاران. (1401). فقه مالی و اقتصادی در اسلام. قم: انتشارات فقهی.
- مدرسی، سید جلال. (1400). نظام مالیاتی در عصر صفویه. تهران: انتشارات پژوهشگاه.
- مهدوی، محمد. (1400). تاریخ معاصر ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- نوری، ابوالقاسم. (1402). نظام مالیاتی در اسلام و تأثیرات آن بر جامعه. تهران: انتشارات کتابفروشی.
- نوری، محسن. (1402). فقه و حقوق مالی در تاریخ اسلام. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
- نیکو، فاطمه. (1400). تاریخ مالیات در ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- هاشمی، سید عبادالله. (1401). فقه و اقتصاد اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
- هاشمی، مهدی. (1401). فقه و اقتصاد اسلامی. قم: انتشارات فقهی.
- یزدی، سید محمد. (1400). فقه اقتصادی در ایران. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- یوسفی، علی. (1401). نظام مالیاتی اسلامی و تأثیرات آن بر جامعه. تهران: انتشارات سمت.